Έπαινος
προς σωτηρία
Έτσι συνήθιζε ο Παύλος, και για μικρά κατορθώματα να πλέκη μεγάλα εγκώμια, όχι για κολακεία. Προβαίνει στον έπαινο για τη σωτηρία τους.
Ε.Π.Ε. 18α,138
και έλεγχος
Πλησίασε αυτόν που αμαρτάνει, και πες του κάποιο μικρό εγκώμιο, για τα άλλα, τα καλά που οπωσδήποτε έχει. Ανάμιξε το εγκώμιο με τους ελέγχους.
Ε.Π.Ε. 18α,760-762
ευπαράδεκτος μαζί του ο έλεγχος
Δεν υπάρχει άνθρωπος, που δεν θα δεχόταν με ευχαρίστησι κάποιον έπαινο. Έτσι με τα επαινετικά λόγια, γίνεται δεκτός εύκολα και ο έλεγχος.
Ε.Π.Ε. 19,366
κίνδυνος
Επαινούν κάποιον συνέχεια; Αυτό τον πιέζει σαν δουλεία. Διότι δεν τολμά να κάνη πράγματα σωστά, χωρίς το φόβο, μήπως δεν αρέσουν σ’ αυτούς που τον επαινούν. Η καλή του φήμη είναι βαρειά δεσμά.
Ε.Π.Ε. 19,632
δεν επεζητείται
Τι λέει, λοιπόν, ο απόστολος Παύλος; Πρέπει να ζη ο άνθρωπος, αποβλέποντας σε επαίνους; Πρόσεχε: Δεν μίλησε μόνο για τον έπαινο, αλλ’ είπε και να ενεργής τα αξιέπαινα, χωρίς ν’ αποβλέπης στον έπαινο.
Ε.Π.Ε. 22,38
έργα του Ευαγγελίου
Δόξασε ο άλλος την Εκκλησία; Αύξησε τους πιστούς της συνάξεως; Να τον επαινέσης. Έτσι διπλά στεφάνια θα έχης: Και θα έχης νικήση τη ζήλεια και θα έχης δείξη την αγάπη σου.
Ε.Π.Ε. 22,316
κάνουμε πως δεν τον θέλουμε!
Παριστάνουμε, ότι δεν θέλουμε τους επαίνους των άλλων, για να επισύρουμε έτσι μεγαλύτερους επαίνους, για να μας θαυμάσουν ακόμα περισσότερο. Επομένως το κάνουμε, όχι γιατί δεν θέλουμε τα εγκώμια, αλλά για να τα αυξήσουμε. Όλα για τη δόξα μας γίνονται, όχι για την αλήθεια. Γι’ αυτό και όλα είναι κούφια, μάταια.
E.Π.E. 25,236
από το Θεό
Σε ένα μόνο να αποβλέπουμε, στο πως θα μας επαινέση ο Θεός. Αν αυτό προσέχουμε, δεν θα επιδιώξουμε ποτέ τα ανθρώπινα. Αλλά κι αν συμβή κάτι τέτοιο, θα το περιφρονήσουμε, θα το περιγελάσουμε, θα το σιχαθούμε.
Ε.Π.Ε. 24,50
αγίου
Είδατε γλώσσα καθαρή. Ακούσατε λόγο προσεκτικό από κάθε πλευρά. Απολαύσατε νερό που αναβλύζει αιώνια ζωή. Είδατε πηγή, από όπου ξεκινούν ποτάμια με καθαρό χρυσάφι.
Ε.Π.Ε. 27,156

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 222-224)

541. Ανάμεσα στον Θεό και σ’ εμένα, ανάμεσα στον πλησίον και σ’ εμένα, συχνά ενεργούν και κινούνται σκοτεινές και κακές δυνάμεις. Το γνωρίζω εκ πείρας, με απόλυτο βεβαιότητα.

542. Έχε νηπιακή απλότητα στις σχέσεις σου με τους ανθρώπους και με τον Θεό. Η απλότης της καρδιάς είναι το ύψιστο και πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου. Ο ίδιος ο Θεός είναι τελείως απλός, γιατί είναι τελείως πνευματικός και τελείως αγαθός. Μην αφήνεις λοιπόν την καρδιά σου μοιρασμένη ανάμεσα στο καλό και το κακό.

543. Η αγάπη που έχει για μας ο Θεός, ο εν Τριάδι Θεός, είναι τόσο μεγάλη, τόσο απροσμέτρητος, ώστε μπροστά της κάθε ανθρώπινη κακία, που στρέφεται εναντίον μας, είναι εντελώς ασήμαντος, ένα τίποτε. Ο Θεός μας αγαπά. Αυτό αρκεί και υπεραρκεί. Τι μπορούν να μας κάμουν οι άνθρωποι, όταν ο Θεός μας αγαπά;

544. Στον ναό του Θεού, οι απλές, πιστές ψυχές νοιώθουν ότι βρίσκονται στο σπίτι του Ουράνιου Πατρός μας. Νοιώθουν ελευθερία, χαρά, φως. Εδώ, οι αληθινοί χριστιανοί παίρνουν μια πρόγευσι της μελλούσης βασιλείας, που ετοιμάσθηκε γι’ αυτούς «από καταβολής κόσμου» (Ματθ. κε’ 34), της μελλούσης ελευθερίας από κάθε αμαρτία και από τον θάνατο, της μελλούσης ειρήνης και ευλογίας. Πότε παίρνεις αυτή την πρόγευσι; Όταν είσαι στραμμένος με όλο σου το είναι στον Θεό. Όταν του προσεύχεσαι θερμά. Όταν έχης αποφασίσει ανένδοτα να του αφιερώσης τη ζωή σου και είσαι ενάρετος στον καθημερινό σου βίο.

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 225-226)

540. Εμπιστοσύνη στον Θεό σημαίνει να στηρίξουμε σ’ Αυτόν τη ζωή μας, το μέλλον μας και να περιμένουμε ήσυχοι την εκπλήρωσι των υποσχέσεών του. Η ελπίδα προέρχεται από την πίστι όπως το ρεύμα από την πηγή, πιστεύουμε, ότι ο Κύριος είναι πανάγαθος και ελεήμων. Ότι μας αγαπά σαν Πατέρας. Ότι θέλει το καλό μας και μόνο το καλό μας. Είναι πάνσοφος και παντογνώστης και, άρα, γνωρίζει καλύτερα από ό,τι εμείς οι ίδιοι τι πράγματι μας είναι αναγκαίο και χρήσιμο. Είναι παντοδύναμος και μπορεί όλα να τα πραγματοποιήση προς όφελός μας. Είναι άγιος και δίκαιος, άρα και όλα τα λόγια του είναι αλήθεια. Οι υποσχέσεις του είναι αμετακίνητες. Η μεγαλύτερη απόδειξις της αγάπης του Θεού προς τον άνθρωπο είναι ότι δεν φείσθηκε ούτε τον ίδιο Μονογενή του Υιό, αλλά τον παρέδωσε για χάρι μας στον Σταυρό και τον θάνατο. Ας αισθανθούμε λοιπόν βαθειά το έλεος, τη σοφία, τη δύναμι και την αγιότητα του Θεού και ας του εμπιστευθούμε όλη μας τη ζωή, όπως το μικρό παιδί εμπιστεύεται τον εαυτό του στην αγκάλη της μητέρας του ή όπως το πλοίο εμπιστεύεται στις άγκυρές του. «Μακάριοι πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾿ αὐτῷ (Ψαλμ. β’ 13). «Κύριος στερέωμά μου καὶ καταφυγή μου καὶ ῥύστης μου… ἐλπιῶ ἐπ᾿ αὐτόν» (Ψαλμ. ιζ’ 3). «Εὐλογημένος ὁ ἄνθρωπος, ὃς πέποιθεν ἐπὶ τῷ Κυρίῳ» (Ιερεμ. ιζ’ 7). «Ου φοβηθήσομαι από μυριάδων λαού των κύκλω συνεπιτιθεμένων μοι» (Ψαλμ. γ’ 7).

Αλλά το να έχουμε εμπιστοσύνη στον Θεό, δεν θα πη ότι μπορούμε να είμαστε αμελείς και ράθυμοι. Η ουσία της χριστιανικής ελπίδος είναι ζώσα, ενεργητική. Σημαίνει αγώνα και προσπάθεια στον στίβο των αρετών. Σημαίνει πλησίασμα του Θεού με την πρόοδο στις αρετές. «Ὅν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπί τάς πηγάς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή μου πρός σέ, ὁ Θεός. Εδίψησεν ἡ ψυχή μου πρὸς τὸν Θεὸν τὸν ζῶντα· πότε ἥξω καὶ ὀφθήσομαι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ;» (Ψαλμ. μα’ 2, 3).

 (Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 224-225)

Δεν υπάρχει ανώτερο πράγμα απ’ αυτό που λέγεται μετάνοια και εξομολόγηση. Αυτό το μυστήριο είναι η προσφορά της αγάπης του Θεού στον άνθρωπο. Μ’ αυτό τον τέλειο τρόπο απαλλάσσεται ο άνθρωπος απ’ το κακό. Πηγαίνουμε, εξομολογούμαστε, αισθανόμαστε τη συνδιαλλαγή μετά του Θεού, έρχεται η χαρά μέσα μας, φεύγει η ενοχή. Στην Ορθοδοξία δεν υπάρχει αδιέξοδο. Δεν υπάρχει αδιέξοδο, γιατί υπάρχει ο εξομολόγος, που έχει την χάρη να συγχωρεί. Μεγάλο πράγμα ο πνευματικός!

Εγώ από μικρός το είχα – και τώρα ακόμη. Όταν συνέβαινε να αμαρτήσω, το εξομολογιόμουνα και μου έφευγαν όλα. Πετούσα απ’ τη χαρά μου. Είμαι αμαρτωλός, αδύνατος· καταφεύγω στην ευσπλαχνία του Θεού, σώζομαι, γαληνεύω, τα ξεχνάω όλα. Κάθε μέρα σκέπτομαι ότι αμαρτάνω, αλλά επιθυμώ ό,τι μου συμβαίνει να το κάνω προσευχή και να μην το κλείνω μέσα μου.

Η αμαρτία κάνει τον άνθρωπο πολύ μπερδεμένο ψυχικά. Το μπέρδεμα δεν φεύγει με τίποτα. Μόνο με το φως του Χριστού γίνεται το ξεμπέρδεμα. Την πρώτη κίνηση την κάνει ο Χριστός. «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες…». Μετά εμείς οι άνθρωποι αποδεχόμαστε αυτό το φως με την αγαθή μας προαίρεση, που την εκφράζουμε με την αγάπη μας απέναντί Του, με την προσευχή, με τα μυστήρια.

Για να μετανοήσει η ψυχή, πρέπει να ξυπνήσει. Εκεί, στο ξύπνημα αυτό, γίνεται το θαύμα της μετανοίας. Κι εδώ βρίσκεται η προαίρεση του ανθρώπου. Το ξύπνημα, όμως, δεν έγκειται μόνο στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος μόνος δεν μπορεί. Επεμβαίνει ο Θεός. Τότε έρχεται η θεία χάρις. Χωρίς τη χάρη δεν μπορεί να μετανοήσει ο άνθρωπος. Η αγάπη του Θεού θα κάνει το παν. Μπορεί να μεταχειρισθεί κάτι -μία ασθένεια ή κάτι άλλο, εξαρτάται- για να φέρει τον άνθρωπο σε μετάνοια. Άρα η μετάνοια δια της θείας χάριτος κατορθούται. Απλά και απαλά εμείς θα κάνουμε μία κίνηση προς τον Θεό κι από κει και πέρα έρχεται η χάρις.

Μπορεί να μου πείτε: «Τότε με την χάρη γίνονται όλα». Αυτό είναι ένα λεπτό σημείο. Γίνεται κι εδώ εκείνο ακριβώς που λέω. Δεν μπορούμε ν’ αγαπήσουμε τον Θεό, αν ο Θεός δεν μας αγαπήσει. Ο Απόστολος Παύλος το λέγει πολύ ωραία: «Νῦν δὲ γνόντες Θεόν, μᾶλλον δὲ γνωσθέντες ὑπὸ Θεοῦ…». Το ίδιο συμβαίνει και με τη μετάνοια. Δεν μπορούμε να μετανοήσουμε, αν ο Κύριος δεν μας δώσει μετάνοια. Και αυτό ισχύει για τα πάντα. Δηλαδή ισχύει το Γραφικό: «Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν». Αν δεν υπάρχουν προϋποθέσεις για να εγκύψει μέσα μας ο Χριστός, μετάνοια δεν έρχεται. Οι προϋποθέσεις είναι η ταπείνωση, η αγάπη, η προσευχή, οι μετάνοιες, ο κόπος για τον Χριστό. Αν δεν είναι το συναίσθημα αγνό, αν δεν υπάρχει απλότητα, αν η ψυχή έχει ιδιοτέλεια, δεν έρχεται η θεία χάρις. Συμβαίνει τότε να πηγαίνουμε να εξομολογούμαστε, αλλά να μην αισθανόμαστε ανακούφιση.

Η μετάνοια είναι πολύ λεπτό πράγμα. Η μετάνοια η αληθινή θα φέρει τον αγιασμό. Η μετάνοια μας αγιάζει.

(Γέροντας Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης, "Βίος και λόγοι", 3η έκδ., Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής – Χρυσοπηγής, Χανιά, 2003)