Αυξομείωση μεγέθους γραμμάτων.
21 Μαρ

Η τιμή στις εικόνες είναι ειδωλολατρεία;Απάντηση στους αιρετικούς (μέρος Γ)

Γράφτηκε από τον 

(Δογματική Π.Ν.Τρεμπέλα τομ. 3,εκδ. Σωτήρ,σελ. 406-409,μετάφραση στα νέα Ελληνικά π. Νικόλαος Πουλάδας).

6)  Θεωρητικός υπερασπιστής και υπέρμαχος της προσκύνησης των εικόνων λίγα έτη πριν τη σύγκληση της Ζ΄Οικουμενικής Συνόδου, ο οποίος ύψωσε τη φωνή του, του οποίου περισώθηκαν και τρεις λόγοι για τις άγιες εικόνες που εκφωνήθηκαν ανάμεσα στο 726 και 733, υπήρξε ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Τα κύρια επιχειρήματά του έχουν ως εξής:

Α)   Χωρίς να παραγνωρίζει ο Δαμασκηνός το αόρατο και το απολύτως άυλο του Θεού, τονίζοντας όμως συγχρόνως, ότι «αν είναι αδύνατον να εικονίσει κάποιος την ψυχή, πόσο μάλλον το Θεό, ο οποίος έδωσε και στην ψυχή το άυλο», διακηρύσσει συγχρόνως, ότι «εικονίζω το Θεό τον αόρατο όχι ως αόρατο, αλλά ως αυτόν που έγινε ορατός για εμάς, παίρνοντας τη σάρκα και το αίμα μας· δεν εικονίζω την αόρατη θεότητα, αλλά εικονίζω του Θεού τη σάρκα που έγινε ορατή».

Ως προς τους αγγέλους και τους δαίμονες και τις ψυχές που χωρίστηκαν από το σώμα, αυτοί «συγκρινόμενοι με το Θεό μεν, τον μόνο ασύγκριτο, είναι σώματα, ενώ με τα υλικά σώματα συγκρινόμενοι είναι ασώματοι. Επειδή λοιπόν ο Θεός δεν ήθελε να αγνοούμε τελείως τα ασώματα δημιουργήματα, τα περιέβαλε με τύπους και σχήματα και εικόνες, ώστε με την άυλη όραση του νου μας να φαίνονται, κατά την αναλογία της φύσης μας, ως σχήματα σωματικά, και αυτά σχηματίζουμε και εικονίζουμε» (31).

Β)   Αλλά επιτρέπεται να κατασκευάζουμε και να χρησιμοποιούμε αυτές τις εικόνες; Αντιτάσσονται από πολλούς στην κατασκευή και τη χρήση αυτή οι απαγορεύσεις της Π.Δ.. Αλλά αυτές δεν είναι απόλυτες, διότι και στην ίδια την Π.Δ. με εντολή του Θεού κατασκευάστηκαν «έργα ανθρώπινων χεριών και ομοιώματα των χερουβίμ. Πώς λοιπόν εξαιτίας του νόμου απαγορεύεις αυτό που ο νόμος πρόσταξε να κάνουμε; Εάν λόγω του νόμου απαγορεύεις τις εικόνες, καιρός είναι να τηρείς και την αργία του Σαββάτου και να περιτέμνεσαι, αλλά να ξέρεις ότι «εάν τηρείτε το νόμο, ο Χριστός δεν θα σας ωφελήσει σε τίποτα»(Γαλ.. 5,2-4)».

Ενισχύοντας όμως το επιχείρημά του αυτό και με άλλη παρατήρηση ο ιερός άνδρας προσθέτει στη συνέχεια: «Δεν έβλεπε το Θεό ο παλιός Ισραήλ, «ενώ εμείς με ακάλυπτο το πρόσωπο καθρεπτιζόμαστε τη δόξα του Κυρίου»(Β΄ Κορ. 3,18)». Και στους μεν Ιουδαίους «επειδή εύκολα γλιστρούσαν στην ειδωλολατρεία νομοθετήθηκαν» αυτά με τα οποία απαγορευόταν η κατασκευή ομοιωμάτων. «Εμείς όμως, στους οποίους δόθηκε η δυνατότητα να αποφύγουμε την πλάνη της δεισιδαιμονίας και να πλησιάσουμε καθαρά το Θεό, να γνωρίσουμε καλά την αλήθεια και να λατρεύουμε μόνο το Θεό, και να αποκτήσουμε την τελειότητα της θεογνωσίας και, αφού ξεπεράσαμε τη νηπιακή κατάσταση, να φθάσουμε να γίνουμε άνδρες τέλειοι (Εφ. 4,13), δεν είμαστε πια υπό την κηδεμονία παιδαγωγού (Γαλ. 3,25), αφού πήραμε από το Θεό τη διακριτική ικανότητα και γνωρίζουμε τι είναι το εικονιζόμενο και τι είναι αυτό που δεν περιγράφεται με εικόνα» (32).

Γ)   Από την άλλη η προσκύνηση των αγίων εικόνων διδάσκεται από την Παράδοση της Εκκλησίας. «Μην καινοτομείς» λοιπόν, ούτε «ούτε να μετακινείς όρια αιώνια που έθεσαν οι πατέρες σου»(Παροιμ. 22,28). Δεν παρέδωσαν μόνο γραπτώς την εκκλησιαστική θεσμοθεσία, αλλά και με μερικές άγραφες παραδόσεις» (33).

Δ)   Άλλωστε εικόνες του Θεού υπάρχουν παντού. Πρωτίστως στην ίδια την Αγία τριάδα ο Υιός είναι «εικόνα ζωντανή, φυσική και απαράλλακτη του αόρατου Θεού»(Κολ. 1,15)». «Υπάρχουν όμως και στο Θεό εικόνες και παραδείγματα, όσων πρόκειται να γίνουν από αυτόν, δηλαδή η προαιώνια και πάντοτε αμετάβλητη βούλησή του. Αυτές τις εικόνες και τα παραδείγματα ονομάζει προορισμούς ο άγιος Διονύσιος. Γιατί στη βούληση του Θεού ήταν αποτυπωμένα και απεικονισμένα όλα όσα είχαν προοριστεί από αυτόν, πριν από τη δημιουργία, και θα γίνονταν οπωσδήποτε, ακριβώς όπως κάποιος που θέλει να κτίσει ένα σπίτι, συλλαμβάνει πρώτα και ζωγραφίζει το σχέδιο στο μυαλό του».

Αλλά και στην ορατή δημιουργία «τα αόρατα είναι εικόνες των αοράτων και ατυπώτων πραγμάτων», «και τα αόρατα του Θεού, από τότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος, γίνονται ορατά κατανοούμενα μέσω των δημιουργημάτων»(Ρωμ. 1,20). Γιατί βλέπουμε στα κτίσματα εικόνες οι οποίες μας φανερώνουν αμυδρά τις θείες ανταύγειες». Και όλη η Π.Δ. υπήρξε τύπος και εικόνα της Κ.Δ.. «Ή λοιπόν κατάργησε κάθε εικόνα και νομοθέτησε αντίθετα προς εκείνον που πρόσταξε αυτά, ή να δέχεσαι κάθε είδους εικόνα, με λόγο και τρόπο που ταιριάζει στην κάθε μία» (34).

7)   Αφού απέδειξε έτσι ο ιερός Δαμασκηνός, ότι η χρήση των εικόνων είναι επιτρεπόμενη, προχωρά έπειτα και στο πρόβλημα που γεννιέται από τη λατρεία τους. Και πρώτον αντιμετωπίζει την ένσταση, ότι οι εικόνες είναι ύλη και κατασκευάσματα ανθρώπινων χεριών, ενώ η λατρεία από την άλλη ανήκει στο Θεό. Αλλά εγώ, παρατηρεί ο θείος Πατέρας, «δεν προσκυνώ την ύλη, αλλά προσκυνώ τον δημιουργό της ύλης, αυτόν που έγινε ύλη για μένα και καταδέχτηκε να κατοικήσει σε ύλη και μέσω της ύλης εργάστηκε τη σωτηρία μου».

Πράγματι ο Υιός του Θεού αφού ενανθρώπησε πήρε σώμα υλικό, το οποίο είναι σώμα Θεού «λόγω της υποστατικής ένωσης», έμεινε όμως «αυτό που ήταν κατά τη φύση του, σάρκα εμψυχωμένη με ψυχή λογική και νοερή, η οποία έλαβε αρχή, και δεν είναι άκτιστη». Εγώ λοιπόν αυτήν «την ύλη σέβομαι και την υπολήπτομαι, με την οποία συντελέστηκε η σωτηρία μου, ως φορέα θείας ενέργειας και χάρης».

Ή μήπως δεν είναι ύλη «το ξύλο του σταυρού το τρισευτυχισμένο και τρισμακάριστο; Ή δεν είναι ύλη ο τόπος του κρανίου (Γολγοθάς) και ο άγιος τάφος, η πηγή της ανάστασής μας. Ή δεν είναι ύλη η ζωηφόρος τράπεζα που χορηγεί σε μας τον άρτο της ζωής; Ή μήπως δεν είναι ύλη πριν από όλα αυτά το σώμα και αίμα του Κυρίου μας;».

Συμπεραίνει λοιπόν μετά τα ερωτήματα αυτά ο θείος Πατέρας:

«Ή κατάργησε λοιπόν το σεβασμό και την προσκύνηση όλων αυτών, ή παραχώρησε στην εκκλησιαστική παράδοση και την προσκύνηση των εικόνων». «Μην κακίζεις την ύλη, διότι δεν είναι άτιμη. Διότι τίποτα δεν είναι άτιμο από όσα έφτιαξε ο Θεός. Αυτό το φρόνημα είναι των Μανιχαίων» (35).

8)   Μετά καθορίζοντας τον χαρακτήρα της προσκύνησης των αγίων εικόνων διακρίνει τα διάφορα είδη λατρείας και προσκύνησης. Και πρώτον μεν καθορίζει και απαριθμεί τους τρόπους προσκύνησης και λατρείας, που αρμόζουν και αποδίδονται από εμάς «στον μόνο άξιο από τη φύση του να προσκυνείται Θεό», και έπειτα την προσκύνηση στα «κτίσματα, μέσω των οποίων και στα οποία ο Θεός πραγματοποίησε τη σωτηρία μας» όπως «το όρος Σινά, η φάτνη, το σπήλαιο, ο Γολγοθάς, το ξύλο του σταυρού», τα οποία προσκυνούμε, όπως «και κάθε άγιο ναό του Θεού και καθετί στο οποίο αναφέρεται το όνομα του Θεού, όχι εξαιτίας της φύσης τους, αλλά επειδή είναι δοχεία θείας ενέργειας». Αλλά και «αγγέλους και ανθρώπους και κάθε ύλη μέτοχο της θείας ενέργειας σέβομαι και προσκυνώ λόγω της θείας ενέργειας».

Σε κάθε όμως περίπτωση «δεν πρέπει να προσκυνούμε κανέναν ως Θεό, παρά μόνο τον κατά φύση Θεό, αλλά σε όλους να αποδίδουμε την οφειλή λόγω του Κυρίου». Τιμητική λοιπόν προσκύνηση πρέπει να αποδίδεται και στις εικόνες και γενικά στα καθαγιασμένα πρόσωπα ή πράγματα, «και η προσκύνηση και η λατρεία» να επιφυλάσσεται σε μόνο το Θεό. Είναι άλλη «η προσκύνηση της λατρείας» που ανήκει μόνο στο Θεό, και άλλη «αυτή που αποδίδεται από τιμή». «Προσκυνούμε λοιπόν τις εικόνες χωρίς να προσφέρουμε την προσκύνηση στην ύλη, αλλά μέσω αυτών σε αυτούς που εικονίζονται σε αυτές. Διότι η τιμή της εικόνας μεταβαίνει στο πρωτότυπο, όπως λέει ο θείος Βασίλειος» (36).

9)   Αλλά ο άγιος Πατέρας προχωρεί και παραπέρα επεξηγώντας με λίγα μεν λόγια, αλλά αρκετά αξιοσημείωτα και τις ωφέλειες που προέρχονται από τη χρήση των αγίων εικόνων. Και πρωτίστως τονίζει, ότι «η εικόνα είναι υπόμνημα και ό,τι ακριβώς είναι το βιβλίο για όσους ξέρουν γράμματα, το ίδιο είναι για τους αγράμματους η εικόνα. Και ό,τι είναι για την ακοή ο λόγος, το ίδιο είναι για την όραση η εικόνα».

«Για αυτό πρόσταξε ο Θεός να κατασκευαστεί κιβωτός (της Διαθήκης) από ξύλα άσηπτα και να τοποθετήσουν σε αυτήν τις πλάκες, τη ράβδο, τη χρυσή στάμνα με το μάννα, για να θυμίζει αυτά που έγιναν και να προτυπώνει όσα θα γίνουν». «Διότι ήταν εικόνες που υπήρχαν για υπόμνηση, τιμώμενες όχι ως θεοί, αλλά ως μέσα που οδηγούν στην ανάμνηση των θείων ενεργειών». «Πώς λοιπόν εμείς δεν θα εικονογραφήσουμε τα σωτήρια πάθη και θαύματα του Χριστού και Θεού μας, έτσι ώστε όταν με ρωτά ο γιος μου τι είναι αυτό; Θα πω ότι ο Θεός Λόγος έγινε άνθρωπος και μέσω αυτού όλη η φύση επέστρεψε στην αρχαία μακαριότητα;».

Επιπλέον «αυτών που έζησαν ακολουθώντας τα ίχνη του Κυρίου, αυτών τα κατορθώματα και τα πάθη ζωγραφίζουμε, έτσι ώστε να καλλιεργείται ο ζήλος μας να τα μιμηθούμε». Τα παραδείγματα εκείνων τοποθετούμενα και παριστάμενα στα μάτια μας ζωντανά με τα χρώματα του ζωγράφου διεγείρουν σε εμάς τον πόθο και μας παρακινούν σε μίμηση αυτών.

Επιπλέον είναι οι εικόνες και αγωγοί χάριτος στους πιστούς. Εάν «η σκιά των αποστόλων, τα σουδάρια και τα μαντήλια απομάκρυναν τις αρρώστιες και φυγάδευαν τα δαιμόνια, πώς λοιπόν να μη δοξάζεται η σκιά και η εικόνα των αγίων;». Και «θεία χάρη δίνεται στα υλικά στοιχεία με την προσαγόρευση των εικονιζομένων» (37).

Αυτή είναι στις γενικές της γραμμές η θεωρητική δικαίωση του δόγματος αυτού της μίας αγίας Εκκλησίας που αντιτάχθηκε για απόκρουση των ενστάσεων και κατηγοριών αυτών που καταπολεμούσαν την προσκύνηση των αγίων εικόνων.

Παραπομπές:

(31) Λόγος Α παραγρ.14,16 και Λόγος Γ 25, Μ. 94,1236,1345

(32) Λόγος Α 16 και Γ΄8, δες και Α΄6-8, και Β΄7,8, Μ. 94, 1248,1328

(33) Α΄23, δες και Β΄16, Μ. 94,1257

(34) Α΄9-13 και Γ΄18-23, Μ. 94,1240 και εξής

(35) Α΄ 16, Β΄13,14, Μ. 94,1245.

(36) Λόγος Γ΄33-36,40, Δες και Α΄8, 14,16 και Β΄11 και Λόγος Γ΄40 και Α΄21, Μ. 94, 1352,1356

(37) Λόγος Α΄17 και εξής, 18 και εξής, 21, Μ. 94, 1248,1249,1252,1264.

      

Εύρεση

Δημοφιλή Θέματα (Α-Ω)

αγάπη (600) Αγάπη Θεού (340) αγάπη σε Θεό (248) αγάπη σε Χριστό (166) άγγελοι (68) Αγγλικανισμός (1) Αγία Γραφή (227) Αγιασμός (10) Άγιο Πνεύμα (96) Άγιο Φως (1) άγιοι (178) άγιος (197) αγνότητα (42) άγχος (36) αγώνας (106) αγώνας πνευματικός (267) αδικία (6) Αθανασία (7) Αθανάσιος ο Μέγας (4) αθεΐα (127) αιρέσει (1) αιρέσεις (362) αιωνιότητα (14) ακηδία (4) ακτημοσὐνη (14) αλήθεια (111) αμαρτία (339) Αμβρόσιος άγιος (3) άμφια (1) Αμφιλόχιος της Πάτμου (4) Ανάληψη Χριστού (4) Ανάσταση (142) ανασταση νεκρών (31) ανθρώπινες σχέσεις (322) άνθρωπος (303) αντίχριστος (11) Αντώνιος, Μέγας (5) αξιώματα (15) απἀθεια (5) απελπισία (9) απιστία (21) απληστία (5) απλότητα (16) αποκάλυψη (8) απόκρυφα (17) Απολογητικά Θέματα (1) αργολογία (3) αρετή (199) Αρσένιος Όσιος (5) ασθένεια (108) άσκηση (63) αστρολογία (2) Αυγουστίνος άγιος (3) αυταπάρνηση (31) αυτεξούσιο (2) αυτογνωσία (147) αυτοθυσἰα (26) αυτοκτονία (9) αχαριστία (6) Β Παρουσία (10) Β' Παρουσία (11) βάπτιση (17) βάπτισμα (31) Βαρβάρα αγία (1) Βαρσανουφίου Οσίου (31) Βασιλεία Θεού (32) Βασίλειος ο Μέγας (30) Βελιμίροβιτς Νικόλαος Άγιος (32) βία (4) βιβλίο (31) βιοηθική (10) βίος (1) Βουδδισμός (5) γαλήνη (1) γάμος (125) Γένεση (5) Γέννηση Κυρίου (14) Γεροντικόν (195) Γερόντισσα Γαβριηλία (1) Γεώργιος Άγιος (1) γηρατειά (11) γιόγκα (4) γλώσσα (64) γνώση (25) Γνωστικισμός (3) γονείς (134) Γρηγόριος Νεοκαισαρείας άγιος (1) Γρηγόριος Νύσσης Άγιος (2) Γρηγόριος ο Θεολόγος (20) Γρηγόριος ο Παλαμάς όσιος (9) γυναίκα (36) δάκρυα (57) δάσκαλος (24) Δεύτερη Παρουσία (26) Δημήτριος Άγιος (1) Δημιουργία (62) διάβολος (233) Διάδοχος Φωτικής όσιος (13) διαίσθηση (1) διακονία (4) διάκριση (147) διάλογος (5) δικαιο (4) δικαιοσύνη (38) Διονύσιος Αρεοπαγίτης Άγιος (2) Διονύσιος Κορίνθου άγιος (1) Δογματικα Θέματα (205) Δογματική Τρεμπέλα (1) δύναμη (68) Δωρόθεος αββάς (10) εγκράτεια (19) εγωισμός (248) εικόνες (34) Ειρηναίος Λουγδούνου άγιος (4) ειρήνη (54) εκκλησία (235) Εκκλησιαστική Ιστορία (24) Εκκλησιαστική περιουσία (3) έκτρωση (5) έλεγχος (16) ελεημοσύνη (114) ελευθερία (62) Ελλάδα (19) ελπίδα (61) εμπιστοσὐνη (58) εντολές (12) Εξαήμερος (2) εξέλιξης θεωρία (16) Εξομολόγηση (167) εξωγήινοι (13) εξωσωματική γονιμοποίηση (5) Εορτή (3) επάγγελμα (17) επιείκεια (2) επιμονἠ (52) επιστήμη (108) εργασία (79) Ερμηνεία Αγίας Γραφής (181) έρωτας (19) έρωτας θείος (9) εσωστρέφεια (1) Ευαγγέλια (190) Ευαγγέλιο Ιωάννη Ερμηνεία (33) Ευαγγελισμός (2) ευγένεια (15) ευγνωμοσὐνη (42) ευλογία (5) Ευμένιος Όσιος γέροντας (7) ευσπλαχνία (34) ευτυχία (65) ευχαριστία (53) Εφραίμ Κατουνακιώτης Όσιος (22) Εφραίμ ο Σύρος όσιος (6) εχεμύθεια (1) ζήλεια (15) ζώα (46) ζωή (34) ηθική (14) ησυχία (32) θάνατος (299) θάρρος (99) θαύμα (253) θέατρο (5) Θεία Κοινωνία (179) Θεία Λειτουργία (127) θεία Πρόνοια (14) θἐλημα (54) θέληση (38) θεογνωσία (2) Θεόδωρος Στουδίτης όσιος (36) θεολογία (29) Θεός (330) Θεοφάνεια (6) Θεοφάνους Εγκλείστου Αγίου (4) θέωση (6) θλίψεις (279) θρησκείες (43) θυμός (100) Ιάκωβος Αδελφόθεος Άγιος (1) Ιάκωβος Τσαλίκης Όσιος (14) ιατρική (13) Ιγνάτιος Θεοφόρος (9) Ιγνάτιος Μπριαντσανίνωφ Άγιος (6) ιεραποστολή (47) ιερέας (177) ιερωσύνη (16) Ινδουισμός (14) Ιουδαίοι (1) Ιουστίνος άγιος (3) Ιουστίνος Πόποβιτς Άγιος (58) Ιππόλυτος άγιος (1) Ισαάκ ο Σύρος (5) Ισίδωρος Πηλουσιώτης όσιος (36) Ισλάμ (11) Ιστορία Ελληνική (8) Ιστορία Παγκόσμια (14) Ιστορικότης Χριστού (1) Ιωάννης Δαμασκηνός Άγιος (1) Ιωάννης Θεολόγος (3) Ιωάννης Κροστάνδης (329) Ιωάννης Χρυσόστομος (397) Ιωσήφ Ησυχαστής Άγιος (5) Καινή Διαθήκη Ερμηνεία (136) Καινή Διαθήκη κριτικό κείμενο NestleAland (5) Κανόνες Εκκλησίας (4) καρδιά (115) Κασσιανός Όσιος (4) κατάκριση (132) καταναλωτισμός (8) Κατηχητικό (4) καύση νεκρών (1) κενοδοξία (14) κήρυγμα (53) Κίνητρα (3) Κλήμης Αλεξανδρέας (1) Κλήμης Ρώμης άγιος (1) Κλίμακα (6) κλοπή (5) Κοίμησις Θεοτόκου (25) κοινωνία (167) κόλαση (50) Κόντογλου Φώτης (4) Κοσμάς Αιτωλός Άγιος (2) Κουάκεροι (1) ΚράτοςΕκκλησία (1) Κρίσις Μέλλουσα (47) Κυπριανός άγιος (1) Κύριλλος Άγιος (1) Λατρεία Θεία (75) λείψανα (9) λογική (1) λογισμοί (114) λόγος Θεού (21) Λουκάς Κριμαίας Άγιος (12) λύπη (60) μαγεία (19) μακροθυμία (5) Μανιχαϊσμός (1) Μάξιμος Ομολογητής (15) Μαρία Αιγυπτία Αγία (1) Μαρκίων αιρετικός (1) μάρτυρες (24) μεγαλοσὐνη (7) Μεθοδιστές (1) μελέτη (59) μετά θάνατον (44) μετά θάνατον ζωή (101) Μεταμόρφωση (11) μετάνοια (364) Μετάσταση (1) μετάφραση (13) Μετενσάρκωση (8) μητέρα (56) Μητροπολίτης Σουρόζ Αντώνιος (2) μίσος (11) ΜΜΕ (4) μνημόσυνα (9) μοναξιά (21) μοναχισμός (114) Μορμόνοι (1) μόρφωση (20) μουσική (8) Ναός (17) ναρκωτικά (4) Νέα ΕποχήNew Age (1) Νεκτάριος άγιος (27) νέοι (27) νεοπαγανισμός (7) νηστεία (67) νήψη (2) Νικηφόρος ο Λεπρός Άγιος (3) Νικόδημος Αγιορείτης Άγιος (1) Νικόλαος Άγιος (8) Νικόλαος Καβάσιλας Άγιος (2) Νικόλαος Πλανάς Άγιος (1) νους (53) οικονομία (2) Οικουμενισμός (4) ομολογία (3) ομορφιά (17) ομοφυλοφιλία (2) όνειρα (35) οραμα (25) οράματα (32) οργή (2) ορθοδο (1) Ορθοδοξία (292) όρκος (1) πάθη (266) πάθος (38) παιδεία (24) παιδιά (138) Παΐσιος Όσιος (380) Παλαιά Διαθήκη (7) Παλαιά Διαθήκη Ερμηνεία (10) παλαιοημερολογίτες (16) Παναγία (333) Παπαδόπουλος Στυλιανός (3) παράδειγμα (38) Παράδεισος (113) Παράδοση Ιερά (9) Παρασκευή Αγία (1) Παρθένιος ο Χίος Όσιος (2) Πάσχα (22) πατήρ Νικόλαος Πουλάδας (21) πατρίδα (9) Πατρολογία (19) Παύλος Απόστολος (4) πειρασμοί (27) Πεντηκοστή (12) περιέργεια (3) Πέτρος Απόστολος (1) πίστη (539) πλησἰον (69) πλούτος (73) Πνευματικές Νουθεσίες (92) πνευματική ζωή (278) πνευματικός πατέρας (120) πνευματισμός (10) ποίηση (21) πόλεμος (28) πολιτική (25) πολιτισμός (9) Πορφύριος Όσιος (270) πραότητα (7) προθυμἰα (28) Πρόνοια (5) Πρόνοια Θεία (90) προορισμός (15) προσευχή (804) προσοχή (51) προσπἀθεια (139) προτεσταντισμός (29) προφητείες (15) ραθυμία (18) Ρωμαιοκαθολικισμός (36) Σάββας Καλύμνου Άγιος (1) Σαρακοστή (12) σεβασμός (28) Σεραφείμ του Σαρώφ Όσιος (11) Σιλουανός Άγιος (2) σιωπή (14) σοφία (54) Σπυρίδων Άγιος (2) σταθερότητα (2) Σταυρός (84) Σταυροφορίες (4) Σταύρωση (52) συγχώρηση (92) συκοφαντία (2) Συμεών Νέος Θεολόγος όσιος (88) συμπὀνια (23) συναξάρι (2) συνείδηση (25) σχίσμα (34) σώμα (49) σωτηρία (47) Σωφρόνιος του Έσσεξ Άγιος (35) τάματα (2) ταπεινοφροσύνη (270) ταπείνωση (195) Τέλος Κόσμου (4) Τερτυλλιανός (1) Τεσσαρακοστή Μεγάλη (6) τέχνη (1) τιμωρία (19) Τριάδα Αγία (35) τύχη (2) υγεία (8) υλικά αγαθά (43) υπακοή (124) Υπαπαντή (2) υπαρξιακά (73) υπερηφἀνεια (55) υποκρισία (25) υπομονή (221) φανατισμός (5) φαντασία (5) φαντάσματα (3) φιλαργυρἰα (9) φιλαυτἰα (10) φιλία (30) φιλοσοφία (23) Φλωρόφσκυ Γεώργιος (3) φόβος (56) φὀβος Θεοὐ (26) φως (44) Φώτιος άγιος (1) χαρά (123) Χαράλαμπος Άγιος (1) χάρις θεία (119) χαρίσματα (39) Χειρόγραφα Καινής Διαθήκης (1) Χριστιανισμός (21) χριστιανός (101) Χριστός (361) Χριστούγεννα (69) χρόνος (36) ψαλμωδία (7) ψεύδος (22) ψυχαγωγία (10) ψυχή (269) ψυχολογία (25)