[...] Αυτό είναι το τέχνασμα του διαβόλου. [...] Στην αρχή, πριν να την κάνουμε (την αμαρτία) μας την εμφανίζει μικρή και ασήμαντη, όπως ένα μυρμήγκι. Χωρίς σημασία και χωρίς συνέπειες. Το κάνει αυτό για να μας πείσει ότι δεν είναι και τόσο σοβαρό πράγμα η διάπραξή της. Μόλις όμως πεισθούμε και την διαπράξουμε, τότε αλλάζει πρόσωπο. Την εξογκώνει στα μάτια μας κι από μυρμήγκι την παρουσιάζει μεγάλη σαν λιοντάρι. Και τούτο για να μας ρίξει στην απελπισία, να μας πείσει ότι δεν σωζόμαστε για ένα τόσο σοβαρό παράπτωμα κι έτσι να μας εξασφαλίσει τη διαρκή παραμονή μας στην πτώση και την αμετανοησία. «Οι δαίμονες πριν την πτώση, μας παρουσιάζουν το Θεό φιλάνθρωπο, όμως μετά την πτώση μας Τον παρουσιάζουν αυστηρό» κατά τον Ιωάννη της Κλίμακος (Λόγος ε΄).
Η πανουργία του σατανά δεν έχει όρια. Το σχέδιο «μυρμηκολέων» έγκαιρα το επεσήμαναν οι Πατέρες της Εκκλησίας και μας ειδοποίησαν. Χωρίς περιστροφές. Ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος διδάσκει ότι «πριν οι άνθρωποι διαπράξουν την αμαρτία, ο διάβολος τους την μικραίνει στα μάτια τους πολύ. Όταν όμως την διαπράξουν την μεγαλώνει, φέρνοντάς τους κύματα λογισμών, με σκοπό να τους οδηγήσει στην απόγνωση» (Ευεργετινός Α΄ 622).
Ποιος δεν έχει δοκιμάσει αυτό το όπλο του διαβόλου; Σου βάλλει τον λογισμό να παραβείς μια εντολή, π.χ. το «ου μοιχεύσης». Αρχίζει συστηματικά την προσβολή. Εσύ αντιδράς; Εκείνος τότε θέτει σε ενέργεια το σχέδιο «Δε βαριέσαι καημένε! Ούτε ο πρώτος, ούτε ο τελευταίος είσαι. Κι έπειτα σπουδαίο πράγμα! Κύτταξε, σήμερα όλοι το ίδιο κάνουν. Ένας περισσότερος εσύ! Δεν είναι δα και τόσο σοβαρό! Κι έπειτα αν θέλεις μετανοείς!» Κάτι τέτοιες σκέψεις υποβάλλει ο διάβολος για να σμικρύνει τη βαρύτητα του σφάλματος, που πρόκειται να διαπράξεις. Επιμένει στο αυτό μοτίβο. «Άλλοτε αυτό εθεωρείτο ίσως σοβαρό παράπτωμα. Σήμερα όμως... Ο κόσμος άλλαξε. Προχώρησε χωρίς να φοβάσαι. Δεν πρόκειται και για κανένα έγκλημα. Απλό είναι...»
Κι όλα αυτά μέχρι να μας πείσει. Μόλις το κατορθώσει και η αμαρτία τελεσθεί τότε αρχίζει άλλη μέθοδο. «Πω! πω τι έκανες! Φοβερό. Κανείς δεν τολμούσε. Είσαι ασυγχώρητος. Η εντολή του Θεού είναι σαφής. Εσύ την παρέβηκες. Θα τιμωρηθείς. Δεν υπάρχει για σένα έλεος». Έτσι επιδιώκει να μας ρίξει σε απόγνωση, ώστε να μην ζητήσουμε συγχώρηση και να μη σωθούμε.
Για τούτου χρειάζεται και εδώ μεγάλη προσοχή. Αμαρτήματα μικρά και μεγάλα, ελαφρά και σοβαρά δεν υπάρχουν κατ’ ουσίαν. Όλα τα αμαρτήματα είναι αμαρτήματα. Είναι παράβαση εντολής του Θεού. Και «όστις πταίσει εν ενί γέγονε πάντων ένοχος» (Ιακώβ 2, 10). Επομένως δεν πρέπει να θεωρούμε ορισμένα αμαρτήματα χωρίς σημασία και άλλα σοβαρά. Αυτή η μέθοδος του διαχωρισμού των παραπτωμάτων είναι του διαβόλου.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λυπόταν περισσότερο και φοβόταν για τα μικρά θεωρούμενα αμαρτήματα και λιγότερο για τα σοβαρά. Γιατί τα λεγόμενα μικρά οι άνθρωποι δεν τα υπολογίζουν και αυτό αποβαίνει εις βάρος τους. Και έλεγε: «Γι’ αυτό είναι μεγάλα κακά αυτά που θεωρούνται μικρά, επειδή φαίνονται ότι είναι αδιάφορα και δεν υπάρχει μεγάλη φροντίδα γι’ αυτά. Το μεγάλο κακό εξαφανίζεται γιατί γίνεται προσπάθεια και αγώνας, ενώ αυτό που φαίνεται μικρό κακό και για τούτο καταφρονείται, στη συνέχεια γίνεται μεγάλο» (Κατήχηση ΙΑ΄).
Όλα λοιπόν τα αμαρτήματα συνιστούν προσβολή κατά του Θεού. Αλλά και για όλα ο Θεός είναι έτοιμος να παράσχει τη συγγνώμη Του, εφ’ όσον ο αμαρτωλός μετανοήσει και επιστρέψει. Ο Ιερός Χρυσόστομος μας συμβουλεύει να έχουμε πάντοτε ελπίδα στην αγάπη του Θεού για τη συγχώρησή μας: «όσο βρισκόμαστε σ’ αυτή τη ζωή να έχουμε βέβαια ελπίδα και να φροντίζουμε για την μέλλουσα ζωή και να επιδιώκουμε το βραβείο της άνω κλήσεως του Θεού» (Κατήχηση Ι).
Κάθε παράβαση είναι αμαρτία. Αλλά και για κάθε αμαρτία, υπάρχει το άπειρο έλεος του Θεού. Αυτό είναι το σωστό. Επομένως ούτε πριν την αμαρτία υποτίμηση, ούτε έπειτα απ’ αυτήν υπερτίμηση. Καλό είναι να μην αμαρτάνουμε γιατί κάθε αμαρτία λυπεί το Θεό. Εάν όμως πέσουμε, ας σηκωθούμε αμέσως. Το έλεος του Θεού είναι άπειρο.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

[...] Τη μέθοδο αυτή μετέρχεται συχνά ο διάβολος. Επιδιώκει να μας αιφνιδιάσει για να μην είμαστε σε θέση να προβάλλουμε αντίσταση. Πάνω στον αιφνιδιασμό πολλά μπορεί να κατορθώσει. Γι’ αυτό και πολύ συχνά εκεί καταφεύγει για να πετύχει το ποθούμενο.
Έχεις λ.χ. το πάθος του θυμού. Προσπαθείς να απαλλαγείς απ’ αυτό. Αγωνίζεσαι με καρτερία. Κι ενώ νομίζεις πως κάτι έχεις πετύχει, ξαφνικά σου επιτίθεται ο διάβολος. Αιφνιδιαστικά σου ρίχνει τα βέλη του. Από ένα τίποτε, που με τέχνη σου έρριξε, εσύ έχασες την ψυχραιμία σου, ερεθίστηκες «αρπάχτηκες», κι έγινες έξω φρενών. Τώρα εκείνος χαίρει γιατί σε νίκησε. Σ’ έκανε να θυμώσεις. Ενώ εσύ λυπάσαι και διερωτάσαι πώς σου συνέβη αυτό. Πώς μια ασήμαντη αφορμή σε οδήγησε πάλι στο πάθος σου.
Μην παραξενεύεσαι, αδελφέ. Ο διάβολος σε αιφνιδίασε. Σε βρήκε σε μια στιγμή που δεν πρόσεχες, όσο έπρεπε τον εαυτό σου. Τη στιγμή αυτή την εκμεταλλεύτηκε δόλια. Και σου επιτέθηκε χωρίς να το περιμένεις. Ας δούμε πως φανερώνει την τέχνη αυτή του διαβόλου ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος: «Οι δαίμονες υποχωρούν από μόνοι τους για να μας ρίξουν σε αμεριμνησία και αιφνίδια μετά να αρπάξουν την άθλια ψυχή μας» (Λόγος κστ΄).
Ο αιφνιδιασμός στην πνευματική ζωή είναι φοβερό όπλο στα χέρια του διαβόλου. Ας μην το υποτιμούμε. Τι λοιπόν χρειάζεται; Χρειάζεται να κάνουμε κι εμείς εκείνο που κάνει ο στρατός για να αποφύγει τον αιφνιδιασμό: να γρηγορούμε. «Φύλακες γρηγορείτε» ήταν το στρατιωτικό παράγγελμα που ακουγόταν από καιρού εις καιρόν επάνω στα τείχη του Βυζαντίου. Σκοπό είχε να υπενθυμίζει στους φρουρούς το καθήκον τους να αγρυπνούν στις επάλξεις, για να αντιληφθούν κάθε κίνηση του εχθρού και να ειδοποιήσουν έγκαιρα τις φρουρές. Στην αποτροπή του αιφνιδιασμού απέβλεπε εκείνο το σύνθημα. Όταν οι φύλακες ήταν άγρυπνοι, αποκλειόταν κάθε αιφνιδιασμός.
Το ίδιο καλούμεθα να κάνουμε κι εμείς προς αποφυγή του πνευματικού αιφνιδιασμού. Να γρηγορούμε. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα αφήνουμε ελεύθερο το πεδίο δράσεως στον διάβολο. Ο Κύριος συνέστησε την εγρήγορση και την προσευχή ως μέσα αποφυγής των πειρασμών. «Γρηγορείτε και προσεύχεσθε ίνα μη εισέλθητε εις πειρασμόν» (Ματθ. 26, 41). Με την εγρήγορση εξασφαλίζουμε την άγρυπνη επιτήρηση της ψυχής μας. Φυλαγόμαστε από κάθε δυνατό ενδεχόμενο που θα μας οδηγήσει στην πτώση. Να κι ένα παράδειγμα. Αιφνιδιαστικά, χωρίς καλά -καλά να το καταλάβεις, θύμωσες σήμερα. Φυλάξου αύριο από εκείνο το σημείο που έγινε η αιτία του θυμού σου. Σε θύμωσε ο υπάλληλός σου, ο προϊστάμενος, ο πατέρας, ο γιός; Σε ερέθισε η αμέλεια του ενός, η παράλειψη του άλλου, ένα σφάλμα κάποιου τρίτου; Μην ξεχνάς ότι τα ίδια πράγματα συμβαίνουν κάθε μέρα. Κι αύριο τα ίδια πρόσωπα είναι δυνατόν να σου δώσουν αφορμές. Προετοιμάσου λοιπόν να μην αιφνιδιασθείς.
Εφάρμοσε στον εαυτό σου τον χρυσό κανόνα του Δαυίδ: «Ητοιμάσθην και ουκ εταράχθην» (Ψαλμ. 118, 60). Έτσι θα αποφύγεις την πτώση και κατόπιν με ηρεμία μπορείς να διορθώσεις ό,τι κακό ή στραβό έγινε, εφ’ όσον, εννοείται, είσαι ο αρμόδιος για κάτι τέτοιο. Το ίδιο πρέπει να κάνεις για κάθε παράπτωμα στο οποίο συλλαμβάνεσαι αιφνιδιαστικά από τον διάβολο. Ο απόστολος Παύλος συνιστά να γρηγορούμε και να προσέχουμε συνεχώς «ίνα μη πειράζη ημάς ο σατανάς δια την ακρασίαν ημών» (Α΄ Κορ. 7, 5). Η ακρασία είναι η αμέλεια στα πνευματικά και η έλλειψη ενδιαφέροντος γι’ αυτά. Είναι δηλ. ό,τι χρειάζεται ο διάβολος για να αιφνιδιάζει και να κυριεύει τα ψυχικά μας εδάφη χωρίς κόπο και με χαιρεκακία.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Κανένας δεν μου ανέθεσε να παρακολουθώ τη ζωή των άλλων. Κανένας δεν μου αναγνώρισε το καθήκον να αστυνομεύω το ήθος των αδελφών μου και να επιδιώκω να τους οδηγήσω στην κατά Χριστόν ζωή χρησιμοποιώντας σωματική ή πνευματική βία. Κανένας επίσης δεν μου συγχωρεί την αλόγιστη προθυμία μου να ενεργώ χωρίς να σέβομαι την ελευθερία επιλογής που έχουν οι άλλοι ή να ερευνώ και να σχολιάζω τις αμαρτίες τους. Ο ιερός Χρυσόστομος με νουθετεί: «Το να παρατηρούμε με μεγάλη σχολαστικότητα τα αμαρτήματα των άλλων και τα δικά μας να τα παρατρέχουμε με πολλή ραθυμία, αυτό είναι αιτία όλων των κακών. Πρέπει όμως να κάνουμε το αντίθετο. Τα μεν δικά μας αμαρτήματα να μην τα λησμονούμε, των δε άλλων ούτε να τα βάζουμε στο νου μας». Βρήκα επιτέλους το δρόμο!
------------------
Πολλοί χριστιανοί, που θέλουν να θεωρούνται συνειδητοί, στην προσπάθεια τους να οδηγήσουν τους συνανθρώπους τους στο δρόμο του Θεού, εξηγούν με αφελή και μη θεολογικό τρόπο τα όσα δυσάρεστα συμβαίνουν σ’ εκείνους. Συνήθως τα αποδίδουν στις αμαρτίες τους και τα χαρακτηρίζουν ως τιμωρίες από το Θεό. Η τακτική αυτή είναι λανθασμένη, γιατί κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει το σχέδιο του Θεού, ο οποίος οικονομεί τη ζωή του κάθε ανθρώπου με τρόπο απόρρητο και πάντα προς το πνευματικό του συμφέρον. Εκείνο που πρέπει όλοι να κάνουν, είναι να θαυμάζουν τη σοφία του Θεού και να συγκινούνται από τη φιλανθρωπία του.
-----------------
Υπάρχουν στην καθημερινή μου ζωή πολλά γεγονότα, που άλλοτε είναι ευχάριστα και θέλω να διαρκούν και άλλοτε δυσάρεστα και θέλω να περνούν γρήγορα. Τα ευχάριστα τα θυμάμαι πάντα, ενώ τα δυσάρεστα τα ρίχνω στη λησμονιά. Στην πνευματική ζωή όμως τα πράγματα αλλάζουν. Εκεί πρέπει να ξεχνώ τα χαροποιά κατορθώματά μου και να θυμάμαι διαρκώς τα αμαρτήματά μου που με θλίβουν. Κάτι φυσικά που δεν το έχω πετύχει. Συνεχίζω ο ταλαίπωρος να αναπολώ τα πνευματικά μου κατορθώματα, τα οποία συνήθως είναι φανταστικά, και ευφραίνομαι για την πρόοδό μου. Έτσι αρχίζω να νιώθω ότι πλησιάζω τους αγίους, ότι είμαι σπουδαίος και ξεχωρίζω από τους άλλους ανθρώπους. Και αυτή είναι η μεγάλη μου αδυναμία, η οποία γίνεται ακόμη μεγαλύτερη, καθώς λησμονώ τα αμαρτήματά μου και τις αδυναμίες μου. Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει ότι όπως είναι καλό να θυμούμαστε τα αμαρτήματά μας, έτσι είναι επίσης καλό να ξεχνούμε τα κατορθώματά μας, γιατί η ανάμνηση των κατορθωμάτων μας καταστέλλει το νου και μας ταπεινώνει. Κι εκείνη μεν μας κάνει νωθρούς, αυτή δε μας κάνει προθυμότερους.

Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008

Η μετά σπουδής προσευχή είναι άσβεστο και διηνεκές φως της διάνοιας και της ψυχής του ανθρώπου. Αποτελεί ισχυρό όπλο και δίνει μεγάλη ασφάλεια. Γι’ αυτό και ο διάβολος με κάθε τρόπο θέλει να την ανακόψει. Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει ότι μόλις ανάψει η φλόγα της προσευχής στον άνθρωπο, ο διάβολος τον πολεμάει με αναρίθμητους φαύλους λογισμούς, τους οποίους ποτέ δεν είχε σκεφτεί. Η φαντασία στην περίπτωση αυτή είναι πολύ παραγωγική και εντυπωσιακή. Αν μάλιστα ήθελε κανείς αυτούς τους λογισμούς να τους καταγράψει και να τους μελετήσει, θα διαπίστωνε ότι στηρίζονται στο παράλογο και, όταν γίνονται δεκτοί, οδηγούν σε ποικίλα αδιέξοδα. Ο αγωνιστής άνθρωπος τους λογισμούς αυτούς τους αντιμετωπίζει με άλλους καλούς. Ο διάβολος όμως δεν χρησιμοποιεί μόνο τους λογισμούς για να σβήσει τη φλόγα της προσευχής στον άνθρωπο. Επιδιώκει να τον εμπλέξει και σε ποικίλες βιοτικές μέριμνες, οι οποίες μοιάζουν με ορμητικούς ανέμους, που πνέουν απ’ όλες τις πλευρές, με σκοπό να ατονήσει η προσευχή του. Του παρουσιάζει, για παράδειγμα, ως επείγουσα μία ασήμαντη υπόθεση και τον παροτρύνει να αποφασίσει σχετικά και να δραστηριοποιηθεί. Μετά κάποια άλλη υπόθεση του εμφανίζει, ύστερα κάποια άλλη κι έτσι του σβήνει τη φλόγα της προσευχής. Μόνο όταν θεωρήσει τις ποικίλες υποθέσεις δευτερεύουσες, που δεν πρέπει να τον εμποδίζουν στο ιερό έργο της προσευχής, θα μπορέσει να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις επιθέσεις του διαβόλου.
----------------
Η μετάνοιά μου δεν είναι πάντα στο βαθμό που πρέπει, γι’ αυτό συχνά με κυριεύει φόβος και ανησυχία μήπως και δεν με συγχωρέσει ο Θεός. Τα δάκρυά μου είναι συναισθηματικά και δεν αλλοιώνουν την καρδιά μου, ενώ θα έπρεπε να είναι καρδιακά για να με σταθεροποιούν στην τήρηση των εντολών του Θεού. Κάποτε όμως είχα μία ξεχωριστή εμπειρία. Καθώς βρισκόμουν εν μετανοία και κατανύξει, ένιωσα τη φιλανθρωπία του Θεού να απλώνεται στην καρδιά μου και τα δάκρυά μου να καταλήγουν σε ανέκφραση γλυκύτητα. Και αυτό με τόνωσε πολύ. Συγκρίνοντας τη φιλανθρωπία του Θεού και τη δική μου μετάνοια, διαπίστωσα ότι εκείνη ήταν απεριόριστη, ενώ η μετάνοιά μου είχε αρχή και τέλος.

Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008

Υπάρχει ένα πτηνό που λέγεται δρυοκολάπτης. Αυτό συνηθίζει να αποθέτει τα αυγά του στις κουφάλες των δέντρων. Πώς όμως βρίσκει τις κουφάλες; Χτυπά με το ράμφος του μεθοδικά τον κορμό του δέντρου. Επιμένει μέχρι να ακούσει τον χαρακτηριστικό εκείνο ήχο που προδίδει ότι πίσω από τον φλοιό υπάρχει κενό. Τότε εκεί χτυπά συνεχώς μέχρι ν’ ανοίξει μία τρύπα και εισχωρήσει στο κενό. Το ίδιο κάνει κι ο διάβολος· αναζητά την αχίλλειο πτέρνα μας και εκεί καταφέρνει, όπως κάποτε ο Πάρις, το δηλητηριώδες βέλος του με πολλές ελπίδες επιτυχίας.
Τα ασθενή σημεία! Αποτελούν πάντοτε το αντικείμενο επιμελούς έρευνας των αντιπάλων. Ισχυρά και ακατάλυτα ήταν τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως και αδύνατη η εισχώρηση των εχθρών σ’ αυτήν. Μια μικρή όμως πύλη, η Κερκόπορτα, έμενε αφύλακτη. Αυτή υπήρξε το μοιραίο ασθενές σημείο που οδήγησε στην Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Αδάμαστη θεωρείτο η περίφημη γραμμή Μαζινώ στη Γαλλία. Βρέθηκε όμως ένα ασθενές σημείο σ’ αυτήν, το οποίο είχε επισημάνει η γερμανική κατασκοπεία και εκεί ρίχθηκε ολόκληρη η δύναμη της γερμανικής επιθέσεως. Το σημείο δεν άντεξε, «έσπασε» η γραμμή και οι αγωνιστές υπερφαλαγγίσθηκαν από τον εχθρό.
Και ο διάβολος το ίδιο κάνει. «Πανταχόθεν ο πονηρός -λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος- περιεργάζεταί σε, πάντα κατασκοπεί, που βάλη που τρώση μη τι παραγυμνούμενον εύρη και προς πληγήν έτοιμον» (P. G. 36, 297). Περιφέρεται λοιπόν γύρω-γύρω ο διάβολος και περιεργάζεται με προσοχή το χαρακτήρα μας. Ως κατάσκοπος προσπαθεί να βρει το κατάλληλο μέρος που θα χτυπήσει. Εκεί χτυπά με λύσσα. Το ασθενές μας σημείο είναι ευπρόσβλητο, ευάλωτο. Η άμυνά μας ασθενής. Η υποχώρηση βέβαιη. Και τότε ο διάβολος νικά.
Κάνει ο διάβολος μια κρούση και προσπαθεί να μας παρασύρει π.χ στην κλοπή. Δεν μας είναι εύκολο να πειθαρχήσουμε και να υποκύψουμε. Ποτέ μας δεν κλέψαμε. Η κλοπή δεν είναι το ασθενές μας σημείο. Ο διάβολος δεν πέτυχε, αλλά δεν απελπίζεται. Ρίχνει την ιδέα να σκοτώσουμε. Κι εκεί αποτυγχάνει. Δεν υποκύπτουμε και διώχνουμε τον πειρασμό. Δεν υποχωρεί. Έρχεται πάλι χτυπώντας σε άλλο σημείο. Μας ωθεί στο ψεύδος. Βλέπει ότι εδώ η αντίδραση, δεν είναι τόσο οξεία. Δεχόμαστε συζήτηση. Το ψεύδος δεν το θεωρούμε αμάρτημα μεγάλο. Είναι το ασθενές μας σημείο. Αυτό θέλει κι ο διάβολος. Μόλις επεσήμανε το σημείο τούτο, ρίχνεται ακάθεκτος και μας πολιορκεί με πειρασμούς ψεύδους. Επιμένει μέχρις ότου κάμψει τη μικρή άλλωστε και αναιμική αντίστασή μας.
Τα ασθενή μας σημεία βέβαια ποικίλουν για τον καθένα μας. Ο ένας έχει ως ασθενές του σημείο τη συκοφαντία, άλλος τη φιληδονία, άλλος την πλεονεξία, άλλος την κενοδοξία κι άλλος τη ραθυμία. Ο κατάλογος μπορεί να είναι ατέλειωτος. Ένα ή πολλά τα ασθενή μας σημεία προσελκύουν την προσοχή του αντιπάλου μας. Και τότε γίνεται εκείνο που γράφει ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος, «έχουμε άσαρκους εχθρούς, οι οποίοι στοχεύουν με ακρίβεια, αν μπορέσουν να βρουν κάποιο μέλος αφύλαχτο για να μπήξουν τα βέλη και να μας θανατώσουν» (Κατήχηση Γ΄). Επισημαίνοντας κατάλληλα τα σημεία και εκεί συγκεντρώνονται τα πυρά. Το αποτέλεσμα είναι προδεδικασμένο.
Γι’ αυτό χρειάζεται μεγίστη προσοχή στα αδύνατα σημεία του ψυχικού μας οργανισμού. Με την αυτοεξέταση πρέπει να τα επισημάνουμε. Και να τα διορθώσουμε. Να πάψουν, αν είναι δυνατόν να αποτελούν αδυναμίες μας. Ή τουλάχιστον να μας απασχολεί το πρόβλημα της απαλλαγής απ’ αυτές. Κάθε αμέλεια σ’ αυτό το σημείο είναι παράδοση άνευ όρων στον διάβολο. Ο απόστολος Παύλος συνιστά «μηδέ δίδοτε τόπον τω διαβόλω» (Εφεσ. 4, 27). Κι εμείς αντίθετα προσφέροντας σ’ αυτόν τα πολλά ή λίγα ασθενή σημεία μας του παραχωρούμε θέση νικητή στην καρδιά μας και του ανοίγουμε τη θύρα της ψυχής μας για να έρθει ως κατακτητής και να μας αιχμαλωτίσει.
Μακριά λοιπόν από μας η αμέλεια και οι αδυναμίες. Ας μην το λησμονούμε. Οι δαίμονες «παρακολουθούν ποια αρετή έχει παραμεληθεί και απ’ αυτό το κενό, αφού μπουν αρπάζουν την άθλια ψυχή» όπως λέγει ο Ευάγριος ο Ποντικός (P.G. 40, 1244). Θα είναι κρίμα να αγωνιζόμαστε σ’ όλο το μήκος των τοιχών της ψυχής μας κι από αμέλειά μας να έχει μείνει αφύλακτος ένας μικρός δρόμος. Μπορεί αυτός να κρίνει την έκβαση όλης της μάχης. Και να μας στερήσει τη χαρά της νίκης. Μη γένοιτο!
Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Καταγράφω μία σύντομη συζήτησή μου μ’ έναν αδελφό:
－Παππούλη, έχω φόβο μέσα στην ψυχή μου, γιατί οι αμαρτίες μου είναι πολλές και ο Θεός είναι οργισμένος μαζί μου. Νιώθω ότι όλοι οι άνθρωποι με κατατρέχουν και πιο πολύ ο Θεός.
－ Νιώθεις έτσι, αδελφέ, αλλ’ ευτυχώς δεν είναι έτσι. Ίσως με τους ανθρώπους κάτι να συμβαίνει, να έχουν δηλαδή εκδικητική διάθεση, να θέλουν το κακό σου ή να σκοπεύουν να σε ρίξουν στο βαθύ πηγάδι της απόγνωσης. Ο Θεός όμως δεν μπορεί να είναι οργισμένος μαζί σου. Αν δεχτούμε κάτι τέτοιο, βλασφημούμε, διευκρίνισα στον αδελφό.
－ Παππούλη, μου ανάβεις κάποιο φως και αρχίζω να ελπίζω. Πες μου περισσότερα, γιατί το έχω μεγάλη ανάγκη.
－ Ο Θεός ποτέ δεν ενεργεί από οργή. Και όταν τιμωρεί, με ποικίλους τρόπους, το κάνει «μετά κηδεμονίας και φιλανθρωπίας πολλής». Να έχεις, αδελφέ, θάρρος και πεποίθηση στη δύναμη της μετάνοιας.
Ο αδελφός σηκώθηκε, μου φίλησε το χέρι ενθουσιασμένος και ξανακάθισε για να μου διηγηθεί μερικά από τα αμαρτωλά του πεπραγμένα. Προσωπικά ένιωθα ότι είχα ανάψει ένα κεράκι, τόσο αναγκαίο για τον αδελφό. Χωρίς πολλά λόγια και επιχειρήματα τον είχα πείσει ότι «απαθές το θείον εστίν», όπως λέγει ο ιερός Χρυσόστομος. Κι εκείνος είχε αρχίσει τα πρώτα βήματα της επιστροφής!
--------------------
Ο αββάς Θεόδωρος, άνθρωπος ασκητικός και υπομονετικός, είπε για τα δάκρυα ότι «μοιάζουν με την κακοκαιρία και τη βροχή. Ο μοναχός είναι ο γεωργός. Όταν λοιπόν έρχονται τα δάκρυα, ο μοναχός οφείλει να προσπαθήσει να μη χαθεί τίποτε απ’ αυτή τη βροχή, αλλά όλη να εισχωρήσει στο μικρό του κήπο και να τον ποτίσει. Πολλές φορές συμβαίνει μία μόνο ημέρα βροχής να φέρει τη βροχή μιας ολόκληρης χρονιάς και να περισώσει όλους τους καρπούς. Γι’ αυτό, όταν καταλάβει ότι ήρθε, πρέπει να αγωνιστεί να φυλάξει τον εαυτό του και να αφοσιωθεί στην προσευχή με ζήλο και προθυμία, γιατί δεν ξέρει αν εκείνη τη βροχή θα τη βρει άλλη μέρα».

--------------------
Υπάρχουν άνθρωποι που δέχονται πρόθυμα τις προτροπές ενός κληρικού για μετάνοια και αλλαγή τρόπου ζωής, χωρίς ωστόσο η πραγματικότητα να αλλάζει, γιατί δεν προχωρούν σε καμιά απόφαση. Δυστυχώς ξεχνούν ότι πρέπει να μισήσουν την αμαρτία και να επιθυμήσουν την αρετή. Και η κατάστασή τους χειροτερεύει, όταν πολιορκούνται από τους λογισμούς της απελπισίας, δηλ. ότι έχουν πολλές αμαρτίες, ότι το κακό ρίζωσε μέσα τους, ότι όλοι οι άνθρωποι είναι το ίδιο, ότι ο Θεός τους έχει εγκαταλείψει, ότι δεν είναι δυνατό να αλλάξουν κ.α. Το αδύνατο σημείο βρίσκεται στη θέλησή τους. Αυτήν πρέπει να δυναμώσουν με κάθε τρόπο και ιδίως με το φόβο του Θεού.

Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008

Είναι δύσκολο να περιγράψει κάποιος διάφορες καταστάσεις της καρδιάς και να τις ερμηνεύσει. Είναι όμως αναγκαίο στον αγωνιστή της πνευματικής ζωής να επιδίδεται στο έργο αυτό, γιατί θα οδηγηθεί στην αυτογνωσία. Στην προσπάθειά του αυτή πολύ θα τον βοηθήσουν και τα βιώματα των άλλων αδελφών του, που διεξάγουν τον ίδιο πνευματικό αγώνα. 
Η συναίσθηση της αμαρτωλότητάς μου με οδηγεί στη μετάνοια και τη συντριβή. Ζω στο πένθος, γιατί συνεχίζω να αμαρτάνω. Πάντα έχω μπροστά μου ανοιχτό το δρόμο της παρακοής, αλλά και το δρόμο της επιστροφής. Αμαρτάνω και θλίβομαι. Μετανοώ και πάλι αμαρτάνω. Κάθε φορά όμως που μετανοώ, η χάρη του Θεού μου φέρνει την κατάνυξη στην καρδιά. Τότε μου έρχονται δάκρυα και ανθεί μέσα μου η χαρμολύπη, αυτό το ανέκφραστο συναίσθημα, που γεννιέται από το κατά Θεόν πένθος και το φόβο του Θεού.
Η κατάνυξη είναι εσωτερική κατάσταση της καρδιάς, η οποία δύσκολα μου δημιουργείται και πολύ εύκολα μου χάνεται. Όταν υπάρχει, μου δίνει μία ιδιάζουσα χαρά και μου σταθεροποιεί την αίσθηση ότι είμαι παιδί του Θεού και απολαμβάνω τους καρπούς του νοητού κήπου. Με το συνεχή βασανισμό της συνείδησής μου δροσίζεται η καρδιά μου και επαληθεύεται ο λόγος του αγίου Ιωάννου της Κλίμακος, ότι η κατάνυξη είναι συνεχής βασανισμός της συνείδησης, ο οποίος με τη νοερά εξομολόγηση κατορθώνει να δροσίζει τη φλογισμένη καρδιά.
Η κατάνυξη με κάνει χαρούμενο και πρόθυμο εργάτη της αγάπης. Συχνά όμως συγχέω την κατάνυξη με τη στεναχώρια, που μου προκαλούν δυσάρεστα γεγονότα της ζωής μου ή αποτυχημένες μου προσπάθειες. Με τον καιρό διαπίστωσα ότι αυτή η στεναχώρια δεν έχει πνευματικό περιεχόμενο και γι’ αυτό με αδρανοποιεί.
Όταν επισκέπτομαι κατανυκτικούς χώρους που έχουν ιστορία και ιερότητα, η κατάνυξή μου εκδηλώνεται με διάπυρες προσευχές και μεγάλες συγκινήσεις. Όταν όμως βρίσκομαι εκεί χωρίς κατάνυξη, και συμβαίνει πολλές φορές αυτό, μένω ασυγκίνητος ή μου προκαλείται μία αίσθηση κατάνυξης, που ξεκινάει από κάποια σχετική ανάμνηση.
----------------
Η μετάνοια ελευθερώνει τον άνθρωπο από τη δουλεία της αμαρτίας και του δίνει ελπίδα σωτηρίας. Πρέπει να είναι μόνιμη κατάσταση στην ψυχή του συνειδητού χριστιανού, κάτι φυσικά που δεν πετυχαίνεται εύκολα. Όμως δεν πρέπει να λησμονούμε ότι υπήρξαν άνθρωποι, οι οποίοι είχαν τη μετάνοια διαρκή. Ο αββάς Αρσένιος, για παράδειγμα, όλο το χρόνο της ζωής του έκλαιγε και είχε στον κόρφο του ένα μαντίλι για να σκουπίζει τα δάκρυά του. Ο αββάς Ποιμένας επίσης έλεγε ότι αυτός που θέλει να λυτρωθεί από τις αμαρτίες του και να αποκτήσει τις αρετές, πρέπει να ακολουθήσει το δρόμο των δακρύων. Ενώ ο αββάς Διόσκουρος είπε στο μαθητή του, ο οποίος παραξενευόταν από τα συνεχή δάκρυά του, ότι αν του επιτραπεί από το Θεό να δει όλες τις αμαρτίες του, δεν φτάνουν άλλοι τρεις ή τέσσερις να κλαίνε μαζί του για να συγχωρεθεί.

Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008

Το κάνουν όλοι οι εμπόλεμοι. Προσπαθούν να κρύβουν τις κινήσεις του. Το κάνουν κι όλοι οι δόλιοι και οι πονηροί. Ενεργούν κρυφά και από τα παρασκήνια, χωρίς να φαίνονται. Έτσι παραπλανούν εκείνους που θέλουν να βλάψουν, οι οποίοι, μη γνωρίζοντας από που προέρχονται τα εναντίον τους βέλη, δεν μπορούν να αμυνθούν αποτελεσματικά. Ποιον να πολεμήσουν, αφού δεν τον γνωρίζουν.
Το ίδιο κάνει και ο διάβολος. Αποφεύγει τον κατά μέτωπο αγώνα. Δεν παρατάσσεται εύκολα για μάχη. Προτιμά να κρύβεται, να μη φαίνεται πουθενά, να πείθει, αν είναι δυνατόν, ότι δεν υπάρχει. Και το επιτυγχάνει. Έτσι βλέπουμε πολλοί άνθρωποι να μην παραδέχονται την ύπαρξη του διαβόλου. «Δεν βαριέσαι -λέγουν- διάβολος δεν υπάρχει· είναι απλώς το κακό προσωποποιημένο». Αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά τρανή απόδειξη της δεινής μεθοδείας του διαβόλου να αποκοιμίζει τα θύματά του με το χάπι της δήθεν ανυπαρξίας του. Οι άνθρωποι που πέφτουν στην παγίδα είναι τα ασφαλέστερα θύματα του διαβόλου. Δεν τους φοβάται μη του φύγουν. Να φύγουν από πού; Από τα δίχτυα του διαβόλου; Μα αυτοί δεν πιστεύουν πως υπάρχει διάβολος, γιατί να πολεμούν; Να μάχονται τη σκιά τους;
Κι όμως διάβολος υπάρχει. Μας το λέγει κατηγορηματικά η Αγ. Γραφή. Όταν ο Θείος Ιάκωβος μας συνιστά· «αντίστηται τω διαβόλω, και φεύξευται αφ’ υμών» (Ιακ. 4, 7) τι αλήθεια εννοεί; Εάν ο διάβολος δεν είναι ον υπαρκτό, τότε ποιος συνομιλεί με το Θεό για τον Ιώβ; «Και ιδού ήλθον οι άγγελοι του Θεού παραστήναι ενώπιον του Κυρίου και ο διάβολος ήθλε μετ’ αυτών...» (Ιώβ 1, 6-12). Όταν ο Κύριος συνδιαλέγεται πάνω στο Σαραντάριο όρος με τον διάβολο, δεν συνομιλεί με υπαρκτό πρόσωπο; Με ποιον συζητά ο Κύριος όταν συναντά τους δύο δαιμονιζομένους των Γεργεσηνών; Ο Ευαγγελιστής σημειώνει πως «οι δαίμονες παρεκάλουν» (Ματθ. 8, 31). Δαίμονες, όχι άνθρωποι. Κι όταν ο Κύριος λέγει την παραβολή των ζιζανίων γιατί εξηγεί ότι «ο εχθρός ο σπείρας αυτά (τα ζιζάνια) εστίν ο διάβολος;» Ο Ιωάννης μας βεβαιώνει ότι ο Κύριος ήλθεν «ίνα λύση τα έργα του διαβόλου» (Α΄ Ιωαν. 3, 8). Ποιανού διαβόλου, μήπως εκείνου που δεν υπάρχει; Κι αν δεν υπάρχει διάβολος, τότε πώς εξηγούνται τα φαινόμενα των δαιμονιζομένων ανθρώπων; Ας επισκεφθούν τον άγιο Γεράσιμο Κεφαλληνίας όσοι αμφιβάλλουν για την ύπαρξη του διαβόλου για να πεισθούν ότι διάβολος υπάρχει. Και δρα. Και φεύγει κάτω από τη θαυματουργική δύναμη του Αγίου και ελευθερώνει τον άνθρωπο.
Είναι πίστη της Εκκλησίας μας, η ύπαρξη πονηρών πνευμάτων. Γι’ αυτό και υπάρχουν σε χρήση οι ευχές των εξορκισμών κατά των δαιμόνων. Γι’ αυτό κατά την Κατήχηση που προηγείται του Βαπτίσματος, ο ιερέας επικαλείται τη δύναμη του Θεού για την απομάκρυνση «από του ευτρεπιζομένου προς το Άγιο Βάπτισμα» κάθε πονηρού πνεύματος. Τι άραγε σημαίνει ο εξορκισμός· «Εξέλασον απ’ αυτού παν πονηρόν και ακάθαρτον πνεύμα, κεκρυμμένον και εμφωλείον αυτού τη καρδιά».
Πράγματι διάβολος υπάρχει ως προσωπική οντότητα. Κι όμως κατορθώνει να κρύβεται επιμελώς και να μην εμφανίζεται, ώστε οι άνθρωποι να μένουν ήσυχοι. Ο Ωριγένης μας λέγει πως σ’ αυτό το σημείο ο διάβολος μοιάζει με τους ηθοποιούς, οι οποίοι φορούν μάσκες και δεν αναγνωρίζονται. «Τέτοιος είναι ο δράκων (ο διάβολος). Ποτέ δεν δείχνει το πρόσωπό του. Όταν παίρνει μορφή ανθρώπου το κάνει για να εξαπατήσει τους ανθρώπους» (ΒΕΠΕΣ 15, 241).
Αυτό το κάνει ο σατανάς για να μην αναγνωρίζεται και γίνεται αποκρουστικός και μισητός. Φαντασθείτε το διάβολο να παίρνει τη γνωστή απαίσια μορφή του, να εμφανιζόταν μπροστά μας, να συστηνόταν ευγενικά και να μας προειδοποιούσε ότι πρόκειται να μας πειράξει. Ποιος τότε σώφρων άνθρωπος θα δεχόταν αδιαμαρτύρητα τις προσβολές του; Ποιος δεν θα καταλαμβανόταν από ρίγος και δεν θα συσπειρωνόταν εναντίον τέτοιου βρωμερού και ακάθαρτου εχθρού; Τότε ο διάβολος ασφαλώς θα αποτύγχανε. Όλοι θα λάμβαναν τα μέτρα τους. Θα απέφευγαν την επιβουλή του, θα έμεναν μακριά από την ακτίνα δράσεώς του. Τώρα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τώρα εκείνος κρύβει την παρουσία του. Δεν εμφανίζεται να συστηθεί, δεν παρουσιάζεται. Αλλά τεχνηέντως ρίχνει την ιδέα της ανυπαρξίας του.
Ιδέα που έχει «πιάσει» «επειδή είναι μισητός αυτός ο εφευρέτης της κακίας και μεγάλος δαίμονας ο διάβολος και αν παρουσιαζόταν θα τον πολεμούσαν όλοι, γι’ αυτό, όπως το φίδι, όπως ο δράκοντας, όπως το λιοντάρι που αναζητεί ποιον να αρπάξει και να καταπιεί, έτσι κι αυτός κρύβει και σκεπάζει αυτό που είναι» (ΒΕΠΕΣ 31, 220), λέγει ο Μ. Αθανάσιος αποκαλύπτοντας με χαρακτηριστικούς λόγους αυτή την τέχνη του διαβόλου. Ο δε Κλήμης Ρώμης παρατηρεί σχετικά ότι οι δαίμονες «Στην αρχή δεν φανερώνουν ποιοι είναι για να μη προκαλέσουν ισχυρή αντίσταση» (ΒΕΠΕΣ 1, 137) επιδιώκουν να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους μ’ αυτόν τον τρόπο. Έτσι το καμουφλάζ του διαβόλου σημειώνει επιτυχίες και οι άνθρωποι πέφτουν θύματα στα χέρια του.
Για τον πιστό το στρατήγημα αυτό είναι ανίσχυρο. Ο πιστός αναγνωρίζει, ότι ο διάβολος είναι πνευματική προσωπικότητα, που ζει και δρα κοντά του. Κάθε απόπειρα του διαβόλου να κρυφτεί είναι άστοχη για τον πιστό, ο οποίος δεν έχει την εντύπωση πως ο αντίδικός του δεν υπάρχει, αλλά αντίθετα αξιολογεί την ύπαρξή του και ανάλογα κανονίζει τη στάση του.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Είναι κι αυτό ένα από τα τεχνάσματα του διαβόλου. Μας θυμίζει τη μέθοδο που μετέρχονταν οι ειδωλολάτρες άρχοντες για να μεταπείσουν τους χριστιανούς να αρνηθούν την πίστη τους. Τους φέροταν με προσήνεια και γλυκύτητα. Τους έταζαν δόξες και τιμές. Τους υποσχόνταν πλούτη και ανέσεις. Με υποκρισία περισσή προσπαθούσαν να αποσπάσουν μία ομολογία. Με το καλό και ήπια άρχιζαν την επίθεσή τους. «Με το μέλι» και όχι «με το ξύδι». Το σχέδιό τους όμως ήταν αμετακίνητο. Ήθελαν να πετύχουν αυτό που επεδίωκαν. Έτσι και ο αντίδικός μας διάβολος. Αρχίζει τον πόλεμο... Φιλικά και με προσποιητή ειρήνη. Δείχνει κάποια συγκατάβαση, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Ιερός Χρυσόστομος, και προσπαθεί να πετύχει το σκοπό του με την αγάπη δήθεν και το ενδιαφέρον.
Είναι το «χαμόγελο του διαβόλου» που τίθεται σε ενέργεια. Αυτό το κάνει ο πονηρός για δύο λόγους. Πρώτον μεν διότι η κατά μέτωπο επίθεση δημιουργεί ηρωϊκό φρόνημα στον αμυνόμενο και τον οδηγεί σε αντίσταση και νίκη· δεύτερον δε γιατί με τον καλό και ήπιο τρόπο επιτυγχάνονται καλύτερα αποτελέσματα. Ο άνθρωπος πείθεται στις υποβολές του διαβόλου που αποβλέπουν δήθεν στο καλό του, και χωρίς καλά-καλά να το καταλάβει έχει γλυκαθεί από τα ωραία λόγια κι έχει αρχίσει να υποχωρεί.
Η μέθοδος αυτή είναι επικίνδυνη γιατί είναι ύπουλη και κρυφή. Δύσκολα γίνεται αντιληπτή. Ο ήπιος τρόπος της προσβολής είναι δυσδιάκριτος. Ο διάβολος αρχίζει με τα μικρά. Προσπαθεί να μας αποκοιμίσει. Μας παριστάνει την αμαρτία γοητευτική. Τη στολίζει, την αρωματίζει και παρουσιάζει το σκοτάδι σαν φως, την κόλαση σαν παράδεισο, τη δυστυχία σαν ευτυχία. Κι εμείς τον πιστεύουμε. Πιστεύουμε στα γλυκόλογά του και τρέχουμε να απολαύσουμε την αμαρτία. Το δόλωμα έπιασε.
Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Ίσως φανεί περίεργο. Είναι όμως αλήθεια. Ο διάβολος δεν μεταχειρίζεται όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο. Δεν εφαρμόζει σε όλους την ίδια μέθοδο. Αλλά ερευνά και εξετάζει ποιος τρόπος δράσεως ταιριάζει στον καθένα και αυτόν εν συνεχεία θέτει σε ενέργεια. Δεν είναι ελεύθερος σκοπευτής ο διάβολος. Μετρά καλά και ζυγίζει την κάθε του βολή. Δεν ανέχετε αστοχίες. Γι’ αυτό και ανάλογα με τα πρόσωπα χρησιμοποιεί τα κατάλληλα όπλα. Έτσι, αλλοιώς πολεμά τους ράθυμους και αδιάφορους και αλλοιώς τους πιστούς. Άλλη μέθοδο έχει για τους ασθενείς κατά τον χαρακτήρα κι άλλη για τους ισχυρούς. Άλλο τρόπο εφαρμόζει εναντίον των πονηρών κι άλλο κατά των δικαίων. Γνωρίζει ο πονηρός, ότι όλα τα πυρά του δεν είναι σε θέση να βλάψουν όλους. Για ορισμένους ανθρώπους χρειάζεται ειδική μέθοδος. Ό,τι βλάπτει τον ένα, ενδεχομένως ωφελεί τον άλλον. Γι’ αυτό κι ο Μ. Αθανάσιος τονίζει ότι «ελθόντες (οι δαίμονες) οποίους αν ευρώσι ημάς, τοιούτοι και αυτοί γίνονται προς ημάς...»(P.G. 26, 905). Έχουν τέλεια προσαρμοστικότητα με το περιβάλλον. Και κανονίζουν ανάλογα τη δράση τους. «Ο διάβολος, καθώς μας λέγει η οσία Συγκλητική, έχει πολλές παγίδες και είναι φοβερός κυνηγός. Στα μικρά πουλάκια βάζει μικρά σκάνδαλα και στα μεγάλα όρνεα ετοιμάζει δυνατές παγίδες».
Επομένως, στα μέτρα του καθενός μας κανονίζονται η επιθετικότητα και τα όπλα του. Τους ισχυρούς στην πίστη πολεμά ισχυρά, τους ασθενείς ήπια. Ο αββάς Ισαάκ επιβεβαιώνει αυτή την αλήθεια με όσα γράφει σχετικά: «Έχει παλιά συνήθεια ο διάβολος, ο αντίπαλός μας σ’ αυτόν τον αγώνα, να μοιράζει τις επιθέσεις του εναντίον μας ανάλογα με τα πρόσωπα και τις αδυναμίες».
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, άριστοι γνώστες των σατανικών μεθοδειών και πανουργημάτων, μας έχουν παραδώσει πολλές πληροφορίες πάνω σ’ αυτό το σημείο. Ειδικώτερα ο αββάς Ισαάκ μας διδάσκει ότι ο διάβολος με διαφορετικό τρόπο πολεμά τους ράθυμους και οκνηρούς και με άλλο τους ανδρείους και ζηλωτές, με τρόπο ώστε να μη διαφύγει κανείς, αλλά όλοι να συλλαμβάνονται στα δίχτυα του.
Έτσι τους μεν ράθυμους «από την αρχή τους πολεμεί δυνατά για να τους κάνει να δειλιάσουν και να τους φανεί ο δρόμος της αρετής σκληρός και δύσβατος». Ενώ τους ζηλωτάς τους μεταχειρίζεται διαφορετικά. Δεν τους πολεμά στην αρχή, όταν έχουν θερμό ζήλο για τα πνευματικά, γιατί γνωρίζει ότι «κάθε αρχή είναι θερμότερη από τον πόλεμο και γνωρίζει ότι έχει πολύ ζήλο ο αγωνιστής». Για τους πιστούς περιμένει τον καιρό της ραθυμίας τους. Τότε επιτίθεται εναντίον τους. Αφού ψυχράνθηκε ο ζήλος τους υπάρχει ελπίδα να νικηθούν.
Η διαπίστωση αυτή πρέπει να μας οδηγήσει σε ορισμένα συμπεράσματα. Αφού ο διάβολος μας πολεμά στα μέτρα μας, αυτό σημαίνει πως είναι εχθρός αξιόλογος και δεν πρέπει να τον υποτιμήσουμε καθόλου. Έπειτα αφού τα όπλα του είναι διαλεγμένα ειδικά για τον καθένα μας, πρέπει να είναι και επικίνδυνα. Αν δεν προσέξουμε διατρέχουμε κίνδυνο να ηττηθούμε και να πέσουμε κάτω από τα ανηλεή πλήγματά του. Κι ακόμη ας μη θαρρεύουμε με τις δυνάμεις μας.
Ανά πάσα στιγμή ο πανούργος διάβολος μπορεί να εκμεταλλευθεί μία συγκεκριμένη αδυναμία μας και σ’ αυτή να συγκεντρώσει τα πυρά του. Μη λησμονούμαι ποτέ ότι κάθε όπλο, που ο διάβολος στρέφει εναντίον μας, έχει την ετικέττα μας, προορίζεται για μας προσωπικά. Κι αυτό είναι αρκετό να μας καταστήσει προσεκτικούς και να μας επισημάνει τη σοβαρότητα του αντιπάλου μας.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή