[Βιβλίο: Διαλογική συζήτησις Ευαγγελικών και Ορθοδόξων] Η ΠΡΟΣΚΗΝΥΣΙΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ. ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ.
Ὀρθόδοξος: Ἐπιθυμεῖτε κ. Εὐαγγελικέ νά συνομιλήσωμεν περί προσκυνήσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων, ἱερῶν λειψάνων, Σταυροῦ κλπ.;
Εὐαγγελικός: Βεβαιότατα. Ἡμεῖς οἱ Εὐαγγελικοί οὐδεμίαν προσκύνησιν προσφέρομεν εἰς οὐδέναν ἄλλον πλήν τοῦ Θεοῦ. Τοῦτο πράττομεν βασιζόμενοι εἰς τήν ῥητήν ἀπαγόρευσιν τοῦ Θεοῦ ἐν Ἐξοδ. 20,45, ὅπου λέγει: «οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδέ παντός ὁμοίωμα....οὐ προσκυνήσεις αὐτοῖς οὐδ’ οὐ μή λατρεύσεις αὐτοῖς».
Ὀρθόδοξος: Ἡ ἐντολη αὕτη κ. Εὐαγγελικέ ἔχει τεσσάρας κυρίας λέξεις: α) «οὐ ποιήσεις» β) «εἴδωλον» γ) «προσκυνήσεις» δ) «οὐδ’ οὐ μή λατρεύσης». Ἄς ἔξετάσωμεν λοιπόν μίαν ἑκάστη λέξιν χωριστά. Καί πρῶτον ἄς ἔλθωμεν εἰς τό «οὐ ποιήσεις». Σᾶς ἐρωτῶ, δίδων ὁ Κύριος τήν ἐντολήν ταύτην ἀπαγορεύει την κατασκευή εἰκόνων ἀπολύτως ἤ ὁμιλεῖ περί εἰδώλων καί ἀγαλμάτων διότι λέγει «σεαυτῷ εἴδωλον» τά ὁποῖα εἶχον οἱ πρό Χριστοῦ εἰωλολάτραι;
Εὐαγγελικός: Ἡ ἐντολή ἐνταῦθα εἶναι ρητή καί κατηγορηματική λέγει «οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδέ παντός ὁμοίωμα» ἄρα ἀπαγορεύει τήν κατασκευήν παντός εἰδώλου καί πάσης εἰκόνος.
Ὀρθόδοξος: Ἑπομένως κ. Εὐαγγελικέ ὁ Θεός ἀπαγορεύει πᾶσαν κατασκευήν εἰκόνων, ἄρα καταδικάζει πᾶσαν τέχνην γλυπτικήν καί ζωγραφικήν. Πῶς ὅμως ἐν τῇ Παλαιᾷ Διαθήκῃ ὁ Θεός διατάσσει τόν Μωϋσῆ νά κατασκευάσῃ τά Χερουβείμ καί τόν χαλκοῦν ὄφιν ἐν Ἐξοδ. 25,22 καί Ἀριθ. 21,4; Καί αὐτά δέν ἦσαν εἰκόνες, ὁμοιώματα;
Εὐαγγελικός: Ὄχι δέν πρόκειται περί ἀπαγορεύσεως πάσης τέχνης γλυπτικῆς καί ζωγραφικῆς. Καί ἡμεῖς οἱ Εὐαγγελικοί ἔχομεν εἰς τάς οἰκίας μας, εἰς τά Σχολεῖα μας εἰκόνας τοῦ Χριστοῦ καί συγκινούμεθα βλεποντας τήν ἀπεικόνισιν τῶν παθῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. Ἀποκλείομεν ὅμως αὐτάς αὐστηρῶς ἀπό τάς Ἐκκλησίας μας καί ἀπό τήν λατρείαν.
Ὀρθόδοξος: Σᾶς ἐρωτω. Πρῶτον: τά Χερουβίμ τά ὁποῖα κατασκεύασεν ὁ Μωϋσῆς εἰς τήν κιβωτόν εὑρίσκοντο ἐν τῇ οἰκίᾳ ἤ ἐν τῇ Ἐκκλησία; Δεύτερον. Μεταξύ τῶν Χερουβίμ τῆς Π. Διαθήκης καί τῶν εἰκόνων σας κ. Εὐαγγελικέ ὑπάρχει μεγάλη διαφροά.
Τάς εἰκόνας σας ἔχετε πρός οἰκιακήν διδακτικήν χρῆσιν, πρός κοσμικήν χρῆσιν. Τάς βλέπετε καθημερινῶς, τάς ἀναρτᾶτε καί τάς μεταθέτετε. Νομίζετε ὅτι ὑπῆρχε τοιαύτη δυνατότης εἰς τούς Ἑβραίους διά τά Χερουβίμ; ἠδύναντο δηλ. οὗτοι νά ἀναρτῶσι καί μεταθέτωσι κατά βούλησιν τά Χερουβίμ; Κάθε ἄλλο! Τά Χερουβίμ εὑρίσκοντο εἰς «τά ἅγια τῶν ἁγίων» ὅπου εἰσήρχετο μόνον ὁ ἀρχιερεύς ἅπαξ τοῦ ἕτους. Ταῦτα δέν ἤγγιζεν οὐδέ ὁ ἀρχιερεύς, ἀλλά μόνον ἐρράντιζε δι’ αἵματος. Ὑπάρχει λοιπόν μεγάλη διαφορά μεταξύ τῶν εἰκόνων σας καί τῶν Χερουβίμ.
Εὐαγγελικός: Ἀσφαλῶς ὑπάρχει μεγάλη διαφορά.
Ὀρθόδοξος: Ἑπομένως δέν δύνασθαι νά ὁμιλῆτε ὅτι ἐφαρμόζετε τήν ἐντολήν μέ τό νά ἔχητε εἰκόνας, ὄπως ἔδωσε ὁ Θεός εἰς τόν Μωϋση τά Χερουβίμ.
Εὐαγγελικός: Τοιαύτας εἰκόνας δέν ἔχομεν.
Ὀρθόδοξος: Ἄς ἔλθωμεν κ. Εὐαγγελικέ εἰς τήν δευτέραν λέξιν «εἴδωλον». Ὁ Θεός διατάσσει «οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον». Ἑπομένως δέν ὁμιλεῖ περί εἰκόνων, ἀλλά περί εἰδώλων.
Εὐαγγελικός: Ἔχω τήν γνῶμην, ὄτι εἴδωλον καί εἰκών σημαίνουσι τό ἴδιον πρᾶγμα.
Ὀρθόδοξος: Ὄχι κ. Εὐαγγελικέ. Τό εἴδωλον ὅπως ὀρθῶς παρατηρεῖ ὁ Ὡριγένης (ἰδέ Πηδάλιον σελ. 306) εἶναι ὁμοιώμα ἀνυπάρκτου ὄντος, ἐνῶ ἡ εἰκών εἶναι ὁμοίωμα ὑπαρκτοῦ ὄντος. Τό εἴδωλον λ.χ. τοῦ Βοός τῶν Αὐγυπτίων τόν ὁποῖον ἐθεώρησαν ὡς Θεόν ἦτο ὁμοίωμα ἀνυπάρκτου Θεοῦ, ἐνῶ ἡ εἰκών τοῦ Χριστοῦ, τῆς Θεοτόκου, τῶν Ἁγίων εἶναι ὁμοιώματα προσώπων ὑπαρκτῶν. Τά εἴδωλα λοιπόν καί ὄχι τάς εἰκόνας ἀπαγορεύει ὁ Νόμος τοῦ Θεοῦ νά κατασκευάζουμε.
Εὐαγγελικός: Ἡ διάκρισίς σας εἰδώλου καί εἰκόνος εἶναι ὄντως λεπτή, ἀξιοπρόσεκτος. Μή λησμονῆτε ὅμως, ὄτι ἡ ἐντολή προσθέτει «οὐδέ παντός ὁμοίωμα». Ἄρα ὁμιλεῖ περί πᾶσης εἰκόνας.
Ὁρθόδοξος: Ἐνταῦθα ἡ λέξις «ὁμοίωμα» καί πάλιν ἔχειν τήν ἔννοιαν τοῦ εἰδώλου, δηλ. ὁμοιώματος ἀνυπάρκτου ὄντος, διότι ὁ Μωϋσῆς κατασκεύασε εἰκόνας Χερουβίμ καί χαλκοῦ ὄφεως. Ἄλλωστε ἡ λέξις «ὁμοίωμα» εὑρίσκεται μετά τήν λέξιν εἴδωλον «οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδέ παντός ὁμοίωμα» λέγει ἡ ἐντολή... Λαμβάνει ἑπομένως τήν ἔννοιαν τοῦ εἰδωλολατρικοῦ εἰδώλου, τοῦ ὁμοίωματος ἀνυπάρκτου ὄντος.
Εὐαγγελικός: Ἔστω ἄς δεχθῶ ὅλα αὐτά. Προσθέτει ὅμως κατωτέρω ὁ Κύριος «οὐ προσκυνήσεις οὐδ’ οὐ μή λατρεύσης».
Ὀρθόδοξος: Ἄς ἐξετάσωμεν τώρα κ. Εὐαγγελικέ, καί τάς δύο ἄλλας λέξεις «προσκυνῶ» καί «λατρεύω». Αἱ λέξεις αὗται διαφέρουσι ἤ εἶναι τό ἴδιον πρᾶγμα;
Εὐαγγελικός: Δι’ ἐμέ εἶναι τό ἴδιον πρᾶγμα, προσκυνῶ σημαίνει λατρεύω.
Ὀρθόδοξος: Ὅταν λέγετε προσκυνῶ κ.Εὐαγγελικέ, τό ὁποῖον σημαίνει λατρεύω, τί ἐννοεῖτε;
Εὐαγγελικός: Δύο πράγματα. Πρῶτον: ἀποδίδομεν εἰς ὑλικά ἀντικείμενα ἰδιότητας ἁγιότητος καί θαυματουργικῆς δυνάμεως. Καί δεύτερον λατρεύομεν αὐτό ὅταν δι’ ἀσπασμῶν καί διά σωματικῶν ὑποκλίσεων προσκυνοῦμεν αὐτά.
Ὀρθόδοξος: Ἑπομένως κ. Εὐαγγελικέ πρῶτον οὐδεμίαν ἰδιότητα ἁγιότητος καί θαυματουργίας θέλετε νά ἀποδίδωμεν εἰς τάς εἰκόνας.
Εὐαγγελικός: Ὄχι.
Ὀρθόδοξος: Ἐν τῇ Παλαιᾷ Διαθήκῃ τά Χερουβίμ εὑρίσκοντο εἰς «ἅγια τῶν ἁγίων» ἄρα ἦσαν εἰκόνες ἁγιώταται. Διά δέ τόν χαλκοῦν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ ἡ Γραφή λέγει: «καί ἐποίησε Μωϋσῆς ὄφιν χαλκοῦν καί ἔστησεν αὐτόν ἐπί σημείου καί ἐγένετο ὅταν ἔδακεν ὁ ὄφις ἄνθρωπον καί ἐπέβλεψε ἐπί τόν ὄφιν τόν χαλκοῦν και ἔζη». Ἑπομένως ἡ εἰκών τοῦ ὄφεως ἐθεράπευεν, εἶχεν θαυματουργικήν δύναμιν. Κατά συνέπειαν αἱ ἰδικαί σας εἰκόνες οὐδεμίαν σχέσιν ἔχουσι πρός τάς εἰκόνας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τά ἁγιώτατα Χαρουβίμ καί τόν θαυματουργόν χαλκοῦν ὄφιν.
Εὐαγγελικος: Σωστά αὐτό. Δέν πρέπει ὅμως νά προσκυνῶμεν καί νά λατρεύωμεν τάς εἰκόνας, διότι τά ἐν τῇ παλαιᾷ Διαθήκη ἁγιώτατα Χερουβίμ καί ὁ θαυματουργός χαλκοῦς ὄφις δέν προσεκυνοῦντο ὑπό τῶν Ἰσραηλιτῶν.
Ὀρθόδοξος: Πῶς ἐννοεῖτε τήν προσκύνησιν καί τήν λατρείαν;
Εὐαγγελικός: Σᾶς εἶπον καί πάλιν ὄτι ἡ λατρεία εἶναι ἡ αὐτή μέ τήν πρσκύνησιν, διότι προσφέρεται δι’ ἀσπασμῶν καί σωματικῆς υποκλίσεως καί γίνεται εἰς ἔνδειξιν σεβασμοῦ καί τιμῆς.
Ὀρθόδοξος: Ἄς ἔλθωμεν πρῶτον εἰς τούς ἀσπασμούς ὡς μέσον λατρείας. Ὅταν ὁ Ἀπόστολος συνιστᾷ «ἀσπάσασθε ἀλλήλους ἐν φιλήματι ἁγίῳ» συνιστᾷ λατρείαν;
Εὐαγγελικός: Ὄχι βεβαίως. Ὁ ἀπόστολος συνιστᾶ ἀγάπην διά τῶν ἀσπασμῶν.
Ὀρθόδοξος: Ἑπομένως ὁ ἀσπασμος δέν εἶναι γνώρισμα ἐξωτερικόν ἐσωτερικῆς λατρείας διότι καί σεῖς ὄταν ἀσπάζεσθε μεταξύ σας καί ἰδίως αἱ γυναῖκες σας δέν νομίζω ὅτι ἐκφράζετε λατρείαν. Ὁ ἀσπασμός λοιπόν δέν εἶναι χαρακτηριστικόν γνώρισμα μόνον τῆς λατρείας, ἀλλά καί ἄλλου πράγματος, τῆς ἀγάπης.
Εὐαγγελικός: Βεβαίως.
Ὀρθόδοξος: Ἑπομένος κριτήριον τῆς λατρείας κατά τόν ἀσπασμόν δέν εἶναι αὐτός οὗτος ὁ ἀσπασμός, ἀλλά τό πρόσωπον εἰς τό ὁποῖον προσφέρω τόν ἀσπασμόν μου. Ἄν εἶναι δηλ. ἄνθρωπος ἤ ἀντικείμενον πολύτιμον ἤ ἀντικείμενον ἱερόν τό ὁποῖον ἀσπάζομαι, ὁ ἀσπασμός εἶναι ἀγάπης ἀσπασμός. Ἐάν εἶναι ὁ Χριστός εἶναι λατρεία. Δέν θά διακρίνωμεν δηλ. ἐκ τοῦ ἐξωτερικοῦ ἀσπασμοῦ τό ἐσωτερικον ἡμῶν τήν λατρείαν ἤ τήν ἀγάπην, ἀλλά ἐκ τοῦ ἐσωτερικοῦ, ἐκ τοῦ πρός ὅν ἀπευθύνομεν τόν ἀσπασμόν θά ὁρισθῇ ὁ ἀσπασμός ὡς λατρεία ἤ ὠς ἀγάπη.
Εὐαγγελικός: Βεβαίως.
Ὀρθόδοξος: Εἴπατε κ. Εὐαγγελικέ, ὅτι ἡ λατρεία ἐκφράζεται πλήν τῶν ἀσπασμῶν καί διά σωματικῆς ὑποκλίσεως εἰς ἔνδειξιν καί πάλιν σεβασμοῦ.
Εὐαγγελικός: Βεβαίως. Καί αὐτά πιστεύω.
Ὀρθόδοξος: Ἄς ἐξετάσωμεν τήν λέξιν προσκυνῶ καί ὑπό τήν ἔννοιαν τῆς σωματικῆς ὑποκλίσεως, ἄν αὕτη εἶναι λατρεία ἤ ὄχι. Αἱ ὑποκλίσεις κ. Εὐαγγελικέ ἀποτελοῦν τό ἐξωτερικόν, τό ὑλικόν μέρος τῆς λέξεως προσκυνῶ. Ὁ ἄνθρωπος ὄμως δέν συνίσταται μόνον ἀπό σῶμα, ἀλλά καί ἀπό ψυχήν. Αἱ ὑποκλίσεις δέν μᾶς λέγουσι τό ἐσωτερικόν στοιχεῖον, τί αἰσθάνεται ὁ ἄνθρωπος προσκυνῶν, μᾶς λέγουσι αἱ ὑποκλίσεις π ῶ ς ἐκφράζεται ἡ προσκύνησις, ὄχι ὄμως καί π ό θ ε ν προέρχεται αὕτη.
Εὐαγγελικός: Σᾶς εἶπον ὄτι ἡ προσκύνησις προέρχεται ἐκ σεβασμοῦ καί τιμῆς καί πλέον οὔ.
Ὀρθόδοξος: Σᾶς ἐρωτῶ καί πάλιν΄ ὁ δέ σεβασμός πόθεν προέρχεται;
Εὐαγγελικός: Ὁ σεβασμός προέρχεται ἐκ τῆς συναισθήσεως τῆς κατωτερότητος ὄντος τινός εὑρισκομένου ἐνώπιον ἄλλου ἀνωτέρου ὄντος.
Ὀρθόδοξος: Συμφωνῶ΄ κατώτερα ὄντα εἶναι τά προσκυνοῦντα ἤτοι ἡμεῖς οἱ ἄνθρωποι. Σᾶς ἐρωτῶ: ἀνώτερον ὅμως Ὄν ἐνώπιον τοῦ ὁποίου ἐκφράζομεν διά τῆς προσκυνήσεως τήν κατωτερότητα μας εἶναι μόνον ὁ Θεός ἤ εἶναι καί ἄλλα πράγματα ἤ πρόσωπα;
Εὐαγγελικός: Ἀνώτερα βεβαίως ὄντα του ἀνθρώπου εἶναι ἄλλοι ἄνθρωποι ἀνώτεροι αὐτοῦ οἱ ἄγγελοι τά χερουβίμ κ.λ.π.
Ὀρθόδοξος: Ἑπομένως κ. Εὐαγγελικέ, ἀφοῦ ἡ προσκύνησις προέρχεται ἐκ σεβασμοῦ πρός ἀνώτερον ὄν διατί νά μή ἔχωμεν τήν προσκύνησιν πλήν τοῦ Θεοῦ καί δι’ ἄλλα ἀνώτερα ὄντα;
Εὐαγγελικός: Μᾶς δεσμεύει Ἡ Γραφή λέγει: «οὐ προσκυνήσεις».
Ὀρθόδοξος: Ἐάν ἡ Γραφή προσφέρει παραδείγματα προσκυνήσεως ἀνθρώπων ὑπό ἄλλων ἀνθρώπων ἤ καί πραγμάτων καί ἱερῶν ἀντικειμένων, τότε δέν θά εἴμεθα ἐλεύθεροι ἐκ τῆς Γραφῆς νά προσκυνῶμεν κι’ ἄλλα ὄντα ἀνώτερα πλήν τοῦ Θεού;
Εὐαγγελικός: Θά ἤθελον νά ἤκουον τά παραδείγματα τῆς προσκυνήσεως ταύτης.
Ὀρθόδοξος: Μάλιστα, εὐχαρίστως, ἀκούσατε: Ἐν Γεν. 23,7 ἀναφέρεται τό ἑξῆς: «ἀναστάς δέ Ἀβραάμ προσεκύνησε τῷ λαῷ τῆς γῆς τοῖς υἱοῖς τοῦ Χέτ». Ἐπίσης ἐν Γεν. 33,3 ἀναφέρεται τό ἑξῆς: «αὐτός δέ (ὁ Ἰακώβ) προσῆλθεν ἔμπροσθεν αὐτῶν καί προσεκύνησεν ἐπί τήν γῆν ἐπτάκις ἕως τοῦ ἐγγίσαι τόν ἀδελφόν αὐτοῦ».
Σᾶς, ἐρωτῶ κ. Εὐαγγελικέ οἱ μεγάλοι Πατριάχαι Ἀβραάμ καί Ἰακώβ διατί προσεκύνησαν ὁ ἕνας τόν λαόν καί ὁ Ἰακώβ τόν ἀδελφόν του Ἠσαῦ καί μάλιστα ἑπτάκις;
Εὐαγγελικός: Οἱ Πατριάρχαι ὑπῆρχον πρό τοῦ Νόμου Ἔξοδ. 20, 4. 5. Ὁ Μωϋσῆς ὑπῆρξε μετά τούς Πατριάρχας. Ἑπομένως δέν ἦσαν ὑποχρεωμένοι οὗτοι ἐκ τοῦ Νόμου. Ἐξοδ. 20, 4.5 εἰς τήν μή προσκύνησιν.
Ὀρθόδοξος: Ἠγνόουν ὅμως οἱ Πατριάρχαι τό στοιχειῶδες αὐτό καθῆκον καί προσεκύνουν ἤτοι ἐλάτρευον ἀνθρώπους ἀντί τοῦ Θεοῦ; Ἀλλά ἔστω ἄς παραδεχθῶ τήν γνώμην σου. Εἰς τό Ἐξοδ. 33,10 ἀναφέρεται τό ἑξῆς: «ἑώρα πᾶς ὁ λαός τόν στῦλον τῆς νεφέλης ἐστῶτα ἐπί τήν θύραν τῆς σκηνῆς. Στάντες πᾶς ὁ λαός προσεκύνησαν ἕκαστος ἐπί τῆς θύρας τῆς σκηνῆς».
Ἐδῶ οἱ Ἐβραῖοι προσκυνοῦν τήν νεφέλην μετά τήν ἔκδοσιν τῆς ἐντολῆς «οὐ προσκυνήσεις»! Πῶς συμβαίνει αὐτό; ἄς ἔλθωμεν καί εἰς ἄλλα παραδείγματα προσκυνήσεων μετά τόν Νόμον.
Ἐν Ρουθ 2,10 γράφεται διά τήν εὐσεβῆ Ρούθ: «καί ἔπεσεν ἐπί πρόσωπον αὐτῆς καί προσεκύνησεν ἐπί τήν γῆν» καί εἶπε πρός αὐτόν (τόν Βοόζ) τί ὅτι εὕρηκα χάριν κ.λπ.».
Ἐπίσης Α΄ Βασιλ. 24,9 «καί ἔκυψε Δαυΐδ ἐπί πρόσωπον αὐτοῦ ἐπί τήν γῆν και προσεκύνησε αὐτῷ (τῷ Σαούλ). Ἐπίσης Γ΄ Βασιλ. 1,23 «καί εἰσῆλθε (Νάθαν) κατά πρόσωπον τοῦ Βασιλέως καί προσεκύνησε τῷ Βασιλεῖ κατά πρόσωπον αὐτοῦ ἐπί τήν γῆν» Α΄Παραλειπ. 29,20 «εὐλόγησε πᾶσα ἡ Ἐκκλησία Κύριον τόν Θεόν τῶν Πατέρων αὐτῶν καί κάμψαντες τά γόνατα προσεκύνησαν τῷ Κυρίῳ καί τῷ βασιλεῖ».
Βλέπετε κ. Εὐαγγελικέ ἡ γονυκλυσία προσφέρεται ταυτοχρόνως εἰς τόν Θεόν καί εἰς τόν βασιλέα;
Εὐαγγελικός: Ἄς ἔλθωμεν εἰς τήν Νέαν Οἰκονομίαν εἰς τήν Καινήν Διαθήκην νά ἐξετάσωμεν τό πρᾶγμα καλλίτερον. Εἰς τάς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων 10,25 ἀναφέρεται τό ἑξῆς: «Ὡς δέ ἐγένετο εἰσελθεῖν τόν Πέτρον συναντήσας αὐτῷ ὁ Κορνήλιος πεσῶν ἐπί τούς πόδας προσεκύνησεν.
Ὁ δέ Πέτρος ἥγειρεν αὐτόν λέγων΄ ἀνάστηθι κἀγώ αὐτός ἄθρωπος εἰμί». Δέν νομίζετε ὅτι ἡ Καινή Διαθήκη ἀπαγορεύει τήν προσκύνησιν δι’ ὑποκλίσεως τήν ὁποίαν θεωρεῖ λατρείαν καί ἡ ὁποία ἀνήκει εἰς τόν Θεόν;
Ὀρθόδοξος: Εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην εἴδομεν, ὄτι ἡ προσκύνησις, ἡ κάψις τῶν γονάτων, δύναται νά γίνῃ ἐνώπιον βασιλέως καί Θεοῦ Α΄ Παραλ. 29,20. Κατά τήν ἀνάλυσιν τῆς προσκυνήσεως διά ὑποκλίσεων εἴδομεν ὅτι τό ἐσωτερικόν ἐλατήριον καί ἡ πρός ὅν ἀπευθύνεται ἡ προσκύνησις καθορίζουσι τήν προσκύνησιν ὡς ἁπλήν προσκύνησιν ἤ ὡς λατρείαν. Ἑπομένως λέγων ὁ Ἀπόστολος Πέτρος εἰς τόν Κορνήλιον «τῷ Θεῷ προσκύνησον» διέγνωσε ὅτι εἰς τήν ψυχήν τοῦ Κορνηλίου ὑπῆρχε λατρευτική προσκύνησις καί διά τοῦτο ἀπαγορεύει εἰς αὐτόν τήν προσκύνησιν ταύτην.
Εὐαγγελικός: Αὐτή εἶναι σοφιστεῖα.
Ὀρθόδοξος: Ὄχι κ. Εὐαγγελικέ, εἶναι σοφία τοῦ Θεοῦ.
Εὐαγγελικός: Ἐν πάσῃ περιπτῶσει, ἄς ἔλθωμεν εἰς δεύτερον παράδειγμα ὅπου ἀπαγορεύεται ἡ προσκύνησις ἐν τῇ Καινῇ Διαθήκῃ . Ἑν Ἀποκ. 19,10 ἀναφέρεται: «καί ἔπεσον» λέγει ὁ Ἰωάννης «ἔμπροσθεν τῶν ποδῶν αὐτοῦ (τοῦ ἀγγέλου) προσκυνῆσαι αὐτῷ καί λέγοι μοι΄ὅρα μή σύνδουλός σου εἰμί καί τῶν ἀδελφῶν σου τῶν ἐχόντων τήν μαρτυρία τοῦ Ἰησοῦ, τῷ Θεῷ προσκύνησον». Ἰδού οὐδέ εἰς ἄγγελον ἐπιτρέπεται προσκύνησις.
Ὀρθόδοξος: Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, κ. Εὐαγγελικέ, ὁ Εὐαγγελιστής ὁ Θεόπνευστος συγραφεύς τῆς ἀποκαλύψεως δέν ἐγνώριζεν ὅτι ἀπαγορεύεται ἡ προσκύνησις εἰς ἄλλον ἐκτός τοῦ Θεοῦ; Πῶς προσκυνεῖ;
Εὐαγγελικός: Αὐτό τό ἐγνώριζε ὁ ἅγιος Ἰωάννης. Δέν ἐγνώριζε ὅμως ὅτι ὁ ἄγγελος ἦτο ἄγγελος ἀλλά ὁ Κύριος.
Ὀρθόδοξος: Τό «κείμενον ὅμως τῆς ἀποκαλύψεως λέγει: «ἔπεσον ἔμπροσθεν τῶν ποδῶν αὐτοῦ». Ὅτι πρόκειται περί ποδῶν ἀγγέλου καί οὐχί τοῦ Κυρίου τοῦ Χριστοῦ ἐξάγεται ἐκ τῶν προηγουμένων καί ἰδίως ἐκ τοῦ στιχ. 18,21 ὄπου ἀναφέρεται «εἷς ἄγγελος ἰσχυρός κ.λ.π.» τοῦ ὁποίου συνέχεια ἀποτελεῖ τό 19,9-10. Ἀλλά ἄς ὑποθέσωμεν ὅτι ὁ ἅγιος Ἰωάννης δέν ἐγνώριζε αὐτόν ὡς ἄγγελον, ἀλλά ἐνόμισε αὐτόν ὡς τόν Χριστόν. Ἐπαναλαμβάνεται ὅμως τό ἴδιον φαινόμενον καί κατωτέρω 22,8-10 ὅπου ἀναφέρεται: «ἔπεσον προσκυνῆσαι ἔμπροσθεν τῶν ποδῶν τοῦ ἀγγέλου τοῦ δεικνύοντός μοι ταῦτα καί λέγει μοι΄ ὅρα μή σύνδουλός σου εἰμι...τῷ Θεῷ προσκύνησον».
Ἐνταῦθα εἶναι σαφής ἡ δήλωσις ὅτι πρόκειται περί ἀγγέλου καί ἡ προσκύνησις καί ἡ ἀπαγόρευσις γίνονται διά δευτέραν φοράν. Σᾶς ἐρωτῶ΄ ἄς ὑποθέσωμεν ὅτι δέν ἐγνώριζε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τήν πρώτην φοράν (ἐν Ἀποκαλ. 19,10) ὄτι εἶναι ἄγγελος ἐκεῖνον τόν ὀποῖον προσεκύνει. Πῶς καί διά δευτέραν φοράν πίπτει καί εἰς τό ἴδιον σφᾶλμα;
Εὐαγγελικός: Αὐτό κάμνει καί εἰς ἐμέ ἐντύπωσιν! ἀναγκάζομαι νά εἴπω ὅτι καί διά δευτέραν φοράν ὁ ἄγιος Ἰωάννης παρεπλανήθη διότι δέν δύναμαι νά ἐξηγήσω ἐκεῖνο τό καί διά δευτέραν φοράν «τῷ Θεῷ προσκύνησον».
Ὀρθόδοξος: Θά σᾶς τό ἐξηγήσω ἐγώ. Προηγουμένως ἐδώσαμεν τήν ἐξήγησιν τοῦ Προσκυνῶ. Εἴπομεν δηλ. ὅτι προσκύνησις εἶναι ἡ δι’ ἐξωτερικῶν ὑποκλίσεων ἔκφρασις τῆς κατωτερότητος ἡμῶν ἐνώπιον ἄλλου ἀνωτέρου ὄντος ἀνθρώπου ἤ Θεοῦ.
Μεταξύ ὅμως ἀνθρώπου καί Θεοῦ εἶναι καί οἱ ἄγγελοι. Ὁ ἄγιος Ἰωάννης ἐγνώριζε ὄτι οἰ ἄγγελοι ἦσαν ἀνώτεροι τῶν ἀνθρώπων καί διά τοῦτο προσκυνεῖ τόν ἄγγελον. Κατά συνέπειαν τό νόημα τῆς προσκυνήσεως τοῦ Ἰωάννου εἶναι ἔνδειξις ὄτι ἡ ἀνθρωπίνη φύσις εἶναι κατωτέρα τῆς ἀγγελικῆς. Ἔρχεται ὅμως τώρα ἡ σύστασις τοῦ ἀγγέλου «συνδούλός σου γάρ εἰμί».
Διά τοῦτο δηλοῦται ἡ ἰσότης ἀγγέλων καί ἀνθρώπων. Διά τήν ἀνύψωσιν ταύτην τῶν ἀνθρώπων εἰς τήν θέσιν τῶν ἀγγέλων συνιστᾷ ὁ ἄγγελος εἰς τόν Ἰωάννην νά εὐχαριστήσῃ προσκυνῶν τόν Θεόν.
Εὑαγγελικός: Ἑπομένως σεῖς χωρίζετε τό προσκυνῶ ἀπό τό λατρεύω καί τό μέν προσκυνῶ ἀποδίδετε εἰς πάντα ἀνώτερον ἡμῶν ἄνθρωπον, ἄγγελον καί Θεόν, τό δέ λατρεύω ἀποδίδετε μόνον εἰς τόν Θεόν.
Ὀρθόδοξος: Αὐτό κάμνομεν ὄχι ἡμεῖς, ἀλλά ἡ Γραφή. Αὕτη διά τῶν χωρίων τά ὁποῖα εἴδομεν προηγουμένως Ρούθ 2,10 Α΄ Βασιλ. 24, 9, Γ΄ Βασιλ. 1,23, Α΄ Παραλ. 29,20 ἀποδίδει τήν προσκύνησιν εἰς πάντα ἀνώτερον ἡμῶν ἀπό ἀνθρώπου μέχρι Θεοῦ, εἰς δέ τόν Θεόν ἀποδίδει τήν λατρείαν διά τοῦ «αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις» Δευτερ. 6,13 καί Ματθ. 4,10.
Εὑαγγελικός: Ἄς λάβω τήν διάκρισιν ταύτην μεταξύ προσκυνήσεως καί λατρείας. Σᾶς ἐρωτῶ: Εἰς μίαν εἰκόνα τί προσκυνεῖτε τήν εἰκόνα ἤ τό εἰκονιζόμενον;
Ὀρθόδοξος; Τό εἰκονιζόμενον.
Εὐαγγελικός: Καί ὅμως προσκυνεῖτε τήν εἰκόνα, διότι τήν εἰκόνα ἀσπάζεσθε καί εἰς αὐτήν ὑποκλίνεσθε.
Ὀρθόδοξος: Δέν προσφέρομεν εἰς τήν εἰκόνα τήν προσκύνησιν ἀλλά εἰς τό εἰκονιζόμενον, διότι, ὅταν ἡ εἰκών λόγῳ τῆς πολλῆς χρήσεως ἀποχρωματισθῆ, ξεθωριάση, δύναται κατά τό Πηδάλιον τῆς ἐκκλησίας μας (ἰδέ σελίδα 206) νά καῇ ὡς κοινόν ξύλον. Ὁ Σταύρος ἐπίσης ὅταν διαλυθῇ δύναται νά καῇ και τοῦτο ὡς κοινόν ξύλον. Τοῦτο σημαίνει ὅτι προσκυνοῦμεν τό εἰκονιζόμενον καί ὄχι τό εἰκονίζον, τό ξύλον τῆς εἰκόνος ἤ τοῦ σταυροῦ....

Εὐαγγελικός: Ὄχι. Ἄς ἐλθωμεν ὅμως εἰς τάς εἰκόνας καί τήν προσκύνησιν αὐτῶν. Ἔχω τήν γνώμην ὅτι οἱ Πατέρες τῶν 3-4 πρώτων αἰώνων ἀπεστρέφοντο τάς εἰκόνας.
Ὀρθόδοξος: Θά ἤθελον νά ἤκουον μερικάς γνώμας αὐτῶν.
Εὐαγγελικός: Εὐχαρίστως. Ὁ Ἅγ. Ἐπιφάνιος λέγει εἰς ἐπιστολήν του πρός τόν αὐτοκράτορα Θεοδόσιον «πολλάκις λαλήσας τοῖς συλλειτουργοῖς μου περιαιρεθῆναι τάς εἰκόνας οὐκ ἐνδέχθην παρ’ αὐτῶν, οὐδέ πρός βραχύ ἀκοῦσαι τῆς ἐμῆς φωνῆς ἠνέσχοντο». Βλέπετε ὅτι ὁ Ἅγιος Ἐπιφάνειος εἶχε τήν γνώμην νά μή ὑπάρχουν εἰκόνες;
Ὀρθόδοξος: Ἐκ τοῦ τεμαχίου τό ὁποῖον ἀναφέρετε φαίνεται καθαρά ὅτι μόνον ὁ Ἅγιος Ἐπιφάνιος εἶχε τήν γνώμην αὐτήν. Οἱ συλλειτουργοί του ὅμως ὄχι μόνον δέν ἐδέχθησαν τοῦτο, ἀλλά «οὐδέ πρός βραχύ» ὅπως λέγει ῥητῶς τό κείμενον «ἠνέσχοντο τῆς φωνῆς αὐτοῦ». Ἡ ἔντονος αὕτη ἀντίστασις τῶν σειλλειτουργῶν τοῦ Ἐπιφανίου, δεικνύει ὅτι ὑπῆρχον αἱ εἰκόνες. Ὁ Ἐπιφάνιος ἦτο ὁ μόνος, ὁ ὁποῖος εἶχε τήν γνώμην αὐτήν.
Εὐαγγελικός: Ἄς ἔλθωμεν καί εἰς ἄλλον ἱστορικόν τῆς ἀρχαιότητος, τόν Εὐσέβιον. Οὗτος ἐν τῇ ἱστορίᾳ του ἐξ ἀφορμῆς ἀρχαίας παραδόσεως καθ’ ἥν ἡ θεραπευθεῖσα ὑπό τοῦ Ἰησοῦ αἱμοροῦσα γυνή κατασκεύασε εἰς ἔνδειξιν εὐγνωμοσύνης πρός τόν Κύριον ἄγαλμα παρίστανον ἄνδρα ἐκτείνοντα τήν χεῖρα ὑπέρ τήν κεφαλήν γυναικός γονυπετούσης πρός αὐτοῦ λέγει τά ἑξῆς: «Θαυμαστόν οὐδέν τούς πάλαι ἐξ ἐθνῶν εὐεργετηθέντος πρός τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τοιαῦτα πεποιηκέναι΄ ὅτε καί τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ Παύλου καί Πέτρου καί αὐτοῦ δή τοῦ Χριστοῦ διά χρωμάτων ἐν γραφαῖς σωζόμενος ἱστορήσαμεν, ὡς εἰκός τῶν παλαιῶν ἀπαράλλακτως οἷα Σωτῆρος ἐνθνικῇ συνηθείᾳ τοῦτον τιμᾶν εἰωθότων τόν τρόπον».
Βλέπετε ὅτι καί ὁ ἱστορικός Εὐσέβιος ἀποδίδει εἰς ἐθνικήν συνήθειαν καί θεωρεῖ εἰδωλολατρίαν τήν κατασκευήν τῶν εἰκόνων;
Ὀρθόδοξος: Ἐκεῖνο τό ὁποῖον εἶπον διά τόν Ἐπιφάνιον τό λέγω καί διά τόν ἱστορικόν Εὐσέβιον. Ὁ ἱστορικός οὗτος μαρτυρεῖ ὅτι ὑπῆρχον εἰκόνες τῶν Ἀποστόλων Παύλου καί Πέτρου καί τοῦ Χριστοῦ μεταξύ τῶν Χριστιανῶν. Ἡ προσωπική ὅμως γνώμη τοῦ ἰδίου πιθανώτατα ὡς ἀρειανίζοντος ἤ ἔστω καί ὡς ἁπλοῦ προσώπου ἦτο ἐναντίον τῶν εἰκόνων. Ἑπομένως δέν εἶναι σύμπασα ἡ ἐκκλησία ἐναντίον τῶν εἰκόνων.
Εὐαγγελικός: Ἐν τῇ Δύσει ὁ Ἱερός Αὐτουστῖνος ἐκφράζεται κατά τῶν ἐν ἐκκλησίαις παριστωμένων εἰκονων «Tale enim Simulacrum Deo nefas est christiano in templo collacare» «διότι τοιοῦτον ὁμοίωμα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπρεπές εἰς τόν Χριστιανόν νά ἐγκαθίσταται ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ».
Ὀρθόδοξος: Παρετήρησες κάτι κ. Εὐαγγελικέ. Ὁ Ἱερός Αὐγουστῖνος ὁμιλεῖ περί «simulacrum Deo» ἤτοι περί εἰκόνος τοῦ Θεοῦ ἤ ἔστω καί τοῦ Χριστοῦ ἀλλά ὡς Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ οὐχί ὅμως καί εἰκόνος περιγραπτῶν προσώπων Χριστοῦ ὡς ἄνθρώπου, τῆς Θεοτόκου τῶν ἁγίων.
Ἐπειδή δηλ. ὁ Θεός εἶναι ἀπερίγραπτος ὁ Πατήρ οὗτος δέν θέλει εἰκόνα τούτου. Ἀλλαχοῦ δέ ὁ ἴδιος Πατήρ ἀναφέρει χωρίς νά κατακρίνῃ ζωγραφικά ἔργα, ὅπως εἶναι ἡ σκηνή τῆς θυσίας τοῦ Ἰσαάκ καί ἄ. Contra Faustum Manichaeum XXII,73.
Θά μοῦ ἐπιτρέψῃς ὅμως νά σοῦ ἀναφέρω κι’ ἐγώ ἄλλους πατέρας οἱ ὁποῖοι ὁμιλοῦν ρητῶς περί εἰκόνων. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης γράφει, ὅπως γράφετε καί σεῖς «εἶδον πολλάκις ἐπί γραφῆς εἰκόνα τοῦ πάθους (δηλ. τῆς θυσίας τοῦ Ἰσαάκ) καί οὐκ ἀδακρυτί τήν θέαν παρῆλθον» Πατρολ. Migne τόμος 46, 572. Οὗτος περιγράφων τό ἐγκώμιον εἰς μάρτυρα τινά λέγει: «ἐπέχρωσε δέ καί ζωγράφος ἐν εἰκονι διαγραψάμενος τάς ἀριστείας τοῦ μάρτυρος». Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος εἰς τόν ἀποθανόντα Μελέτιον ἐπίσκοπον γράφει: «Τήν εἰκόνα τήν ἁγιαν ἐκείνην (τοῦ Μελετίου δηλαδή) διεχάραξαν πολλοί, ὥστε μή μόνον ἀκούει τῆς ἁγίας προσηγορίας ἐκείνου ἀλλά καί ὁρᾶν πανταχοῦ τοῦ σώματος τόν τύπον».
Βλέπετε καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος δέν θεωρεῖ εἰδωλολατρίαν τήν κατασκευήν εἰκόνων; Ὁμοίως ἐκφράζεται καί ὁ Μ. Βασίλειος εἰς λόγον του πρός τόν μάρτυρα Βαρλαάμ «ἀνάστητε ὧ λαμπροί τῶν ἀθλητικῶν κατορθωμάτων ζωγράφοι καί τήν τοῦ στρατιώτου κολωβοθεῖσαν εἰκόνα ταῖς ὑμετέραις μεγαλύνατε τέχναις».
Εὐαγγελικός: Δέχομαι ὅτι ἡ κατασκευή εἰκόνων ὑπῆρχε ἀπό παλαιοτέρων χρόνων παρά τάς ἀντιδράσεις τῶν ἀνωτέρω ἀνφερθέντων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ προσκύνησις ὅμως τῶν εἰκόνων ἤρχισεν ἀπό τόν Τέταρτον αἰῶνα καί ἐγενικεύθη κατά τόν ἕβδομον αἰῶνα (Πλανῶν ἔλεγχος σελ. 155).
Ὀρθόδοξος: Κύριε Εὐαγγελικέ ἡ Ἁγία Γραφή πότε ἐγένετο γενικῶς παραδεκτή ὡς ἔχει σήμερον;
Εὐαγγελικός: Γνωρίζω ὅτι ἡ Ἀποκάλυψις ἐγένετο γενικῶς δεκτή το 410 μ.Χ. διά τῆς ἐν Καρθαγένῃ Συνόδου.
Ὀρθόδοξος: Διατί λοιπόν σᾶς κάνει ἐντύπωσιν ἡ μή ἐξ ἀρχῆς ἤτοι κατά τούς τρεῖς ἕως τέσσαρας πρώτους αἰῶνας προσκυνήσις τῶν εἰκόνων, ἀφοῦ καί ἡ Ἁγία Γραφή ἐγένετο γενικῶς δεκτή τόν πέμπτον αἰῶνα ἤτοι τό 410 μ.Χ. ὅπως εἴπατε; Ἐάν τά βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης δέν ἐγένετο γενικῶς δεκτά παρά τόν πέμπτον αἰῶνα μ.Χ. πῶς θέλετε ἡ προσκύνησις τῶν εἰκόνων νά γίνῃ κατά τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνας ὅτε ἦτο πρόσφατος ἡ ἀπόσπασις τῶν ἐξ ἐθνῶν Χριστιανῶν ἀπό τῆς εἰδωλολατρείας καί ἑπομένως ὁ κίνδυνος τῆς εἰωλολατρείας διά τῶν εἰκόνων εὔκολος;
Ἡ Ἐκκλησία ἐπάλαισε ἀπό τό 70 μ.Χ. μέχρι τό 410 διά νά ἀποδεχθῇ γενικῶς ὅλα τά βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ἡ αὐτή ἐκκλησία κατόπιν ἐπάλαισε καί ὥρισε τήν τιμητικήν προσκύνησιν τῶν εἰκόνων ἀπό τοῦ τετάρτου μέχρι τοῦ ἑβδόμου αἰῶνος μ.Χ. Ἐπί ποίας λογικῆς στηρίζεσθε ὥστε νά δέχεσθε τήν πάλην τῆς Ἐκκλησίας μέχρι τοῦ πέμπτου αἰῶνος διά τῆν Ἁγίαν Γραφήν, ἀπορρίπτετε δέ τήν πάλην τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τοῦ τετάρτου ἕως ἑβδόμου αἰῶνος διά τήν γενικήν ἐπιβολήν τῆς τιμητικῆς προσκυνήσεως τῶν εἰκόνων;
Γενικόν συμπέρασμα
Εἴδομεν κ. Εὐαγγελικέ Γραφικῶς καί Πατερικῶς τό θέμα περί προσκυνήσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων λειψάνων καί Σταυροῦ. Καί Γραφικῶς μέν ἐβεβαιώθημεν ὅτι ἡ προσκύνησις δέν ἀναφέρεται μόνον εἰς τόν Θεόν, ἀλλά καί εἰς τό σύμβολον τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ τήν νεφέλην (Ἐξοδ. 33,10) εἰς ἄλλους ἀνθρώπους καί εἰς τόν Βασιλέα (Ρούθ 2,10) εἰς τόν Βασιλέα καί τόν Θεόν (Α΄ Παραλ. 29,20).
Εἰς τόν Θεόν δέ εἰδικεύεται ἡ προσκύνησις διά τοῦ «αὐτῷ μόνον λατρεύσεις». Περί λειψάνων ἐπίσης, ἐβεβαιώθημεν Γραφικῶς καί πάλιν διά τῆς Δ΄ Βασιλ. 13, 20 Ματθ. 14,36 Παρξ. 19,11-13, Πραξ.5,12 15-16.
Περί δέ τοῦ Σταυροῦ εἴδομεν Γραφικῶς καί λογικῶς πόσον ὁ τιμή του εὐσταθεῖ. Πατερικῶς ἑβεβαιώθημεν πλουσίως περί λειψάνων καί Σταυροῦ εἰς ἅ ἀπέδιδον οἱ Πατέρες τιμητικήν προσκύνησιν.
Διά δέ τάς εἰκόνας εἴδομεν ὅτι ἡ κατασκευή αὐτῶν εἶναι ἐκ τῶν ἀρχαιτάτων χρόνων. Μόνον ἡ προσκύνησις φαίνεται βραδύτερον ἵνα ἡ ἐκκλησία ἀποφύγῃ τήν εἰδωλολατρικήν προσκύνησιν αὐτῶν. Ποῖος εὑρίσκεται ἐν τῇ ἀληθείᾳ σχετικῶς μέ τήν προσκύνησιν εἰκόνων σταυροῦ, λειψάνων σεῖς ἤ ἡμεῖς; Ἡμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι!