Να μη δικαιολογούμε τα πάθη μας

- Γέροντα, μερικοί νομίζουν ότι δεν έχουν προϋποθέσεις για να κάνουν πνευματική ζωή και λένε: «Ουκ αν λάβης παρά του μη έχοντος».

- Αν λένε κιόλας ότι τους βαραίνουν πάθη κληρονομικά και δικαιολογούν τον εαυτό τους, αυτό είναι ακόμη χειρότερο.

- Και όταν, Γέροντα, κάποιον όντως τον βαραίνουν;

- Κοίταξε να σου πω: Ο κάθε άνθρωπος έχει κληρονομικές καταβολές καλές και κακές. Πρέπει να αγωνισθή να απαλλαγή από τα ελαττώματά του και να καλλιεργήση τα καλά που έχει, για να γίνη μια αληθινή, χαριτωμένη εικόνα του Θεού.
Οι κακές κληρονομικές καταβολές δεν είναι εμπόδιο για την πνευματική πρόοδο. Γιατί, όταν αγωνίζεται κανείς, έστω και λίγο αλλά με πολύ φιλότιμο, τότε κινείται στον πνευματικό χώρο, στο θαύμα, και όλα τα άσχημα κληρονομικά τα διαλύει η Χάρις του Θεού.
Ο Θεός πολύ συγκινείται και πολύ βοηθάει μία ψυχή που έχει κακές κληρονομικές καταβολές και αγωνίζεται φιλότιμα στο ουράνιο πέταγμα με την ατροφική της φτερούγα - την κακή κληρονομικότητα. Γνωρίζω πολλούς που με την μικρή προσπάθεια που κατέβαλαν και με την μεγάλη βοήθεια του Θεού ελευθερώθηκαν από αυτά. Αυτοί οι άνθρωποι είναι για τον Θεό μεγάλοι ήρωες. Γιατί αυτό που θα συγκινήση τον Θεό είναι η εργασία που θα κάνουμε στον παλαιό μας άνθρωπο.

- Γέροντα, το Βάπτισμα δεν εξαλείφει τις κακές κληρονομικές καταβολές;

- Το Βάπτισμα μας απαλλάσσει από την κατάρα του προπατορικού αμαρτήματος και από όλες τις αμαρτίες. Όταν βαπτίζεται ο άνθρωπος, ντύνεται τον Χριστό, απελευθερώνεται από το προπατορικό αμάρτημα και έρχεται η θεία Χάρις· οι κακές όμως κληρονομικές καταβολές μένουν. Μήπως ο Θεός δεν θα μπορούσε να τις εξαλείψη και αυτές με το Άγιο Βάπτισμα; Τις αφήνει όμως, για να αγωνισθούμε, να νικήσουμε και να στεφανωθούμε.

- Γέροντα, εγώ, όταν πέφτω συνέχεια σε κάποιο πάθος, λέω: «Έτσι γεννήθηκα, τέτοια είμαι».

- Ακόμη αυτό έλειψε, να μας πης ότι οι γονείς σου, σου έδωσαν όλα τα ελαττώματα που έχεις. Από πάππον προς πάππον όλα τα ελαττώματα σ’ εσένα δόθηκαν και όλα τα χαρίσματα στους άλλους;... Μήπως τα βάζεις και με τον Θεό; Όποιος λέει: «εγώ αυτόν τον χαρακτήρα έχω, έτσι γεννήθηκα, έχω άσχημες κληρονομικές καταβολές, μ’ αυτές τις συνθήκες μεγάλωσα, άρα δεν μπορώ να διορθωθώ...», είναι σαν να λέη: «Φταίει όχι μόνον ο πατέρας μου και η μάνα μου, αλλά και ο Θεός»! Όταν ακούω κάτι τέτοια, ξέρετε πώς στενοχωριέμαι; Έτσι βρίζει κανείς και τους γονείς του και τον Θεό. Από την στιγμή που σκέφτεται έτσι, παύει να ενεργή η Χάρις του Θεού.

- Γέροντα, μερικοί λένε ότι, όταν ένα ελάττωμα είναι στην δομή του ανθρώπου, δεν διορθώνεται.

- Ξέρεις τι γίνεται; μερικούς τους συμφέρει να λένε ότι κάποιο ελάττωμα οφείλεται στην δομή τους, γιατί έτσι δικαιολογούν τον εαυτό τους και δεν κάνουν καμμιά προσπάθεια να απαλλαγούν από αυτό. «Εμένα, λένε, δεν μου έδωσε χαρίσματα ο Θεός! Τι φταίω εγώ; Γιατί μου ζητούν πράγματα πάνω από τις δυνάμεις μου;»! Οπότε αραλίκι μετά. Δικαιολογούν τον εαυτό τους, αναπαύουν τον λογισμό τους και βαδίζουν με τον χαβά τους. Αν πούμε: «αυτά είναι κληρονομικά, τα άλλα είναι του χαρακτήρα μου», πώς θα διορθωθούμε; Αυτή η αντιμετώπιση διώχνει την πνευματική λεβεντιά.

- Ναι, Γέροντα, αλλά...

- Πάλι «αλλά»; Τι είσαι εσύ, βρέ παιδάκι μου; Σαν χέλι ξεγλιστράς. Συνέχεια δικαιολογείσαι.

- Γέροντα, εσκεμμένα το κάνω;

- Δεν λέω ότι το κάνεις εσκεμμένα, αλλά, ενώ ο Θεός σε προίκισε με τόσο μυαλό και είσαι σπίρτο, πανέξυπνη, δεν καταλαβαίνεις πόσο κακό είναι η δικαιολογία! Ένα τόσο δα κεφαλάκι να έχη τόσο μυαλό, και να μην το καταλαβαίνη!
Παρατήρησα ότι μερικοί, ενώ είναι έξυπνοι και καταλαβαίνουν ποιο είναι το σωστό, υποστηρίζουν το λανθασμένο, επειδή αυτό τους βολεύει, και έτσι δικαιολογούν τα πάθη τους. Άλλοι πάλι δεν δικαιολογούν τον εαυτό τους, αλλά με τον λογισμό ότι υπάρχει κάτι αδιόρθωτο στον χαρακτήρα τους πέφτουν στην απελπισία. Ο διάβολος έτσι κάνει: τον έναν τον εμποδίζει από την πνευματική πρόοδο με την δικαιολογία του εαυτού του, τον άλλον τον πιάνει με την υπερευαισθησία και τον ρίχνει στην απόγνωση.
Για να κοπή ένα πάθος, πρέπει να μη δικαιολογή ο άνθρωπος τον εαυτό του, αλλά να ταπεινώνεται. Αν λ.χ. λέη: «εγώ δεν έχω αγάπη στην φύση μου, ενώ ο άλλος έχει» και δεν αγωνίζεται να αποκτήση, πώς θα προκόψη; Χωρίς αγώνα δεν γίνεται προκοπή. Δεν έχετε διαβάσει στα Πατερικά βιβλία πόσα ελαττώματα είχαν μερικοί Πατέρες και σε τι πνευματικά μέτρα έφθασαν; Ξεπέρασαν άλλους που είχαν πολλές αρετές. Να, ο Αββάς Μωυσής ο Αιθίοπας, ένας τόσο μεγάλος εγκληματίας, σε τι κατάσταση έφθασε! Τι κάνει η Χάρις του Θεού!
Κατά τον λογισμό μου αυτός που έχει κακές κληρονομικές καταβολές και αγωνίζεται να αποκτήση αρετές, θα έχη πιο πολύ μισθό από εκείνον που κληρονόμησε από τους γονείς του αρετές και δεν χρειάζεται να αγωνισθή, για να τις αποκτήση. Γιατί ο ένας τα βρήκε όλα έτοιμα, ενώ ο άλλος αγωνίσθηκε σκληρά, για να τα αποκτήση. Βλέπεις, και οι άνθρωποι εκτιμούν περισσότερο εκείνα τα παιδιά που βρήκαν χρέη από τους γονείς τους και αγωνίσθηκαν σκληρά όχι μόνον να τα εξοφλήσουν, αλλά και να δημιουργήσουν περιουσία, παρά όσα βρήκαν περιουσία από τους γονείς τους και την διατήρησαν.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος Ε΄, σελ. 23-26).

Η δύναμη του καλού λογισμού. 
Γέροντα, στην Παλαιά Διαθήκη, στο Δ' βιβλίο των Μακκαβαίων, αναφέρεται: «Ο ευσεβής λογισμός δεν είναι εκριζωτής των παθών, αλλά ανταγωνιστής». Τί σημαίνει;
- Κοίταξε να δής: Τα πάθη είναι βαθιά ριζωμένα μέσα μας, αλλά ο ευσεβής, ο καλός, λογισμός μας βοηθάει να μην υποδουλωνώμαστε σ’ αυτά. Όταν ο άνθρωπος φέρνη όλο καλούς λογισμούς και σταθεροποιήση μια καλή κατάσταση, τα πάθη παύουν να ενεργούν, οπότε είναι σαν να μην υπάρχουν. Δηλαδή ο ευσεβής λογισμός δεν ξερριζώνει τα πάθη, αλλά τα πολεμάει και μπορεί να τα καταβάλη. Νομίζω, ο συγγραφεύς περιγράφει τί μπόρεσαν να υποφέρουν οι Αγιοι Επτά Παίδες, η μητέρα τους Αγία Σολομονή και ο διδάσκαλός τους Αγιος Ελεάζαρος, έχοντας ευσεβείς λογισμούς, για να δείξη ακριβώς την δύναμη του καλού λογισμού.
Ένας καλός λογισμός ισοδυναμεί με μια πολύωρη αγρυπνία! Έχει μεγάλη δύναμη. Όπως τώρα κάποια νέα όπλα σταματούν με ακτίνες λέιζερ τον πύραυλο στην βάση του και τον εμποδίζουν να εκτοξευθή, έτσι και οι καλοί λογισμοί προλαβαίνουν και καθηλώνουν τους κακούς λογισμούς στα «αεροδρόμια» του διαβόλου, από τα οποία ξεκινούν. Γι’ αυτό προσπαθήστε, όσο μπορείτε, πριν προλάβη ο πειρασμός να σάς φυτέψη κακούς λογισμούς, να φυτεύετε εσείς καλούς λογισμούς, για να γίνη η καρδιά σας ανθόκηπος και να συνοδεύεται η προσευχή σας από την θεία ευωδία της καρδιάς σας.
Όταν κανείς κρατά έστω και λίγο αριστερό, δηλαδή κακό, λογισμό για κάποιον, οποιαδήποτε άσκηση και αν κάνη, νηστεία, αγρυπνία κ.λπ., πάει χαμένη. Σε τί θα τον βοηθήση η άσκηση, αν δεν αγωνίζεται παράλληλα να μη δέχεται τους κακούς λογισμούς; Γιατί να μην αδειάση από το πιθάρι πρώτα όλο το κατακάθι του λαδιού, που είναι μόνο για σαπούνι, και ύστερα να βάλη το καλό λάδι, αλλά βάζει το καλό με το άχρηστο και το μουρνταρεύει;
Ένας αγνός, καλός, λογισμός έχει μεγαλύτερη δύναμη από κάθε άσκηση. Κάποιος νέος λ.χ. πολεμείται από τον διάβολο και έχει ακάθαρτους λογισμούς και κάνει αγρυπνίες, νηστείες, τριήμερα, για να απαλλαγή από αυτούς. Ένας αγνός λογισμός όμως που θα φέρη έχει μεγαλύτερη δύναμη και από τις αγρυπνίες και από τις νηστείες που κάνει και τον βοηθάει πιο θετικά.
- Γέροντα, όταν Λέτε «αγνός λογισμός», αναφέρεσθε μόνο σε ειδικά θέματα ή και σε γενικώτερα;
- Και σε γενικώτερα. Γιατί ο άνθρωπος, όταν τα βλέπη όλα με καλούς Λογισμούς, εξαγνίζεται και χαριτώνεται από τον Θεό. Με τους αριστερούς λογισμούς κατακρίνει και αδικεί τους άλλους, εμποδίζει την θεία Χάρη να έρθη, και έρχεται έπειτα ο διάβολος και τον αλωνίζει.
- Δηλαδή, Γέροντα, επειδή κατακρίνει, δίνει δικαίωμα στον διάβολο να τον αλωνίση;
- Ναί. Όλη η βάση είναι ο καλός λογισμός. Αυτό είναι που ανεβάζει τον άνθρωπο, τον αλλοιώνει προς το καλό. Πρέπει να φθάση κανείς στο σημείο να τα βλέπη όλα καθαρά. Είναι αυτό που είπε ο Χριστός: «Μη κρίνετε κατ όψιν, αλλά την δικαίαν κρίσιν κρίνατε». Μετά φθάνει ο άνθρωπος σε μία κατάσταση που βλέπει τα πάντα με τα πνευματικά μάτια· όχι με τα ανθρώπινα. Όλα τα δικαιολογεί, με την καλή έννοια.
Πρέπει να προσέχουμε να μη δεχώμαστε τα πονηρά τηλεγραφήματα του διαβόλου, για να μη μολύνουμε «τόν Ναόν του Αγίου Πνεύματος» και απομακρυνθή η Χάρις του Θεού, με αποτέλεσμα να σκοτισθούμε. Το Αγιο Πνεύμα, όταν δη την καρδιά μας αγνή, έρχεται και κατοικεί μέσα μας, γιατί αγαπάει την αγνότητα - γι’ αυτό και παρουσιάσθηκε σαν περιστέρι.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος Γ΄, Πνευματικός Αγώνας, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου "Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ. 19-21)

Η σάρκωσις του Υιού.
Τον υιό Του τον μονογενή από τους κόλπους Του ο Πατέρας τον γέννησε, και αφού έλαβε δούλου μορφή, προετοίμασε να γεννηθή από την Παρθένο και να μας συναναστραφή... Έκπληκτος ο υιός της βροντής μπροστά στο μυστήριο, αναβοά· «Τόσο πολύ αγάπησε ο Θεός τον κόσμο!». Ω μακάριε Ιωάννη, πες μας, τί σημαίνει το «ούτως»; Πώς; Πες μας το μέτρο, το μέγεθος. Δίδαξέ μας την υπερβολή της αγάπης του Θεού.
Ε.Π.Ε. 3,140

μας αγάπησε, Τον αγαπάμε
Αυτός πρόλαβε πρώτος και μας έδειξε την απερίγραπτη αγάπη Του. Πώς, λοιπόν, δεν είναι άτοπο Αυτόν που μας αγάπησε, να μη Τον αγαπάμε κι εμείς μ’ όση δύναμι μπορούμε;
Ε.Π.Ε. 3,446

στο Χριστό
Ας αγαπήσουμε τον Χριστό, όπως ο Παύλος. Και καμμιά προσοχή να μη δίνουμε στα παρόντα, αλλά να έχουμε στην ψυχή μας ριζωμένη συνεχώς την υπερβολική Του αγάπη.
Ε.Π.Ε. 3,454

και οι δυό αγάπες
Μαζί με την αγάπη τού Θεού έρχεται και η αγάπη στον πλησίον.
Ε.Π.Ε. 4,388

τήρησις εντολών
Εκείνος αγαπά τον Χριστό, όπως πρέπει, αυτός που προσπαθεί να τηρή τις εντολές Του. Αν γνήσια αγαπάμε τον Κύριο, τότε και θα προσπαθήσουμε τις εντολές Του να τηρούμε, και δεν θα κάνουμε κάτι που είναι δυνατόν να θλίψη την Αγάπη μας (τον Κύριο).
Ε.Π.Ε. 4,394

φωτιά, πυρπολούμενοι Τον αγαπάμε
Όποιος αγαπάει το Θεό, Τον αγαπάει φλεγόμενος από την αγάπη.
Ε.Π.Ε. 5,588

γονέων στα παιδιά
Όσοι είστε πατέρες και μητέρες, ελάτε κοντά μου, απλώστε τα χέρια, βοηθήστε το λόγο. Πολλές φορές, έστω κι αν πατέρας εχη πέντε ή έξι αγόρια και κορίτσια, αν αρρωστήση ένα παιδί του, φέρνει γύρα το κρεβάτι, φιλάει τα μάτια του παιδιού, το αγκαλιάζει με τα χέρια του, κάνει τη νύχτα μέρα. Το ίδιο και η μητέρα, ζητάει δύναμι, για να συμμεριστή τον πόνο. Σκέψου τώρα τον πατέρα με το μονάκριβο παιδί, τον Αβραάμ. Έπασχε μεν, αλλά και φιλοσοφούσε, υπακούοντας στην εντολή του Θεού (να θυσιάση το παιδί του). Καταπατούσε τη φύσι και η εντολή του Θεού γινόταν όλο και πιο δυνατή από τα σπλάχνα του.
Ε.Π.Ε. 8α,144

και κοινωνία στη θ. Λειτουργία
Μια τράπεζα βρίσκεται μπροστά μας για όλους τους πιστούς, που αναγεννήθηκαν από τον Πατέρα· το ίδιο ποτό πίνουμε. Μάλλον δε όχι απλώς μόνο το ίδιο, αλλά και από το ίδιο ποτήριο πίνουμε, κάτι που φανερώνει υπερβολική αγάπη.
Ε.Π.Ε. 10,406-408

και ενότητα
Γίναμε κοινωνοί της πνευματικής τραπέζης. Ας γίνουμε κοινωνοί και της πνευματικής αγάπης. Αν οι ληστές, σαν κάθονται στο ίδιο τραπέζι, αφήνουν την απανθρωπιά τους, τί απολογία θα δώσουμε εμείς; Μολονότι πολλούς δεν τους κάνει φίλους το τραπέζι μόνο, αλλά και το ότι είναι συμπολίτες. Κι εμείς βέβαια έχουμε πολλά κοινά: Και την ίδια πόλι (ουρανό), και το ίδιο τραπέζι (θ. Λειτουργία), και την ίδια πορεία και την ίδια θύρα και την ίδια ρίζα και την ίδια ζωή και την ίδια κεφαλή και τον ίδιο ποιμένα και βασιλιά και δάσκαλο και κριτή και δημιουργό και τον ίδιο Πατέρα. Λοιπόν, πώς θα συγχωρεθούμε, αν μεταξύ μας τσακωνώμαστε;
Ε.Π.Ε. 10,408-410

συναλλαγματική
Ο μεν ένας αγαπάει, επειδή τον αγαπάνε. Ο άλλος αγαπάει, επειδή τον τίμησαν. Ο άλλος πάλι, επειδή ο τάδε του φάνηκε χρήσιμος σε κάποια βιοτική υπόθεσι. Και άλλος αγαπάει, επειδή του πρόσφεραν παρόμοια εξυπηρέτησι. Δύσκολο είναι να βρής κάποιον ν΄ αγαπάη τον άλλον ειλικρινά, όπως πρέπει, μόνο και μόνο για το πρόσωπο του Κυρίου Ιησού Χριστού.Οι περισσότεροι δυστυχώς άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους φιλικά για λόγους υλικού συμφέροντος.
Ε.Π.Ε. 11,412

ολος ο νόμος απο αυτήν
Αν το ν’ αγαπάς τον Θεό είναι ίσον με το ν’ αγαπάς τον πλησίον και αν το ν΄ αγαπάς τον πλησίον σου σε προφυλάσση να τηρής τις εντολές, σωστά λέει: «Από την αγάπη όλος ο νόμος και οι προφήτες κρέμονται».
E.Π.E. 11,738

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, Τόμος Α΄, σελ. 32-35)

Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ, μέρος 2ο. 

Η προσευχή είναι μια περιπέτεια η οποία δεν προκαλεί μόνο συγκινήσεις στην ψυχή, αλλά την επιφορτίζει με νέες ευθύνες. Όσο ζούμε σε πνευματική άγνοια, δεν ζητάει κανείς τίποτα από μας. Όταν όμως αρχίζουμε προοδευτικά να κατανοούμε τα πνευματικά πράγματα, είμαστε πλέον υπόλογοι για το πώς αξιοποιούμε αυτή τη γνώση. Παρόλο ότι η πνευματική γνώση είναι θείο δώρο, όμως εμείς είμαστε υπεύθυνοι ακόμα και για την παραμικρή αλήθεια που έχουμε κατανοήσει. Eφόσον αυτή έγινε κτήμα μας, δεν μπορούμε να την αφήσουμε αργή, αλλά πρέπει να την εντάξουμε στην καθημερινή ζωή μας. Αυτό το νόημα έχει και εκείνο που λέει η Αγία Γραφή, ότι θα δώσουμε λόγο για κάθε ευαγγελική αλήθεια που έχουμε γνωρίσει.
Πρέπει να ζήσουμε την περιπέτεια αυτή της προσευχής με αισθήματα λατρευτικού δέους, με απόλυτο σεβασμό. Και πρέπει να εκφράσουμε και εξωτερικά τα βιώματα αυτά, όσο μπορούμε πιο τέλεια και πιο ολοκληρωμένα. Δεν φτάνει να ξαπλώσουμε νωχελικά σε μια πολυθρόνα και να πούμε: Τώρα βρίσκομαι ενώπιον του Θεού, αισθάνομαι την παρουσία του και τον λατρεύω. Πρέπει να παραδεχτούμε ότι, αν ο Χριστός στεκόταν αυτή τη στιγμή μπροστά μας, θα συμπεριφερόμασταν διαφορετικά. Και πρέπει να μάθουμε να συμπεριφερόμαστε ενώπιον του αοράτου Κυρίου σαν να ήταν ορατός και να τον βλέπαμε.
Αυτή η προσπάθεια αρχικά συνεπάγεται μια ορισμένη στάση του νου ενώπιον του Θεού, η οποία βέβαια στη συνέχεια αντανακλάται και στο σώμα. Αν ο Χριστός βρισκόταν μπροστά μας και το βλέμμα του μας διαπερνούσε ψυχικά και σωματικά, θα νιώθαμε σεβασμό, θείο δέος, λατρεία ή πιθανόν και κάποιο φόβο. Οπωσδήποτε όμως η συμπεριφορά μας δεν θα ήταν τόσο ανέμελη, όπως είναι τώρα.
Ο σύγχρονος κόσμος έχει χάσει τη σωστή έννοια της προσευχής και η συμμετοχή του σώματος σε κάτι που βιώνει εσωτερικά η ψυχή έχει σήμερα γι’ αυτόν πολύ δευτερεύουσα σημασία, παρόλο ότι δεν είναι καθόλου δευτερεύουσα. Ξεχνάμε ότι δεν είμαστε μόνο ψυχή η οποία κατοικεί σε υλικό σώμα, αλλά ανθρώπινη ύπαρξη, δημιουργημένη από σώμα και ψυχή και ότι καλούμαστε, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος, να δοξάσουμε το Θεό και με το σώμα και με το πνεύμα μας. Και ακόμη ότι και τα δυό, και τα σώματα και οι ψυχές μας, θα δοξαστούν στη Βασιλεία των ουρανών (Α' Κορινθ. 6, 20).
Πολύ συχνά στη ζωή μας, η προσευχή δεν παίρνει την πρώτη θέση, ώστε καθετί άλλο να χάνει μπροστά της τη σημασία του και να υποχωρεί δίνοντας τόπο μόνο σ’ αυτή. Η προσευχή είναι για μας μια ακόμα δουλειά δίπλα σε τόσες άλλες υποχρεώσεις. Θέλουμε να αισθανόμαστε την παρουσία του Θεού, όχι τόσο γιατί χωρίς Αυτόν δεν υπάρχει ζωή ή γιατί είναι η ύψιστη αξία, αλλά γιατί θα ήταν πολύ άμορφο, μαζί με όλες τις άλλες ευεργεσίες, που μας χαρίζει ο Θεός, να μας χαρίζει και την παρουσία Του. Ο Θεός είναι μια προσθήκη μέσα στις τόσες άλλες ανάγκες μας. Και φυσικά όταν Τον αναζητάμε μ’ αυτό το πνεύμα, δεν αξιωνόμαστε να Τον συναντήσουμε. Η προσευχή, παρόλα όσα έχουν μέχρι τώρα αναφερθεί, μολονότι παρουσιάζεται ως επικίνδυνη περιπέτεια, παραμένει πάντα ο πιο ωραίος δρόμος στην πορεία της εκπληρώσεως της κλήσεώς μας. Και αυτή είναι το να γίνουμε άνθρωποι, με όλη τη σημασία της λέξεως. Πράγμα που σημαίνει, να θεωθούμε. Και τελικά, όπως λέει και ο Απόστολος Πέτρος, να γίνουμε «κοινωνοί θείας φύσεως» (Β' Πέτρ. 1,4).
Όπως στις ανθρώπινες σχέσεις η αγάπη και η φιλία δεν αναπτύσσονται, αν δεν είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε πολλά για χάρη τους, έτσι και στη σχέση μας με το Θεό. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι να βάλουμε στην άκρη πολλά πράγματα, μόνο και μόνο για να δώσουμε στο Θεό την πρώτη θέση στη ζωή μας.

(Ζωντανή Προσευχή, Αρχιεπ. Antony Bloom, σελ. 21-23)

Οράματα παγίδες…

Εξαιρετικά εντυπωσιακό είναι το χάρισμα των οραμάτων. Είναι όμως και φοβερά επικίνδυνο, γιατί αρκετοί υψηλοφρόνησαν με αληθινά και πολλοί πλανήθηκαν με απατηλά οράματα. Γι' αυτό σπανίζει συγκριτικά με αλλά χαρίσματα του Αγ. Πνεύματος. Αφθονεί κυρίως στους βίους των προφητών με τη μορφή των «οράσεων», και στα συναξάρια των δια Χριστόν σαλών αγίων, που τους εξασφάλιζε «άπτωτη» ταπείνωσις και εξουδένωσις, την οποία συστηματικά καλλιεργούσαν.
Τα οράματα δεν αποτελούν πάντοτε σημείο ή συστατικό της αγιότητος του «ορώντος». Έτσι έχουμε, σαν έκτακτες βέβαια περιπτώσεις, τα θεία ενύπνια του Φαραώ, του Ναβουχοδονόσορος, του Αβιμέλεχ… Συναντούμε ακόμη εκφοβιστικές εμφανίσεις αγίων, π.χ. σε βαρβάρους που πολιορκούσαν χριστιανικές πόλεις. Το Πνεύμα του Θεού «όπου θέλει πνει» και χρησιμοποιεί ποικίλους τρόπους για τη σωτηρία του λαού του και την οικοδομή της Εκκλησίας.
Τα οράματα ανάλογα με τον τρόπο που εκδηλώνονται, μπορούμε να τα κατατάξουμε: α) σε ενύπνια, β) σε «εν εκστάσει» και γ) σε οφθαλμοφανή. Η εξοχώτερη όμως μορφή οράματος είναι αυτή που στην Αγ. Γραφή και που ο Θεός ομιλεί στον προφήτη Μωυσή «στόμα κατά στόμα, εν είδει και ου δι’ αινιγμάτων... ως ει τις λαλήσει προς τον εαυτού φίλον».
Τα οράματα που προέρχονται από τον Θεό έχουν κατά τους μυστικούς πατέρες τα εξής χαρακτηριστικά σαν αποδεικτικά της γνησιότητάς τους:
1. Δεν επιζητούνται από τον άνθρωπο, αλλά συμβαίνουν απρόοπτα, όταν ο Θεός θελήση. Ο άγιος από βαθιά ταπείνωσι δεν τα επιδιώκει ποτέ.
2. Συμβαίνουν αθόρυβα και ήσυχα. Συγκλονίζουν βέβαια την ψυχή, αλλά σύντομα την ειρηνεύουν και τη γεμίζουν ανείπωτη χαρά, θάρρος και αγάπη.
3. Αφήνουν έντονη γλυκύτητα και ζωηρή επιθυμία για την κατάκτησι της πνευματικής τελειότητας.
Οι ίδιοι πατέρες επισημαίνουν επίσης τα χαρακτηριστικά των οραμάτων που προέρχονται από τον διάβολο: |
1. Δημιουργούν ταραχή και θόρυβο.
2. Γεννούν στην ψυχή οίησι, μίσος, ακηδία και φόβο.
3. Ψυχραίνουν τον ζήλο για την αρετή και προκαλούν πνευματική ακαταστασία.
Ο νους τον ανθρώπου έχει την ικανότητα εύκολα να σχηματίζη εικόνες. Κατά τον όσιο Γρηγόριο τον Σιναΐτη «ραδίως μορφάζειν δύναται». Η λειτουργία του δηλαδή εν προκειμένω είναι παραστατική. Στη σχέση του όμως με τον Θεό η νοητική αυτή λειτουργία είναι ανάγκη ν’ ανασταλή, σύμφωνα με την εντολή της Αγ. Γραφής «ου ποιήσεις σεαυτώ είδωλον» και των αγίων πατέρων «μη σχηματίσεις το θείον εν σεαυτώ».
Όταν ο άνθρωπος παραβή την εντολή αυτή και δώση μορφή και σχήμα στον άμορφο και άυλο Θεό μέσα του, δίνει μια λαβή στον διάβολο να τον ρίξη στην πλάνη. Έτσι έχουμε μια περίπτωσι δημιουργίας οραμάτων δαιμονικής προελεύσεως.
Εξ άλλου ο διάβολος, με την ικανότητα που έχει να μετασχηματίζεται σε «άγγελο φωτός», παραπλανά συχνά τις κενόδοξες και απρόσεκτες ψυχές. Παρατηρείται τότε το θλιβερό και παθολογικό φαινόμενο μιας νοσηρής θρησκευτικότητος με υπερπαραγωγή πλανεμένων και ασεβών οραμάτων, οπτασιών και εμφανίσεων, δήθεν του Χριστού, της Παναγίας, αγγέλων και αγίων. Τέτοια φαινόμενα συναντούμε στις οραματίστριες, μέντιουμ, τους μάγους τους πνευματιστές, αλλά και σε πολλούς «ευσεβείς» χριστιανούς που εμπιστεύονται στον λογισμό τους και δεν συμβουλεύονται πνευματικούς.
Γι’ αυτό οι πατέρες μας εφιστούν την προσοχή στην αποδοχή των οραμάτων. Οι ίδιοι, όταν βρίσκονταν ενώπιον θαυμαστών αποκαλύψεων, στέκονταν πάντα διστακτικοί και έκαναν έντονη προσευχή προκειμένου να βεβαιωθούν για την πραγματική τους προέλευση. Πρόστρεχαν προ παντός με βαθειά ταπείνωσι στη συμβουλή άλλων έμπειρων πνευματικών.
Είναι δείγμα απερισκεψίας και πνευματικής ανωριμότητος ο ζήλος και η επιθυμία ωρισμένων, ακόμη και σοβαρών και ευλαβών κατά τα άλλα, πιστών για οράματα και αποκαλύψεις. Βρίσκονται εκ προϋποθέσεις σε λανθασμένο και επικίνδυνο θεολογικά χώρο.
«Είναι θλιβερό για μένα, λέει ο Μ. Παχώμιος, ν' αφήσω το πένθος για τις αμαρτίες μου και να επιζητώ οράματα... Θέλεις να δης σπουδαίο όραμα; Κοίταξε έναν άνθρωπο αγνό και ταπεινό! Τι μεγαλύτερο όραμα υπάρχει από το να δης τον αόρατο Θεό να κατοικεί μέσα σε ορατό άνθρωπο;»
Ο άγιος Ιππόλυτος μας διασώζει το πάθημα ενός επισκόπου του Πόντου, που ήταν βέβαια ευλαβής, έδινε όμως αδιάκριτη προσοχή στα όνειρα που έβλεπε. Έτσι θεωρώντας θείο όραμα ένα πλανεμένο όνειρο, διακήρυξε στους πιστούς ότι μετά ένα χρόνο θα γινόταν η μέλλουσα Κρίσις! Ο λαός άρχισε να κλαίη και να οδύρεται. Από τον φόβο του εγκατέλειψε ακαλλιέργητα χωράφια! Μόλις όμως συμπληρώθηκε ο χρόνος και δεν έγινε τίποτε, φανερώθηκε η πλάνη του επισκόπου και οι πιστοί σκανδαλίσθηκαν και αναγκάσθηκαν να ζητιανεύουν!
Παρόμοια στην εποχή μας διάφορες οραματίστριες ισχυρίζονται ότι δέχονται — παιδαριώδεις αυνήθως - αποκαλύψεις, θριαμβολογούν γι’ αυτές και δημιουργούν υστερικές εκδηλώσεις σε πλήθη αφελών.
Σε διαμετρική αντίθεσι, κάποιος που αντίκρυσε τη μορφή του Κυρίου, έκλεισε τα μάτια και είπε:
— Εγώ δεν θέλω να δω τον Χριστό σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο.
Και κάποιος άλλος είπε στον διάβολο, που του εμφανίσθηκε σαν αρχάγγελος Γαβριήλ:
— Πρόσεχε, μήπως κατά λάθος ήρθες σε μένα. Εγώ που ζω στην αμαρτία, είμαι ανάξιος να δω άγγελο του Θεού.
Ο άγιος Διάδοχος, επίσκοπος Φωτικής, διδάσκει:
«Είναι μεγάλη σύνεσις να μην αποδεχώμαστε καμμιά απολύτως οπτασία... Κι αν κάποτε μας σταλή από τον Θεό ένα όραμα, και δεν το αποδεχθούμε, δεν θα οργισθή ο Κύριός μας γι’ αυτό, επειδή ξέρει ότι φυλαγόμαστε έτσι από τις παγίδες των δαιμόνων».
Όσοι, αντίθετα, εύκολα αποδέχονται τα οράματα και, πολύ περισσότερο, χωρίς σοβαρό πνευματικό λόγο τα διηγούνται στους άλλους, ας μη πλανώνται: Είναι πλανεμένοι.

(Χαρίσματα και Χαρισματούχοι, Ι. Μονή Παρακλήτου, τόμος Δεύτερος, σελ.9-13)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 42. 
Η εγκράτεια είναι κοινό επώνυμο όλων των αρετών.
Πρέπει λοιπόν ο εγκρατευόμενος να εγκρατεύεται σ' όλα.
Γιατί, όπως το σύνολο του ανθρώπου καταντά άμορφο όταν του αφαιρεθεί οποιοδήποτε απ’ τα λεπτότατα μέλη, ακόμη κι αν αυτό που λείπει από το σχήμα είναι πολύ μικρό,
έτσι και αυτός που παραμελεί μία αρετή αφανίζει, σε σημείο αφάνταστο, όλη την ευπρέπεια της εγκράτειας.
Δεν πρέπει λοιπόν να καλλιεργούμε μόνο τις σωματικές αρετές,
αλλά και εκείνες που μπορούν να καθαρίζουν τον εσωτερικό μας άνθρωπο.
Γιατί ποιό θα είναι το όφελος γι' αυτόν που διατήρησε το σώμα παρθένο,
εάν έχει μοιχευθεί στην ψυχή από το δαίμονα της παρακοής;
ή πώς θα στεφανωθεί εκείνος που φρόντισε βέβαια ν’ αποφύγει τη γαστριμαργία και κάθε σωματική επιθυμία,
δε φρόντισε όμως για την υπεροψία και τη φιλοδοξία,
ούτε ανέχεται και την παραμικρή θλίψη,
όταν η πλάστιγγα πρόκειται ν' αντισταθμίσει το φώς της δικαιοσύνης σ’ αυτούς που έπραξαν τα έργα της δικαιοσύνης με πνεύμα ταπεινώσεως;

(ΕΠΕ,Φιλοκαλία,τόμος 9, έργα Διαδόχου Φωτικής,σελ.169)

Ανατροφή «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου»

Ο μικρός και ευλογημένος Αρσένιος, μαζί με το γάλα που θήλαζε, μάθαινε από τους γονείς του και την ευλάβεια προς τον Θεό. Αντί για παραμύθια και ιστορίες του μιλούσαν για τον βίο και τα θαύματα του οσίου Αρσενίου. Μέσα του γεννήθηκε θαυμασμός και αγάπη για τον Χατζεφεντή, όπως αποκαλούσαν τον όσιο Αρσένιο. Από μικρός ήθελε να γίνη και αυτός μοναχός για να μοιάση τον Άγιό του.
Το πρόσωπο που μετά τον όσιο Αρσένιο επηρέασε ευεργετικά όλη του την ζωή ήταν η μητέρα του, προς την οποία αισθανόταν ιδιαίτερη αγάπη και την βοηθούσε όσο μπορούσε. Από αυτήν διδάχθηκε την ταπεινοφροσύνη. Τον συμβούλευε να μη θέλη να νικά τους συμμαθητές του στα παιχνίδια και ύστερα να υπερηφανεύεται, ούτε να επιδιώκη να μπαίνη πρώτος στην γραμμή, γιατί ήταν το ίδιο, είτε πρώτος είτε τελευταίος έμπαινε.
Επί πλέον του έμαθε την εγκράτεια· να μην τρώγη πριν από την ώρα του φαγητού. Την παράβαση την θεωρούσε πορνεία.
Επίσης τον βοήθησε να αποκτήση απλότητα, εργατικότητα, νοικοκυροσύνη και προσοχή στην συμπεριφορά του προς τους άλλους, και τον προέτρεπε να μην αναφέρη καθόλου το όνομα του πειρασμού (διαβόλου).
Δυό φορές την ημέρα όλη η οικογένεια προσευχόταν μπροστά στο εικονοστάσι. Η μητέρα του όμως συνέχιζε να προσεύχεται και όταν έκανε τις εργασίες του σπιτιού λέγοντας την ευχή.
Τέτοια ήταν η ευλάβεια των γονέων του, ώστε και στα αλώνια έπαιρναν μαζί τους αντίδωρο.
Ο μικρός Αρσένιος, με το ενδιαφέρον και την εξυπνάδα που είχε, εύκολα αφομοίωνε ό,τι καλό άκουγε από τους γονείς του.
Ακολουθώντας το παράδειγμά τους έμαθε να νηστεύη, να προσεύχεται και να εκκλησιάζεται. Ήταν το πιο αγαπητό από όλα τα παιδιά της οικογενείας. «Ο μεν πατέρας μου», έλεγε αργότερα ο Γέροντας, «με αγαπούσε, γιατί είχα κλίση στα τεχνικά και έπιαναν τα χέρια μου, η δε μητέρα μου για την ψεύτικη (λίγη, μικρή) ευλάβεια που είχα».

(Βίος Οσίου Παϊσίου του Αγιορείτου, ιερομ. Ισαάκ, σελ. 43-44)

21-       ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ. Ο Πολωνός συγγραφεύς ενός μυθιστορήματος, Ερρίκος Σιένκεβιτς (+1916), θέτει στα χείλη του ειδωλολάτρη Βινικίου την ερώτησι αυτή προς τον απόστολο Πέτρο, μόλις έφθασε στη Ρώμη για να κηρύξη το Ευαγγέλιο: -Τι μας φέρνεις εσύ από την Ανατολή; Κι ο άγιος Πέτρος απαντά: -Σας φέρνω την αγάπη!

24-       Η ΑΓΑΠΗ ΜΕΤΑΣΤΡΕΦΕΙ. Στο τέλος των πνευματικών ασκήσεων, παρουσιάζεται στον ιεροκήρυκα κάποιος που δεν πλησίαζε τα Μυστήρια από δεκάδες χρόνια. Με χαρά ο ιεροκήρυκας ακούει την εξομολόγησί του και, στο τέλος, αφού του έδωσε με μεγάλη ικανοποίησι την άφεσι, τον ρωτά:

-Ποιο κήρυγμα σας έσπρωξε να μετανοήσετε;

-Αντιστάθηκα σε όλα τα κηρύγματά σας, πάτερ, απαντά αδίστακτα ο μετανοημένος, αν και ήλθα για να ευχαριστήσω τους δικούς μου που επέμεναν. Όταν μιλήσατε για τις τιμωρίες του Θεού, τις περιφρόνησα. Όταν περιγράψατε με ζωηρά χρώματα την Κόλαση, γελούσα σκεπτόμενος ότι θα έχω καλή παρέα εκεί μέσα, με τόσους κατεργαρέους και έξυπνους… Όταν όμως μιλήσατε για την αγάπη που ο Θεός τρέφει για τα πλάσματά του και, ιδιαίτερα για τον άνθρωπο, μου εστάθη αδύνατο ν’ αντισταθώ. Με ενίκησε, έκλαψα τόσο και αποφάσισα να μη πταίσω πλέον το Θεό, που μας αγαπά τόσο.

(Θησαυρός Γνώσεων και Ευσεβείας, Υακίνθου Γρατιανουπόλεως, σελ. 27-28)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 41. 

Ανάμεσα σ’ όλες τις εισαγωγικές αρετές αναγνωρίζεται ότι η υπακοή είναι το πρώτο καλό, γιατί εξαφανίζει την υπεροψία και γεννά μέσα μας την ταπεινοφροσύνη.
Γι’ αυτό γίνεται θύρα στην αγάπη του Θεού γι’ αυτούς που τη δέχονται ευχάριστα.
Αυτήν παραβίασε ο Αδάμ και γκρεμίστηκε στο βυθό του Ταρτάρου.
Aυτήν αγάπησε ο Κύριος, σύμφωνα με το σχέδιο της οικονομίας, μέχρι σταυρού και θανάτου, και υπάκουσε στον Πατέρα του, και μάλιστα ενώ δεν ήταν σε τίποτα κατώτερος του μεγαλείου του, για να επαναφέρει στη μακάρια και αιώνια ζωή εκείνους που έζησαν με υπακοή, αφού με την υπακοή του εξαφανίσει την κατηγορία για την ανθρώπινη παρακοή.
Πρώτα λοιπόν αυτήν την αρετή πρέπει να φροντίζουν εκείνοι που αναλαμβάνουν τον αγώνα εναντίον της υπερηφάνειας του διαβόλου, γιατί αυτή θα μας υποδείξει να βαδίζουμε απλάνευτα όλους τους δρόμους των αρετών.

... Απόκρ. Με την υπακοή θεράπευσα την τόλμη, είπε.
Tίποτε δεν είναι ταπεινότερο από την υπακοή.

(ΕΠΕ, Φιλοκαλία, τόμος 9, έργα Διαδόχου Φωτικής, σελ. 167-169, 317)