Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι τα οικονομικά είναι εκείνα που εξασφαλίζουν την ευτυχία. Κι έχουν δίκιο, αφού ως ευτυχία θεωρούν το φαγητό, το ποτό και τη διασκέδαση. Αν όμως ορίσουμε ότι η ευτυχία είναι κατάσταση της ψυχής, τότε όλα αυτά είναι ανεπαρκή και αποτρεπτικά της ευτυχίας. Επίσης δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η επί της γης ευτυχία, στο βαθμό φυσικά που μπορεί να επιτευχθεί, έχει άμεση σχέση με τη μεταφυσική, δηλαδή με την προσδοκία της άλλης ζωής, όπου ο Θεός θα αμείψει τον καθένα ανάλογα με τις πράξεις του. Η ευτυχία του ανθρώπου πηγάζει από τη θυσία και τον αγώνα. Θυσία για τον πλησίον και αγώνας για την πνευματική του πρόοδο. Και τα δύο αυτά έχουν προεκτάσεις πέρα από την παρούσα ζωή. Πρέπει ακόμη να διευκρινίσουμε ότι η πραγματική ευτυχία, για την οποία κάνουμε εδώ λόγο, είναι πρόγευση του παραδείσου. Ας δούμε όμως ειδικότερα ποιους θεωρεί ευτυχείς ο Χριστός, για να συνειδητοποιήσουμε ότι συχνά εμείς οι χριστιανοί ακολουθούμε το δρόμο των κοσμικών.
Στην επί του όρους ομιλία του ο Χριστός μακαρίζει οχτώ κατηγορίες ανθρώπων για κάποια αρετή τους ή για κάποια πράξη τους. Μακάριοι είναι «οι πτωχοί τω πνεύματι», όσοι δηλαδή συναισθάνονται την πνευματική τους πτωχεία και την εξάρτησή τους από το Θεό. Μακάριοι είναι «οι πενθούντες» για τις αμαρτίες τους και για το κακό που επικρατεί στον κόσμο. Μακάριοι είναι «οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην», δηλαδή αυτοί που επιθυμούν τη δικαιοσύνη και την τελειότητα. Μακάριοι είναι «οι καθαροί τη καρδία», δηλαδή αυτοί που έχουν την καρδιά τους καθαρή από κάθε μολυσμό αμαρτίας. Μακάριοι είναι «οι πραείς», αυτοί δηλαδή που συγκρατούν τον εαυτό τους και δεν παραφέρονται ποτέ. Μακάριοι «οι ελεήμονες», δηλαδή οι σπλαχνικοί και επιεικείς που συμπονούν στη δυστυχία τον πλησίον. Μακάριοι είναι «οι ειρηνοποιοί», αυτοί που έχουν μέσα τους την ειρήνη και τη μεταδίδουν και στους άλλους. Μακάριοι τέλος είναι «οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης», δηλαδή αυτοί που ένεκα της αρετής και χριστιανικής του τελειότητας διώκονται και ονειδίζονται και συκοφαντούνται.
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι μιλώντας ο Χριστός για τους μακάριους ανθρώπους και τις αιτίες που τους κάνουν μακάριους, θέλει να δώσει μερικές πτυχές της μακαριότητας, η οποία προσεγγίζεται εδώ στη γη και ολοκληρώνεται στον ουρανό χωρίς ωστόσο να σημαίνει αυτό ότι οι ιδιότητες των μακαρίων ανθρώπων είναι ξεχωριστές και ανεπηρέαστες η μία από την άλλη. Ή για να το διατυπώσω πιο απλά, δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι ένας άνθρωπος που συναισθάνεται την πνευματική του πτωχεία δεν είναι πράος, ή ένας άνθρωπος με καθαρή καρδιά δεν είναι ειρηνοποιός κ.λπ. Θέλω να πω ότι ο μακάριος άνθρωπος έχει όλες τις αρετές και τις πράξεις που αναφέρει ο Χριστός στην ομιλία του. Και αν ήθελα να μιλήσω κάπως γενικότερα, θα έλεγα ότι για να είσαι μακάριος πρέπει να διεξάγεις πνευματικό αγώνα. Για να είσαι ταπεινός, για να πενθείς, και παράλληλα να είσαι πράος στους άλλους, να είσαι ελεήμων, ειρηνοποιός και υπομονετικός στις επιθέσεις των εχθρών, χρειάζεται μία συνεχής προσπάθεια για την απόκτηση των αρετών, πάντα με οδηγό το Ευαγγέλιο και βοηθό τη χάρη του Θεού.

Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008

Πολλοί ισχυρίζονται ότι η πίστη του ανθρώπου στο Θεό δεν φαίνεται στους άλλους και είναι καθαρά εσωτερική του υπόθεση. Κανείς δεν μπορεί να την διαπιστώσει ούτε και να την αμφισβητήσει. Ακόμη λένε ότι το να πιστεύει κανείς, δεν συνεπάγεται και αλλαγή τρόπου ζωής. Κάθε άλλο. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει. Ο Θεός δεν ασχολείται με τις επίγειες δραστηριότητές του, αρκεί μόνο να πιστεύει στην ύπαρξή Του. Δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε για να αποδείξουμε ότι αυτοί οι ισχυρισμοί δεν ευσταθούν. Απλά θα παρουσιάσουμε μερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του πιστού ανθρώπου και από αυτά θα φανεί ότι η πίστη στο Θεό έχει πάντα εξωτερικές εκδηλώσεις, γιατί είναι ένα εσώτατο ιερό βίωμα του ανθρώπου, το οποίο εξωτερικεύεται με πολλούς τρόπους. Θα λέγαμε ακόμη ότι η πίστη οδηγεί στη μυστική σχέση του ανθρώπου με τον Θεό και αυτό είναι μία εμπειρία μοναδική και συγκλονιστική συνάμα.
Ο άγιος Νεκτάριος λέγει ότι η μορφή του πιστού έχει κάλλος που θέλγει, ύφος που εκφράζει την προς το Θεό πεποίθηση, γαλήνη που είναι έκφραση της εσωτερικής του γαλήνης, ηρεμία που είναι έκφραση της αταραξίας της καρδιάς του και αγαθότητα που είναι αποτέλεσμα της αταραξίας της συνείδησής του. Απαλλαγμένος ο πιστός από τις «άπαυστες μέριμνες του βίου που καταπονούν το πνεύμα του καθημερινά», επιδίδεται στην πνευματική ζωή και βιώνει μια ανέκφραστη μακαριότητα, γιατί «η καρδιά του και η διάνοιά του είναι αφιερωμένες στο Θεό και διαθερμαίνονται από την αγάπη του Θεού, το δε πνεύμα του σπεύδει να αναχθεί προς Αυτόν».
Παράλληλα ο πιστός διασπά τα δεσμά του εγωισμού του που περιορίζουν την αγάπη του στον πολύ στενό του κύκλο και ανοίγεται στη «γενική αγάπη», στην αγάπη δηλαδή προς όλους τους ανθρώπους και αφοσιώνεται σ’ αυτήν, αφού οι ηδονές του κόσμου τον αφήνουν αδιάφορο. Είναι ο εκλεκτός του Θεού, ο οποίος τίθεται στην αγάπη του πλησίον χωρίς να επιζητεί κάτι προς ίδιον όφελος.
Αποτέλεσμα αυτής της αφοσίωσής του στο Θεό είναι και τα νέα συναισθήματα που διεγείρονται στην καρδιά του. «Όλη η δημιουργία του μιλάει, με μυστική γλώσσα, στην ψυχή τουγια τη σοφία και την αγαθότητα του Δημιουργού. Τρυφή του είναι η μελέτη των έργων του Θεού και ευχαρίστηση η θεωρία του κάλλους της δημιουργίας. Το καλό, το αγαθό, η αλήθεια και η δικαιοσύνη είναι η μελέτη της καρδιάς του. Ευδαιμονία του αληθινή και βεβαιη η αδιάλειπτη επικοινωνία με το Δημιουργό. Τα ρήματα του Θεού είναι σαν μέλι γλυκύ στο στόμα του. Τα μελετά μέρα και νύχτα. Η καρδιά του καίγεται από την αγάπη του Θεού».
Κλείνοντας θα λέγαμε ότι η πίστη στο Θεό αποτελεί το αρραγές θεμέλιο της πνευματικής ζωής του ανθρώπου, αλλά και την πηγή της μυστικής και ανέκφραστης ευδαιμονίας που βιώνει αγωνιζόμενος να τηρήσει τις εντολές του Θεού.

Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008

Ο κάθε χριστιανός πρέπει να διεξάγει το δικό του πνευματικό αγώνα, προκειμένου να αποφεύγει, όσο είναι δυνατό, τις αμαρτίες και να αποκτά σε μεγαλύτερο βαθμό τις αρετές. Ο αγώνας αυτός ποικίλλει, γιατί και οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί. Πρέπει ωστόσο να διακρίνεται για την αποφασιστικότητα και σταθερότητα για να έχει σίγουρα πνευματικά αποτελέσματα. Είναι ενδιαφέρον να αναφερθούμε εκτενέστερα στον τρόπο απόκτησης των αρετών και αποφυγής των αμαρτιών, έχοντας ως σύμβουλό μας τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.
Κατ’ αρχάς ο χριστιανός πρέπει να γνωρίσει τον πρωταρχικό σκοπό της επίγειας ζωής του. Γι’ αυτό χρειάζεται να ενημερωθεί από ανθρώπους που έχουν γνώση κι εμπειρία. Και για να χρησιμοποιήσουμε μία φράση του αγίου Γρηγορίου, πρέπει να γεννηθεί μέσα στην καρδιά του ανθρώπου «η των μελλόντων επίγνωσις», στην οποία οδηγεί η πνευματική διδασκαλία. Μετά, με ελεύθερη τη βούλησή του, αρχίζει τον αγώνα. Πολύ γρήγορα θα ακούσει εντός του δύο αντίθετες φωνές, της ψυχής και του σώματος, και θα βιώσει μία εσωτερική πάλη. Στο στάδιο αυτό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η αγάπη προς την ψυχή οδηγεί στην αγάπη προς το Θεό και την πνευματική πρόοδο, ενώ η αγάπη προς το σώμα οδηγεί στην αγάπη του κόσμου και την αμαρτία. Η αγάπη προς το Θεό είναι «ρίζα και αρχή κάθε αρετής», ενώ η αγάπη του κόσμου είναι «πρόξενος κάθε κακίας». Ειδικότερα ο άγιος Γρηγόριος λέγει ότι «οι αληθινοί πιστοί, που αγαπούν τις ψυχές τους και επιθυμούν να τις φυλάξουν σ’ αιώνια ζωή, ακούγοντας τις απειλές (περί  γεέννης ασβέστου πυρός) και τις επαγγελίες (περί αιωνίας βασιλείας του Θεού), συλλαμβάνουν μέσα τους αμέσως πόθο και φόβο· φόβο μεν για την ατελεύτητη οδύνη από την απειλούμενη γέεννα του πυρός· πόθο δε για την κατά την επαγγελία βασιλεία του Θεού και την αιώνια σ’ αυτήν ευφροσύνη». Αντίθετα εκείνοι που αγαπούν το σώμα τους, αγαπούν τον κόσμο, τις δια των αισθήσεων ηδονές και τα πονηρά πάθη. «Όπως ακριβώς η ψυχή ποθεί μόνη της τη μέλλουσα και μόνιμη ηδονή, έτσι και το σώμα ποθεί την παρούσα και παρερχόμενη· η τέτοια δε ηδονή είναι αισθητή και ενεργείται δια των αισθήσεών μας και προσγίνεται από τα αισθητά που είναι ο κόσμος. Γι’ αυτό ο φιλοσώματος είναι φιλόκοσμος. Ποθώντας λοιπόν χωρίς μέτρο τις κοσμικές ηδονές και επιδιώκοντας κι εκτιμώντας τες λόγω της φιλίας αυτής προς το σώμα ενδύουμε τους εαυτούς μας με πολύμορφη ασχημοσύνη των παθών. Επειδή δηλαδή η κατά κόσμον ηδονή ενεργείται δια των αισθήσεων, αφού οι αισθήσεις μας είναι πολλές και διάφορες, γι’ αυτό πολλές και διάφορες είναι και οι σχετικές με αυτές ηδονές και τα σχετικά με αυτές πάθη· διότι άλλα είναι τα πάθη της οράσεως, άλλα της ακοής και άλλα της οσφρήσεως, και της αφής πάλι άλλα και άλλα της γεύσεως»
Κλείνοντας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο ψυχή, ούτε μόνο σώμα. Είναι ψυχή και σώμα μαζί, σε μία αρμονική συνύπαρξη. Όταν όμως το ένα παραθεωρείται και το άλλο γίνεται αντικείμενο υπερβολικής φροντίδας, τότε ανατρέπεται η αρμονία και αρχίζουν τα ποικίλα προβλήματα.

Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008

Ο χριστιανός έχει ανάγκη από τα πρότυπα των αθλητών της αρετής, δηλαδή των αγίων, και γι’ αυτό η Εκκλησία πάντα προέβαλλε τους αγίους και προέτρεπε τους πιστούς να ακολουθούν τα βήματά τους. Σήμερα, παρόλο που δεν έχουμε πολλούς σύγχρονους αγίους, έχουμε πλήθος βιογραφιών παλαιών και νεωτέρων αγίων και αυτό είναι ευλογία του Θεού προς εμάς τους αμελείς, οι οποίοι συχνά χάνουμε τον πνευματικό μας προσανατολισμό. Παράλληλα έχουμε και πολλά μικρά κείμενα, που αναφέρονται σε μεμονωμένα περιστατικά της ζωής των αγίων, τα οποία επίσης παρέχουν πνευματική ωφέλεια σε όσους τα μελετούν.
Το άριστο είναι να δει κανείς τους αγώνες των γενναίων ανδρών με τα μάτια του, γιατί η όραση είναι η πιο αξιόπιστη αίσθηση. Ο Θεοδώρητος Κύρου, προλογίζοντας τη Φιλόθεο Ιστορία του, λέγει ότι «ορώμενα τα επαινούμενα αξιόκτητά τε φαίνεται και αξιέραστα γίνεται και προς την κτήσιν επείγει τους θεατάς». Δηλαδή τα κατορθώματα των πνευματικών αγωνιστών, όταν βλέπονται, φαίνονται άξια να αποκτηθούν, γίνονται αξιαγάπητα και παρακινούν τους θεατές να τα αποκτήσουν. Όμως οι θεατές σε όλες τις εποχές ήταν λίγοι, γιατί λίγοι ήταν και οι άγιοι. Έτσι προέκυψε αμέσως η ανάγκη να καταγράφονται οι βίοι των αγίων και να προσφέρονται σ’ όλους γενικά τους πιστούς. Οι διηγήσεις να παίρνουν τη μορφή κειμένου και να διασώζονται τα πνευματικά κατορθώματα των αγίων. Χρειάζεται να διευκρινίσουμε ότι στις διηγήσεις και τα κείμενα υπάρχει ο τρίτος άνθρωπος, ο οποίος παρουσιάζει τη μορφή του αγίου. Αυτός βρίσκεται ανάμεσα στον άγιο και τον ακροατή ή αναγνώστη. Το έργο του είναι σοβαρό και πρέπει να διακρίνεται για την αντικειμενικότητα και αξιοπιστία. Μακάρι να μην είχαμε ανάγκη από τη μεσολάβηση τρίτων ανθρώπων προκειμένου να γνωρίσουμε τους αγίους. Όμως κάτι τέτοιο είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο. Αλλά και στην περίπτωση που γνωρίσαμε αγίους ανθρώπους, τα κείμενα χρειάζονται, γιατί η μνήμη δεν διατηρεί ανέπαφες τις διηγήσεις τους και τις εντυπώσεις μας. Και συμβαίνει αυτό επειδή η αδυναμία της λήθης σαν πασπαλισμένη ομίχλη, την ξεθωριάζει και καθώς περνούν τα χρόνια την εξασθενεί. Με τα κείμενα όμως κατορθώνουμε να τονώνουμε τη μνήμη μας και να φρεσκάρονται παλιότερα γεγονότα.
Θεωρούμε αναγκαίο ο αγωνιστής χριστιανός να διαβάζει κείμενα που αναφέρονται σε άγιες μορφές της Εκκλησίας μας και να παίρνει το ανάλογο μήνυμα. Ιδιαίτερα συγκινούνται και επηρεάζουν οι σύγχρονες μορφές, γιατί έζησαν κάτω από ίδιες κοινωνικές συνθήκες με μας και αντιμετώπισαν τα ίδια προβλήματα, γεγονός που κάνει τη διδαχή τους ρεαλιστική και εφαρμόσιμη. Γιατί πολλές φορές παθαίνουμε σύγχυση, όταν απομονώνουμε και απολυτοποιούμε κάποιο χωρίο από τη διδασκαλία ενός παλαιού αγίου, που αναφερόταν σε εκείνη την εποχή και απευθυνόταν σε ανθρώπους με διαφορετικά προβλήματα.

Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008

Η μετάνοια οδηγεί τον άνθρωπο σε μία νέα πορεία, σε ένα άλλο τρόπο ζωής. Δεν θέλω να περιγράψω εδώ αυτόν τον τρόπο και να τον καθορίσω, ούτε να απαριθμήσω τα νέα καθήκοντα. Σκοπός μου είναι ο άνθρωπος να ακολουθήσει το δρόμο του Θεού ελεύθερα, εντελώς ελεύθερα. Τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την επιλογή του χριστιανικού τρόπου ζωής σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθούν ως αναγκαία δεσμά, που θα παιδαγωγήσουν κατά Θεόν τον άνθρωπο. Μία τέτοια αντίληψη μόνο αρνητικά αποτελέσματα θα έχει. Αντίθετα, όταν επιλέξει το χριστιανικό τρόπο ζωής, όλες οι υποχρεώσεις και τα καθήκοντα θα είναι γι’ αυτόν φυσικά επακόλουθα και δεν θα δυσανασχετεί.
Ο άνθρωπος που κάνει τη στροφή προς τον Θεό αρχίζει να εκκλησιάζεται. Ίσως αραιά και διστακτικά στην αρχή και μετά πιο συχνά, ή συχνά στην αρχή και πιο αραιά μετά. [...]
Το ίδιο ισχύει και για τη νηστεία. Όταν ο άνθρωπος αισθανθεί την αναγκαιότητά της και αρχίζει να νηστεύει, διευκολύνεται στον πνευματικό του αγώνα. Αντίθετα όταν του την απαιτήσουν οι άλλοι αδελφοί του, που έτυχε να γνωρίσουν μπροστά από αυτόν τη θρησκεία, είναι ενδεχόμενο να την αρνηθεί. Η νηστεία ακολουθεί ορισμένους κανόνες και γι’ αυτό χρειάζεται διάκριση. Να μην επιλέξει επιπόλαια την αυστηρή νηστεία, που δεν τη συναντούμε ούτε στα αρχαία μοναστήρια, ούτε πάλι να μετατρέπει τη νηστεία σε μία ευχάριστη δίαιτα που θα τον ευχαριστεί και θα του δημιουργεί την αίσθηση ότι πετυχαίνει κάτι σπουδαίο, ενώ στην πραγματικότητα θα τηρεί το γράμμα της νηστείας και θα χάνει το πνεύμα της, το βαθύτερο νόημά της. Η νηστεία επίσης πρέπει να είναι μυστική, για να μη προκαλεί τους εύκολους επαίνους, οι οποίοι οδηγούν στην κενοδοξία. Μακάριος είναι εκείνος που νηστεύει χωρίς να τον παίρνουν είδηση οι άλλοι, γιατί η πνευματική ωφέλεια που προκύπτει μένει ολόκληρη σ’ αυτόν.
Με τη σειρά της επίσης θα έρθει και η απάρνηση των κοσμικών εκδηλώσεων. Ο χριστιανός θα καταλάβει ότι πολλές εκδηλώσεις και συνήθειες είναι μάταιες, και όχι σπάνια ψυχοφθόρες, και θα τις εγκαταλείψει χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Ίσως μερικές να τις θεωρήσει αθώες και να μην τις εγκαταλείψει αμέσως. Ίσως επίσης άλλες να τις θεωρήσει απαραίτητες για την επαγγελματική του σταδιοδρομία ή για πολλούς άλλους λόγους. Όμως με την πάροδο του χρόνου και ανάλογα με το βαθμό της πνευματικότητάς του θα τις εγκαταλείψει μερικώς ή ολικώς. Εκτός και αν η απόφασή του για χριστιανικό τρόπο ζωής ατονήσει και χαλαρώσει, οπότε δεν πρόκειται να προοδεύσει πνευματικά.
Ο συνειδητός χριστιανός ζώντας μέσα στην κοινωνία πρέπει να είναι άνθρωπος της προσφοράς, της εξυπηρέτησης και της έμπρακτης αγάπης. Παράλληλα με τη συμπεριφορά του, τις πράξεις του και τα λόγια του πρέπει να είναι και το καθοδηγητικό φως των συνανθρώπων του. Και αυτό θα το πετυχαίνει χωρίς προετοιμασία και ιδιαίτερη προσπάθεια.
Από τα πρώτα βήματα στην πνευματική ζωή ο χριστιανός θα αισθανθεί την ανάγκη της συνεχούς ανανέωσης και τόνωσης και θα αξιοποιεί τα σχετικά βιβλία, απ’ τα οποία θα τροφοδοτείται, αλλά και θα ενημερώνεται για τις ποικίλες παγίδες που θα του στήνει ο διάβολος και τα όργανά του.
Τα όσα αναφέραμε αποτελούν εισαγωγή στο χριστιανικό τρόπο ζωής. Είναι τα πρώτα σταθερά βήματα, με τα οποία θα προχωρήσει ο άνθρωπος για να γευθεί στη συνέχεια τους πνευματικούς καρπούς.

Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008

Ο διάβολος έχει στον κόσμο αυτό τους υπηκόους του. Είναι «ο άρχων του κόσμου τούτου» (Ιω. 12, 31), ο «κοσμοκράτωρ» (Εφ. 6, 12). Το βασίλειό του, βασίλειο αμαρτίας και κακίας. Είναι πυκνοκατοικημένο. Πάντοτε είχε οπαδούς ο διάβολος. Είτε συνειδητούς, είτε ασυνείδητους. Είναι οι άνθρωποί του, που στο νεύμα του γίνονται όργανά του στον αγώνα προς κατάκτηση των ψυχών. Γι’ αυτό μάχεται. Και πολεμά. Και στον πόλεμο αυτό έχει και ανθρώπους ως όργανά του. Είναι όσοι εμπνέονται απ’ αυτόν και όσοι ακολουθούν τα κελεύσματά του.
Τέτοιοι άνθρωποι αφθονούν στην εποχή μας. Τους συναντούμε παντού. Είναι άνδρες και γυναίκες. Νέοι και ηλικιωμένοι. Ο καθένας δρα ανάλογα με τις δυνατότητές του. Ας τους ρίξουμε ένα βλέμμα. Από δω ο τυραννικός και σκληρός σύζυγος, φέρεται βάναυσα μέσα στο σπίτι. Πυρπολεί την ειρήνη και την αγάπη στην οικογένεια και γίνεται η αιτία της διαλύσεώς της. Σήμερα ο άπιστος λογοτέχνης ή επιστήμονας, με την πέννα του χύνει το δηλητήριο της αμφιβολίας στις ψυχές. Τις σκοτώνει σιγά-σιγά. Αύριο ο ρυπαρογράφος με τις χυδαιότητες και ανηθικότητές του θα τροφοδοτήσει τον κίτρινο τύπο, τον άσεμνο κινηματογράφο, το ελαφρό θέατρο. Και όσοι δουν ή διαβάσουν θα χαθούν και θα υποδουλωθούν. Εδώ ο πλούσιος διαφθείρει συνειδήσεις με το χρήμα. Εκεί ο δυνάστης διώκει την αρετή και την πίστη χρησιμοποιώντας βία. Τώρα ο πατέρας ή η μητέρα με τις χαλαρές περί ηθικής αντιλήψεις εξωθούν τα παιδιά τους σε ηθικές ελευθεριότητες. Αύριο ο σύζυγος ή η σύζυγος καταπατούν τη συζυγική τιμή προς χάρη κάποιου τρίτου ή κάποιας τρίτης. Άραγε θα μπορούσε κανείς να αμφισβητήσει πώς σε όλες αυτές τις περιπτώσεις και σε πολλές ακόμη, είναι παρών «ο διάβολος εν τοις υπηκόοις αυτού ανθρώποις κρυπτόμενος»; (ΒΕΠΕΣ 37, 224). Δεν κινείται ο ίδιος. Δρα με τα όργανά του. Αλλά το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Η απώλεια ψυχών.
Αδελφέ! Ας προσέξουμε μήπως άθελά μας γίνουμε ποτέ όργανα του διαβόλου, που θα συντελέσουμε στην απώλεια ψυχών των αδελφών μας. Θα είναι βαρειά η ευθύνη μας. Ο Κύριος ταλάνισε εκείνους που δίδουν αφορμές σκανδαλισμού, γιατί ο σκανδαλισμός φθείρει ψυχές, χάριν των οποίων Εκείνος έχυσε το αίμα Του. Στη ζωή αυτή ή θα είμαστε του Θεού ή θα είμαστε του διαβόλου. Και αν δεν ανήκουμε στο Θεό, θα ανήκουμε στο διάβολο. Ανήκοντας δε στο διάβολο θα γίνομαστε τυφλά όργανά του για να πολεμήται η αρετή και οι ψυχές των ανθρώπων να ρίχνονται στη γέενα. Ας μην απατώμεθα λοιπόν. Μια απροσεξία μας μπορεί να φθείρει ψυχές. Θα βρεθούμε κάποτε σε πολύ δύσκολη θέση όταν αποκαλυφθεί ότι άθελά μας ή το χειρότερο ηθελημένα, θέσαμε τον εαυτό μας στη διάθεση του διαβόλου και γίναμε όργανά του με τα οποία σκανδαλίστηκαν αδελφοί μας, και ωθήθηκαν στην αμαρτία. «Το αίμα αυτών εκ της χειρός σου εκζητήσω» (Ιεζ. 3, 20). Είναι η φωνή του αγίου Θεού για όλους μας.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Η ισχυρή και ορθή πίστη, σε συνδυασμό με την έμπρακτη συμμετοχή του ανθρώπου στη μυστηριακή ζωή τον σώζει και του χαρίζει την αιωνιότητα. Αντίθετα η πλανεμένη πίστη, εκείνη που απομακρύνεται από το αληθές πνεύμα του Κυρίου, εκείνη που στηρίζεται σε ανθρώπινες επινοήσεις, αγνοεί τη φωνή της Αγ. Γραφής και της Εκκλησίας, δεν σώζει και δεν ωφειλεί.
Ο διάβολος δεν αφήνει αχρησιμοποίητη αυτήν την ευκαιρία. Με την αίρεση και την πλάνη καθιστά πολλούς υποχειρίους του. Μάλιστα οι ίδιοι δεν αντιλαμβάνονται καν ότι του ανήκουν. Πιστεύουν ότι είναι του Θεού, αν και έχουν απομακρυνθεί από την Εκκλησία. Λησμονούν όμως ότι «εκτός της Εκκλησίας, δεν υπάρχει σωτηρία». Η αίρεση δεν είναι τίποτε άλλο παρά ματαίωση των αποτελεσμάτων του λυτρωτικού έργου του Κυρίου. Με την αιρετική πλάνη ο άνθρωπος χάνει την επαφή του με τη σώζουσα αλήθεια της πίστεως. Δεν αρκεί να πιστεύουμε απλά. Πρέπει να πιστεύουμε ορθά. Και ορθά πιστεύουμε όταν έχουμε ως οδηγούς πίστεως την Εκκλησία μας, δηλ. τους Αγίους Αποστόλους και τους Αγίους Πατέρες. Τότε μόνο είμαστε ασφαλείς. Αλλιώς μας επισκέπτονται η πλάνη και ο διάβολος.
Γιατί η πλάνη είναι ίση με τον διάβολο. Ο διάβολος γέννησε την πλάνη και μ’ αυτήν επιζητεί να μας καταστρέψει. Ιδού πώς ο Μ. Αθανάσιος διδάσκει αυτό με σαφήνεια: «Ο διάβολος, ο οποίος επινόησε τις αιρέσεις, ένεκα της δυσώδους κακίας του δανείζεται τις λέξεις των Γραφών προκειμένου να εξαπατήσει τους ακέραιους στην πίστη ρίχνοντας το δηλητήριό του και έχοντας για επικάλυμμα αυτές τις λέξεις των Γραφών» (Κατά αρειανών λόγος Α΄ ΒΕΠΕΣ 30, 128). Επομένως πλανεμένες δοξασίες και αιρετικά πιστεύματα, που δεν συμφωνούν με όσα η Εκκλησία μας παρέδωσε, είναι φοβερά εμπόδια για την ψυχή μας και ισχυρά όπλα για το διάβολο.
Το ίδιο συμβαίνει και με την απιστία, με την οποία ο διάβολος στήνει παγίδα κυρίως στους μορφωμένους, που έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους. Παρουσιάζεται μπροστά τους σαν επιστήμη, σαν φιλοσοφία, και τους οδηγεί προς την απιστία. Δεν βλέπουμε τέτοιους ανθρώπους καθημερινά; «Ποιος τα είδε αυτά που λέγει το Ευαγγέλιο; -σαρκάζουν. Αυτά είναι μύθοι των παπάδων!» Αυτές είναι σκέψεις και ερωτήματα του διαβόλου, που παρασύρει όσους έχουν κάποια κλίση προς την απιστία.
Μας το λέγει και ο απόστολος Παύλος: «Ο θεός του αιώνος τούτου (δηλ. ο διάβολος) ετύφλωσε τα νοήματα των απίστων εις το μη αυγάσαι αυτοίς τον φωτισμόν του ευαγγελίου της δόξης του Χριστού» (Β΄ Κορ. 4, 4). Γι’ αυτό καθήκον έχουμε να μείνουμε πιστοί στην Ορθοδοξία μας και να μην ανοίγουμε τ’ αυτιά μας σε αιρετικές πλάνες όπως είναι ο χιλιασμός, ο μασσωνισμός, ο πνευματισμός, ο προτεσταντισμός κ.α. Για μας αλήθεια είναι ό,τι ο Κύριος μέσω της Εκκλησίας μας γνώρισε. Στην Αγ. Γραφή και την Ιερά Παράδοση κρύβεται ο θησαυρός της αληθινής πίστεως. Ο διάβολος επιδιώκει να μας απομακρύνει από αυτόν. Να μας πλανήσει από τη σωτηρία. Το δικό μας καθήκον είναι τώρα προφανές. Δεν θα επιτρέψουμε στο διάβολο με όπλο την πλάνη να μας καταστρέψει. Όχι. Θα μείνουμε πιστοί «εν οις εμάθομεν και επιστώθημεν» (Β΄ Τιμ. 3, 14). Γιατί αυτό απαιτεί το αιώνιο μέλλον μας και το ψυχικό μας συμφέρον.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Τις κακοτοπιές αποφεύγει ο διάβολος επιμελώς. Γι’ αυτό και προσβάλλει κυρίως όσους στηρίζονται μόνο στον εαυτό τους και δεν αισθάνονται την ανάγκη της πνευματικής συμπαραστάσεως. Ο συμπνευματισμός δηλ. η αμοιβαία ενίσχυση στον πνευματικό αγώνα δύο ή και περισσότερων αδελφών, είναι φοβερό όπλο κατά του διαβόλου. Ενωμένοι οι άνθρωποι πολύ δύσκολα πέφτουν στις παγίδες του. Έτσι προσπαθεί να βρει κατάλληλη ευκαιρία που σύνδεσμος αυτός είτε με την Εκκλησία, είτε με τους αδελφούς θα έχει χαλαρωθεί και τότε επιτίθεται με σιγουριά. Το ίδιο κάνουν και οι λύκοι. Ξεμοναχιάζουν το πρόβατο και το κατασπαράσσουν. Όσο το πρόβατο βρίσκεται στην ποίμνη δεν διατρέχει κίνδυνο. Όταν απομονωθεί και απομακρυνθεί από τον ποιμένα και το ποίμνιο, γίνεται βορά του λύκου.
Και οι άνθρωποι πρόβατα λογικά είμαστε της ποίμνης του Χριστού. Πόσο όμορφα διατυπώνει αυτή την αλήθεια ο υμνογράφος της Εκκλησίας μας. «Πρόβατόν ειμι της λογικής σου ποίμνης και προς σε καταφεύγω τον ποιμένα τον καλόν...» Ποίμνη μας είναι η κιβωτός της Εκκλησίας μας. Μέσα σ’ αυτήν είμαστε ασφαλισμένοι. Και λύκος που καραδοκεί είναι ο διάβολος.
Όσο εξαρτώμαστε από το Χριστό και την Εκκλησία, όσο συμπνευματιζόμαστε με άλλους αδελφούς και ενισχυόμαστε, δεν μπορεί αυτός ο λύκος να μας κάνει κακό. Μόλις όμως χαλαρώσουμε τον σύνδεσμό μας και απομονωθούμε «τότε γαρ μάλιστα επιτίθεται ο διάβολος όταν ίδη μεμονωμένους και καθ’ εαυτούς όντας» καθώς λέγει ο ιερός Χρυσόστομος (Ομιλ. ιγ΄ εις Ματθαίον). Και συνεχίζοντας φέρει ως παράδειγμα την Εύα, που ο διάβολος την βρήκε μόνη και κατόρθωσε να την παρασύρει. Ο διάβολος γνωρίζει ότι «αγαθοί οι δύο υπέρ τον ένα» (Εκκλ. 4, 9) και ακόμη ότι όπου «εισί δύο ή τρεις συνηγμένοι» εις το όνομα του Κυρίου εκεί ο Χριστός ευρίσκεται «εν μέσω αυτών» (Ματθ. 18, 20) και επιδιώκει να πλήξει τους μεμονωμένους.
Από όλα αυτά συνάγεται πόσο αναγκαίο είναι να διατηρούμε σύνδεσμο με το Χριστό, την Εκκλησία και τους αδελφούς μας. Σύνδεσμο βέβαια όχι τυπικό, άλλα πνευματικό. Σύνδεσμο, ο οποίος θα διατρέφει την ψυχή, θα ενισχύει την αρετή και θα ισχυροποιεί τη θέληση προς το αγαθό «Η ισχύς εν τη ενώσει» λένε οι σώφρονες άνθρωποι. Το ίδιο ισχύει και στην πνευματική ζωή. Όταν είμαστε συνδεδεμένοι μεταξύ μας οι χριστιανοί εν Χριστώ, όταν μελετούμε μαζί την Αγ. Γραφή, όταν προσευχόμαστε μαζί, όταν μαζί ακούμε το λόγο του Θεού, τότε ο διάβολος λίγο μπορεί να μας βλάψει. Τότε η χάρη του Θεού μας προφυλάσσει από τα βέλη του και εμείς παραμένουμε εν ειρήνη στις υποχρεώσεις μας.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Το φυσικό κακό, το οποίο υπάρχει στον κόσμο γίνεται πολλές φορές όπλο στα χέρια του διαβόλου με το οποίο καταπολεμά τον άνθρωπο. Ο Θεός του παραχωρεί αυτή την εξουσία για να δοκιμασθεί η πίστη και η ευσέβεια των ανθρώπων. Έτσι ο διάβολος στέλνοντας τα κακά, δηλαδή τις θλίψεις, δοκιμασίες, ασθένειες και περιπέτειες κατορθώνει πολλές φορές να μας οδηγήσει στην αγανάκτηση ή την απόγνωση.
Ας θυμηθούμε το παράδειγμα του δικαίου Ιώβ. Στο ομώνυμο βιβλίο του της Π. Διαθήκης μας αποκαλύπτεται πως ο διάβολος ζήτησε από το Θεό την άδεια να στείλει στον Ιώβ δοκιμασίες. Να τι λέγει προς το Θεό: «Μήπως ο Ιώβ σέβεται τον Κύριο χωρίς αντάλλαγμα; Δεν περιέφραξες Εσύ όλα τα υπάρχοντά του μέσα και έξω από το σπίτι σου; Πάρε το προστατευτικό Σου χέρι από πάνω του και απ’ όλα τα υπάρχοντά του για να δούμε αν Σε δοξολογεί. Τότε είπε ο Κύριος: όλα όσα του ανήκουν τα παραδίδω στα χέρια σου, αλλά δεν θα αγγίξεις τη ζωή του» (Ιώβ 1, 9-12). Κι αμέσως όταν ο Θεός παρέχει την συγκατάθεσή του, όχι τόσο για να ικανοποιήσει το αίτημα του σατανά, όσο για να αποδείξει την πιστότητα του δούλου Του, ο διάβολος αρχίζει να στέλνει δοκιμασίες στον Ιώβ. Τώρα του κλέβουν τα ζώα και του φονεύουν τους υπηρέτες. Αύριο σεισμός κατεδαφίζει το σπίτι του και κάτω από τα ερείπιά του θάβονται τα παιδιά του. Κι έπειτα ο ίδιος προσβάλλεται από σοβαρή ασθένεια. Και «εν τούτοις πάσι τοις συμβεβηκόσιν αυτώ ουδέν ήμαρτεν Ιώβ εναντίον του Κυρίου» (Ιώβ 1, 22). Δεν κατώρθωσε ο διάβολος να κάνει τον Ιώβ να βλασφημήσει το όνομα του Θεού. Αντίθετα τα δεινά και οι δοκιμασίες έκαναν τον Ιώβ να δοξάζει το Θεό. «Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον» (Ιώβ 1, 21).
Αλλά και στο παράδειγμα της συγκύπτουσας του Ευαγγελίου φανερώνεται η δυνατότητα του διαβόλου να βασανίζει τους ανθρώπους με ασθένειες. Ο ίδιος ο Κύριος μιλώντας για την δεκαοκτάχρονη πάθησή της, απεκάλυψε ότι ο σατανάς την είχε δεσμεύσει με αυτήν. «Ταύτη δε, θυγατέρα Αβραάμ ούσα -είπεν ο Κύριος- ήν έδησεν ο σατανάς...» (Λουκ. 13,16). Ο διάβολος λοιπόν της είχε στείλει την αρρώστεια και εκείνη υπέμεινε κατερικά το μαρτύριό της.
Δυστυχώς όμως δεν συμβαίνει πάντοτε το ίδιο με μας. Μας πολεμά ο διάβολος με το κακό. Μας βρίσκουν θλίψεις, μας επισκέπτονται ασθένειες, μας χτυπά τη θύρα ο θάνατος, συναντούμε ατυχίες, θάβονται τα όνειρά μας, σκοτεινιάζει ο ορίζοντας, το μαστίγιο της δοκιμασίας μας πλήττει ανηλεώς. Και μεις; Συχνά, μπροστά στα βάσανα της ζωής χάνουμε τον προσανατολισμό μας και την ισορροπία μας. Κυριευόμαστε από ανησυχία, αδημονία, απελπισία. Τα βάζουμε με το Θεό, τον βρίζουμε, του ζητούμε το λόγο. Και δίπλα μας ο διάβολος μυστικά χαίρει. Ικανοποιείται για το επίτευγμά του. Κατόρθωσε να μας παρασύρει. Πέτυχε το σκοπό του.
Πόση αλήθεια, προσοχή χρειάζεται στην αντιμετώπιση των θλίψεων της ζωής! Ο διάβολος καιροφυλακτεί για να εκμεταλλευθεί τη δύσκολη θέση μας. Κι όταν ακόμη το κακό μας επισκέπτεται για λόγους παιδαγωγικούς, όταν δηλ. ο Θεός δέχεται να πειρασθούμε αποβλέποντας στην οικοδομή και τον καταρτισμό μας, και τότε πάλι ο διάβολος αγρυπνεί. Με λογισμούς μας ωθεί στην έχθρα προς το Θεό και επιδιώκει να μας παρασύρει μακριά Του, ώστε εύκολα έπειτα να γίνουμε λεία του.
Ακόμη δεν πρέπει να μας διαφεύγει και αυτό: ότι ο διάβολος πολλές φορές εισέρχεται ο ίδιος στα σώματα των ανθρώπων και απομυζά τη δυναμικότητά τους και από υγιή τα καθιστά ασθενικά και καχεκτικά.
Γι’ αυτό χρειάζεται σε κάθε περίπτωση ασθενείας να καταφεύγουμε στα Μυστήρια και τις ευχές της Εκκλησίας μας, η οποία ακριβώς για τούτο έχει θεσπίσει όχι μόνο το ιερό μυστήριο του Ευχελαίου, αλλά έχει και ειδικές προσευχές για τις περιπτώσεις εκείνες, που από επήρεια του πονηρού, πάσχει το σώμα. Και οι περιπτώσεις αυτές είναι η βασκανία (μάτιασμα), οι εφιάλτες, οι νυχτερινές ανησυχίες και αϋπνίες και όσα άλλα κακά μαστίζουν τον άνθρωπο. Και η απλή ανάγνωση αυτών των ευχών πείθει κάθε έναν που αμφιβάλλει, ότι η Εκκλησία μας πιστεύει στην επενέργεια των δαιμόνων εις βάρος των ανθρωπίνων σωμάτων. Αλλά η δύναμη του Θεού είναι ισχυρότερη από τη δύναμη του διαβόλου. Και ο άνθρωπος επικαλούμενος το Θεό και εξασφαλίζοντας τη συμμαχία Του, μπορεί να αποκρούει τις επιθέσεις του σατανά και να απαλλάσσεται από κάθε κακό που εκπορεύεται απ’ αυτόν και τον τυραννεί.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Ποτέ ο διάβολος δεν αρχίζει τη μάχη από τα μεγάλα και σοβαρά αμαρτήματα. Προτιμά να αγωνισθεί για να πείσει τον άνθρωπο να κάνει μία μικρή παράβαση, να υποπέσει σε ένα μικρό σφάλμα. Εδώ έχει περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας. Ευκολότερα κανείς προχωρεί σε μία μικροϋποχώρηση. Έτσι αρχίζει το ξήλωμα. Και ο κατήφορος. Το μικρό οδηγεί στο μεγαλύτερο. Και σιγά-σιγά φθάνει ο άνθρωπος, χωρίς καλά-καλά να το καταλάβει, στην έσχατη αθλιότητα. Γιατί; Γιατί δεν πρόσεξε στο πρώτο ολίσθημα.
Ο Ιούδας δεν έγινε μονομιάς προδότης. Άρχισε με την κλοπή ενός μικροποσού. Προχώρησε σε μεγαλύτερο. Έγινε δέσμιος της φιλαργυρίας. Οδηγήθηκε στην προδοσία του Διδασκάλου του. Πάντοτε η αρχή των πιο μεγάλων κακών γίνεται με τρόπο ανεπαίσθητο. Οι μεγάλοι διαρρήκτες ξεκίνησαν κλέβοντας ένα αυγό. Και οι μεγάλοι απατεώνες άρχισαν τη δράση τους από μερικά αθώα ψέμματα.
Πράγματι· αυτά που φαίνονται μικρά και ασήμαντα είναι τα πιο επικίνδυνα. Ο άγιος Χρυσόστομος μιλώντας γι’ αυτό το θέμα έλεγε ότι ακριβώς επειδή οι άνθρωποι νομίζουν μικρό ένα αμάρτημα, για τούτου εκείνος ελυπείτο και ανησυχούσε περισσότερο και απεκάλυπτε την πλεκτάνη του διαβόλου.
Τέχνασμα φοβερό και επιτυχημένο του διαβόλου είναι να μας ωθεί σε νομιζόμενα μικροσφάλματα. «Από μεν ουν των μικρών ούτω τα μεγάλα εισάγει ο πονηρός δαίμων», καθώς παρατηρεί ο Ιερός Χρυσόστομος. Μία πρώτη υποχώρηση ζητά. Εάν του την παραχωρήσουμε, τότε εκείνος κάνει είδος κατοχής στην ψυχή μας και υφαίνει τα δίχτυα της αιχμαλωσίας μας.
Μικρή και ασήμαντη λεπτομέρεια στον όλο μηχανισμό του αυτοκινήτου ο πίρος που συγκρατεί τον τροχό. Εάν αυτός λείψει, ο τροχός θα φύγει και το δυστύχημα θα ακολουθήσει.
Από ένα καρφί χάθηκε κάποτε μία μάχη. Έλειπε ένα καρφί από το πέταλο του αλόγου που ίππευε ο στρατηγός. Κατά τη μάχη, λόγω χαλαρότητος, έφυγε και το δεύτερο καρφί και το τρίτο. Έπειτα έφυγε όλο το πέταλο. Το άλογο, χωρίς πέταλο σκόνταψε, έπεσε, έρριψε καταγής τον αναβάτη, τον σκότωσε. Το ακέφαλο στράτευμα ηττήθηκε.
Ποια αξία έχει ένας κόκκος άμμου; Κι όμως αν τεθεί έντος του μηχανισμού του ρολογιού το αχρηστεύει.
Γνωστό είναι το παράδειγμα της βασίλισσας Σεμιράμιδος. Ζήτησε από τον βασιλιά σύζυγό της μια χάρη. Να της παραχωρήσει για λίγα λεπτά τη βασιλική εξουσία, με όλα τα βασιλικά δικαιώματα. Εκείνος υποχώρησε. Τι είχε να πάθει εάν για λίγα λεπτά της ώρας έπαυε να είναι βασιλιάς; Κι όμως! Μόλις η Σεμίραμις έλαβε στα χέρια της την εξουσία μία και μόνη έδωσε εντολή: να συλληφθεί ο βασιλιάς και να φονευθεί. Έτσι παρέμεινε αυτή δια παντός στο θρόνο.
Μια σταγόνα αίματος τι αξία έχει; Και όμως πέφτοντας μέσα στον εγκέφαλο μεταβάλλει τη μεγαλύτερη ιδιοφυία στη μεγαλύτερη ολιγοφρένεια.
Όλα αυτά δείχνουν πόση προσοχή πρέπει να δίνουμε στα ασήμαντα φαινόμενα. Τίποτα δεν είναι ασήμαντο, όταν μάλιστα συνδέεται με τη σωτηρία ή την απώλεια της ψυχής μας. Κι όταν αυτό το χρησιμοποιεί σαν όπλο του ο διάβολος.
Ο άγιος Ιωάννης ο συγγραφέας της Κλίμακος να πως αποκαλύπτει αυτό το τέχνασμα του διαβόλου: «Πολύμορφος ο των σωμάτων όφις· τοις μεν απείροις ενσπείρει το εν πείρα γενέσθαι μόνη και παύσασθαι...» (Λόγος ιε΄). Τι κάνει; Τους άπειρους, δηλ. εκείνους που δεν έχουν πείρα της αμαρτίας τους υποβάλλει την ιδέα να δοκιμάσουν μόνο μία φορά και να σταματήσουν. Μία μόνο φορά! Έτσι τους λέγει. Κι εκείνοι σκέπτονται: τι έχω να πάθω αν το κάνω μία μόνο φορά; Τίποτε. Ας δοκιμάσω. Δε θα χάσω. Και προχωρούν στο πρώτο βήμα. Αλλά δυστυχώς το κακό δεν σταματά εδώ. Τώρα που έγινε το πρώτο «ξέφτισμα» το ξήλωμα είναι εύκολο. Η πρώτη γεύση οδηγεί στη δεύτερη. Τα πόδια εισέρχονται ολοένα και βαθύτερα στο βούρκο. Δεν είναι εύκολη η απαγκίστρωση. Η πρώτη αβαρία έγινε η αρχή μιας ατελεύτητης σειράς πτώσεων. Η πρώτη αβαρία...
Ο διάβολος πέτυχε. Μας νίκησε με την πολυμήχανη πονηρία του. Τι θα κάνουμε τώρα; Απλούστατα δεν πρέπει να τον ακούσουμε. Καμμιά υποχώρηση. Ούτε η παραμικρή. Εγκυμονεί θανάσιμο κίνδυνο. Η πρώτη υποχώρηση είναι η γέφυρα που οδηγεί στις μεγάλες πτώσεις. «Ο διάβολος μικραίνει στα μάτια μας τα μικρά αμαρτήματα. Κι αυτό γιατί δεν μπορεί να μας οδηγήσει κατ’ ευθείαν στα μεγάλα κακά» διδάσκει ο άγιος Μάρκος ο ασκητής. Λοιπόν; Η λύση είναι μία. Εάν θέλουμε να διατηρήσουμε την πνευματική μας ελευθερία, μην υποκύψουμε στη δολιότητα του διαβόλου για την πρώτη υποχώρηση. Ας μείνουμε πιστοί στις επάλξεις μας. Χωρίς υποχωρήσεις. Χωρίς συμβιβασμούς.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή