ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 16

Στίχ. 1-13. Η παραβολή του άδικου οικονόμου και σχετική διδασκαλία.
16.3 εἶπεν δὲ ἐν ἑαυτῷ(1) ὁ οἰκονόμος, Τί ποιήσω, ὅτι ὁ κύριός μου
ἀφαιρεῖται τὴν οἰκονομίαν ἀπ᾽ ἐμοῦ(2); σκάπτειν οὐκ ἰσχύω(3), ἐπαιτεῖν(4) αἰσχύνομαι.
3 Ο διαχειριστής είπε μέσα του: “τι να κάνω τώρα που μου αφαιρεί
τη διαχείριση ο κύριός μου; Να σκάβω δεν μπορώ, να ζητιανεύω ντρέπομαι.
(1) Είπε μέσα του όχι τότε και εκεί, αλλά όταν σκέφτηκε την υπόθεση
μετέπειτα και κατ’ ιδίαν. Δες Λουκ. ζ 39, ιη 4,Ματθ. θ 3 (p).
Βεβαίως έπρεπε πρωτύτερα ο οικονόμος να σκεφτεί συνετά, ώστε να μην
βρεθεί ήδη στην δύσκολη αυτή θέση. Αλλά επιτέλους. Κάλλιο αργά παρά ποτέ.
Έστω και κατόπιν εορτής, ο οικονόμος αρχίζει να σκέφτεται συνετά.
(2) Από αυτό φαίνεται ότι ο οικονόμος δεν είχε σχηματίσει προσωπική
περιουσία εις βάρος του κυρίου του, αλλά αποδείχτηκε κακός είτε
για αμέλεια και ολιγωρία στη διαχείριση, είτε για δαπάνες
και καταχρήσεις που έγιναν από αυτόν για να του αρκούν
σε βίο τρυφηλό και φιλήδονο (ο).
(3) Δυνάμεις για εργασία βάναυση δεν είχε (δ). Οφειλόταν αυτό στο ότι είχε κακομάθει.
Δεν είχε ποτέ σκάψει μέχρι τότε. Ούτε ανάπηρος ήταν, ούτε γέρος.
Ήταν μαλθακός και ράθυμος. Το «ουκ ισχύω» προερχόταν κυρίως από το «δεν θέλω».
Εάν ο κύριός του όταν αφαίρεσε από αυτόν την οικονομία,
τον διατηρούσε στην υπηρεσία του και κάτω από τις διαταγές και την επίβλεψη
εργοδηγού τον έστελνε στους αγρούς, θα μπορούσε τότε και θα μάθαινε να σκάβει.
(4) Ύστερα από τέτοια θέση, την οποία έως τώρα είχε, το να καταντήσει ζητιάνος,
έφερνε ντροπή σε αυτόν. Η γλώσσα αυτή προδίδει την υπερηφάνειά του,
όπως και το προηγούμενο «ουκ ισχύω» δείχνει την μαλθακότητα και οκνηρία του.
Εκείνοι τους οποίους ο Θεός στην πρόνοιά του έκανε ανίκανους
να υπηρετούν τον εαυτό τους, δεν πρέπει να ντρέπονται να ζητούν την βοήθεια των άλλων.
Ο οικονόμος αυτός είχε περισσότερους λόγους να ντρέπεται
διότι είχε καταχραστεί τον κύριό του, παρά διότι θα ζητούσε από τους άλλους ψωμί.

Η ψαλμωδία είναι προσευχή
-Γέροντα, πολλές φορές πηγαίνω στο αναλόγιο να ψάλω,
γιατί αισθάνομαι ότι αυτό είναι καθήκον μου. Είναι σωστό;
-Ναι, και η ψαλτική είναι μία διακονία. Γι’ αυτό ο ιερέας εύχεται
και «υπέρ των ψαλλόντων». Ο ψάλτης αντιπροσωπεύει όλον τον λαό που εκκλησιάζεται.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι άλλοι δεν χρειάζεται να λένε το «Κύριε ελέησον»
με τον νου τους, αλλά να περιμένουν προκοπή μόνον από το ένα «Κύριε ελέησον» του ψάλτη.
Παλιά έψελναν όλοι οι πιστοί μαζί, και κανονικά αυτό είναι το σωστό.
Επειδή όμως γινόταν χασμωδία και σύγχυση, η Εκκλησία, που είναι
το σύνολο των πιστών, διαλέγει όσους γνωρίζουν να ψάλλουν και έχουν
καλή φωνή και λίγη ευλάβεια, και ορίζει να ψάλλουν μόνον αυτοί.
Οι υπόλοιποι παρακολουθούν και ψάλλουν νοερώς και χαίρονται,
γιατί πρόσφεραν μερικούς ανθρώπους, για να δοξολογήσουν τον Θεό.
-Αυτός, Γέροντα, που απλώς παρακολουθεί, τι προσφέρει στον Θεό;
-Αφού παρακολουθεί και ευχαριστιέται με την δοξολογία του Θεού,
δεν ευαρεστείται με αυτόν ο Θεός; Είναι και αυτό μια προσφορά στον Θεό.
-Γέροντα, κατά την διάρκεια μιας αγρυπνίας που είναι αφιερωμένη σε ένα
συγκεκριμένο θέμα πώς μπορώ να προσευχηθώ για το θέμα αυτό την ώρα που ψάλλω;
-Πριν από την αγρυπνία μπορείς να κάνης προσευχή για το συγκεκριμένο θέμα
και μετά, όταν ψάλλεις, να λες στα ενδιάμεσα καμμιά ευχή.
Αλλά και σε όλη την αγρυπνία, αν ο νους μαζί με την καρδιά είναι συνέχεια
στο θέμα για το οποίο γίνεται προσευχή, τότε, είτε ψάλλεις είτε διαβάζεις Ψαλτήρι,
κανόνες κ.λπ., αυτό είναι προσευχή για το συγκεκριμένο αίτημα.
Βλέπεις, όταν κάνουμε μια αγρυπνία για ένα θέμα, μόνο δύο τρεις αιτήσεις
αναφέρονται σε αυτό. Όλα τα αλλά είναι ό,τι προβλέπει το Τυπικό,
όμως η αγρυπνία είναι αφιερωμένη σε αυτό.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.217-218)

-Γέροντα κουραστήκατε πολύ στην Θεία Λειτουργία. Δεν έπρεπε
να μείνετε και στην ανάγνωση της «Ευχαριστίας».

-Τι λες; Κοινώνησα και να μην πω ένα «ευχαριστώ» στο Θεό;
Σε πολύ μεγάλη ανάγκη μπορεί να φύγη κανείς νωρίτερα.
Κι εσύ να μη φεύγεις ποτέ, να ακούς την «Ευχαριστία»
και να λες συνέχεια: «Σ’ ευχαριστώ, Θεέ μου σ’ ευχαριστώ.
Δόξα σοι ο Θεός, δόξα σοι ο Θεός» και να φτερουγίζει η καρδιά σου.
Μια φορά είχα πάει για Θεία Λειτουργία σε ένα Κελλί.
Ήμουν κουρασμένος και ταλαιπωρημένος, ήμουν και νηστικός,
επειδή θα κοινωνούσα. Εκεί δεν είχαν φωτιά και σε όλη την Ακολουθία
έτρεμα από το κρύο. Μόλις όμως κοινώνησα, ένιωσα να διαπερνά όλο
μου το σώμα μια θέρμη. Όπως όταν ανάβεις κάτι ηλεκτρικές σόμπες με σπείρες,
το ρεύμα αρχίζει να περνάει σιγά σιγά στις σπείρες,
ένα τέτοιο πράγμα ένιωθα σε όλο μου το σώμα.
Άρχισε σιγά σιγά να φλογίζεται! Μια γλυκιά φλόγα!

-Φλεγόμενος και μη καιόμενος, Γέροντα...

-Ναι, φλεγόμενος... Γλυκιά φλόγα! Ώ! πάει μετά και η πείνα,
πάει και η κούραση, πάει και το κρύο...

-Πόσο κράτησε αυτό, Γέροντα;

-Το ένιωσα στον ναό, μόλις κοινώνησα, και μετά που έφυγα, ζεσταινόταν και ο δρόμος!

-Γέροντα, πώς μερικοί, ενώ είναι ασθενικοί στο σώμα, έχουν αντοχή στην νηστεία;

-Το μυστικό είναι ο ταπεινός κα φιλότιμος αγώνας, που συνοδεύεται
με προσευχή και Μετάληψη των αχράντων Μυστηρίων. Αυτά τρέφουν την ψυχή,
τρέφουν και το σώμα. Όταν κοινωνούμε, παίρνουμε το ισχυρότερο ιαματικό φάρμακο,
το Σώμα και το Αίμα του Χριστού.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.215-216)

Θρήνος
για τις αμαρτίες
Αν δεν θέλουμε εδώ να κλάψουμε για τις αμαρτίες μας, είναι όμως σίγουρο ότι θα θρηνούμε και θα κλαίμε εκεί. Κι εκεί μεν τα δάκρυα είναι ανώφελα, ενώ εδώ αποδίδουν μεγάλο κέρδος.
Ε.Π.Ε. 5,266
μη κλαίμε τους πεθαμένους
Κανένας ας μη κλαίη απαρηγόρητα. Κανένας ας μη θρηνή. Διότι ο Χριστός νίκησε το θάνατο. Γιατί, λοιπόν, περιττά θρηνείς; Το φαινόμενο δεν είναι θάνατος· είναι ύπνος. Γιατί κτυπιέσαι και κλαις; Και οι ειδωλολάτρες, αν έκαναν κάτι τέτοιο, θα ήσαν άξιοι γέλιου. Όταν εν τούτοις, όχι ειδωλολάτρης, αλλ’ ο πιστός ασχημονή με μοιρολόγια, τι λόγο θα δώση;
Ε.Π.Ε. 10,532
για τους εχθρούς του Σταυρού
Ας θρηνούμε γι’ αυτούς, διότι ο λόγος του Σταυρού είναι γι’ αυτούς μωρία, ενώ ο ίδιος ο Σταυρός είναι σοφία και δύναμις.
Ε.Π.Ε. 18,84
για τις αμαρτίες
Όταν αμαρτήσης, τότε μόνο να στενάξης, τότε να δακρύσης. Δεν εμποδίζω στην περίπτωσι αυτή το θρήνο, μάλλον και συνιστώ. Αλλά και τότε με μέτρο το πένθος, κι αυτό το λέω, διότι υπάρχει επάνοδος με τη μετάνοια και συγχώρησις.
Ε.Π.Ε. 18α,580
όχι για τους νεκρούς
Να μη κλαίμε γι’ αυτούς που πέθαναν. Να κλαίμε γι’ αυτούς που έζησαν αμαρτωλά και αμετανόητα όλο το βίο. Διότι και ο γεωργός, σαν βλέπη το σπόρο του σίτου να σαπίζη στη γη, δεν θρηνεί. Μόλις αρχίζει να σαπίζη, χαίρεται. Η διάλυσις είναι η αρχή για τη μέλλουσα σπορά και καρποφορία. Έτσι και μείς οι χριστιανοί. Ας χαιρώμαστε τότε, που πέφτει η φθαρτή οικία μας, δηλαδή, που πέφτει το σώμα στον τάφο.
Ε.Π.Ε. 18α,688
διδασκάλου για τους μαθητές του
Πενθεί ο Παύλος για τους αμετανοήτους. Αυτό είναι το γνώρισμα του μεγάλου δασκάλου, το να συμπάσχη στις συμφορές των μαθητών, το να θρηνή και να πενθή για τα τραύματα των υποτακτικών του.
Ε.Π.Ε. 20,88
για τον αμετανόητο λαό
Ανάγκη θρήνου, όπως έκαναν και οι προφήτες σε δύσκολες στιγμές του λαού. Είναι και αυτό ένα είδος θεραπείας αποτελεσματικό, δηλαδή, όχι μόνο να συμβουλεύη κανείς, αλλά και να θρηνή.
Ε.Π.Ε. 20,334
για τον αμετανόητο
Να μη κλαίμε τους πεθαμένους. Να κλαίμε όσους επιμένουν στις αμαρτίες. Διότι, πες μου, ποια ελπίδα έχουν όσοι μαζί με τα αμαρτήματα φεύγουν για κει, όπου είναι αδύνατον να αποθέσουν τα αμαρτήματα;
Ε.Π.Ε. 21,436
για όσους δεν έχουν ελπίδα
Το να οδύρεται κανείς για τους τεθνεώτες είναι γνώρισμα εκείνων, που δεν έχουν ελπίδα για την άλλη ζωή. Και είναι τούτο φυσικό. Διότι άνθρωπος, που δεν γνωρίζει τίποτε για ανάστασι, αλλά νομίζει, ότι είναι πραγματικός θάνατος ο θάνατος, δικαιολογημένα οδύρεται και θρηνεί και αφόρητα πενθεί γι’ αυτούς, σαν να έχουν χαθή. Συ όμως, που περιμένεις ανάστασι, για ποιο λόγο οδύρεσαι; Άρα το να οδύρεται κανείς είναι ίδιον εκείνων, που δεν έχουν ελπίδα.
Ε.Π.Ε. 22,472
από απιστία
Κατάλαβες; Θρηνούμε τους νεκρούς όχι από συνήθεια, αλλά από απιστία.
Ε.Π.Ε. 22,480
μάταιος στην κόλασι
Θα έρθη καιρός, που θα θρηνήσουμε άσκοπα και μάταια, κάτι που εύχομαι να μη συμβή. Μακάρι να μετανοήσουμε εδώ και να κατορθώσουμε έργα αγαθά, κατευθύνοντας με κάθε ακρίβεια τη ζωή μας, για να μπορέσουμε να κερδίσουμε τα αγαθά, που υποσχέθηκε σ’ όσους Τον αγαπούν.
Ε.Π.Ε. 23,64
για την πτώσι μας
Αν όλος ο κόσμος αποκτούσε φωνή, κι οι πέτρες και τα ξύλα και τα δέντρα και τα θηρία και τα πτηνά και τα ψάρια, και γενικά όλη η φύσις αποκτούσε φωνή για να θρηνήση εμάς, που έχουμε εκπέσει από τα αγαθά εκείνα, δεν θα μπορούσε επάξια να μας πενθήση και να μας κλάψη.
Ε.Π.Ε. 25,144
για την απώλεια ψυχών
Κανένας δεν αγωνιά και δεν τρέμει, μήπως πέσουμε στη γέεννα. Αυτά είναι άξια θρήνων και κατηγοριών. Άξια κατακρίσεως.
Ε.Π.Ε. 25,150
λύει την αμαρτία
Αμάρτησες; Να πενθήσης, και σβήνει η αμαρτία. Είναι τόσο κουραστικό αυτό; Δεν σου ζητάω τίποτε άλλο, παρά μόνο να λυπηθής για την αμαρτία.
Ε.Π.Ε. 30,120
ανασταίνει νεκρό
Στα πνευματικά, αν θρηνήσης, πολλές φορές ανασταίνεις τον πεθαμένο στην ψυχή.
Ε.Π.Ε. 30,304
εδώ ή εκεί;
Άκαιρος μετάνοια δεν σώζει. Τελείωσε το θέατρο αυτής της ζωής, πέρασαν οι αγώνες της, δεν υπάρχει πλέον χρόνος για παλαίσματα. Γι’ αυτό παρακαλώ και δέομαι και ικετεύω: Εδώ, σε τούτη τη ζωή πρέπει να θρηνούμε και να κλαίμε για τα αμαρτήματα. Ας μας λυπούν εδώ τα λόγια του κηρύγματος, παρά να μας φοβίζουν εκεί οι τραγικές πραγματικότητες. Ας μας δαγκώνη εδώ ο λόγος, κι ας μη μας δαγκώνη εκεί το σκουλήκι με το δηλητήριο. Ας μας καίη εδώ η επιτίμησις, παρά να μας καίη εκεί η η φωτιά της κολάσεως.
Ε.Π.Ε. 31,150
για την αμετανοησία
Όσοι για τα αμαρτήματά τους γελάνε και δεν πονάνε και καλοπερνάνε, είναι απόλυτα σίγουρο, ότι θα θρηνήσουν και θα κλάψουν εκεί, οπού ο βρυγμός των οδόντων.
Ε.Π.Ε. 31,150
αρχίζει με κλάμα η ζωή
Πολύ συμβολικά το βρέφος κλαίει μόλις βγη από την κοιλιά της μητέρας. Αρχίζει με κλάμα, και όχι με γέλιο τη ζωή. Κλαίει σαν να παραπονήται για τη ζωή αυτή, αφού θα γευτή τόσα πικρά και θνησιμαία δώρα.
Ε.Π.Ε. 31,382

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 385-389)

Η άκτιστη θεία χάρις του Κυρίου μας ως μητέρα συμπαρίσταται και όχι μόνον μας σώζει από όλα μας τα δεινά, αλλά παρηγορεί και το πνεύμα μας με τη γλυκύτητα της παρουσίας της και μας εμπνέει θάρρος για νέες άμυνες και επιθέσεις. Στα παθήματα και γενικά τις δοκιμασίες πλατύνεται το πνεύμα μας και αυξάνει η πνευματική γνώσις. «Στη θλίψη μου με έσωσες χαρίζοντας ανακούφιση στη ψυχή μου» (Ψαλμ. 4, 1).

Γέροντας Ιωσήφ Βατοπαιδινός

Στην πνευματική μας πορεία, υπάρχει κάτι που είναι ο μεγαλύτερος σκόπελος. Και είναι τόσο πολύ σημαντικό, γιατί αυτό, εάν το προσέξει ο άνθρωπος, πολλά κερδίζει. Εάν όμως δεν το προσέξει, πολύ ζημιώνεται. Ο σκόπελος αυτός λέγεται αποθάρρυνση, απογοήτευση και βρίσκεται μέσα στην πρακτική υφή της ζωής μας. Όπως και άλλες φορές είπαμε, οι αρχές και οι γραμμές βάσει των οποίων γίνεται το ξεκίνημά μας, είναι η ορθή πίστη και η αγαθή προαίρεση. Η πρακτική όμως, η κατ’ ενέργειαν, η ενεργοποιός μερίδα του ανθρώπου, είναι εκείνη η οποία τον αποδεικνύει πιστό, δηλαδή επισφραγίζει την ομολογία του. Μέσα σε αυτή την πρακτική, ο άνθρωπος είτε προβιβάζεται και επιτυγχάνει, είτε υποβιβάζεται και χάνει. Το σημείο εκείνο το οποίο είναι τόσο επωφελές για μας, έγκειται σε τούτο, στο να μην χάνουμε το θάρρος μας, αλλά να συνεχίζουμε, παρ’ όλες τις δυσχέρειες και τις επιπλοκές που υπάρχουν μέσα στην ενεργητικότητα της πρακτικής.

Η αμαρτία επιδιώκει να απατήσει τον άνθρωπο, διότι η φύση της, αν την ερευνήσουμε, είναι απάτη. Στην ουσία δεν υπάρχει κακό, αλλά το νόημα είναι που το μεταβάλλει. Επειδή ακριβώς μεταβαλλόμενη διά του νοήματος μία πράξη γίνεται ένοχη, εάν δεν καλυφθεί από την πρόφαση της απάτης, δεν πλανάται ο νους του ανθρώπου. Όπως δεν είναι δυνατό να βαδίσει κανείς στην καταστροφή του και στην απώλειά του, βλέποντας τον προκείμενο κίνδυνο. Για να αψηφά τον κίνδυνο, πρέπει αυτός να συγκαλυφθεί με κάποιο τρόπο, ούτως ώστε να απατήσει τον άνθρωπο και να πέσει στην παγίδα. Αυτός είναι ο απατηλός τρόπος της προβολής της αμαρτίας, του κακού, και με αυτό τον τρόπο συλλαμβάνεται ο άνθρωπος, ελέγχεται ως άπιστος και ότι οι υποσχέσεις του προς τον Θεό, ότι θα τον αγαπά εξ όλης της ψυχής, είναι ψεύτικες.

Ένας μεγάλος ισχυρός παράγοντας, ο οποίος είναι ο συντελεστής της επιτυχίας μας, είναι ακριβώς το να κρατήσει ο άνθρωπος το θάρρος του. Μου δόθηκε αφορμή από τη βιογραφία του μεγάλου Πατέρα μας Νήφωνος, Επισκόπου Κωνσταντιανής, ο οποίος πολλά έχει να μας διδάξει στο θέμα του θάρρους. Σε αυτό έχει ιδιαίτερη επίδοση.

Καθένας από τους μεγάλους και κορυφαίους Πατέρες, έχει μία επίδοση ιδιαίτερη, παρ’ όλο που όλοι έχουν φθάσει στο τέρμα της κατά άνθρωπον τελειότητας. Εν τούτοις κατά ένα ιδιαίτερο φυσικά τρόπο πέτυχαν περισσότερο σε ένα τομέα, τον οποίο και εκφράζουν. Ειδικά στο πρόσωπο αυτού του μεγάλου φωστήρα, βρίσκεται ακριβώς αυτός ο παράγοντας του θάρρους. Στην πραγματικότητα αποθάρρυνση δεν υπάρχει, για τον εξής λόγο. Το εάν είμεθα πιστοί, και ιδίως αν ακολουθούμε αυτό τον ιδιαίτερο δρόμο που οδηγεί -ανθρωπίνως – στην τελειότητα, δεν είναι αυτό τυχαίο, ούτε εξ ιδιαιτέρας μόνο προθέσεως. Οι περισσότεροι από εμάς βρεθήκαμε στη ζωή αυτή καθαρά από ένα θαυματουργικό τρόπο της επεμβάσεως της Χάριτος του Θεού. Αυτός μας οδήγησε, γιατί ακριβώς μας είχε προορίσει. Έχοντας επίγνωση ότι είμαστε προσκεκλημένοι, προορισμένοι και ήδη δικαιωμένοι, δεν τίθεται πλέον θέμα αποθαρρύνσεως, δεν τίθεται θέμα έρευνας και αμφιβολίας. Τώρα γεννιέται το δεύτερο θέμα, το πρακτικότατο. Στην ώρα που γίνεται η μάχη, ενδέχεται ο άνθρωπος να πέσει.

Αλάνθαστος άνθρωπος δεν υπάρχει, και ιδίως όταν είναι ακόμα ατελής και εμπαθής. Πολλά πράγματα δεν τα γνωρίζει, σε άλλα δε είναι αδύνατος. Αλλά και απειρία έχει και άνισο πόλεμο διεξάγει, διότι οι εχθροί μας είναι πνεύματα, δεν είναι όπως εμείς, σώματα, τα οποία υφίστανται, κατά κάποιο τρόπο, διάφορες τροπές και αλλοιώσεις. Όλα αυτά, και τα τόσα άλλα, τα οποία άλλες φορές ερμηνεύσαμε, είναι εκείνα που μας προκαλούν ολισθήματα, αποτυχίες και γενικά λάθη.

Ο διάβολος, ο οποίος είναι πονηρός και γνωρίζει τη σημασία της αποθαρρύνσεως πόσο ισχυρή είναι, δίνει το μεγαλύτερο βάρος εδώ, κατά τη γνώμη των Πατέρων, στο να προκαλέσει αποθάρρυνση, μετά το λάθος του αγωνιστή. Να του κόψει το θάρρος, γιατί το θάρρος είναι όπως στο σώμα το κεφάλι, που είναι το κεντρικότερο μέρος από το οποίο και εξαρτάται ολόκληρο το σώμα. Έτσι και στην ενεργητικότητα του ανθρώπου, το μεγαλύτερο μέρος είναι ακριβώς το θάρρος, ο ζήλος, η ορμή, από όπου πηγάζει η ενέργεια.

Το θέμα της μετανοίας και της πρακτικής πίστεως δεν είναι αφηρημένο, είναι συγκεκριμένο. Πιστεύει κανείς και βαδίζει· και όχι μόνο βαδίζει, αλλά εντατικά αγωνίζεται, επιμένει και κτυπά, περιμένοντας ότι θα του ανοίξουν. Όταν όμως χάσει το θάρρος; Τότε σταματά, δεν βαδίζει πλέον, ούτε κτυπά, ούτε ζητά, ούτε παρακαλεί και, κατά κάποιο τρόπο, παραδίδεται άνευ όρων. Είναι πάρα πολύ μεγάλης σημασίας το θέμα του θάρρους, στο να το κρατά κανείς και να το ανακτά, όταν το βλέπει να κινδυνεύει και ποτέ να μην το προδίδει.

Η αμαρτία ποτέ δεν εμφανίζεται όπως είναι, γυμνή, αφηρημένη, γιατί εάν εμφανισθεί έτσι, δεν απατά εύκολα το νου του ανθρώπου, ώστε να αμαρτήσει. Έρχεται καλυμμένη από μία πρόφαση και με το δόλο αυτό απατά τον άνθρωπο.

Ξέροντάς το λοιπόν αυτό, ποτέ δεν προδίδουμε το θάρρος μας υπό οποιανδήποτε μορφή και αν γλιστρήσουμε. Ακόμη, να πει κανείς, και στην πιο φανερή αφορμή, που νομίζει ότι είναι απόλυτα υπαίτιος -αν ήθελα, δεν το πάθαινα-, και στην πιο προφανή ακόμα πρόφαση που εξ υπαιτιότητάς του ο άνθρωπος αμαρτάνει, δεν πρέπει να χάνει το θάρρος του, δηλαδή και εκεί που αμαρτάνει από δική του απροσεξία. Στη βιογραφία αυτού του μεγάλου φωστήρα, είναι τόσο καταφανές, ώστε πράγματι προκαλεί σε όλους κατάπληξη. Στο πώς, όχι απλώς σε παρεμπίπτουσες και λανθάνουσες καταστάσεις που του προκαλούσαν, με κάποιο τρόπο, ήττα, αλλά και στις προφανέστερες, να μην υποχωρεί και χάνει το θάρρος του. Βρίσκαμε αυτόν τον φωστήρα να μεγαλουργεί και βλέπουμε την ανταπόκριση της Χάριτος του Θεού, στο πόσο εναγκαλίζεται και θεωρεί αθλητή αυτόν, ο οποίος, αν και τραυματισμένος, δεν παραδίδεται.

Και έτσι πρέπει. Διότι στην πραγματικότητα το γεγονός είναι ένα. Κάνει κάποιος μια έρευνα στον εαυτό του την ώρα που γλίστρησε και έπεσε και συνετρίβη· σταματά μία στιγμή και λέει: – Καλά, τώρα εγώ αρνήθηκα τον Θεό; Μέσα μου αλλοιώθηκε κάτι και απεφάσισα ότι θα παύσω να είμαι χριστιανός; Τώρα μέσα μου γεννήθηκε κάτι, που με έπεισε ότι δεν πρέπει να πιστεύω στο Θεό, ούτε πρέπει να τον ακολουθώ; Μη γένοιτο κάτι τέτοιο. Ούτε ως σκέψη δεν είναι δυνατό να υπάρχει μέσα μου αυτό. Μάλλον καραδοκώ και αναμένω να με αξίωσει η Χάρις Του, ακόμα και να πεθάνω. Όχι μόνο να αγωνίζομαι, αλλά, εάν δοθεί αφορμή, να πεθάνω μόνο για την δική Του ομολογία. Αυτό δεν αλλοιώθηκε μέσα μου ποτέ, δεν άλλαξε· πώς λοιπόν τώρα, επειδή γλίστρησα, αποθαρρύνομαι και προδίδω την αγάπη του Θεού; Απάτη είναι. Ήταν μεγάλο το τραύμα, ήταν μεγάλο το γλίστρημα. Μέσα στα μυστήρια του τρόπου της ενεργείας της Χάριτος έγινε, κατά κάποιο τρόπο, αυτός ο πρακτικός τρόπος, που αυτή την ώρα δεν ερευνώ. Φυσικά λαμβάνοντας τη μομφή επάνω μου, και ξέροντας ότι εξ υπαιτιότητάς μου αποσύρθηκε η Χάρις, που με παιδαγωγεί στο να με κάνει συνετότερο, ευλαβέστερο, θερμότερο και προσεκτικότερο. Με παρέδωσε η Θεία Χάρις σε αυτή την πτώση – δεν αποθαρρύνομαι γι’ αυτό το πράγμα – δεν τρομάζω, διότι αν και ξέρω την ευτέλειά μου και ελεεινολογώ τον εαυτό μου ότι δεν είμαι τίποτε, πιστεύω ότι εκείνο που με κρατεί είναι η Χάρις του Θεού. Έτσι δεν χάνω το θάρρος μου. Όχι ότι αισθάνομαι στον εαυτό μου καμμιά ικανότητα – ποτέ αυτό δεν το σκέφθηκα ούτε και θα το σκεφθώ – αλλά έχοντας αποδείξεις της ελεημοσύνης του Θεού απέναντί μου μέχρι σήμερα, στέκομαι ακίνητος και λέω ότι ο χθές Θεός και σήμερα και αύριο είναι ο ίδιος. Δεν έκανε λάθος ο Θεός, όταν με κάλεσε όχι βέβαια για την ικανότητά μου, αλλά για την υπερβολή της αγάπης Του σ’ εμένα τον αμαρτωλό και ορκίσθηκε στον εαυτό Του ότι «δεν θέλω τον θάνατο του αμαρτωλού μέχρι να επιστρέψει και να ζήσει»(Ιεζεκ. 18,23). Αυτός ο Πανάγαθος Θεός και Πατέρας, κάλεσε και μένα, τον ανύπαρκτο, το ασθενές, το μωρό, το εξουθενημένο και με βαστάζει από τότε που με κάλεσε μέχρι σήμερα, χωρίς να έχει βαρεθεί, και αύριο ο ίδιος είναι, και μεθαύριο ο ίδιος είναι, αφού μένω και εγώ ο ίδιος. Μένω πιστός στην ομολογία μου. Δεν πρόκειται να υποχωρήσω. Δεν με απασχολεί το πώς εγλίστρησα, άλλωστε έχω και πείρα της ευτέλειάς μου ποίος είμαι». Βλέπετε λογικά πώς τοποθετείται το πράγμα;

Άρα λοιπόν ο Άγιος αυτός, ο οποίος με αυτόν τον τρόπο αγωνίστηκε, δεν είναι γιατί ήταν εξαίρεση. Ακριβώς την θέση των πραγμάτων τόνισε. Ότι ποτέ κανείς δεν πρέπει να αποθαρρύνεται, γιατί η αποθάρρυνση, όπως είπα, είναι η μεγαλύτερη χαρά του σατανά, διότι βλέποντας αυτός την αποθάρρυνση αποκτά προσωπικότητα, ενώ δεν έχει ούτε θέση, ούτε τόπο, ούτε προσωπικότητα. Ως οντότητα υπάρχει, δεν εννοώ αυτή την προσωπικότητα. Προσωπικότητα εννοώ, ότι δεν έχει θέση, δεν έχει μέτρο να σταθεί απέναντί μας. Ναι, διότι «έρχεται ο κυρίαρχος αυτού του κόσμου, που δεν έχει πάνω μας καμιά εξουσία» (Ιωάν. 14,30) και «έφθασε η ώρα που ο άρχοντας αυτού του κόσμου θα διωχθεί έξω απ’ αυτόν»(Ιωάν. 12,31). Όταν όμως βλέπει τον άνθρωπο ότι αποθαρρύνεται και υποχωρεί, τότε αυτός παίρνει θέση. Τότε αρχίζει να πιστεύει ότι όντως τον υπολόγισε ο άνθρωπος, τον φοβήθηκε και παρέδωσε τα όπλα του. Αυτό είναι ψέμμα. Βλέπετε πόση μεγάλη σημασία έχει;

Πάντως όμως το γεγονός είναι ένα. Ότι το θέμα της αποθαρρύνσεως έχει πάρα πολύ μεγάλη βαρύτητα, ιδιαίτερα για μάς τους μοναχούς. Επειδή εμείς έχοντας περισσότερη ευχέρεια και πολεμώντας λεπτομερέστερα, ακριβώς βρισκόμαστε σε αυτά τα περιθώρια, στο να ελέγχουμε ακόμα και τις σκέψεις και τα νοήματα από τα οποία προέρχονται οι διάφορες ενέργειες· και επειδή βρισκόμαστε συνεχώς στη γραμμή του πυρός, είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε αυτές τις ανασκοπήσεις και έρευνες για να ξέρουμε από πού ερχόμαστε και που πηγαίνουμε. Επομένως χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατί οι τρόποι της αποθαρρύνσεως είναι πάρα πολλοί και ο άνθρωπος χάνει το θάρρος του, χάνει το ζήλο του και μειώνει την μαχητικότητά του. Το ότι σκυθρωπάζει και αλλοιώνεται, όλα αυτά είναι είδος αποθαρρύνσεως, είναι είδος ηττοπάθειας. Όλα αυτά ο σατανάς τα εκμεταλλεύεται. Κανένα από όλα αυτά δεν πρέπει να έχει θέση. Δεν συμβαίνει απολύτως τίποτε. Στη γραμμή του πυρός, εκεί που υπάρχει συνεχής μάχη, δεν είναι παράδοξο να υπάρχουν πληγές.

Όπως μας παρέδωσαν οι Πατέρες, πολλές φορές και η ίδια ακόμη η Χάρις αφήνει τον άνθρωπο -θέλοντας να τον διδάξει και να τον ανεβάσει σε ψηλότερα επίπεδα πρακτικής εμπειρίας- τον αφήνει επίτηδες να κινδυνεύσει από την αμαρτία, για να ερεθίσει έτσι περισσότερο τον θυμό του εναντίον της. Και λαμβάνοντας πληγές ο άνθρωπος, μαθαίνει τους τρόπους από που συνέβησαν αυτά και τότε τον μεν Θεό αγαπά γνησίως, διότι βλέπει την στοργή Του, τον δε διάβολο βδελύσσεται αξίως, βλέποντας την κακότητά του και την πονηριά του και το αδίστακτό του στο να μας καταστρέψει.

Εκείνο το οποίο κατέχουμε και είναι για μας άγκυρα όλης της ελπίδας, αναμφισβήτητης και χειροπιαστής, είναι ότι παραμένει μαζί μας η Θεία Χάρις. Ο καθένας μας από την ημέρα της ευσέβειάς μας, από τότε δηλαδή που εισήλθαμε εκουσίως μέσα στους όρους της μετανοίας μέχρι σήμερα, ποτέ δεν μπορέσαμε, καμία ημέρα, να φυλάξουμε το θέλημα του Κυρίου. Και όμως δεν απομακρύνθηκε! Παραμένει μαζί μας, μάς δικαιώνει από την αγαθότητά Του και μόνο. Τα αμεταμέλητα χαρίσματα του Θεού σε μας είναι χειροπιαστά, δεν υπάρχει αμφιβολία. Δεν δικαιώνω την αμαρτωλότητα, ούτε συνιστώ τη ραθυμία. Αυτά είναι προδοσία. Τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει μέσα στην προαίρεση των χριστιανών και ο,τιδήποτε και αν συμβαίνει είναι εξ αιτίας της ατέλειάς τους.

Ο άνθρωπος που βρίσκεται στο γίγνεσθαι, είναι ατελής. Βαδίζει προς την τελειότητα ζητώντας περισσότερη επίδραση της Χάριτος και μόνιμη ενοίκηση μέσα του. Την αποκτά σιγά-σιγά με την ελεημοσύνη του Θεού, αγωνιζόμενος κατά των παθών του, ούτως ώστε να τα αποβάλει, για να βρει περισσότερη θέση μέσα του η Θεία Χάρις. Μέχρι που να γίνει αυτό, υφίσταται όλες τις αλλοιώσεις και τις τροπές.

Επιμένω στο θέμα της αποθαρρύνσεως, για να προσεχθεί πάρα πολύ. Εκείνος ο οποίος επεσήμανε αυτό τον τομέα και τον αξιολόγησε, επιτυγχάνει πάρα πολλά. Εκείνος ο οποίος δεν προσέχει και αφήνει ακάλυπτη την πλευρά αυτή και με το παραμικρό αποθαρρύνεται, οπισθοχωρεί και αφήνει το ζήλο του, αδικείται κατάφωρα, χάνει χωρίς να υπάρχει λόγος και μπορώ να πω φεύγει «χωρίς διώκοντος».

Γι’ αυτό με παράδειγμα τη βιογραφία και την παιδεία του μεγάλου αυτού Πατέρα, όλοι μας να γίνουμε περισσότερο ζηλωτές, περισσότερο μαχητές. Δεν υπάρχει μέσα στην μερίδα μας απογοήτευση και αποθάρρυνση. Και δεν υπάρχει, γιατί απλούστατα εμείς οι ίδιοι και τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά μας γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε ότι ομολογούμε την πίστη και την αγάπη μας προς τον Θεό και ότι ουδέποτε την αρνούμαστε και ακόμα ξέρουμε την σύμπραξη και συμπαράσταση του Θεού σ’ εμάς, η οποία είναι αμετάβλητη, αμεταμέλητη και αναλλοίωτη.

Δι’ ευχών του Αγίου Πατρός ημών Νήφωνος και της Κυρίας μας Θεοτόκου είθε να επιτύχουμε αισίως το σκοπό της ζωής μας. Αμήν.

(Γέροντος Ιωσήφ, Διδαχές από τον Άθωνα, Ψυχωφελή Βατοπαιδινά, σελ. 142-150)

Στήριξε το θάρρος σου στο Θεό, και να μην αρχίσεις την εργασία του καλού έργου με διψυχία, που οδηγεί στη χαυνότητα, για να μη φτάσει να γίνει ανώφελος ο κόπος σου και αφόρητη η εργασία της πνευματικής καλλιέργειάς σου. Άρχισε το αγαθό με ανδρεία και αδίστακτη πίστη στο Θεό.

Άγιος Ισαάκ ο Σύρος

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 16

Στίχ. 1-13. Η παραβολή του άδικου οικονόμου και σχετική διδασκαλία.
16.2 καὶ φωνήσας αὐτὸν εἶπεν αὐτῷ(1), Τί τοῦτο ἀκούω περὶ σοῦ(2);
ἀπόδος τὸν λόγον τῆς οἰκονομίας σου(3), οὐ γὰρ δύνῃ(4) ἔτι οἰκονομεῖν.
2 Τον φώναξε λοιπόν και του είπε: “τι είναι αυτά που ακούω για σένα;
Δώσε λογαριασμό και παράδωσε τη διαχείρισή σου, γιατί δεν μπορείς πια να είσαι διαχειριστής”.
(1) Ο πλούσιος μιλά σαν για συμβάν απροσδόκητο (b). Σύμφωνα με αυτούς που
δέχονται ότι άνθρωπος εδώ είναι ο Θεός, το «είπε σε αυτόν» πρέπει να εξηγηθεί:
Ή «είπε σε αυτόν αυτά, μέσω των θείων Γραφών, οι οποίες διδάσκουν
για τη μέλλουσα κρίση και λογοδοσία» (Ζ). Ή, στην καθαίρεση αυτή του ένοχου
οικονόμου ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα το γεγονός, με το οποίο ο Θεός αφαιρεί
από εμάς την ελεύθερη διάθεση των αγαθών, τα οποία μας εμπιστεύτηκε.
Με τη φωνή: Θα πεθάνεις, όταν κυριεύεται από τη σκέψη του προσεχούς θανάτου του
και η συνείδησή του θίγεται σοβαρά από αυτήν, ειδοποιείται από το Θεό
ο κακός οικονόμος για αυτό που τον αναμένει (g).
(2) Τι είναι αυτό που ακούω για σένα; (δ). Περίμενα καλύτερα από σένα. Μιλά δηλαδή
ο κύριος με θλίψη, σαν να μην θέλει να απολύσει τον οικονόμο του,
αλλά σαν αναγκασμένος να πράξει αυτό, εφόσον ο οικονόμος δεν αποκρούει
τις εναντίον του κατηγορίες, αλλά με την σιωπή του δεν αρνείται αυτές.
(3) Δώσε τον οφειλόμενο σε μένα ως κύριό σου λογαριασμό της διαχείρισής σου·
σε ποια δηλαδή κατάσταση βρήκες, τι ενήργησες και πώς αφήνεις την περιουσία μου (δ).
Και από εμάς θα αφαιρεθεί η διαχείριση των αγαθών αυτού του κόσμου και δεν είναι
δυνατόν πάντοτε να απολαμβάνουμε αυτά. Θα έλθει ο θάνατος, ο οποίος θα αφαιρέσει
από εμάς την διαχείριση, αφαιρώντας από εμάς και την δυνατότητα, την οποία είχαμε,
όταν ζούσαμε, του να πράττουμε το αγαθό στους ομοίους μας με τα αγαθά αυτά.
Όταν όμως η διαχείριση αφαιρεθεί από εμάς, θα κληθούμε από το Θεό να δώσουμε λόγο
για το ποιοι οικονόμοι υπήρξαμε και πώς διαχειριστήκαμε τα αγαθά που μας εμπιστεύτηκε.
(4) Β΄ πρόσωπο οριστικής του ενεστώτα=δύνασαι. Υπάρχει και η γραφή: ου δυνήση.

-Γέροντα, πώς να προετοιμάζομαι για την Θεία Κοινωνία;

- Πάντοτε πρέπει να είναι έτοιμος κανείς, αλλά,
όταν πρόκειται να κοινωνήσει, καλά είναι να κάνη κάτι περισσότερο
από τα πνευματικά που κάνει συνήθως, για να ετοιμασθεί καλύτερα.
Πολύ θα σε βοηθήσει να διαβάζεις την Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως
και στο κελλί σου. Έτσι θα την καταλαβαίνεις καλύτερα και θα νιώθεις
περισσότερο την αμαρτωλότητα σου. Ακόμη μπορείς να ψέλνεις την πρώτη
ωδή του Μεγάλου Κανόνος, και από το Θεοτοκάριο την πρώτη ωδή του κανόνα
της Δευτέρας και της Τετάρτης του πλαγίου δευτέρου ήχου, κάνοντας μετάνοιες.

- Τι να κάνω, Γέροντα, την ώρα της Θείας Λειτουργίας, όταν δεν μπορώ
να ετοιμασθώ για να κοινωνήσω;

- Καλά, εκείνη την ώρα θα ετοιμασθείς; Αλλά και πάλι ο Χριστός δεν είναι
άδικος αν πράγματι κάτι, σε εμπόδισε και δεν μπόρεσες να ετοιμασθείς,
Εκείνος το ξέρει. Δεν λέω να μην κάνης τίποτε, αλλά να μην είναι ο εαυτός σου
εμπόδιο, όταν δεν κάνης. Καμμιά φορά ούτε την θεία Μετάληψη δεν προλαβαίνει
να διαβάσει κανείς και πάει να κοινωνήσει σαν κοσμικός.
Τότε να έχη ταπεινούς, λογισμούς. «Θεέ μου, να πη, βρίσκομαι
σε μια κοσμική κατάσταση, συγχώρεσε με». Ο Θεός βλέπει την καρδιά.
Πολλές φορές νομίζει κανείς ότι είναι έτοιμος και δεν είναι, και άλλοτε
νομίζει ότι δεν είναι έτοιμος και τότε είναι. Η καλύτερη ετοιμασία είναι
η ταπεινή αντιμετώπιση, η συντριβή, το φιλότιμο.
Για την Θεία Κοινωνία δεν προετοιμάζεται κανείς αλλάζοντας τα ρούχα
και πλένοντας τα δόντια. Το κυριότερο είναι να εξετάσει τον εαυτό του,
να δη: αισθάνεται την Θεία Κοινωνία ως ανάγκη; Είναι τακτοποιημένος;
Μήπως υπάρχει κάτι που τον εμποδίζει από την Θεία Κοινωνία και δεν το έχει εξομολογηθεί;
Για να νιώθουμε την Θεία Κοινωνία, πρέπει να υπάρχουν προϋποθέσεις.
Η καλύτερη προϋπόθεση είναι η ταπεινή προσπάθεια να κόψουμε τα πάθη μας,
για να μείνη στην καρδιά μας ο Χριστός. Αλλιώς ο Χριστός έρχεται με την
Θεία Κοινωνία μέσα μας, αλλά φεύγει αμέσως και δεν αισθανόμαστε τίποτε.
Όταν παραμένη ο Χριστός, γίνεται μία αλλοίωση στον άνθρωπο.
Υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν μέσα τους τον Χριστό από την μία Θεία Κοινωνία
μέχρι την άλλη χωρίς διακοπή.

- Γέροντα, πολλές φορές, όταν ο ιερέας λέει: «Μετά φόβου Θεού, πίστεως
και αγάπης προσέλθετε», νιώθω ότι δεν είμαι έτοιμη να κοινωνήσω.

- Στα νοσοκομεία, μια ορισμένη ώρα, περνούν οι γιατροί, και οι νοσοκόμοι φωνάζουν:
«Νοσηλεία!». Τότε όλοι οι επισκέπτες βγαίνουν από τους θαλάμους και οι άρρωστοι
πηγαίνουν στα κρεβάτια τους και περιμένουν τον γιατρό, για να τον ενημερώσουν
για την κατάστασή τους και να τους δώση την ανάλογη θεραπεία. Έτσι κι εσύ,
όταν ο ιερέας λέει: «Μετά φόβου Θεού», να σκέφτεσαι ότι γίνεται νοσηλεία
και να προσέρχεσαι στην Θεία Κοινωνία με συναίσθηση της αμαρτωλότητος σου,
ζητώντας ταπεινά το έλεος του Θεού.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, "Περί προσευχής", εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σ. 213-214)

- Στην Θεία Λειτουργία Γέροντα, ένιωσα ότι ο Χριστός σταυρώθηκε για μένα και αναρωτήθηκα: «Εγώ τι έκανα για τον Χριστό;». Τι μπορώ να κάνω από ευγνωμοσύνη γι’ αυτό;

- Αρκεί να το νιώθεις. Ο Χριστός σταυρώθηκε, θυσιάσθηκε για μας και τώρα μας δίνει το Σώμα του και το Αίμα του. Πρέπει να φλέγεται κανείς, όταν τα σκέφτεται αυτά.

- Πώς θα νιώσω Γέροντα, το μεγάλο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας;

- Τα Μυστήρια βιούνται. Για να νιώσεις το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, πρέπει να πιστέψεις ότι εκείνη την ώρα είναι παρών ο Χριστός. Και όχι απλώς να το πιστέψεις, αλλά να το ζης.

- Γέροντα, τι θα με βοηθήσει, για να συγκεντρώνομαι στην Θεία Λειτουργία;

- Άγγελοι συμμετέχουν στην Θεία Λειτουργία. «Ταις αγγελικαίς αοράτως δορυφορούμενον...» ψάλλουμε. Να σκέφτεσαι τι γίνεται εκείνη την ώρα, να προσέχης στις αιτήσεις που κάνει ο ιερέας και να λες το «Κύριε ελέησον με» με την καρδιά σου. Βλέπω τι σπατάλη γίνεται! Σε μια Θεία Λειτουργία πόσες αδελφές λένε στα Ειρηνικά το «Κύριε ελέησον»; Το λένε οι ψάλτριες από το μουσικό βιβλίο και οι περισσότερες ευχαριστιέστε με το όμορφο «Κύριε ελέησον», χωρίς να συμμετέχη η καρδιά. Τι ωφελεί όμως, αυτό; Ακόμη κι αν λέτε την ευχή, αν δεν την λέτε με πόνο, και αυτό δεν ωφελεί.

- Γέροντα, στις αγρυπνίες την ώρα της Θείας Λειτουργίας συνήθως λιγοστεύει το κουράγιο μου.

- Αυτό είναι και φυσικό, αλλά εδώ χρειάζεται αγώνας. Αν κάνεις λίγη υπομονή και βιάσης λίγο τον εαυτό σου, έρχεται η θεία βοήθεια και νιώθεις θεϊκή δύναμη. Έτσι ξεπερνάς, την κούραση και μετά δεν θέλεις ούτε να κοιμηθείς, έχεις τέτοια διάθεση για πνευματικά που κρατάει όλη την ημέρα.

- Στην Θεία Λειτουργία, Γέροντα, επιτρέπεται να καθίσει κανείς;

- Στην Θεία λειτουργία κανονικά δεν καθόμαστε. Αν δεν έχη κουράγιο κανείς μπορεί να καθίσει, όταν λέγεται ο Απόστολος. Αν όμως έχει σοβαρό πρόβλημα υγείας και δεν μπορεί να σταθή, τότε θα καθίσει. Εγώ σε Θεία Λειτουργία ποτέ δεν έχω καθίσει.

- Γέροντα την ώρα που ο ιερέας λέει «Τα σα εκ των σων» πώς προσεύχεσθε;

- Επειδή εκείνη την ώρα κατεβαίνει το Άγιο Πνεύμα, λέω σύντομα, νοερά, το «Βασιλεύ Ουράνιε», το «Ευλογητός εί Χριστέ…» και το «Ότε καταβάς…», και προσεύχομαι για θείο φωτισμό.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ. 211-212)