497. Τι άλλο είναι ο άνθρωπος από την εικόνα του Θεού πάνω στη γη; Ας μην απορούμε λοιπόν αν ο Θεός φανερώνεται μες από υλικές εικόνες και μιλά μες απ’ αυτές, γιατί όλα μπορεί να τα κάνη ο Θεός (πρβλ. Μάρκ. θ’ 23). Όταν χρειάσθηκε, κάποτε, ο Θεός μίλησε και με το στόμα ενός ταπεινού υποζυγίου, της όνου του Βαλαάμ (Αριθμ. κβ’ 28).
498. Για τους ευλαβικούς αγιογράφους: Τόσο ζωντανή και αληθινή είναι, λέμε κάποτε για μια προσωπογραφία, ώστε μόνο η φωνή της λείπει. Αν ο άνθρωπος είναι ικανός, με την τέχνη του, να δίνη ζωή στην άψυχο ύλη, τι μπορεί να είναι αδύνατο για τον Θεό; Γιατί δεν θα μπορούσε να δώση ζωή σε μία εικόνα και να την κάμη να μιλά στις ψυχές; Μονάχα η φωνή λείπει από την εικόνα, που τα χέρια σου έφτιαξαν, άνθρωπε. Άφησε τώρα τον Κύριο να συμπληρώση το έργο του. Θα δώση στην εικόνα και φωνή.
(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 208-209)
495. Θαυμάσια είναι η δύναμις της πίστεως! Μονάχα το να σκεφθώ και να αισθανθώ με πίστι τον Θεό αρκεί και ο Θεός είναι μαζί μου. Μονάχα να μετανοήσω από καρδιάς, με πίστι, αρκεί και ο Θεός είναι μαζί μου. Ένα ευσεβές αίσθημα και ο Κύριος είναι μαζί μου. Αλλά ο Αρχέκακος εισέρχεται στην ψυχή μου με τους ακάθαρτους, αμαρτωλούς, βλάσφημους λογισμούς, φυτεύοντας αμφιβολία, φόβο, υπερηφάνεια, θυμό, κακία, φθόνο. Όμως η δύναμίς του πάνω μου εξαρτάται εντελώς από εμένα τον ίδιο. Αρκεί να προσέχω τον εαυτό μου και να διατηρώ μέσα μου το όνομα του Κυρίου Ιησού Χριστού, με πίστι και με αγάπη, για να χάνεται όλη η δύναμις του Πονηρού.
496. Να προσπαθής να κάνης πάντοτε το αντίθετο από ό,τι ο εχθρός θέλει να κάνης. Σε προτρέπει να είσαι φίλαυτος και να κατακρίνεις τον αδελφό σου; Ταπεινώσου έως το χώμα, κατάκρινε τον εαυτό σου όσο μπορείς πιο αυστηρά και ύψωνε τον αδελφό σου μέσα στην καρδιά σου. Ο αδελφός σου, υποκινούμενος από τον εχθρό, σου συμπεριφέρεται με εγωισμό και μοχθηρία; Συ να του συμπεριφερθής με ταπεινό φρόνημα και αγάπη. Αν ο εχθρός σε σπρώχνη σε φιλαργυρία, άνοιξε το χέρι σου στους φτωχούς αδίστακτα. Έτσι να πολιτεύεσαι σε κάθε περίστασι και ο Θεός θα σου δώση χάρι πάνω στη χάρι. Μην εντυπωσιάζεσαι από τη δύναμι του Πονηρού. Ζήτα βοήθεια από τον Θεό με την προσευχή και ο Θεός θα σε στηρίξη.
(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 208)
«Πιότερο αξίζει ο υπομονετικός από το χειροδύναμο. Κι εκείνος που στο πνεύμα του κυριαρχεί, από τον άλλο, που κυριεύει πόλη» (Παροιμίες 16:32 - ΝΜΒ)
Ήταν ένας απλός άνθρωπος. Αγαπούσε το Θεό, μιλούσε στους συγχωριανούς του για το Χριστό, βοηθούσε όσους είχαν ανάγκη. Όλοι αναγνώριζαν ότι είναι πραγματικός χριστιανός. Κάποιος όμως γείτονας σκέφτηκε να τον δοκιμάσει. Ήταν άνοιξη κι ο χριστιανός φύτεψε ζαρζαβατικά στον κήπο του. Ένα πρωί ο γείτονάς του έβαλε κρυφά στον κήπο αυτό την αγελάδα του. Ο ίδιος κρύφτηκε, για να δει την αντίδραση του χριστιανού. Το ζώο έφαγε ό,τι ήταν φυτεμένο με τόσο κόπο. Όταν ο χριστιανός αντιλήφθηκε το γεγονός, η ζημιά είχε ολοκληρωθεί. Ο γείτονας περίμενε ν’ ακούσει φωνές, βρισιές, απειλές. Αλλά αντί γι’ αυτά άκουσε το χριστιανό να λέει: «Ευλογημένο ζώο, γιατί το έκανες αυτό;». Και το έβγαλε από τον κήπο του ήσυχα.
Αν και λέμε ότι είμαστε χριστιανοί, πόσες φορές χάνουμε τον έλεγχο του εαυτού μας και αντιδρούμε με ανάρμοστο τρόπο ή λόγια!
Κύριε, έλεγχε τη γλώσσα και τις αντιδράσεις μου. Ελευθέρωσέ με από το θυμό και τα νεύρα μου. Στ’ όνομα του Σωτήρα μου Χριστού. Αμήν.
«Η σοφία ζωοποιεί όσους την κατέχουν. Αυτή είναι η ωφέλεια για εκείνους που τη γνωρίζουν» (Εκκλησιαστής 7:12)
- Δώσε στο Θεό εκείνα που Του αξίζουν, όχι εκείνα που σου περισσεύουν.
- Οι ανθρώπινοι δρόμοι οδηγούν σ’ ένα τέλος χωρίς ελπίδα. Ο δρόμος του Θεού οδηγεί σε μια ελπίδα χωρίς τέλος.
- Αν ξοδεύεις πολλή ώρα στα γόνατα της προσευχής, θα μπορείς να στέκεσαι όρθιος στις αντιξοότητες της ζωής.
- Εκείνος που γονατίζει μπροστά στο Θεό, μπορεί να σταθεί όρθιος μπροστά σε οποιονδήποτε άλλο.
- Αν προσπαθείς να είσαι ευχάριστος σε όλους, θα καταλήξεις να γίνεις δυσάρεστος σε όλους.
(Εκδόσεις «Ο Λόγος»)
«Ει τις θέλει οπίσω μου ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι» (Ματ. 16, 24).
«Το αυτεξούσιο του ανθρώπου είναι ανεπηρέαστο». Από το παραπάνω ρητό φανερώνεται ο βαθμός της ηθικής ελευθερίας του ανθρώπου.
Ο Σωτήρας μας καλεί τον άνθρωπο να τον ακολουθήσει και τον αφήνει ελεύθερο να αποφασίσει για το σπουδαιότατο αυτό ζήτημα: να τον ακολουθήσει ή να στραφεί αντίθετα από τον δρόμο του Θεού.
Ήλθε για τη σωτηρία του ανθρώπου και όμως δεν παραβιάζει το αυτεξούσιό του.
Τον προσκαλεί να πάρει ενεργό μέρος στη σωτηρία του.
Ωστόσο δεν επηρεάζει καθόλου το αυτεξούσιό του.
Εάν ο άνθρωπος δεν ήταν ελεύθερη και αυτεξούσια ύπαρξη, ουδέποτε θα αξιωνόταν τόσο μεγάλου σεβασμού, ουδέποτε θα του αποδιδόταν τόσο μεγάλη τιμή, δηλαδή να συνεργαστεί μαζί με τον Σωτήρα Χριστό για τη δική του σωτηρία· ούτε βεβαίως θα αφηνόταν στην προσωπική του διάθεση, αλλά σαν παθητικό και αδρανές σώμα θα προσελκυόταν προς τη σωτηρία και θα δεχόταν την επίδραση της θείας Χάριτος, η οποία θα ενεργούσε αποκλειστικά την απολύτρωσή του.
Στ’ αλήθεια, πόσο σεβαστή και απαραβίαστη θέλει ο Θεός την ηθική ελευθερία του ανθρώπου!
Πόσο αυτοκρατορικό θέλει το αυτεξούσιό του!
(απόσπασμα από το βιβλίο του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, “Περί επιμελείας ψυχής”, των εκδόσεων Άθως, απόδοση στη νέα ελληνική Ευανθία Χατζή)
ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-
Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα
Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας
Κεφάλαιο 14
Στίχ. 7-14. Διδασκαλία για την ταπεινοφροσύνη.
14.12 ῎Ελεγεν δὲ καὶ τῷ κεκληκότι(1) αὐτόν, ῞
Οταν ποιῇς ἄριστον ἢ δεῖπνον(2),
μὴ φώνει(3) τοὺς φίλους σου μηδὲ τοὺς ἀδελφούς σου
μηδὲ τοὺς συγγενεῖς σου(4)
μηδὲ γείτονας πλουσίους, μήποτε(5) καὶ αὐτοὶ σε ἀντικαλέσωσι
καὶ γενήσεταί σοι ἀνταπόδομα.
12 Και σ’ αυτόν που τον είχε καλέσει έλεγε ο Ιησούς:
«Εσύ όταν κάνεις γεύμα ή δείπνο, μην καλείς τους φίλους σου και
τ’ αδέρφια σου ούτε τους συγγενείς σου και τους πλούσιους γείτονες,
γιατί κι αυτοί θα σε καλέσουν με τη σειρά τους, κι έτσι θα σου το ανταποδώσουν.
(1) «Επειδή το δείπνο αποτελείται από δύο μέρη, τους καλεσμένους
και αυτούς που καλούν, για το μεν μέρος των καλεσμένων
μίλησε χειραγωγώντας με συμβουλή στη σωτήρια ταπεινοφροσύνη
παραθέτοντας σε αυτούς φαγητό αδαπάνητο· ρίχνει λοιπόν με τη σειρά του
στο φιλότιμο και αυτόν που κάλεσε, και με συμβουλή τον εμποδίζει να κάνει
τις εστιάσεις για κάποια ανθρώπινη χάρη και να αναμένει την άμεση
ανταπόδοση του μισθού» (Θφ). Ίσως ο Κύριος παίρνει αφορμή από το ότι
μεταξύ των καλεσμένων οι περισσότεροι ήταν πλούσιοι.
Και μας διδάσκει ότι το να χρησιμοποιούμε όσα έχουμε σε έργα αγαθοεργίας
και αγάπης είναι ασύγκριτα προτιμότερο και ωφελιμότερο σε μας,
παρά να ξοδεύουμε αυτά σε γενναιόδωρες και μεγαλοπρεπείς υποδοχές
ανθρώπων πλούσιων και εξεχόντων.
(2) «Δεν είπε όμως, ότι Όταν κάνεις γάμους, αλλά όταν κάνεις γεύμα ή δείπνο.
Διότι στους γάμους αναγκαστικά καλούσαν μαζί φίλους και αδελφούς
και συγγενείς και γείτονες πλούσιους για τιμή των γάμων» (Ζ).
(3) Εδώ χρησιμοποιεί το «να φωνάζεις» αντί για το «να καλείς», το οποίο
έχει στον επόμενο σ. Ίσως για να σημάνει με το «να φωνάζεις» την επίσημη
και προσωπική πρόσκληση (L). Ο ενεστώτας δείχνει αυτό που γίνεται συνήθως
και συστηματικά. Απαγορεύει δηλαδή την αποκλειστική πρόσκληση των πλουσίων γειτόνων κλπ. (p).
(4) «Δεν τα συμβούλεψε αυτά για να ατιμάσει τη φιλία και τη συγγένεια
και την αδελφότητα και τα αντίστοιχα, αλλά έτσι ώστε, γνωρίζοντας το καλύτερο,
αυτό να προτιμούμε και να μην παραχωρούμε τις γενναιόδωρες προσκλήσεις
σε αυτούς που δεν έχουν ανάγκη με σκοπό την ανταπόδοση» (Ζ) και έτσι
«να πουλάμε την γενναιοδωρία» (Θφ). «Διότι δεν πρέπει να κάνουμε
απλώς αυτές τις δεξιώσεις, αλλά σε αυτούς που πεινούν, που διψούν,
που είναι γυμνοί, που είναι ξένοι και πτώχευσαν από πλούτο.
Διότι δεν είπε απλώς, τράφηκα, αλλά πεινούσα. Διότι λέει «με είδατε να πεινάω
και με θρέψατε»» (Χ). Ο Κύριος όχι άσκοπα βάζει πρώτα τους φίλους από τους αδελφούς
και συγγενείς. Διότι το γεύμα με φίλους είναι γεύμα διασκέδασης,
ενώ η πρόσκληση των αδελφών και συγγενών αποτελεί σε κάποιο μέτρο και καθήκον (g).
(5) =Από φόβο μήπως. Έχει η λέξη μέσα της κάτι το παράδοξο μαζί και χαριτωμένο·
δηλαδή αυτού του είδους η πρόσκληση αποτελεί ένα είδος δυστυχίας
που πρέπει να αποφεύγεται. Διότι εφόσον θα σου ανταποδοθεί αυτό που τους έκανες,
δεν πρόκειται πλέον και στο μέλλον να ανταμειφθείς για αυτό (g).
"Ο Θεός δεν ακούει την προσευχή του υπερήφανου"
Γέροντα, μετά από μια άσχημη συμπεριφορά μου έχω τον λογισμό
ότι η προσευχή μου δεν είναι ευάρεστη στον Θεό.
Αν ο λογισμός αυτός προέρχεται από γνήσια ταπείνωση και λες:
«παροργίζω τον Θεό με την άσχημη συμπεριφορά μου», τότε νιώθεις
θεία παρηγοριά. αν όμως στενοχωριέσαι εγωιστικά και λες:
«πώς έφθασα εγώ σ’ αυτήν την κατάσταση;», δεν δέχεσαι παρηγοριά,
γιατί «ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται». Δεν ακούει ο Θεός
την προσευχή του υπερήφανου, γιατί η υπερηφάνεια είναι φράχτης.
Για να εισακουσθεί η προσευχή μας, πρέπει να βγαίνη από
«καρδία συντετριμμένη και τεταπεινωμένη».
Όταν πούμε με πολλή ταπείνωση: «τέτοιος που είμαι, Θεέ μου,
πώς να με ακούσης;», αμέσως μας ακούει ο Καλός Θεός.
-Γιατί, Γέροντα, μερικές φορές όταν έχω έναν πειρασμό,
δεν μπορώ να προσευχηθώ;
-Αν έχης έναν πειρασμό και δεν μπορείς να κάνης προσευχή,
να ξέρης ότι υπάρχει μέσα σου εγωισμός και κενοδοξία.
Ο πειρασμός παραμένει μέχρι να σιχαθεί ο άνθρωπος τον εαυτό του.
Μόλις τον σιχαθεί, βοηθάει ο Χριστός και περνάει ο πειρασμός.
-Γέροντα, παρακαλώ τον Θεό να με βοηθήσει να απαλλαγώ από την αναίδεια,
αλλά δεν βλέπω κανένα αποτέλεσμα.
-Όταν κάποιος αγωνίζεται και προσεύχεται και δεν υπάρχη αποτέλεσμα,
σημαίνει ότι η εγωισμός και υπερηφάνεια υπάρχει η προδιάθεση υπερηφάνειας,
τα οποία εμποδίζουν την Χάρη του Θεού να ενεργήσει δια μέσου της προσευχής.
Ό,τι ζητάμε στην προσευχή, ο Καλός Θεός μας το δίνει,
αν έχουμε ταπείνωση και συναίσθηση της αμαρτωλότητας μας.
-Όταν, Γέροντα, παρακαλώ με πόνο τον Θεό να με απαλλάξει
από μια αδυναμία μου κάνοντας και τον σχετικό αγώνα, αλλά,
επειδή έχω υπερηφάνεια, δεν με βοηθάει, τι να κάνω;
-Να ζητήσης προκαταβολικώς συγχώρηση από τον Θεό. Να πής:
«Θεέ μου, έχω υπερηφάνεια και εμποδίζω την βοήθειά Σου, αλλά,
Σε παρακαλώ, φώτισε με να καταλάβω τι πρέπει να κάνω, για να ξεπεράσω
την αδυναμία μου». Από την στιγμή που θα παραδεχτείς ότι έχεις υπερηφάνεια
και γι’ αυτό δεν υποχωρεί η συγκεκριμένη αδυναμία, θα σε πληροφορήσει
ο Θεός και από πού ξεκινάει, για να αγωνισθείς να κόψης τα αίτια.
-Γέροντα, πώς πρέπει να νιώθω στην προσευχή;
-Να νιώθεις ταπεινά, για να σε βοηθάει ο Θεός.
Ο ταπεινός δεν έχει δικό του θέλημα κάνει υπακοή στο θέλημα του Θεού
και τηρεί τις εντολές του, οπότε και ο Θεός ακούει την προσευχή του
και του δίνει ουράνιες ευλογίες. Όσο ο άνθρωπος ακούει τον Θεό,
τόσο τον ακούει ο Καλός Θεός.
(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.37-39)
"Να μην καταδικάζουμε το κακό, αλλά να το διορθώνουμε"
Ο Γέροντας αποδεικνυόταν ανατόμος και θεραπευτής τόσο της ανθρώπινης
ψυχής όσο και των ανθρώπινων ψυχικών σχέσεων. Μου έλεγε σχετικά:
"Ο σκοπός μας δεν είναι να καταδικάζουμε το κακό, αλλά να το διορθώνουμε.
Με την καταδίκη ο άνθρωπος μπορεί να χαθεί, με την κατανόηση
και τη βοήθεια θα σωθεί. Τον αμαρτωλό πρέπει να τον αντικρίζουμε
με αγάπη και με σεβασμό στην ελευθερία του. Όταν ένα οικογενειακό μας
πρόσωπο ρίχνει ένα βάζο από το τραπέζι και το σπάει, συνήθως οργιζόμαστε.
Αν εκείνη τη στιγμή, την κρίσιμη, με μια κίνηση ψυχικής ανύψωσής μας,
δείξουμε κατανόηση και δικαιολογήσουμε τη ζημία,
κερδίσαμε και την ψυχή μας και την ψυχή του αδελφού μας.
Κι αυτή είναι όλη η πνευματική ζωή μας: μιά κίνηση ανύψωσής μας,
μέσα στις δοκιμασίες των θλίψεων, από την αγανάκτηση του εγωισμού
στην κατανόηση της αγάπης". [Γ 37π.]
(Ανθολόγιο Συμβουλών, ΆγιοςΠορφύριος, εκδ. Ι. Μονή Μεταμορφώσεως, Μήλεσι, σελ.236)
«Εν Θεώ»
να ζης στο Θεό
Είναι μεγάλη η τιμή. Τίποτε δεν είναι ισάξιο από του να είσαι μέσα στο Θεό... Όποιος όμως είναι δούλος της αμαρτίας, δεν μπορεί να λέγεται ότι ζη εν Θεώ. Όποιος δεν περπατά σύμφωνα με το Θεό, δεν μπορεί να λέγεται ότι ζη εν Θεώ.
Ε.Π.Ε. 22,356
Ενανθρώπησις
(ιδέ και Γέννησις και Υιός)
σάρκωσις του Θεού
Ωνόμασε ο απόστολος Παύλος «επιφάνεια» την οικονομία εκείνη του Θεού, δια της οποίας ο Θεός Λόγος ήρθε στην παρθενική μήτρα της Παναγίας και έγινε άνθρωπος και συναναστράφηκε με τους ανθρώπους.
Ε.Π.Ε. 6,604
οικονομία αγάπης
Από που βγήκε Εκείνος, που πληροί τα σύμπαντα; Ή πώς βγήκε; Όχι τοπική, αλλά σε σχέσι με μας και κατ’ οικονομίαν. Από πολλή αγάπη σε μας, ήρθε κοντύτερα με το να ντυθή ανθρώπινη σάρκα. Εμείς δεν μπορούσαμε να εισέλθουμε σ’ Αυτόν, αφού τα αμαρτήματά μας απαγόρευαν την είσοδο. Εκείνος έρχεται προς εμάς.
Ε.Π.Ε. 10,768
ο εν δεξιά του Πατρός
Εκείνος που είναι χαρακτήρ της υποστάσεως του Πατέρα, Εκείνος που δημιούργησε τον κόσμο, Εκείνος που κάθεται στα δεξιά του Πατέρα, Αυτός θέλησε να σπεύση να γίνη αδελφός μας σε όλα. Και γι’ αυτό άφησε τους αγγέλους και τις ουράνιες δυνάμεις, και κατέβηκε σε μας, και πήρε όλες τις υποθέσεις μας πάνω Του.
Ε.Π.Ε. 24,324
καταδέχτηκε
Τι φοβερό! Ο Θεός ο απερίγραπτος, ο άφθαρτος, ο απεριόριστος, ο αόρατος, ο ακατάληπτος, αυτός που στα χέρια του είναι όλα τα πέρατα της γης, αυτός που ξεπερνά κάθε νουν και υπερνικά κάθε λογισμό, Αυτός παρέδραμε τους αγγέλους, τους αρχαγγέλους, όλες τις νοερές δυνάμεις και καταδέχτηκε να γίνη άνθρωπος. Πήρε σάρκα, που πλάστηκε από γη και πηλό και κατώκησε μέσα σε παρθενική μήτρα και θέλησε να υποστή όλα τα ανθρώπινα.
Ε.Π.Ε. 26,104-106
Ενάρετος
όντως πλούσιος και ελεύθερος
Εκείνος που ζη με πραγματική ηδονή είναι ο ενάρετος. Αυτός πραγματικά ευημερεί και είναι όντως ελεύθερος.
Ε.Π.Ε. 18α,36
για το Χριστό, όχι από φόβο
Ας προτρεπώμαστε στην αρετή από το όνειρο της βασιλείας του Θεού. Όποιος είναι πολύ ενάρετος, ασκεί την αρετή όχι από φόβο, ούτε για την ανταπόδοσι της ουράνιας βασιλείας, αλλά γι’ αυτόν τον ίδιο τον Ιησού Χριστό.
Ε.Π.Ε. 24,324
επίγειος άγγελος
Είναι δυνατόν και ανάμεσα στους ανθρώπους να βρούμε άγγελο. Επομένως, αν εναντίον αγγέλων δεν επαναστατής, πολύ περισσότερο εναντίον ανθρώπων, που καίτοι ζουν στην ανθρώπινη φύσι, έγιναν άγγελοι. Αν μεταξύ των ανθρώπων βρίσκεται, πολύ περισσότερο από σένα μεγαλύτερος είναι αυτός (ο επίγειος άγγελος) από εκείνον (τον ουράνιο άγγελο). Γιατί; Όσα εκ φύσεως έχει ο άγγελος, αυτά κατώρθωσε με τον αγώνα του ο άγιος. Και κάτι ακόμα: Ο μεν άγγελος κατοικεί μακριά από σένα, βρίσκεται στον ουρανό, ενώ ο ενάρετος συναναστρέφεται με σένα και γίνεται συνεχώς αφορμή να τον μιμηθής.
Ε.Π.Ε. 20,674
δοκιμάζεται με ασθένειες
Να μη σκανδαλιζώμαστε, όταν και τώρα βλέπουμε σπουδαίους και εναρέτους ανθρώπους να είναι άρρωστοι. Διότι κάτι τέτοιο συμβαίνει για το συμφέρον τους.
Ε.Π.Ε. 23,410
παντού λάμπει
Ο ενάρετος είτε βρίσκεται σε δουλεία, είτε σε αιχμαλωσία, είτε σε φυλακή, είτε κάτω από τη γη, τίποτε δεν μπορεί να κρύψη τη λάμψι του.
Ε.Π.Ε. 24,92
(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 202-203)
