«Ούτε ο άνθρωπος αυτός, που γνωρίζει καλώς πώς να εορτάζει, έχει καθόλου τον νου ή την αίσθησή του στα τελούμενα, διότι αυτό είναι γνώρισμα εκείνων που δεν σκέπτονται τίποτε περισσότερα από τα ορατά, αλλά με σοφό νου στα τελούμενα βλέπει τα μέλλοντα ως παρόντα και ευφραίνεται η καρδιά του γι’ αυτά και φαντάζεται ότι ολόκληρος ευρίσκεται μέσα σ’ εκείνα και μαζί με τους εορτάζοντες στους ουρανούς εν αγίω Πνεύματι. Δεν βλέπει προς τα φώτα, ούτε προς το πλήθος του λαού, ή προς την φιλική συγκέντρωση, αλλά σκέπτεται πάντοτε τα μετέπειτα, ότι δηλαδή τα πράγματα του κόσμου θα σβησθούν, και οι άνθρωποι θ’ αποχωρήσουν ο καθένας στα δικά του και μόνος αυτός θα εγκαταλειφθεί μέσα στο σκοτάδι. Μη μου αριθμείς λοιπόν χρόνους και μήνες και περιόδους καιρών, ούτε να μου λέγεις, ‘Να, εόρτασα την γέννηση του Χριστού, την Υπαπαντή, τα Θεοφάνεια, την Ανάσταση, την Ανάληψη, την κάθοδο του Πνεύματος’. Μη μου λέγεις αυτά ούτε ν’ αριθμείς όλες τις εορτές, αλλ’ ούτε να φαντάζεσαι ότι σου αρκούν αυτές για την σωτηρία της ψυχής· ούτε να νομίζεις ότι για σένα η εορτή περιορίζεται στα λαμπρά ενδύματα, τους αγέρωχους ίππους, τα πολύτιμα μύρα, στα κεριά, τους λύχνους και τα πλήθη λαού. Διότι αυτά δεν κάνουν την εορτή λαμπρή ούτε αυτό είναι αληθινή εορτή, αλλά σύμβολα εορτής. Πράγματι, ποιο θα είναι το όφελός μου, αγαπητέ, να μη ειπώ ότι άναψα στον ναό και στην εκκλησία των πιστών πολλά κεριά και λύχνους, αλλά, αν μπορέσω, να τους αποκτήσω τέτοιους, σαν τον ήλιο που λάμπει από τον ουρανό, και αντί πολλών λύχνων να συγκεντρώσω στην οροφή του ναού τα άστρα και να την κάνω καινό ουρανό και παράξενο πράγμα επάνω στην γη, και επί πλέον, να νοιώσω αγαλλίαση μέσα στο φως αυτών, να θαυμασθώ και να επαινεθώ από τους συγκεντρωμένους, κι’ έπειτα από λίγο, αφού σβησθούν όλα αυτά, εγώ ο ίδιος να εγκαταλειφθώ σε σκότος; Eάν σήμερα ευωδίαζα τον εαυτό μου και αυτούς που συγκεντρώθηκαν με μύρα, και αύριο γεμίσω δυσωδία από την σάρκα μου και τον ρύπο της, τι θα με ωφελήσει, πες μου, εσύ που καυχιέσαι για λαμπρές εορτές και, εάν υπάρχει σε σένα σύνεση, με σύνεση, κατά τον Σοφό, αποκρίσου. Πράγματι σε τίποτε, έστω κι αν σιωπάς, πιεζόμενος από τον λόγο. Διότι, εάν σήμερα φωτισθώ και αύριο σκοτισθώ, ή σήμερα ευφρανθώ και αύριο λυπηθώ, ή την ημέρα αυτή έχω υγεία και την επομένη ασθενήσω, ποιο το κέρδος μου; Πες. Ποια είναι η απόλαυση από τα όσα λέχθηκαν; Δεν διάλεξα αυτές τις εορτές, λέγει ο Κύριος. Διότι λέγει «ποιος τα ζήτησε αυτά από τα χέρια σας;» . Δεν νομοθέτησε ο Χριστός να εορτάζουμε έτσι. Αλλά πώς; Άκουε προσεκτικά. Πρώτα θα παραθέσω στο λόγο τις αντιρρήσεις εκείνων που αντιδιατίθενται και λέγουν το εξής ‘Τι λοιπόν; Δεν θα ανάψουμε κεριά και λύχνους; Ούτε θα προσφέρουμε μύρα και θυμίαμα; Δεν θα προσκαλέσουμε λαό για να ψάλλει, ούτε θα συγκεντρώσουμε γνωστούς και φίλους και άρχοντες; Αυτά λέγεις; έτσι’, λέγει, ‘προστάζεις;’. Δεν εννοώ αυτό· μακριά μια τέτοια σκέψη αλλά σε συμβουλεύω και συμφωνώ να τα πραγματοποιείς με μεγάλη αφθονία. Αλλ’ όμως θέλω να γνωρίσεις τον τρόπο και θα σου υποδείξω το ίδιο το μυστήριο της εορτής των πιστών…
     Οι λαμπάδες δηλαδή σού υποδεικνύουν συμβολικώς το νοητό φως. Διότι, όπως ο ναός, αυτός ο περικαλλής οίκος, καταλάμπεται από τις πολλές λαμπάδες, έτσι και ο οίκος της ψυχής σου, ο τιμιότερος αυτού του ναού, οφείλει να φωτίζεται και να λάμπεται νοητώς, να καίγονται δηλαδή μέσα σου δια του θείου πυρός και να φέγγουν όλες οι πνευματικές αρετές, ώστε να μην απομείνει κανένας τόπος σ’ αυτόν άμοιρος φωτός. Τους φωτοειδείς πάλι λογισμούς, τους υπογράφει μέσα σου το πλήθος των καιομένων από το ορατό πυρ λύχνων, ώστε, όπως αυτοί, να λάμπει ο καθένας τους και να μη εναπομείνει σκοτεινός λογισμός στην οικία της ψυχής σου, αλλά να λάμπουν εξ’ ολοκλήρου όλοι καιόμενοι πάντοτε με το πυρ του Πνεύματος, για να μη διακόπτεται ο στεφανοειδής ορμαθός της διακρίσεως των λογισμών σου…
     Τα πλήθη, που συγκεντρώνονται μαζί με σένα και υμνούν μεγαλοφώνως τον Θεό, σου δηλώνουν τα ουράνια τάγματα και τις αναρίθμητες αγγελικές δυνάμεις που ανυμνούν για την σωτηρία σου τον ουράνιο Δεσπότη. Ο αίνος και ο ύμνος, ο μελωδούμενος απ’ αυτά, υπαινίσσεται τον μυστικό εκείνον ύμνο, τον οποίο αναπέμπουν ασιγήτως οι άγιοι άγγελοι, ώστε και συ ο ίδιος να γίνεις έτσι και ως επίγειος άγγελος ν’ ανυμνείς ακατάπαυστα με το άυλο στόμα της καρδιάς σου τον Θεό που σ’ εδημιούργησε μυστικώς. Οι φίλοι πάλι και οι γνωστοί και οι συνοδοί των Αρχόντων με την παρουσία τους σε διδάσκουν ότι πρέπει να γίνεις με την εκτέλεση όλων των εντολών και με τον πλούτο των αρετών συναρίθμιος και ομοδίαιτος με τους Αποστόλους, τους προφήτες, τους μάρτυρες και όλους τους όσιους. Εάν σκέπτεσαι ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο εορτάζεις και έγινες τέτοιος, όπως περιέγραψε ο λόγος, με όσα κάνεις εορτάζοντας, εορτάζεις εορτή πνευματική και συνεορτάζεις με τις άνω αγγελικές δυνάμεις. Εάν όμως δεν συμβαίνει αυτό, ούτε τον εαυτό σου τον έκανες τέτοιον με την εργασία των εντολών, ποιο θα είναι το όφελος για σένα που εορτάζεις; Υπάρχει φόβος μήπως και συ, όπως παλαιά οι Ιουδαίοι, ακούσεις «θα μετατρέψω», λέγει, «τις εορτές σου σε πένθος και θα μεταβάλω την χαρά σου σε λύπη…
     Ας είναι εορτή για σένα, που εορτάζεις με σύνεση και ευσέβεια, όχι το φως των λαμπάδων που σε λίγο σβήνει, αλλά καθαρώς η ίδια η λαμπάδα της ψυχής σου, η οποία συμβολίζει την γνώση των θείων και ουρανίων πραγμάτων, και η οποία χορηγείται από το άγιο Πνεύμα σ’ εκείνον που σκέπτεται όπως ο Ισραήλ. Αυτή ας σου είναι τέτοια, ώστε να λάμπει σ’ όλη σου τη ζωή, να φέγγει για όλους όσους ευρίσκονται στην παγκόσμια οικία πάνω από τις ακτίνες του ήλιου, καθαρό φως του λόγου αρτυμένο με το αλάτι του Πνεύματος , σύμφωνα με την εντολή που λέγει «ας λάμψει το φως σας εμπρός στους ανθρώπους, για να δουν τα καλά σας έργα και να δοξάσουν τον Πατέρα σας που ευρίσκεται στους ουρανούς». Αντί για πολλούς λύχνους ας σου είναι οι φωτοειδείς έννοιες, με τις όποιες υφαίνεται όλος ο κόσμος των αρετών και υποδεικνύεται λαμπρώς, γι’ αυτούς που βλέπουν σωστά, η ποικιλία του πνευματικού ναού και του κάλλους του. Αντί για μύρα και αρώματα, ας σε ευωδιάζει η νοητή ευωδία του αγίου Πνεύματος, της οποίας η οσμή είναι ανέκφραστη και η αναθυμίαση της οσφρήσεως φωτοειδής. Αντί για πλήθος λαού, ας παραστούν μαζί σου τα τάγματα των αγγέλων, ώστε να δοξάζουν για σένα τον Θεό και να χαίρονται πάντοτε για την σωτηρία, την ανάβαση και την προκοπή σου. Άντι φίλων και αρχόντων και βασιλέων, ας συνεορτάζουν και ας επικοινωνούν μαζί σου, ως φίλοι, όλοι οι άγιοι που προσκυνούνται και τιμούνται από αυτούς. Αυτούς να αγαπάς και αυτούς να προτιμάς από όλους, ώστε όταν πεθάνεις να σε υποδεχθούν στις αιώνιες σκηνές τους, όπως ο Αβραάμ υποδέχθηκε στους κόπους του τον Λάζαρο... Αντί πλούσιας από αφθονία εδεσμάτων τράπεζας, ας είναι για σένα μόνον ο ζών άρτος, όχι μόνον ο αισθητός και ορατός, αλλ’ αυτός που είναι στον αισθητό και δι’ αυτού ως αισθητός γίνεται και δίνεται σε σένα, ο ίδιος ο άρτος που κατεβαίνει από τον ουρανό και δίνει ζωή στον κόσμο , τον οποίο όσοι τον τρώγουν όχι μόνο τρέφονται, αλλά και ζωοποιούνται και ζώντας ανασταίνονται ως εκ νεκρών. Αυτό ας είναι για σένα απόλαυση και τρυφή ακόρεστη και αδάπανη. Οίνος πάλι ας είναι, όχι αυτός που βλέπεται, αλλ’ εκείνος βέβαια που φαίνεται ως οίνος, αλλά νοείται ως αίμα Θεού, ανέκφραστο φως, ανείπωτος γλυκασμός, αιώνια ευφροσύνη· αυτόν εάν τον πίνεις αξίως, δεν θα διψάσεις στον αιώνα, αρκεί μόνο να γίνεται με αίσθηση της ψυχής, με ετοιμασία ειρήνης των δυνάμεών της. Και πρόσεχε, παρακαλώ, από εδώ την έννοια των λόγων. Εάν συμμετέχεις σ’ αυτά αισθητικώς και γνωστικώς, τότε συμμετέχεις αξίως· εάν όχι, τρώγεις και πίνεις αναξίως. Εάν μετέλαβες με καθαρή θεωρία εκείνο που μετέλαβες, να λοιπόν έγινες άξιος αυτής της τράπεζας· εάν δεν γίνεις άξιος, δεν θα προσκολληθείς, καθόλου δεν θα ενωθείς με τον Θεό. …
     Εάν λοιπόν εορτάζεις έτσι και έτσι μεταλαμβάνεις τα θεία μυστήρια, όλη σου η ζωή θα είναι μία εορτή, και ούτε εορτή, αλλά αφορμή εορτής και ένα Πάσχα, η μετάβαση και αναχώρηση από τα ορατά προς τα νοητά, όπου κάθε σκιά και κάθε τύπος και τα τωρινά σύμβολα θα καταργηθούν και καθαροί θ’ απολαύσουμε αιωνίως και καθαρώς το καθαρότατο θύμα, μέσα στον Θεό Πατέρα και στο ομοούσιο Πνεύμα, βλέποντας πάντοτε τον Χριστό και βλεπόμενοι από αυτόν, συνυπάρχοντας με τον Χριστό, συμβασιλεύοντας με τον Χριστό, του οποίου τίποτε δεν υπάρχει μεγαλύτερο στην βασιλεία των ουρανών» (ΕΠΕ Φιλοκαλία τόμος 19Γ, σελ.267-271,273-275,277-279,283)

    «(Συμβουλεύει νέο Ηγούμενο) Μαζί με όλα να τηρείς ακρίβεια και κατά την εξέταση των λογισμών του καθενός, για να μάθεις ποιοι από αυτούς χρειάζονται την συμπαράταξη (=ίδια θέση στο ναό την ώρα της Λειτουργίας) με τους προσευχομένους και κοινωνούντας, και ποιοι χρειάζονται αφορισμό και τοποθέτησι μαζί με τους μετανοούντας, έτσι ώστε να μη καταστήσης, εν γνώσει ή εν άγνοια, την εκκλησία του Θεού αντί ναού αγίου σπήλαιο ληστών ή πορνείο, και να μη κατορθώσης να εκφύγης το φοβερό γι' αυτό κρίμα της οργής του Θεού» (ΕΠΕ ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΟΜΟΣ 19Α,σελ. 141)
    «(συμβουλεύει νέο ηγούμενο) Να είσαι προσεκτικός προς όλους και στην εξέταση των λογισμών του καθενός, ώστε να μπορείς να γνωρίζεις ποιοι απ’ αυτούς πρέπει ν’ ανήκουν στη θέση των ευχομένων και κοινωνούντων, και ποιοι χρειάζονται αποχωρισμό και μετάνοια με δάκρυα και στάση στη θέση των μετανοούντων (στο Ναό), ώστε από κάποια συμπάθεια προς κάποιους να μη καταστήσεις την Εκκλησία του Θεού, αντί ναό άγιο, σπήλαιο ληστών ή πορνείο εν άγνοια ή εν γνώσει σου, πράγμα για το οποίο δεν θ’ αποφύγεις το φοβερό κρίμα της οργής του Θεού» (19Δ,203)

Λόγος για τους Επισκόπους (οσίου Συμεών του Νέου Θεολόγου)
    «(Ο όσιος λέει γιατί φοβάται να γίνει Επίσκοπος) Φοβάμαι μήπως με εξουσιάσει η φειδωλία και η φιλαργυρία. Φοβάμαι μήπως με κυριεύσει η επανάσταση της σαρκός, μήπως με απατήσει η ηδονή, μήπως με συσκοτίσει η μέριμνα, μήπως η τιμή των αρχόντων και των βασιλέων με υψώσει όχι καλά, μήπως φυσήξει και με ξεσηκώσει ο όγκος της εξουσίας κατά των αδελφών, μήπως παρασυρθώ από τρυφή και μέθη από το σωστό, μήπως οι σάρκες της ψυχής μου που ελεπτύχθηκαν παχυνθούν από κραιπάλη, μήπως με πτοήσουν απειλές ανθρώπων και με καταστήσουν παραβάτη των εντολών σου· φοβάμαι μήπως οι παρακλήσεις των συνεπισκόπων και των φίλων με καταστήσουν συγκοινωνό της αδικίας ή με κάνουν να σιωπώ όταν αυτοί αδικούν, και να συνεργάζομαι όταν κακοπραγούν, αποφεύγοντας να τους ελέγχω με παρρησία και να επιδεικνύω την ένσταση υπέρ των εντολών σου…
    Και εάν πάλι σου έλεγε ο φιλάνθρωπος και πανάγαθος βασιλεύς, αποδεχόμενος την αγάπη σου και την ταπείνωσή σου, ‘Μη φοβάσαι. Αφού υποσχέθηκα να συνυπάρχω μαζί σου, δεν θα σε κυριεύσει τίποτε από όλα τα αντίθετα· θα με έχεις παντού βοηθό και πολύ θα σε δοξάσω εκεί κάτω (στη γη), κι εδώ θα επανέλθεις πάλι με μεγαλύτερη και περιφανέστερη λαμπρότητα και θα συμβασιλεύσεις μαζί μου στους άπειρους αιώνες’, ούτε τότε έπρεπε να αναθαρρήσεις ή να αμεριμνήσεις τελείως, αλλά με φόβο και τρόμο, σαν να έπεφτες από ύψος στο βυθό ενός βαθύτατου φρέατος, γεμάτου από κάθε είδους ερπετά και θηρία, έτσι έπρεπε να ανέβεις στην μητρόπολη ή στην πατριαρχία ή σε κάποια άλλη αρχή, επισκοπής τυχόν ή προστασίας λαού. Εάν όμως ομολογείς ότι δεν είσαι τέτοιος όπως περιέγραψε ο λόγος, αλλά νομίζεις μάλλον ότι ανέρχεσαι από τα κάτω προς τα άνω [ότι δηλ. σε ανεβάζει το αξίωμα], πω-πω τόλμη, πω-πω σκότωση, πω-πω φοβερή άγνοια…
    Το ότι όμως δεν πρέπει να πηδάει σ’ αυτήν την διακονία [του Επισκόπου] ασκόπως ο κάθε τυχόν, αλλά να το κάνει κανείς με προσεκτική περίσκεψη και φόβο, είναι ολοφάνερο σ’ εκείνους που δεν έχουν τελείως σκοτισμένο τον οφθαλμό της ψυχής. Πολλοί όμως, μη γνωρίζοντας τι σημαίνει αυτό το λόγιο ούτε αντιλαμβανόμενοι με ποιόν τρόπο πρόσταζε ο Κύριος τον Πέτρο να ποιμαίνει τα πρόβατά του, αλλοίμονο, ανεβαίνουν με τόλμη στην εξουσία, και δεν ντρέπονται να γίνονται με αναίδεια επιστάτες της ποίμνης του Χριστού…
    Γι’ αυτό λοιπόν ας φροντίσομε μάλλον να ποιμάνουμε προηγουμένως καλώς τους εαυτούς μας ως ποίμνιο Χριστού, ως βασίλειο ιεράτευμα , και να υποτάξομε την σάρκα στο πνεύμα, ώστε να μη νικιέται μέσα μας το καλύτερο από το χειρότερο» (ΕΠΕ ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΟΜΟΣ 19Γ,σελ.201,203,205,226)

"Στους ιατρούς συνιστούσε..."
Το θαυματουργικό της προσευχής που το διαπίστωσα και σε
συγγενικά μου πρόσωπα, όσον αφορά θέματα υγείας, ιδίως ψυχικής υγείας.
Επέμενε πολύ στο θέμα της προσευχής. Στους ιατρούς
- το έλεγε και σ' εμένα - συνιστούσε: "Εκεί στο ιατρείο,
την ώρα που θα σκύβεις επάνω από τον ασθενή,
να προσεύχεσαι γι' αυτόν και να λες την προσευχή του Χριστού".
Και πράγματι, το εφαρμόζω αυτό στο ιατρείο.
Σε δύσκολες περιπτώσεις λέω "Κύριε Ιησού Χριστέ" -
τώρα, μετά την κοίμηση του Γέροντα, προσθέτω "και δι' ευχών του Γέροντος
Πορφυρίου" - "βοήθησέ με να κάνω τη σωστή διάγνωση και να ξεπεράσω
τη συγκεκριμένη δυσκολία".[Ί 173]

(Ανθολόγιο Συμβουλών, Άγιος Πορφύριος, εκδ. Ι. Μονή Μεταμορφώσεως, Μήλεσι, σελ.221)

Η συμφιλίωση με τον θάνατο
-Γέροντα, έγινε η τελική διάγνωση. Ο όγκος που έχετε είναι καρκίνος,
και μάλιστα άγριος. -Φέρε ένα μαντήλι να χορέψω το
«Έχε γειά, καημένε κόσμε»! Εγώ ποτέ δεν χόρεψα στην ζωή μου,
αλλά τώρα από την χαρά μου που πλησιάζει ο θάνατος θα χορέψω.
-Γέροντα, ο γιατρός είπε ότι πρέπει να γίνουν πρώτα ακτινοβολίες,
για να συρρικνωθή ο όγκος, και μετά να γίνη επέμβαση.
-Κατάλαβα! Πρώτα θα βομβαρδίση η αεροπορία και μετά θα γίνη η επίθεση!
Λοιπόν θα πάω επάνω και θα σάς φέρω νέα!...
Μερικοί, ακόμη και γέροι, αν τους πη ο γιατρός «θά πεθάνης» ή
«πενήντα τοις εκατό υπάρχει ελπίδα να ζήσης», στενοχωριούνται.
Θέλουν να ζήσουν. Τί θα βγάλουν; Απορώ! Αν είναι κανείς νέος, έ,
κάπως δικαιολογείται, αλλά ένας γέρος να κάνη προσπάθεια να ζήση,
αυτό δεν το καταλαβαίνω. Αλλο είναι να κάνη μια θεραπεία,
για να μπορή να αντέξη κάπως τον πόνο. Δεν θέλει δηλαδή να παρατείνη
την ζωή του, αλλά θέλει μόνο να είναι λίγο πιο υποφερτοί οι πόνοι
και να αυτοεξυπηρετήται, μέχρι να πεθάνη• αυτό έχει νόημα.
-Γέροντα, παρακαλούμε τον Θεό να σάς δώση παράταση ζωής.
-Γιατί; Ο Ψαλμός δεν λέει ότι εβδομήκοντα είναι τα χρόνια της ζωής μας;
-Προσθέτει όμως ο Ψαλμωδός και «εάν εν δυναστείας, ογδοήκοντα»...
-Ναί, αλλά λέει και «τό πλείον αυτών κόπος και πόνος»,
οπότε καλύτερη η ανάπαυση στην άλλη ζωή!
-Μπορεί, Γέροντα, κάποιος από ταπείνωση να μην αισθάνεται έτοιμος πνευματικά
για την άλλη ζωή και να θέλη ακόμη να ζήση, για να ετοιμασθή;
-Αυτό είναι καλό, αλλά που ξέρει ότι, αν ζήση κι άλλο, δεν θα γίνη χειρότερος;
-Γέροντα, πότε συμφιλιώνεται κανείς με τον θάνατο;
-Πότε; Αμα ζη μέσα του ο Χριστός, τότε είναι χαρά ο θάνατος.
Όχι όμως να χαίρεται που θα πεθάνη, γιατί βαρέθηκε την ζωή του.
Όταν χαίρεσαι τον θάνατο, με την καλή έννοια, φεύγει ο θάνατος
και πάει να βρη κανέναν φοβητσιάρη! Όταν θέλης να πεθάνης, δεν πεθαίνεις.
Όποιος καλοπερνάει, φοβάται τον θάνατο, γιατί ευχαριστιέται
με την κοσμική ζωή και δεν θέλει να πεθάνη. Αν του πούν για θάνατο,
λέει: «Κουνήσου από την θέση σου»! Ενώ, όποιος ταλαιπωρείται, πονάει κ.λπ.,
θεωρεί τον θάνατο λύτρωση και λέει: «Κρίμα, δεν ήρθε ακόμη ο Χάρος να με πάρη...
Κάποιο εμπόδιο θα τον βρήκε»!
Λίγοι άνθρωποι θέλουν τον θάνατο. Οι πιο πολλοί κάτι θέλουν να τελειώσουν
και δεν θέλουν να πεθάνουν. Ο καλός Θεός όμως οικονομάει να πεθάνη ο καθένας,
όταν ωριμάση. Πάντως ένας πνευματικός άνθρωπος, είτε νέος είναι είτε γέρος,
πρέπει να χαίρεται που ζή, να χαίρεται που θα πεθάνη,
αλλά να μην επιδιώκη να πεθάνη, γιατί αυτό είναι αυτοκτονία.
Για έναν πεθαμένο κοσμικά και αναστημένο πνευματικά δεν υπάρχει ποτέ καθόλου αγωνία,
φόβος και άγχος, γιατί περιμένει τον θάνατο με χαρά,
επειδή θα πάη κοντά στον Χριστό και θα αγάλλεται.
Αλλά χαίρεται και γιατί ζή, επειδή ζη πάλι κοντά στον Χριστό και νιώθει
ένα μέρος της χαράς του Παραδείσου επί της γης και διερωτάται αν υπάρχη
ανώτερη χαρά στον Παράδεισο από αυτήν που νιώθει στην γή.
Τέτοιοι άνθρωποι αγωνίζονται με φιλότιμο και αυταπάρνηση καί,
επειδή βάζουν μπροστά τους τον θάνατο και τον σκέφτονται καθημερινά,
ετοιμάζονται πιο πνευματικά, αγωνίζονται τολμηρότερα και νικούν την ματαιότητα.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος Δ΄, Οικογενειακή Ζωή, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου "Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ. 256-258)

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 13
Στίχ. 18-21. Η παραβολή του σπόρου του σιναπιού και της ζύμης.
13.19 ὁμοία ἐστὶν κόκκῳ σινάπεως(1), ὃν λαβὼν ἄνθρωπος ἔβαλεν εἰς κῆπον ἑαυτοῦ,
καὶ ηὔξησεν καὶ ἐγένετο εἰς δένδρον μέγα(2), καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ
κατεσκήνωσεν ἐν τοῖς κλάδοις αὐτοῦ.
19 Μοιάζει με σπόρο σιναπιού, που κάποιος τον φύτεψε στον κήπο του.
Μεγάλωσε, έγινε ολόκληρο δέντρο, και τα πουλιά φώλιασαν στα κλαδιά του».
(1) Με εντελώς διαφορετικό τρόπο από ό,τι εσείς φαντάζεστε
και περιμένετε θα εγκαθιδρυθεί και θα επεκταθεί η βασιλεία του Θεού.
Εσείς την περιμένετε από την αρχή να εμφανιστεί μεγάλη και να έλθει
ξαφνικά σε μία στιγμή με το πλήρες μεγαλείο και τη δύναμή της. Πλανιέστε όμως.
Η βασιλεία του Θεού μοιάζει με μικρότατο σπόρο,
ο οποίος αθόρυβα φυτεύεται και λίγο-λίγο αυξάνει.
«Είναι έξυπνο το παράδειγμα και είναι ικανό να παραστήσει αυτά που έχουν συμβεί,
δηλαδή αυτά που έγιναν στο θείο και ιερό κήρυγμα, εννοώ βεβαίως το ευαγγελικό» (Κ)
και στην επέκταση της εκκλησίας. «Και ήταν μεν στις αρχές σε λίγους και περιορισμένο,
αλλά απλώθηκε και έτρεξε μετά από αυτά σε όλα τα έθνη» (Κ).
(2) «Όπως ακριβώς λοιπόν, ο σπόρος του σιναπιού υστερεί πολύ σε σχέση
με τους υπόλοιπους σπόρους των λαχανικών στην ποσότητα του μεγέθους,
αλλά ανεβαίνει σε ύψος που ξεπερνά το μέτρο των λαχανικών,
ώστε να γίνεται και κατοικία πολλών πουλιών, έτσι και η βασιλεία των ουρανών» (Κ).
Έξυπνη και η επόμενη: «Δες σπόρο του σιναπιού που παρουσιάζεται με παραβολή
και λόγο ουράνιο που σαν σπόρος σπέρνεται στον κόσμο σαν σε αγρό,
και έχει μέσα του την φλόγα και την δριμύτητα της δύναμης.
Διότι κηρυσσόταν ότι είναι κριτής όλου του κόσμου και αυτός,
αφού κρύφτηκε στην καρδιά της γης στο χώμα και αφού γεννήθηκε μέσα σε τρεις μέρες
μέγιστο δέντρο, άπλωσε τα κλαδιά του στα πέρατα τη γης.
Από αυτόν αφού προέκυψαν οι δώδεκα απόστολοι, που έγιναν κλαδιά ωραία και ανθηρά,
έγιναν σκέπη για τα έθνη σαν για τα πουλιά του ουρανού,
και αφού κάτω από αυτά τα κλαδιά σκεπάστηκαν οι πάντες σαν πουλιά
που μαζεύτηκαν σε φωλιά, μετάλαβαν την φαγώσιμη και ουράνια τροφή που προερχόταν από αυτούς»
(Ειρηναίου). Σύμφωνα με τον Biever το σινάπι αυτό είναι η brassica nigra,
η οποία στη λίμνη της Τιβεριάδας και κατά μήκος του Ιορδάνη παίρνει τις διαστάσεις
δέντρου που φτάνει μέχρι ύφους 3-4 μέτρων και γίνεται ξυλώδες στη βάση.
Οι ακανθίδες (καρδερίνες) προπαντός, οι οποίες φαίνεται να τρώνε άπληστα τους σπόρους
αυτού του σιναπιού, έρχονται κατά σμήνη, για να κατασκηνώσουν στα κλαδιά του (L).
Τα αλεξανδρινά χειρόγραφα παραλείπουν το «μέγα». Πράγματι ο Ιησούς εδώ δεν αντιθέτει
το δέντρο αυτό με άλλα μικρά δέντρα, αλλά την αύξηση του φυτού σε δέντρο πραγματικό
σε σχέση με άλλα φυτά, τα οποία παραμένουν στο μέγεθος των λαχανικών (g)

13.20 πάλιν εἶπεν, Τίνι ὁμοιώσω τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ(1);
20 Είπε πάλι: «Με τι να παρομοιάσω τη βασιλεία του Θεού;
(1) Μόνο ως προς την ερώτηση αυτή διαφέρει το χωρίο από το Ματθ. ιγ 33,
όπου δες τις ερμην. σημειώσεις. Ρωτά για διέγερση της προσοχής των ακροατών (δ).

Ελεημοσύνη
περιβόλαιο
Ποια είναι τα ρούχα της ψυχής; Η ελεημοσύνη και η φροντίδα της για τους φτωχούς. Αυτό είναι το μέγιστο περίβλημα της ψυχής. Αυτό είναι το όμορφο της ιμάτιο.
Ε.Π.Ε. 2,636
συνήγορος
Εισακούστηκε από τον Θεό ο Κορνήλιος, επειδή είχε συνήγορό του την ελεημοσύνη. Λέει ο άγγελος: «Οι προσευχές σου και οι ελεημοσύνες σου ανέβησαν στο Θεό». Και είναι φυσικό. Διότι τα έργα και τα κατορθώματα είναι εκείνα που εισακούονται. Όχι απλώς οι προσευχές, αλλ’ εκείνες, που γίνονται σύμφωνα με το νόμο του Θεού.
Ε.Π.Ε. 5,138
κάνει πλούσιο τον άνθρωπο
Ο τάδε καλείται πλούσιος, αλλά δεν είναι. Θα πήτε: Πώς δεν είναι, αφού κολυμπάει στο ασήμι και στο χρυσάφι και αφού έχει λίθους πολυτελείς και φορέματα χρυσά και τόσα αλλά; Δεν είναι πλούσιος, διότι πλούσιο τον άνθρωπο δεν τον κάνουν το χρυσάφι και τα φορέματα και τα χρήματα, αλλά τον κάνει η ελεημοσύνη.
Ε.Π.Ε. 5,634
και παρθενία
Η ελεημοσύνη ανεβαίνει με μεγάλη άνεσι στους ουρανούς και οι αγγελικές δυνάμεις, όταν την βλέπουν, ανοίγουν διάπλατα τις πύλες τις ουράνιες. Αν δουν τις άλλες αρετές, χωρίς την ελεημοσύνη, κλείνουν τις πόρτες. Και αυτό φαίνεται σ’ εκείνες τις παρθένες (Μαθ. κε' 1-11), που κλείστηκαν έξω του ιερού νυμφώνα, επειδή δεν είχαν συνεχώς λάδι στις λαμπάδες τους. Η ελεημοσύνη χωρίς την παρθενία ωδήγησε τους συντρόφους της στον ουρανό, ενώ η παρθενία χωρίς την ελεημοσύνη δεν το κατάφερε.
Ε.Π.Ε. 8α,158
κάλεσε το Χριστό στο σπίτι σου
Να προσκαλέσης το Χριστό σε τραπέζι. Να του προσφέρης τα λεγόμενα δικά σου, που στην πραγματικότητα είναι δικά Του. Κάτι τέτοιο θα σε ευχαριστή αφάνταστα και θα έχης ηδονή συνεχή.
Ε.Π.Ε. 8α,210
καρποί της
Ο Αβραάμ καθόταν και υποδεχόταν. Και πώς; Πλουσιοπάροχα. Θυσίασε το μοσχάρι και κάλεσε και τη Σάρρα. Κάνει τη γυναίκα του μέτοχο της φιλοξενίας. Δεν παραμένει κρυμμένη στο γυναικωνίτη, αλλά στέκεται κι εκείνη στη βελανιδιά του Αβραάμ. Το τραπέζι εκείνο άνοιξε τη μήτρα της και διώρθωσε τη φυσική της στείρωσι. Θυσίασε μοσχάρι και πήρε τον Ισαάκ. Ζύμωσε αλεύρι και πήρε απογόνους σαν τα άστρα του ουρανού και την άμμο της θάλασσας.
Ε.Π.Ε. 8α,288
στον φτωχό, ως Χριστό
Πώς θα συχωρεθής, όταν στέκη στην πόρτα σου ο Χριστός, με τη μορφή φτωχού, και συ μένης ασυγκίνητος; Λες, ότι έδωσες ελεημοσύνη. Να μη δώσης στο φτωχό μόνο όσα εκείνος ζητάει, αλλ’ όσα εσύ μπορείς.
Ε.Π.Ε. 8α,294
φτερά της
Ας χρησιμοποιούμε πολύ την ελεημοσύνη. Διότι αυτή είναι η βασίλισσα των αρετών. Αυτή θα μας παρουσιάση με παρρησία εκεί, και θα μας απαλλάξη από την κόλασι και την αιώνια τιμωρία. Κανένας δεν μπορεί ν’ αντισταθή σ’ αυτόν, που μαζί με την ελεημοσύνη μπαίνει στον παράδεισο. Διότι είναι ελεύθερα τα φτερά της και μεγάλη η παρρησία της προς τον Θεό και ανεβαίνει μέχρις αυτόν τον βασιλικό (θεϊκό) θρόνο.
Ε.Π.Ε. 8α,318

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 154-156)

    «Πράγματι είναι κακό το να κρυφακούει η να παρατηρεί κανείς κρυφά τι συζητά ή διαπράττει ο πλησίον, αλλά μόνο όταν αυτό γίνεται με σκοπό να κατηγορήσει ή εξευτελίσει ή κακολογήσει ή διασύρει σε κατάλληλη ευκαιρία όσα είδε ή άκουσε. Εάν όμως αυτό το κάμνει για να διορθώσει τα σφάλματα του πλησίον με συμπάθεια και σοφία και φρόνηση και να προσευχηθεί γι’ αυτόν με όλη την καρδιά του και με δάκρυα, τότε το έργο αυτό δεν είναι πονηρό.

    Διότι εγώ είδα άνθρωπο να χρησιμοποιεί πολλούς τρόπους και πολλές μεθόδους, για να μην του ξεφύγει τίποτε απαρατήρητο από όσα λέγονταν ή γίνονταν από τους συνανθρώπους του. Δεν το έκαμνε αυτό για να τους βλάψει, μη γένοιτο, αλλά για να τους απομακρύνει από τις αντίθετες πράξεις και τους λογισμούς, άλλον με τον λόγο, άλλον με δώρα, και άλλον με κάποια άλλη δικαιολογία» (19Δ, 21)
(Η συλλογή των κειμένων έγινε από τον π. Νικόλαο Πουλάδα)

    «Πράγματι είναι κακό το να κρυφακούει η να παρατηρεί κανείς κρυφά τι συζητά ή διαπράττει ο πλησίον, αλλά μόνο όταν αυτό γίνεται με σκοπό να κατηγορήσει ή εξευτελίσει ή κακολογήσει ή διασύρει σε κατάλληλη ευκαιρία όσα είδε ή άκουσε.

    Εάν όμως αυτό το κάμνει για να διορθώσει τα σφάλματα του πλησίον με συμπάθεια και σοφία και φρόνηση και να προσευχηθεί γι’ αυτόν με όλη την καρδιά του και με δάκρυα, τότε το έργο αυτό δεν είναι πονηρό. Διότι εγώ είδα άνθρωπο να χρησιμοποιεί πολλούς τρόπους και πολλές μεθόδους, για να μην του ξεφύγει τίποτε απαρατήρητο από όσα λέγονταν ή γίνονταν από τους συνανθρώπους του.

   Δεν το έκαμνε αυτό για να τους βλάψει, μη γένοιτο, αλλά για να τους απομακρύνει από τις αντίθετες πράξεις και τους λογισμούς, άλλον με τον λόγο, άλλον με δώρα, και άλλον με κάποια άλλη δικαιολογία» (19Δ, 21) 

     «Μου φαίνεται ότι ωραιότερος κόσμος είναι η Εκκλησία του Χριστού και ο ίδιος ολόκληρος ο άνθρωπος, όπου λέγεται ότι κατοικεί και περιπατεί ο Θεός και καταπέμπει φαιδρές τις ακτίνες των χαρισμάτων του, ως ήλιος δικαιοσύνης» (19Β,161)
     «Εκεί (στον κήπο της Εδέμ) υπήρχε δένδρο της καλής και πονηρής γνώσεως, το οποίο, όταν έφαγαν από αυτό, τους έγινε αίτιο θανάτου· εδώ υπάρχει το ξύλο του σταυρού, στο οποίο προσηλώθηκε ο Χριστός, ο δεύτερος Αδάμ και Θεός, θέτοντας σ’ αυτό τα χέρια αντί των χειρών του Αδάμ που άγγιξαν τον καρπό, και τα πόδια αντί των ποδιών που βάδισαν στην παράβαση. Και ο Αδάμ βέβαια, όταν γεύθηκε από εκείνο το δένδρο, έγινε για τους απογόνους του αίτιος θανάτου και κατάρας· ο Χριστός όμως και Θεός όταν γεύθηκε την χολή και ήπιε το όξος, τους απάλλαξε από την κατάρα και τους ελευθέρωσε από την φθορά του θανάτου, και σ’ εκείνους που πίστευσαν σ’ αυτόν δώρησε καινούργια ζωή και τους ενίσχυσε να έχουν ισάγγελο βίο σ’ αυτόν τον κόσμο. Εκεί το δένδρο της ζωής ήταν στο μέσον του παραδείσου και κατ’ οικονομία δεν επιτράπηκε στον Αδάμ να φάγει από αυτό, αλλά εδιώχθηκε από τον παράδεισο, γι’ αυτό και ετάχθηκε να φυλάγει την είσοδο αυτού η πύρινη ρομφαία· εδώ εχάραξε ο Χριστός την πλευρά με την λόγχη και απέστρεψε εκείνην την ρομφαία και άνοιξε την είσοδο κι εφύτευσε σ’ όλον τον κόσμο το δένδρο της ζωής ή καλύτερα μας έδωσε εξουσία να το φυτεύομε καθημερινά, κι αυτό αυξάνει συνεχώς και προξενεί την αιώνια ζωή σ’ εκείνους που τρώγουν από αυτό. Πω-πω παράδεισος που φυτεύθηκε τώρα από τον Χριστό τον Θεό! Πω-πω μυστήριο πρωτάκουστο και φρικτά θαύματα! Εκεί ο Αδάμ και η Εύα ήταν δένδρα αισθητά και ομολογουμένως ορατά, το ίδιο το δένδρο της γνώσεως και το δένδρο της ζωής μαζί διαφορετικό από άλλο· εδώ ο νέος Αδάμ γίνεται τα πάντα μαζί για τους πιστούς, και απόλαυση και γνώση, που δεν θανατώνει και δεν εμποδίζει από το δένδρο της ζωής, αλλά διδάσκει όσα δια λέξεων πρέπει να αποκρίνονται δεόντως στον φίδι· «φύγε», λέγει, «πίσω μου Σατανά» και τα ακόλουθα. Και όχι μόνον αυτό, αλλά και εισάγει προς την ζωή, η οποία είναι πάλι αυτός ο ίδιος» (19Β,285-7)
     «Εξέταζε λοιπόν προσεκτικά την καρδιά σου, πάτερ πνευματικέ, ή καλύτερα πλύνε πάντοτε τον οφθαλμό της διάνοιάς σου και κάνε τον να είναι πάντοτε καθαρός και αθόλωτος, ώστε και την καρδιά σου να μπορείς να βλέπεις με αυτόν, και να γνωρίζεις πολύ καλά τα προβλήματα των εμπιστευθέντων σ’ εσένα προβάτων, ή καλύτερα πατέρων και αδελφών, και να τα οικονομείς όπως πρέπει. Διότι, όπως ακούς, σώμα είναι η Eκκλησία και κεφαλή αυτής είναι ο προϊστάμενος. Και όπως τα άλλα μέλη του σώματος έχουν το καθένα μία ενέργεια, για παράδειγμα το πόδι να περπατά, το χέρι να κρατά και να εργάζεται, η κεφαλή αποτελεί τη συγκρότηση όλου του σώματος, αφού έχει μέσα της όλες τις αισθήσεις και τον νου και αυτόν τον ίδιο τον λόγο, έτσι και οι αδελφοί της μονής δεν είναι καμωμένοι να εκτελούν όλοι όλες τις αρετές, αλλ’ ο καθένας έχει να εκτελεί και διακονεί κάτι άλλο. Γι’ αυτό μόλις και μετά δυσκολίας θα βρεις μία ή δύο από τις αρετές μαζί στον ίδιο υπήκοο (και αυτό δεν είναι καθόλου θαυμαστό, διότι είναι μέλη εκ μέρους), από τον προϊστάμενο όμως απαιτείται να έχει όλες τις αρετές ο ίδιος, και όχι μόνο τις ψυχικές, αλλά και τις σωματικές, ή καλύτερα μαζί με τις αρετές και τα μυστικά και μεγάλα χαρίσματα. Όπως δηλαδή η κεφαλή του ανδρός έχει βέβαια από την εξωτερική διάπλαση και ευπρέπεια την ομορφιά και το πολύ τίμιο, όμως, εάν δεν έχει και τον νου και τις αισθήσεις σώες και ακέραιες, είναι για όλους άχρηστος και άτιμος, έτσι λοιπόν και ο προϊστάμενος· οφείλει όχι μόνο να κοσμείται και ν’ ακτινοβολεί από τις ψυχικές και σωματικές αρετές, αλλά και να είναι στολισμένος πολύ περισσότερο από τα πνευματικά χαρίσματα, επειδή άλλο είναι η αρετή και άλλο το χάρισμα. Οι αρετές δηλαδή επιτυγχάνονται από προσωπική μας προθυμία και συγκεντρώνονται από δικούς μας κόπους, ενώ τα πνευματικά χαρίσματα είναι δώρα του Θεού που δίδονται σ’ εκείνους που αγωνίζονται» (ΕΠΕ ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΟΜΟΣ 19Δ,189-191)
     «(Μιλά ο Χριστός στο Συμεών για την κακή κατάσταση των λαϊκών) Όσοι μ’ υβρίζουνε λοιπόν κι όσοι με λοιδορούνε, πώς κι όσοι με κατηγορούν να υποταχτούν σ’ εσένα (ως ποιμένα) ή πώς θα σε καταδεχτούν, πες μου, για δάσκαλό τους; Κι οι λύκοι σαν ποιμένα πώς τα ’χα θα σε λογιάσουν, πώς θ’ ακολουθήσουν τη φωνή σου αφού θηρία είναι; Έβγα και φύγε, γλίτωσε από ανάμεσά τους· και συ ο ίδιος αν σωθείς, θα ’ναι αρκετό για σένα. Αλλά αν τον κόσμο σώσεις συ και τον εαυτό σου χάσεις, ποιό από τον κόσμο τ’ όφελος χαρά σ’ εσέ που εσώθης; Δε θέλω να ’σαι εσύ βοσκός εκείνου που δε θέλει. Κοίταξε πώς το φύλαξα τούτο κι εγώ στον κόσμο· είμαι αυτών που θέλουνε ποιμένας και δεσπότης» (19ΣΤ,223, στίχ. 42-52)
     «(τα χαρίσματα στην Εκκλησία) Η σκαπάνη και το δρέπανο, το πριόνι, το μαχαίρι η αξίνα, η λόγχη, το ραβδί, το ξίφος και το τόξο, το βέλος κι όλα τα λοιπά τα εργαλεία του βίου, καθένα έχει ξεχωριστά το έργο το δικό του, που δεν το πήρε μόνο του, αλλά από εμάς μονάχα. Γιατί ο τεχνίτης σύμφωνα με το σκοπό που θέλει το κατασκευάζει κι ενεργεί κάθε εργαλείο με τέχνη. Γι' αυτό η σκαπάνη δεν μπορεί χωράφια να θερίζει, το δρέπανο να οικοδομεί κι η μάχαιρα να χτίζει, ούτε με πριόνι σκάβουμε, δε ράβουμε με αξίνα, ξύλα δεν κόβει το ραβδί, η λόγχη δεν πριονίζει, ούτε το ξίφος σφεντονά κι ούτε το τόξο κόβει, μα όλα μεταχειρίσου τα όπως πρέπει το καθένα. Κι αν όχι για ό,τι έγιναν μα σε αλλά τα εφαρμόσεις, πάει άχρηστη όλη σου η ζωή μαζί και κάθε πράξη. Σκέψου, κι εμάς έτσι ο Θεός μας έχει δημιουργήσει· κάθε πιστός το έργο του μες στη ζωή να κάνει, άλλους δασκάλους βάζοντας και να μαθαίνουν άλλους, άλλους να ναι άρχοντες πολλών και τούτοι να υπακούνε, σ’ αυτούς σοφίαν έδωσε σ’ άλλους γνώση και λόγο, να προφητεύουν μερικοί ή να μιλούν σε γλώσσες, σε άλλους να θαυματουργούν και θαύματα να κάνουν, άλλους τους έκανε οδηγούς. Πνευματικά είναι τούτα, μα κι άλλα ας αναφέρομε χαρίσματα του πλάστη που στους ανθρώπους έδωσε ταιριαστά στον καθένα· ένα στο σώμα δυνατό κι ωραίο τον άλλο κάνει κι εκείνον πιο καλή φωνή να έχει από τους άλλους και μ’ ένα λόγο χάρισε χάρισμα στον καθένα άνθρωπο όπως του ταίριαζε και το προτέρημά του, όπως μονάχα ξέρει ο Θεός ο δημιουργός των όλων να ενεργεί ό,τι χρήσιμο άρρητα στη ζωή μας. Γι’ αυτό κι είναι επιτήδειος καθένας μας στην τέχνη, όχι σε όποιαν θέλει αυτός, μα για όποια είναι πλασμένος γι’ αυτήν είναι κατάλληλος κι έχει και δεξιοσύνη» (19ΣΤ, 369-371)
(Η συλλογή των κειμένων έγινε από τον π. Νικόλαο Πουλάδα)