(Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Μ. Βασιλείου, Χαρώνη Βασιλείου). 

Α') ΤΗΝ ΕΚΗΡΥΤΤΑΝ ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ 

1410. Θρηνούν για μας οι προφήτες και μας παρακινούν να θρηνήσουμε γοερά, ώστε από τα προφητικά λόγια να συναισθανθούμε και να αναγνωρίσουμε τις αμαρτίες μας, να πενθήσουμε με οδύνη για την καταστροφή μας και να ταλαιπωρήσουμε τη σάρκα μας με κόπους και μόχθους.
Από ένα τέτοιον λοιπόν (το Δαβίδ) ξεσχίζεται το πένθιμο ένδυμα, που ντύθηκε, όταν πενθούσε με συντριβή για την αμαρτία του. Ντύνεται δε το χιτώνα1 της χαράς και της ευφροσύνης και το ιμάτιο (το ένδυμα) της σωτηρίας, τα λαμπρά αυτά φορέματα του γάμου, με τα οποία οποίος είναι στολισμένος, δεν θα εκδιωχτεί από τον ουράνιο νυμφώνα. «Έσχισες το τρίχινο ένδυμα που φορούσα λόγω του πένθους και με έζωσες γύρω γύρω με ευφροσύνη»2. Ο σάκος (το τρίχινο ένδυμα), επειδή είναι σύμβολο ταπεινώσεως, συνεργεί στη μετάνοια Γιατί λέει: «Πριν από πολύν καιρό θα είχαν μετανοήσει, αν κάθονταν με συντριβή κάτω στη γη και έφεραν τα σύμβολα του πένθους επάνω στο κεφάλι τους»3. (ΕίςΚ& Ψαλμ., 7, ΕΠΕ5,156ΒΕΠ 52,61ΜΟ 29,321).
1..Το εσωτερικό ένδυμα των ανδρών που έφθανε μέχρι τα πόδια. Το ιμάτιο ήταν το εξωτερικό ένδυμα, το επανωφόρι. Η φράση είναι του προφήτη Ησαΐα: «Ενέδυσε με ιμάτιον σωτηρίου και χιτώνα ευφροσύνης» (61,10). Τα λόγια αυτά επαναλαμβάνει και ο ιερεύς, όταν ντύνεται το στιχάριο.
2.Ψαλμ. 29,12. 3. Λουκ. 10,13.
Β') ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΡΑΚΤΉ
1411.«Εβρισες κάποιον άνθρωπο και τον εκακολόγησες; Επαίνεσε τον τώρα. "Εδειξες πλεονεξία και επήρες ξένα πράγματα; Επίστρεψέ τα. Εμέθυσες; Νήστεψε. "Εδειξες αλαζονεία; Ταπεινώσου. Εφθόνησες κάποιον; Παρακάλεσε τώρα το Θεό γι’ αυτόν. "Εκαμες φόνο; Να υποστείς το μαρτύριο ή να κάμεις εκείνο που είναι ισοδύναμο με το μαρτύριο αφού εξομολογηθείς την αμαρτία σου, βασάνισε (ταλαιπώρησε) το σώμα σου. Και τότε, μετά την εξομολόγηση, είσαι άξιος να ψάλλεις στο Θεό με δεκάχορδο ψαλτήρι».
« (Εις ΛΒ' Ψαλμ., 2, ΕΠΕ 5, 164ΒΕΙΓ52,64ΜΟ 29,325,328).
ΕΡΩΤΉΣΙΣ 297
1412. Με ποιον τρόπο πρέπει να επιστρέψει κανείς από τις αμαρτίες.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Να μιμείται κανείς τη διάθεση του Δαβίδ, που είπε πρώτα: «Συναισθάνθηκα την ανομία μου και δεν έκρυψα την αμαρτία μου. Είπα: θα εξομολογηθώ την ανομία μου στον Κύριο»1. Έπειτα δε με το να διηγείται τον τρόπο της επιστροφής με τον έκτο ψαλμό2 και με άλλους ψαλμούς με πολλούς τρόπους. Επίσης με το να μαθαίνει εκείνος που επιστρέφει, από τον απόστολο Παύλο, αυτά που εμαρτύρησε ότι έγιναν από τους Κορινθίους για το αμάρτημα κάποιου άλλου, λέγοντας: «Η λύπη που είναι σύμφωνη με το θέλημα του Θεού έχει ως αποτέλεσμα μετάνοια που οδηγεί στη σωτηρία»3, και προσθέτοντας τα γνωρίσματα της λύπης. «Το ότι η κατά Θεόν λύπη φέρνει μετάνοια αποδεικνύεται και από τη δική σας περίπτωση. Γιατί το ότι λυπηθήκατε σύμφωνα με το θέλημα του Θεού σάς έκαμε δραστήριους και σάς οδήγησε σε απολογία και αγανάκτηση εναντίον αυτού που αμάρτησε προκλητικά και φόβο, μήπως τιμωρηθείτε από το Θεό, και πόθο να με ξαναδείτε και ζήλο και εκδίκηση κατά του κακού. Με όλη τη διαγωγή σας αποδείξατε ότι είσθε καθαροί β αυτή την υπόθεση»4. "Ώστε από αυτά είναι φανερό ότι πρέπει όχι μόνον να αποφεύγουμε την αμαρτία και να υποφέρουμε αυτά τα πράγματα για χάρη εκείνων που αμαρτάνουν, αλλά και να απομακρυνόμαστε από τους ίδιους τους αμαρτάνοντες γιατί ο Δαβίδ μεν το εδήλωσε αυτό, όταν είπε: «Φύγετε μακριά μου όλοι όσα εργάζεσθε την ανομία»5, ο δε απόστολος Παύλος παράγγειλε ότι με τέτοιο Χριστιανό δεν πρέπει ούτε να συντρώγουμε6. 
(Όροι κατ' επιτομήν, ερώτ. 297, ΕΠΕ 9, 370372 ΒΕΠ53, 356 ΜΟ 31, 12921293).
Ι.Ψαλμ.31,5. 2.«Κύριε, μη τω θυμφ σου έλεγξης με... Ελέησόν με, Κύριε, όχι άσθενης είμι...» (ψαλμ. 6ος). 3. Β' Κορ. 7,10 4.Β' Κορ. 7,11. 5.Ψαλμ. 6,9 6.Α' Κορ. 5,11.

1413. Πρέπει εκείνος, που λέει ότι μετανοεί για κάποιο αμάρτημα, να μη λυπάται μόνον για το αμάρτημά του, αλλά και να παρουσιάζει καρπούς αντάξιους της μετάνοιας1.
Εκείνος που παιδαγωγήθηκε με κανόνα για τα πρώτα αμαρτήματα και αξιώθηκε να λάβει συγχώρηση, εάν αμαρτήσει πάλι, προξενεί στον εαυτό του καταδίκη της θείας οργής χειρότερη από την προηγούμενη2.  (Επιστ. 22, Περί τελειότητος βίου μοναχών, 3, ΕΠΕ3, 469ΒΕΠ55, 43 ΜΟ 32,292).
1.Λουκ. 3,8: «Ποιήσατε καρπούς άξιους της μετάνοιας
2.Έβρ. 10,2629:«... χείρονος άξιωθήσεται τιμωρίας ο τον ΥΙόν του Θεού καταπατήσας και το αίμα της διαθήκης κοινόν ήγησάμενος, εν ω ήγιάσθη, και το Πνεύμα της χάριτος ένυβρίσας».

1414.Σ’ εκείνους που μετανοούν δεν φθάνει μόνον η απομάκρυνση από την αμαρτία, για να σωθούν έχουν ανάγκη και από έργα αντάξια της μετάνοιας.
[Ηθικά όρος Α΄,κεφ γ΄ ΒΕΠ53,38-MG31,701C]

1415. Ποιοι είναι οι άξιοι καρποί της μετανοίας.
Καρποί της μετανοίας είναι τα αντίθετα προς την αμαρτία έργα της δικαιοσύνης και της αρετής που οφείλει να καρποφορεί εκείνος που μετανοεί, εφαρμόζοντας τα λόγια του αποστόλου Παύλου: «Να καρποφορείτε πλούσια κάθε καλό έργο»1.
(Oροι και επιτομήν, 287, ΕΠΕ9,356 ΒΕΠ53,351ΜΟ 31,1284).
Επιστ. 22, Περί τελειότητος βίου μοναχών, 3, ΕΠΕ3, 469ΒΕΠ55, 43 ΜΟ 32,292).
1.Κολ.1,10
ΕΡΩΤΉΣΙΣ Ι'
1416. Με ποιου είδους φόβο και με ποιου είδους δάκρυα οφείλει να εγκαταλείψει τα αμαρτήματα η ψυχή που ταλαιπωρήθηκε μέσα σε πολλές αμαρτίες, και με ποια ελπίδα και διάθεση οφείλει να προσέλθει στο Θεό.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Πρώτα η ψυχή οφείλει να μισήσει την καταδικασμένη (την υπό κατηγορία) προηγούμενη ζωή της, να σιχαθεί και να αποστραφεί την ανάμνησή της, γιατί η Γραφή λέει: «Έμίσησα και σιχάθηκα την αδικία, αγάπησα δε το νόμο σου»1. "Έπειτα οφείλει να διδαχθεί το φόβο από την απειλή της αιώνιας κρίσεως και κολάσεως, να αναγνωρίζει δε ως καιρό δακρύων τον καιρό της μετάνοιας, όπως έδίδαξε ο Δαβίδ στον έκτο Ψαλμό2. Αυτά πρέπει να γίνουν, αφού η ψυχή βεβαιωθεί για τον καθαρισμό των Αμαρτημάτων με το αίμα του Χριστού, μέσα ατό μέγα έλεος και στο πλήθος των οικτιρμών του Θεού.
ΓΟροι κατ' επιτομήν, Γ, ΕΠΕ 9,24ΒΕΠ53,235ΜΟ 31,1088). 1. Ψαλμ. 118,163. 2. «... Λούσω καθ’ εκάστην νύκτα την κλίνην μου, εν δάκρυσί μου την στρωμνήν μου βρέξω» (Ψαλμ. 6,7).

Γ) ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΉΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ ΠΡΟΣ ΕΞΕΥΜΕΝΙΣΜΟΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
1417. Τέτοια είναι η μετάνοια (έμπρακτη σαν εκείνη των Νινευιτών ],εκείνων που είναι ένοχοι σε αμαρτίες. Εμείς όμως την μεν αμαρτία διαπράττουμε συνεχώς και επίμονα, ενώ τη μετάνοια την αναλαμβάνουμε με αμέλεια και νωθρότητα. Ποιος από κείνους που προσεύχονται έχυσε έστω και ένα δάκρυ, ώστε να λάβει στον κατάλληλο καιρό βροχή και σταγόνες; Ποιος από κείνους που εξαλείφει τις αμαρτίες του, μιμήθηκε τον μακάριο Δαβίδ και έβρεξε το κρεβάτι του με δάκρυα; Ποιος έπλυνε τα πόδια ξένων και καθάρισε τη σκόνη της οδοιπορίας, ώστε στον κατάλληλο καιρό να εξευμενίσει το Θεό, ζητώντας παύση της ξηρασίας; Ποιος έθρεφε παιδί ορφανό από πατέρα, ώστε τώρα ο Θεός να ζωογονήσει προς χάρη μας τα σιτάρια, που σαν ορφανά κατακαίονται από τους ξηρούς άνεμους Ποιος περιέθαλψε χήρα βασανισμένη από τις δυσκολίες της ζωής, για να του ανταποδοθεί τώρα η αναγκαία τροφή; Ξέσχισε το άδικο συμβόλαιο, για να συγχωρηθεί έτσι η αμαρτία σου.
Εξαφάνισε τα δάνεια με τους βαρύτατους τόκους, για να βλαστήσει η γη τα συνηθισμένα προϊόντα της.
Δ’) Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΜΕΝΕΙ ΑΚΑΡΠΗ ΧΩΡΙΣ ΝΗΣΤΕΙΑ
1418. Κακοποιηθήκαμε από την αμαρτία" Ας θεραπευτούμε με τη μετάνοια. Η μετάνοια όμως χωρίς τη νηστεία είναι μάταια (ανενέργητη). «Καταραμένη να είναι η γη. Να σου φυτρώνει αγκάθια και τριβόλια»1. Προστάχτηκες να εγκρατεύεσαι, όχι να ζεις με απολαύσεις. Απολογήσου στο Θεό με νηστεία5Αλλά και ο τρόπος ζωής στον παράδεισο είναι εικόνα της νηστείας. Όχι μόνον επειδή ο άνθρωπος είχε την ίδια δίαιτα με τους αγγέλους και έτσι πετύχαινε την ομοίωση προς αυτούς με την ολιγάρκεια, αλλά και επειδή όσα ύστερα βρήκαν οι άνθρωποι με το εφευρετικό τους πνεύμα, δεν είχαν επινοηθεί καθόλου από εκείνους που τρέφονταν στον παράδεισο. Δεν υπήρχαν καθόλου οινοποσίες, καθόλου θυσίες ζώων, ούτε όσα θολώνουν το ανθρώπινο μυαλό. Επειδή δεν ενηστέψαμε, εκπέσαμε από τον παράδεισο. (Περί νηστείας Α 34, ΕΠΕ 6,28ΒΕΠ54,1213ΜΟ 31,168).
Ε') ΕΙΝΑΙ ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΟΠΟΙΟΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΕΝΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΖΗΤΕΙ ΕΛΕΟΣ
1419. «Κύριε ο Θεός μου, εφώναξα δυνατά σε Σένα πάνω στον πόνο μου και με γιάτρεψες»1. Είναι μακάριος εκείνος που γνωρίζει την πληγή που υπάρχει στο βάθος της ψυχής του, ώστε να μπορεί να πλησιάζει το θείο γιατρό και να λέει: «Γιάτρεψε με, Κύριε, γιατί από τη βαριά μου θλίψη κλονίστηκαν ακόμη και τα κόκαλά μου»2. Και: «Εγώ είπα Κύριε, ελέησε με, γιάτρεψε την ψυχή μου (που είναι βαριά τραυματισμένη), γιατί αμάρτησα σε Σένα»3.
(Εις Κ& Ψαλμ, 3, ΕΠΕ 5,140ΒΕΠ 52,56ΜΟ 29,309). 1. Ψαλμ. 29,3. 2.Ψαλμ. 6,3. 3.Ψαλμ. 40,5.
ΣΤ) ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΛΟΓΗ ΜΕ ΤΉ ΒΑΡΥΤΉΤΑ ΤΟΥ ΑΜΑΡΉΜΑΤΟΣ
1420.Πρόσεχε στον εαυτό σου» (στον εσωτερικό σου κόσμο)1, ώστε η βοήθεια που θα πάρεις από τη θεραπεία να είναι ανάλογη με το παράπτωμα. Είναι μεγάλο και βαρύ το αμάρτημα; Τότε χρειάζεται πολλή εξομολόγηση, πικρά δάκρυα, συνεχής αγρυπνία και διαρκής νηστεία. Είναι ελαφρό και υποφερτό το παράπτωμα; ”Ας εξισώνεται με αυτό και η μετάνοια». («Πρόσεχε σεαυτώ», 4, ΕΠΕ6, 224 ΒΕΠ54,31Μ0 31,205ΑΒ). 1. Δευτ. 15,9.
Ζ') ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΕΠΕΣΕ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΑΜΑΡΤΉΜΑ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΣΠΘ' (289)
1421.Τι πρέπει να κάνει εκείνος που μετανόησε, αλλά έπεσε πάλιν στο ίδιο αμάρτημα;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Το ότι μετανόησε κάποιος μια φορά και διέπραξε πάλι την ίδια αμαρτία αποδεικνύει ότι δεν εκαθάρισε πλήρως το πρώτο αίτιο εκείνης της αμαρτίας, από το όποιον, σαν κάποια ρίζα, φυτρώνουν πάλιν αναγκαστικά τα ίδια πάθη. Γιατί, όπως, αν θελήσει κάποιος να κόψει τα κλαδιά ενός φυτού, αφήνοντας τη ρίζα, η ρίζα που μένει δίνει τους ίδιους βλαστούς έτσι, επειδή μερικά αμαρτήματα δεν έχουν την αρχή τους μέσα τους, αλλά φυτρώνουν από αλλά, είναι μεγάλη ανάγκη εκείνος που θέλει να καθαριστεί από αυτά να ξεριζώσει τα πρώτα αίτια εκείνων των αμαρτημάτων. Πχ. η φιλονικία ή ο φθόνος δεν προέρχονται από τον εαυτό τους αλλά βλαστάνουν από τη ρίζα της φιλοδοξίας. Γιατί, επειδή οικειοποιείται (σφετερίζεται) ο άνθρωπος την ανθρώπινη δόξα, φιλονικεί με εκείνον που διακρίνεται ή φθονεί εκείνον που διαπρέπει. Εάν λοιπόν κάποιος που κυριεύθηκε μια φορά από φθόνο ή από εριστικό πνεύμα πέσει στα ίδια, ας γνωρίζει ότι κατά βάθος νοσεί από το πρώτο αίτιο του φθόνου ή του εριστικού πνεύματος, δηλαδή από τη φιλοδοξία. Και πρέπει βέβαια αυτός να θεραπεύσει το πάθος της φιλοδοξίας, ξεκινώντας από το αντίθετο, με τα γυμνάσματα της ταπεινοφροσύνης (γιατί γύμνασμα ταπεινοφροσύνης είναι η απασχόληση με τα ευτελέστερα πράγματα), ώστε έτσι να αποκτήσει το ταπεινό φρόνημα και να μην ξεπέσει πλέον στα βλαστήματα της φιλοδοξίας που αναφέραμε. Το ίδιο ισχύει για κάθε παρόμοιο αμάρτημα.
(Όροι κατ’ επιτομήν, ερώτ. 2776 ΕΠΕ9, 358360 ΒΕΠ53, 352 ΜΟ 31,1285).

Η') Ο ΟΥΡΑΝΙΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ TΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΔΩΣΕΙ TΗΝ ΑΦΕΣΗ
1422.«Ο Θεός αφαιρεί κάθε δάκρυ από το πρόσωπο»1 αυτών που μετανοούν. «Ο Κύριος είναι αξιόπιστος σε όλους τους λόγους και τις υποσχέσεις του»2. Δεν ψεύδεται, όταν λέει: « αν οι ψυχές σας είναι εξαιτίας των αμαρτιών σας κόκκινες, εγώ θα τις κάνω λευκές σαν το χιόνι, αν είναι ακόμη περισσότερο κατακόκκινες, εγώ θα τις κάνω λευκές σαν το μαλλί του προβάτου»3. Ο μεγάλος γιατρός των ψυχών είναι πρόθυμος να θεραπεύσει το πάθος σου. Εκείνου λόγια είναι, εκείνο το γλυκύ και σωτήριο στόμα είπε: «Δεν χρειάζονται γιατρό οι υγιείς, αλλά οι άρρωστοι». Δεν ήρθα να καλέσω τους δίκαιους, αλλά τους αμαρτωλούς στη μετάνοια»4.
Ο Κύριος θέλει να σε καθαρίσει από τον πόνο της πληγής σου5 και να σου δείξει φώς μέσα στο σκοτάδι. Ο καλός Ποιμένας, αφού «άφησε τα σωσμένα πρόβατά του, αναζητεί εσένα6. Αν του παραδώσεις τον εαυτό σου, δεν θα διστάσει ούτε θα θεωρήσει ανάξιο της Θεότητάς του ο Φιλάνθρωπος να σε βαστάξει πάνω στους δικούς του ώμους, χαίροντας γιατί βρήκε το χαμένο πρόβατό Του7.
Ο Πατέρας στέκεται και περιμένει την επιστροφή σου από την πλάνη. Μόνον να επιστρέφεις, και, ενώ θα είσαι ακόμη μακριά, θα τρέξει και θα πέσει στον τράχηλό σου και θα αγκαλιάσει8 με φιλικούς ασπασμούς εκείνη τη ψυχή που έχει ήδη καθαριστεί με τη μετάνοια.
Και θα ντύσει με την πρώτη την στολή την ψυχή που ξεντύθηκε τον παλαιό άνθρωπο μαζί με τις πράξεις του9 και θα φορέσει δαχτυλίδι στα χέρια που έχουν ξεπλυθεί από το αίμα του θανάτου και θα φορέσει υποδήματα στα πόδια10, που γύρισαν από το δρόμο του κακού στο δρόμο του Ευαγγελίου της ειρήνης11.
Και θα αναγγείλει ημέρα ευφροσύνης και χαράς στους δικούς του, και στους Αγγέλους και στους ανθρώπους, και θα γιορτάσει τη σωτηρία σου με κάθε τρόπο. «Σας διαβεβαιώνω ότι γίνεται μεγάλη χαρά στον ουρανό μπροστά στο Θεό για κάθε αμαρτωλό που μετανοεί»12. Και, αν κανείς από αυτούς που νομίζουν ότι στέκουν καλά, διατυπώσει την κατηγορία εναντίον σου ότι έγινες πολύ γρήγορα δεκτή σε κοινωνία, ο ίδιος ο αγαθός Πατέρας θα απολογηθεί για λογαριασμό σου, λέγοντας: «Έπρεπε και συ να ευφρανθείς και να χαρείς, γιατί αυτή η θυγατέρα μου ήταν νεκρή και αναστήθηκε και χαμένη και βρέθηκε.13(Επιστ. 46, Προς παρθένον έκπεσούσαν, 6, ΕΠΕ3, 498500ΒΕΠ55,81 ]
ΜΟ 32,380381).
Ι.Ήσ.25,8. 2. Ψαλμ.144,13α 3.Ησ.1,18 4. Ματθ. 9,1213. 5.Ησ.53,10 6.Ματθ.18,12-13 7. Ματθ. 18,12-13. 8.Λουκ.15,20 9.Κολ.3,9 10. Λουκ. 15,22. 11.Εφεσ.6,15 12.Λουκ.15,7-10
13. Λουκ. 15,32.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η επιστολή αυτή του ί. Πατρός είναι συγκινητική. Χρησιμοποιεί πλήθος χωρίων της Αγ. Γραφής, με τα οποία προσπαθεί να πείσει την «εκπεσούσα μοναχή» ότι το θείο έλεος είναι άπειρο και ότι, αν θελήσει να εγκαταλείψει τη ζωή της αμαρτίας στην όποιαν παρασύρθηκε, και επιστρέψει στη ζωή της ασκήσεως, θα βρει τις αγκαλιές του Πατέρα ανοιχτές.
1423. Να μπεις στο ασυνείδητο1 της ψυχής σου και να αναμοχλεύσεις τη μνήμη των πράξεών σου. Και αν τα αμαρτήματά σου είναι πολλά, να μη λυπηθείς και αθυμήσεις εξαιτίας του πλήθους αυτών. Γιατί, «όπου πλεόνασε η αμαρτία, εκεί επερίσσεψε η χάρη»2, εάν βέβαια αποδέχεσαι τη χάρη. Γιατί σ’ εκείνον που οφείλει πολλά, πολλά θα του συγχωρηθούν, για να αγαπήσει περισσότερο3. (Προτρεπτική εις το αγ. Βάπτιςμα, 4, ΕΠΕ 6, 258260ΒΕΠ54,136137ΜΟ 31, 432).   1.Ματθ. 6,6.   2. Ρωμ.5,20.   3. Λουκ. 7,47.
Θ’) Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΑΛΛΑΖΕΙ ΡΙΖΙΚΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΉ ΖΩΗ
1424. Πράγματι δεν είναι μικρό το κέρδος για έναν άνδρα, που κατάγεται από φημισμένη οικογένεια και ένδοξη γενιά, να μεταπηδήσει στον ευαγγελικό βίο, να χαλιναγωγήσει με την ορθή σκέψη τα σκιρτήματα της νεότητας, με την ίδια σκέψη να υποτάξει τα πάθη της σάρκας και να εφαρμόσει (να ακολουθήσει) την ταπεινοφροσύνη, που αρμόζει στους Χριστιανούς.
(Επιστ. 277, Μαξίμω 1 σχολαστικώ (Προς τον λόγιο Μάξιμο), ΕΠΕ 3, 384386 ΒΕΠ55, 343 ΜΟ 32, 1013).
1.Είναι φανερό από το περιεχόμενο της επιστολής ότι ο Μάξιμος, σπουδασμένος και νέος στην ηλικία, είχε προσχωρήσει πρόσφατα στο Χριστιανισμό και παρουσίασε ριζική αλλαγή στον τρόπο της ζωής του.
Ι') ΜΕ TΉ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΕΞΑΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΑΜΑΡΤΉΜΑΤΑ
1425.Η πορνεία και τα παρόμοια αμαρτήματα, αφού αποβληθούν (με τη μετάνοια), είναι σαν να μην έγιναν, αφού με τα δάκρυα συγχωρήθηκαν. Στο εξής η αγιότητα και η δικαιοσύνη που είναι πράγματα ευχάριστα και δεν γνωρίζουν τον καταποντισμό στα κύματα, καταλαμβάνουν το χώρο των αμαρτημάτων.
(Περί του μή προσηλώσθαι τοις βιοτικοίς, 7, ΕΠΕ 7,182 ΒΕΠ54,193ΜΟ 31,5520).
ΕΡΩΉΣΙΣ ΙΕ'
1426. Τι σημαίνει το χωρίο: «Πόσες φορές θα φταίξει σε μένα ο αδελφός μου και θα τον συγχωρήσω;»1, και με ποιους ορούς μπορώ (υποχρεούμαι) εγώ να συγχωρώ.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Η εξουσία της αφέσεως των αμαρτιών δεν έχει δοθεί χωρίς ορούς, αλλά εξαρτάται από την υπακοή αυτού που μετανοεί και από τη συμφωνία του με τον καθοδηγητή της ψυχής του (με τον πνευματικό του). Γιατί έχει γραφεί στην 'Αγ. Γραφή για τέτοιες περιπτώσεις ότι: «”αν δύο από σας συμφωνήσουν στη γη για κάθε καλό πράγμα, το όποιον εζήτησαν στην προσευχή τους θα το λάβουν από τον Πατέρα μου τον ουράνιο»2.
Ως προς το ερώτημα, ποια αμαρτήματα μπορούμε να συγχωρούμε, δεν πρέπει ούτε καν να διατυπώνεται τέτοιο ερώτημα, γιατί η Καινή Διαθήκη δεν μας δήλωσε ότι υπάρχει κάποια διαφορά3, αλλά υπόσχεται την συγχώρηση κάθε αμαρτίας σ’ εκείνους που αληθινά μετανοούν, και μάλιστα επειδή ο Κύριος προσωπικά υποσχέθηκε την άφεση «για κάθε καλό πράγμα»4 , (για το όποιον προσευχήθηκαν) στον ευαγγελικό βίο, να χαλιναγωγήσει με την ορθή σκέψη τα σκιρτήματα της νεότητας, με την ίδια σκέψη να υποτάξει τα πάθη της σάρκας και να εφαρμόσει (να ακολουθήσει) την ταπεινοφροσύνη, που αρμόζει στους Χριστιανούς.
(°Επιστ. 277, Μαξίμω1 σχολαστικώ (Προς τον λόγιο Μάξιμο), ΕΠΕ 3, 384386 ΒΕΠ55, 343ΜΟ 32, 1013).
1. Είναι φανερό από το περιεχόμενο της επιστολής ότι ο Μάξιμος, σπουδασμένος και νέος στην ηλικία, είχε προσχωρήσει πρόσφατα στο Χριστιανισμό και παρουσίασε ριζική αλλαγή στον τρόπο της ζωής του.  (Oροι και έπιτομήν, ΙΕ, ΕΠΕ9,30ΒΕΠ53,237ΜΟ 31,1092). 1.Ματθ.18,21 Από την απάντηση φαίνεται ότι η ερώτηση απευθύνεται στο Μ.Βασίλειο από κάποιο πνευματικό-εξομολόγο.  2. Ματθ.18,19 3.Βλ.και τον Όρο κατ’επιτομήν 293 4. Ματθ.1
ΙΑ') ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΥΝΑΤΟΤΉΤΑ ΕΡΓΩΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
1427. Μετά την αναχώρηση μας απ’ αυτή τη ζωή δεν υπάρχει δυνατότητα επιτελέσεως έργων αγαθών, αφού ο Θεός, δείχνοντας τη μακροθυμία του, όρισε αυτή τη ζωή ως κατάλληλη να επιτελέσουμε έργα που θα μας κάνουν ευάρεστους σ Αυτόν.    (Ηθικά, όροςΑ', κεφ. ο' ΒΕΠ53,38ΜΟ 31, 701Ό704).
ΙΒ') ΟΙ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΑΠΟΒΛΕΠΟΥΝ ΣΤΉ ΜΕΤΑΝΟΙΑΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΣ
1428.«Θα συναθροισθούν δυο ή τρεις πόλεις σε μία, για να πιουν νερό και δεν θα ξεδιψάσουν, γιατί δεν επιστρέψανε σε μένα, λέει ο Κύριος»1." Ας καταλάβουμε λοιπόν ότι ο Θεός μας έστειλε αυτές τις τιμωρίες, γιατί απομακρυνθήκαμε απ’ αυτόν και δείξαμε αμέλεια. Δεν επιδιώκει να μας συντρίψει, αλλά προσπαθεί να μας διορθώσει, όπως κάνουν για τα παιδιά τους οι καλοί πατέρες που ανατρέφουν με επιμέλεια τα παιδιά τους, θυμώνουν και εξανίστανται κατά των νεαρών παιδιών τους, όχι γιατί επιθυμούν να προξενήσουν σ’ αυτά κάποιο κακό, αλλά για να τα οδηγήσουν από τη νηπιακή αδιαφορία και τις νεανικές παρεκτροπές στην επιμέλεια. Παρατηρείστε λοιπόν πώς το πλήθος των αμαρτιών μας έβγαλε από τη φυσική τους πορεία τις εποχές του έτους και άλλαξε κατά τρόπο αλλόκοτο τις καταστάσεις των καιρών.. Ενώ παίρνουμε από το Θεό τόσα αγαθά, στους άλλους δεν δίνουμε απολύτως τίποτε. Επαινούμε την ευεργεσία, την στερούμε όμως από εκείνους που την έχουν ανάγκη. Ενώ είμαστε δούλοι και ελευθερωνόμαστε, δεν συμπονούμε τους συνδούλους μας, στον πεινούμε, τρεφόμαστε, ενώ το φτωχό τον παραβλέπουμε. Ενώ έχουμε πλούσιο χορηγό και ταμία το Θεό, εγίναμε τσιγκούνηδες και αμέτοχοι στις ανάγκες των φτωχών. Τα πρόβατά μας είναι πολύτοκα (πολύ γόνιμα), οι γυμνοί όμως είναι περισσότεροι από τα πρόβατα. Οι αποθήκες λόγω του πλήθους των αποθηκευμένων προιόντων φαίνονται στενές, αλλά εμείς εκείνον που στενοχωρείται από τη φτώχεια, δεν τον ελεούμε. Γι’ αυτό μας απειλεί η δίκαιη κρίση. Γι’ αυτό και ο Θεός δεν ανοίγει το χέρι του (να μας δώσει τα αγαθά του), γιατί εμείς αποκλείσαμε τη φιλαδελφία. Γι’ αυτό τα χωράφια είναι ξερά, γιατί ψυχράνθηκε η αγάπη μας.
Οι άνδρες, εκτός από λίγους ασχολείσθε με το εμπόριο και οι γυναίκες τους βοηθείτε στην εργασία του μαμμωνά (του πλούτου). Λίγοι είναι μαζί μου στην προσευχή, και αυτοί είναι ζαλισμένοι, μεταστρεφόμενοι συνεχώς και χασμωριούνται, στριφογυρίζουν συνεχώς και ανυπομονούν πότε θα τελειώσει την ψαλμωδία των στίχων ο ψάλτης, πάτε θα φύγουν από την Εκκλησία και την αναγκαία προσευχή, σαν να επρόκειτο να ελευθερωθούν από φυλακή. Ιδιαίτερα τα παιδιά, αυτοί οι μικρούληδες, που άφησαν τα βιβλία τους στα σχολεία και ψάλλουν μαζί μας, μεταχειρίζονται τον εκκλησιασμό ως ευκαιρία χαλαρώσεως και διασκεδάσεως και μεταβάλλουν τη δική μας λύπη σε εορτή, επειδή ελευθερώνονται για λίγο από τη φορτικότητα (την πίεση) του δασκάλου και τη φροντίδα των μαθημάτων. Το πλήθος όμως των ώριμων ανδρών και ο λαός που είναι ένοχοι για διάφορες αμαρτίες, ξέγνοιαστοι και ελευθεριάζοντες και χαρούμενοι γυρίζουν μέσα στην πόλη, είναι αυτοί ακριβώς που περιφέρουν στις ψυχές τους την αιτία όλων των κακών, αυτοί που υποκίνησαν και έφεραν την παρούσα συμφορά . (Εν λιμώ και αυχμώ, 3, ΕΠΕ 7,130134ΒΕΠ54, 79ΜΟ 31,309).    1.Ο ιερός Πατήρ αναφέρεται στην ξηρασία και την πείνα που εμάστιζαν την πόλη και την περιοχή της Καισαρείας.
ΙΓ') Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΣΩΖΕΙ
1429.Μην περιφρονείς κανένα σφάλμα, ακόμη κι’ όταν αυτό είναι τόσο μικρό, ώστε να μην προκαλεί σκάνδαλο, βιάσου να το επανορθώσεις με τη μετάνοια, κι’ αν ακόμη πολλοί διαπράττουν πολλά σφάλματα και μικρά και μεγάλα, και μένουν αμετανόητοι... Η μετάνοια είναι σωτήρια, η δε μωρία είναι ο θάνατος της μετάνοιας.   (Λόγος άσκητικός Α4, ΕΠΕ 8,106 ΒΕΠ53, 391 ΜΟ 31,636).
ΙΔ') ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΙΔΙΩΣ ΌΤΑΝ ΜΑΣ ΒΡΙΣΚΟΥΝ ΣΥΜΦΟΡΕΣ
1430.Τα βρέφη, που δεν αισθάνονται το κακό ούτε ευθύνονται για την αμαρτία, σπεύδουν και συναθροίζονται στην Εκκλησία, για να υμνήσουν και δοξολογήσουν τον Κύριο, χωρίς να γνωρίζουν την αιτία των συμφορών που μας λυπούν , και χωρίς να έχουν τη συνηθισμένη γνώση και δύναμη που απαιτεί η προσευχή. Εσύ παρακαλώ, έλα εδώ στο μέσον του ναού, εσύ που είσαι ζυμωμένος με την αμαρτία. Εσύ γονάτισε και κλάψε και στέναξε. Άφησε το βρέφος να κάνει όσα αρμόζουν στην ηλικία του. Γιατί, ενώ είσαι κατηγορούμενος, κρύβεσαι και σπρώχνεις το ανεύθυνο παιδί να απολογηθεί; Μήπως εμπαίζεται ο Κριτής, ώστε να αντικαταστήσεις τον εαυτό σου με άλλο πλαστό πρόσωπο; "Επρεπε βέβαια να παρίσταται κι εκείνο (το παιδί), αλλά πάντως μαζί σου και όχι μόνο του. Βλέπεις και τους Νινευίτες πώς με τη μετάνοια τους εξιλέωσαν το Θεό και επένθησαν για τις αμαρτίες τους. Αυτά που ο Ιωνάς, μετά τη σωτηρία του από τη θάλασσα και το κήτος, εκήρυξε, δεν οδήγησαν σε μετάνοια μόνον τα βρέφη, αλλά πρώτους κατέβαλε και ταπείνωσε η νηστεία τους πατέρες αυτούς, που είχαν αμαρτήσει. Και η τιμωρία εβασάνιζε τους πατέρες, επιπρόσθετα δε αναγκαστικά θρηνούσαν και τα βρέφη... Και έτσι ο Θεός, όταν τους είδε πλέον ταπεινωμένους, όταν είδε ότι όλοι ανεξαιρέτως μόνοι τους καταδίκασαν τον εαυτό τους σε υπερβολική κακοπάθεια, και την αμαρτία τους συγχώρησε και την τιμωρία ανακάλεσε και τη χαρά εχάρισε σ’ αυτούς που επένθησαν από ευαισθησία "Ω! πόσο θαυμαστή είναι η μετάνοια! "Ω! πόσο σοφή και συμπυκνωμένη σε ωφέλειες είναι η θλίψη!     (Εν λιμώ και αυχμώ, 3, ΕΠΕ 7,134136ΒΕΠ54, 7980ΜΟ 31,309).

ΙΕ') Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΜΑΣ ΔΙΝΕΙ ΘΑΡΡΟΣ ΝΑ ΖΗΤΟΥΜΕ ΤΟ ΕΛΕΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
1431. "Όποιος έπεσε σε θανάσιμη αμαρτία1, Ας λέει: «Με περικύκλωσαν φόβοι και πόνοι θανάτου»2 . Γιατί λέει ο ευαγγελιστής: «Εκείνος, που αμαρτάνει βαριά και επιμένει στην αμαρτία, κατάγεται από το διάβολο και έχει στενή σχέση μαζί του»3. Όταν λοιπόν ήμουνα εργάτης της αμαρτίας και βρισκόμουνα σαν έμβρυο στην κοιλιά του θανάτου, τότε βρέθηκα να με απειλούν οι κίνδυνοι του Άδη. Πώς θεραπεύτηκα; Βρίσκοντας τη θλίψη και τον πόνο που προκαλεί η μετάνοια. Γιατί επινόησα για τον εαυτό μου την ταλαιπωρία της μετάνοιας, που είναι ανάλογη με τη βαρύτητα της αμαρτίας και έτσι ετόλμησα να επικαλεσθώ το όνομα του Κυρίου. Και ποιά ήταν τα λόγια που είπα στην προσευχή μου; 7Ω Κύριε, γλύτωσε την ψυχή μου και τη ζωή μου από τους κινδύνους και τις θλίψεις»4. Κρατούμαι δέσμιος σ’ αυτή την αιχμαλωσία Συ πλήρωσε αντί για μένα το λύτρο (το αντάλλαγμα) και σώσε την ψυχή μου.
(ΕίςΡΙΔ'(114) Ψαλμ, 2, ΕΠΕ5, 406408ΒΕΠ52,140ΜΟ 29,488-489). 1΄΄.Έστιν αμαρτία προς θάνατον…. και έστιν αμαρτία ου προς θάνατον. ΄΄[ Α΄Ιω.5,16-17]
2.Ψαλμ.114,3 3.Α΄Ιω.3,8 4.Ψαλμ.114,4
ΙΣΤ) Ο Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΕΥΧΕΤΑΙ ΝΑ ΖΟΥΝ ΟΛΟΙ ΕΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑ
1432. Θα ευχόμουνα όλοι σας να ζείτε με δάκρυα και με συνεχή μετάνοια, αφού και μεις δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να ικετεύουμε για τις αμαρτίες μας, όχι όμως με ανθρώπινα λόγια, όπως σεις, αλλά με τα λόγια του Πνεύματος1 ζητούμε από το Θεό μας να γίνει ίλεως (ευμενής, συμπαθής).  ζ Επιστ. 207, Τοις κατά Νεοκαισάρειαν κληρικοίς 4, ΕΠΕ2,110ΒΕΠ 55,242ΜΟ 32, 764).
1. Εννοεί προφανώς τα λόγια των Ψαλμών και της 'Αγ. Γραφής γενικότερα, που είναι θεόπνευστα.

- Γέροντα, γιατί επιτρέπει ο Θεός να συμβή μία συμφορά;
- Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις. Άλλοτε επιτρέπει ο Θεός κάτι, για να βγη κάτι το καλύτερο, και άλλοτε επιτρέπει κάτι για παιδαγωγία. Άλλοι ανταμείβονται και άλλοι εξοφλούν, δεν πάει τίποτε χαμένο. Να ξέρετε πως ό,τι επιτρέπει ο Θεός, ακόμη και να εξοντωθούν π.χ. άνθρωποι, είναι φιλάνθρωπο, γιατί ο Θεός έχει «σπλάγχνα». Ο Προφήτης Ηλίας πόσους έσφαξε; Τριακόσιους ιερείς του Βάαλ. Όταν τους είπε: «Κάντε προσευχή, θα κάνω και εγώ, και όποιου η φωτιά θα ανάψη από μόνη της, αυτού ο Θεός θα είναι αληθινός», άρχισαν οι ειρείς του Βάαλ να φωνάζουν: «Επάκουσον, ο Θεός ημών, Βάαλ, επάκουσον!». Αλλά ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Ο Προφήτης Ηλίας τους λέει: «Είναι απασχολημένος ο Θεός σας και δεν σας ακούει! Φωνάξτε πιο δυνατά!». Εκείνοι συνέχισαν να φωνάζουν και να ξεσχίζουν, όπως συνήθιζαν, τις σάρκες τους με μαχαίρια, για να πονάνε, και να φωνάζουν πιο δυνατά, για να τους ακούση ο Βάαλ. Αφού τελικά δεν κατόρθωσαν τίποτε, είπε ο Προφήτης Ηλίας: «Βρέξτε τα δικά μου ξύλα». «Τρισσεύσατε», τους είπε. Έρριξαν νερό μία, δυό, τρεις φορές! Αφού από το πολύ νερό είχαν γίνει μούσκεμα τα ξύλα και έτρεχαν από γύρω τα νερά. Μόλις προσευχήθηκε ο Προφήτης Ηλίας, έπεσε φωτιά από τον ουρανό και κάηκε ό,τι είχαν στο θυσιαστήριο για να θυσιάσουν, και το ίδιο το θυσιαστήριο μαζί! Τότε είπε: «Πιάστε τους ιερείς, γιατί παρασύρουν τον λαό στην ειδωλολατρία» και τους έσφαξε όλους.
Πολλοί λένε: «Καλά, πώς έσφαξε ο Προφήτης Ηλίας τόσους;». Ο Θεός δεν είναι βάρβαρος ούτε ο Προφήτης ήταν βάρβαρος. Οι ιερείς όμως των ειδώλων είχαν πλανήσει όλον τον κόσμο, αφού έφθασε ο Προφήτης Ηλίας να πη: «Έμεινα μόνος μου!». Τόσο πολύ! Αλλά και οι ιερείς των ειδώλων περισσότερο υπέφεραν από τα δικά τους σφαξίματα παρά από το μαχαίρι του Προφήτη Ηλία που έδωσε τέλος στο μαρτύριό τους. Ο πόνος από τα δικά τους ξεσχίσματα ήταν μεγαλύτερος. Γιατί, βλέπεις, ό,τι επιτρέπει ο Θεός είναι φιλάνθρωπο, ενώ τα σφαξίματα τα δικά τους ήταν οδυνηρά.

- Γιατί, Γέροντα, στην Παλαιά Διαθήκη η τιμωρία του Θεού ήταν τόσο άμεση;
- Στην Παλαιά Διαθήκη εκείνη την γλώσσα, εκείνον τον νόμο καταλάβαιναν. Ο ίδιος ο Θεός ήταν και τότε, αλλά εκείνος ο νόμος ήταν για εκείνους τους ανθρώπους που δεν καταλάβαιναν αλλιώς. Μη σας φαίνεται εκείνος ο νόμος σκληρός και το Ευαγγέλιο διαφορετικό. Ήταν ο νόμος που θα ωφελούσε εκείνη την εποχή. Δεν ήταν ο νόμος εκείνος βάρβαρος, αλλά η γενιά εκείνη ήταν βάρβαρη. Οι σημερινοί άνθρωποι μπορεί να κάνουν μεγαλύτερες βαρβαρότητες, αλλά τουλάχιστον μπορούν να καταλάβουν. Τώρα ένα κανδήλι κουνιέται και πόσο οι άνθρωποι συγκλονίζονται! Ενώ, βλέπεις, τότε πόσα έκανε ο Θεός! Έδωσε δέκα μάστιγες στον Φαραώ, για να βγάλη τους Ισραηλίτες από την Αίγυπτο. Κάνει ξηρά την Ερυθρά θάλασσα, για να περάσουν. Τους δίνει νεφέλη την ημέρα, για να μην τους καίη ο ήλιος, στήλη φωτεινή την νύχτα, για να τους οδηγή. Και μετά από τόσα γεγονότα έφθασαν στο σημείο να ζητήσουν για Θεό ένα χρυσό μοσχάρι! Σήμερα οι άνθρωποι δεν θα έλεγαν ποτέ ότι ένα μοσχάρι θα τους οδηγήση στην Γη της Επαγγελίας.

(Λόγοι, τόμος Α΄σελ. 116-118)

Για τον άγιο Παΐσιο Μαρτυρία μοναχού Αλυπίου Αγιαννανίτου: «Γνώριζα τον Γέροντα από την ηλικία των δεκαπέντε ετών. Με την χάρι του Θεού έγινα μοναχός στην Ι. Μ. Κουτλουμουσίου. Πήγαινα και τον έβλεπα κάθε μέρα. Άκουγα για τα θαύματά του και μου είχε γεννηθή η επιθυμία να δώ ένα θαύμα του. Για ένα μήνα περίπου είχα αυτόν τον λογισμό.

»Ένα χειμωνιάτικο πρωινό, αρχές Νοεμβρίου, πήγα να τον δώ και τον βρήκα να πλένη τα χέρια του έξω στο βαρελάκι. Ήταν μόνος. Άνοιξε και μου είπε να περιμένω. Πήρε πίσω από το βαρέλι ένα αλουμινόχαρτο, όπου μέσα είχε ψίχουλα το άνοιξε και κοίταξε προς τον ουρανό. Ενώ χαρακτηριστικά δεν υπήρχε κανένα πουλί, αμέσως μαζεύτηκαν σμήνη πουλιών. Που βρέθηκαν ξαφνικά τόσα πουλιά! Άλλα κάθονταν στο κεφάλι του, άλλα στους ώμους και στα χέρια του και αυτός τα τάϊζε. Βλέποντας αυτό το θέαμα με κατέλαβε αμηχανία, χτυπούσε γρήγορα η καρδιά μου από συγκίνηση και γελούσα αμήχανα. Ο Γέροντας χαμογελώντας έλεγε στα πουλιά: “Πάτε και σ’ αυτόν”. Τα μιλούσε σαν νάταν άνθρωποι. Ένα που καθόταν στο χέρι του του έλεγε: “Πήγαινε και σ’ αυτόν, δικός μας είναι”.

»Αυτό διήρκεσε δύο λεπτά περίπου. Σε μια στιγμή ο Γέροντας δίπλωσε το αλουμινόχαρτο και τα πουλιά εξαφανίστηκαν. Ήμουν σαστισμένος και τον κοίταζα. “Πήγαινε τώρα”, μου είπε».

Το «πρόβλημα του κακού» στον κόσμο είναι ο πρώτος λόγος αθεΐας σύμφωνα με όλες τις μελέτες. Εκτός όμως από άθεους, το πρόβλημα αυτό σκανδαλίζει & τους πιστούς! Ίσως η πιο κλασσική διατύπωση για το πρόβλημα του κακού στον κόσμο είναι το λεγόμενο «Επικούρειο παράδοξο» [τρίλημμα που αποδόθηκε εσφαλμένα στον Επίκουρο (341–270 π.Χ) από τον Λακτάντιο (~240–~320 μ.Χ), Ρωμαίο χριστιανό συγγραφέα, στο έργο του De Ira Dei (Περί Θείας Οργής], το οποίο έχει ως εξής: (το αυθεντικό κείμενο είναι λίγο διαφορετικό από αυτό που συνήθως παρουσιάζεται, αλλά ακολουθούμε το ευρέως διαδεδομένο):
«Έχει ο Θεός τη βούληση να εμποδίσει το Κακό αλλά δεν μπορεί; Άρα δεν είναι Παντοδύναμος.
Μπορεί αλλά δεν θέλει; Τότε δεν είναι Πανάγαθος.
Έχει τόσο τη βούληση, όσο & τη δύναμη να το εμποδίσει; Τότε από πού προέρχεται το Κακό;
Δεν έχει ούτε τη βούληση ούτε τη δύναμη; Τότε γιατί τον λέμε Θεό;»
Αυτό το ρητό οι άθεοι το διατυμπανίζουν ως καταλυτικό επιχείρημα για την ανυπαρξία του Θεού. Υπονοούν επομένως ότι ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΚΟΥ & ΥΠΑΡΞΗ ΘΕΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΑ! Αυτή η άποψη όμως είναι ανθρώπινη αυθαίρετη σκέψη. Αυτό το ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟ ποιος μας το βεβαιώνει; Ασφαλώς κανείς. Όμως αυτό το ρητό ουσιαστικά δεν είναι δίλημμα, αλλά ψευτοδίλημμα & ένα εννοιολογικό τρικ που περιέχει εννοιολογικές παγίδες έστω & αν προκαλεί εντυπώσεις. Παίζει με τις έννοιες και προβάλλει το εκβιαστικό ρητορικό σχήμα ή-ή ενώ μπορεί να ισχύει το και-και. Αλλά η Φιλοσοφία & η Θεολογία δεν μένει στους λεκτικούς εντυπωσιασμούς αλλά στην ΟΥΣΙΑ των εννοιών!
1) Είναι σπουδαίο να δίνουμε όλοι την ίδια ερμηνεία στους όρους. Να μην υπάρχει δηλαδή εννοιολογική σύγχυση αλλά αποσαφηνισμένη ορολογία. Στο παραπάνω ρητό πρέπει να δούμε τι σημαίνουν στο χριστιανικό λεξιλόγιο οι όροι ΚΑΛΟ, ΚΑΚΟ, ΒΟΥΛΗΣΗ.
2) Οι Στωικοί φιλόσοφοι (βλέπε.Κ.Γεωργούλη Ιστορ. Ελλην. Φιλοσοφίας) έλεγαν ότι το ύψιστο αγαθό είναι η αρετή, το ύψιστο κακό η κακία, το «κατόρθωμα» & το «αμάρτημα» αντιστοίχως & όλα τα άλλα τα ονόμαζαν «αδιάφορα»(1).
ΚΑΛΟ, κατά τη χριστιανική θεολογία με την κύρια έννοια του όρου, το όντως δηλαδή αγαθόν & καλό, θα μπορούσαμε γενικώς να πούμε ότι είναι ο Θεός, η θέωση, η ένωση με το Θεό, η αρετή & μάλιστα η αγάπη.
ΚΑΚΟ αντιστοίχως, σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι ο Σατανάς, η αμαρτία, η απομάκρυνση από το Θεό, την αρετή, την αγάπη.
Όλα τα άλλα είναι ενδιάμεσα, αδιάφορα, ουδέτερα, σχετικά, κατά κάποιο τρόπο, δηλαδή ούτε καλά ούτε κακά αυτά καθ’ εαυτά. Γίνονται καλά ή κακά ανάλογα με τη χρήση που θα τους κάνουμε. Τέτοια ενδιάμεσα είναι ζευγάρια όπως η υγεία & η ασθένεια, ο πλούτος & η φτώχια, η γνώση-επιστήμη & η αμάθεια, η ζωή & ο θάνατος & άλλα πολλά. Οπότε κάποια από αυτά μπορεί να είναι :
φαινομενικά «καλά», αλλά ουσιαστικά «κακά» εκ του αποτελέσματος αναφορικά με το όντως καλό ή κακό που αναφέραμε παραπάνω,
ή μπορεί να είναι φαινομενικά «κακά» αλλά ουσιαστικά «καλά» αναφορικά πάλι με το όντως αγαθό & κακό κατά τη χριστιανική αντίληψη.
Σε αυτήν την διαπίστωση που δεν κρίνει επιφανειακά & επιπόλαια αλλά φιλοσοφημένα, θα μπορούσαν να συμφωνήσουν όλοι, θεωρούμε…
Π.χ. η ΥΓΕΙΑ που όλοι θεωρούμε ως ύψιστο αγαθό είναι ενδιάμεσο. Ο Μέγας Βασίλειος δηλαδή, για παράδειγμα, αξιοποιούσε την υγεία του για να χτίζει τη Βασιλειάδα, συγκρότημα φιλανθρωπικών ιδρυμάτων που ευεργέτησαν πολλούς. Αντιθέτως ένας Ναζί χρησιμοποιεί την υγεία του στο να πάει στο Άουσβιτς & να σκοτώσει στο θάλαμο αερίων αθώους ανθρώπους. Για τον μεν πρώτο θα προσευχόμασταν δικαιολογημένα & λογικά: «Θεέ μου δώσε του υγεία να μπορεί να κάνει τόσες αγαθοεργίες» για δε τον δεύτερο θα προσευχόμασταν ίσως, επίσης δικαιολογημένα & λογικά: «Θεέ μου μακάρι σήμερα να μην μπορούσε να σηκωθεί από το κρεβάτι & μακάρι το χέρι του να πάθαινε παράλυση & να του ξεραινόταν να μην κάνει τέτοιο έγκλημα». Για τον ένα η υγεία είναι ευλογία ενώ για τον άλλον κατάρα.
Η ΓΝΩΣΗ-ΕΠΙΣΤΗΜΗ είναι επίσης ενδιάμεσο. Αν είναι ο Φλέμιγκ π.χ. ανακαλύπτει την πενικιλίνη & σώζει χιλιάδες. Αν είναι ο Οπενχάιμερ φτιάχνει την ατομική βόμβα & φονεύει επίσης χιλιάδες. Για τον πρώτο θα παρακαλάγαμε: «Θεέ μου δώσε του γνώση να ανακαλύψει & άλλα» ενώ για τον δεύτερο θα λέγαμε: «Μακάρι να μην ήξερε ούτε το αλφάβητο» για το κακό που έφτιαξε με τη γνώση που κατείχε.
Οι Σουλιώτισσες πέφτουν από το Ζάλογγο. Θεωρούν ότι το ύψιστο εκ πρώτης όψεως «αγαθό», η ίδια Η ΖΩΗ, είναι ουσιαστικά & αληθινά κακό, όταν πρόκειται για μια ατιμασμένη ζωή, ενώ αντιθέτως θεωρούν το ύψιστο φαινομενικά «κακό», το ΘΑΝΑΤΟ, ότι είναι «καλό» όταν πρόκειται για έναν τιμημένο & ηθικό θάνατο.
3) Χρειάζεται επίσης αποσαφήνιση του όρου «ΒΟΥΛΗΣΗ», το ΘΕΛΩ δηλαδή. Ο Θεός έχει βούληση-θέλημα κατ’ ευδοκίαν, δηλαδή θέλει με χαρά & ευαρέσκεια όταν κάτι είναι καλό, & βούληση-θέλημα κατά παραχώρηση, δηλαδή θέλει με λύπη, όταν κάτι είναι κακό. Όπως άλλωστε & ένας πατέρας θέλει με χαρά την υγεία του παιδιού του, αλλά θέλει επίσης, με άφατο όμως πόνο, το κόψιμο του ποδιού του, που νοσεί από γάγγραινα, από το γιατρό προκειμένου να σωθεί το υπόλοιπο σώμα. Όπως επίσης ο πατέρας μπορεί να θέλει, πάλι με πόνο, την τιμωρία του παιδιού του που χτύπησε ένα άλλο παιδί στο σχολείο. Όταν ο γιος του είναι τιμωρία δεν χαίρεται για αυτήν, αλλά τη ΘΕΛΕΙ, με λύπη διότι θα κάνει καλό στο παιδί.
Άρα μπορεί κάποιος να ΘΕΛΕΙ, να έχει τη ΒΟΥΛΗΣΗ για κάτι φαινομενικά «κακό»!!! όπως πχ η τιμωρία, ή η χειρουργική επέμβαση, όταν γνωρίζει καλά & σίγουρα ότι αυτό οδηγεί σε κάτι ουσιαστικά «καλό». Η αθεΐα δεν πιστεύει σε ΛΑΘΟΣ ΘΕΟ! Έχει λάθος άποψη περί Θεού! Αδυνατεί να δει το Θεό ως ΠΑΤΕΡΑ, ΙΑΤΡΟ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΟ! Τον βλεπει, τον φαντάζεται ως ΠΑΡΟΧΕΑ ευμάρειας. Τους δε ανθρώπους δεν τους βλέπει ως ΤΕΚΝΑ αλλά σαν " επίγεια ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ("pets")" που πρέπει να περνούν καλά σε αυτή τη γη. Με μία τέτοια έννοια περί Θεού πώς να λυθεί το πρόβλημα του κακού; Μιλάμε άλλη γλώσσα...
Έτσι αποσαφηνίσαμε τους όρους ΚΑΛΟ, ΚΑΚΟ, ΒΟΥΛΗΣΗ. Οπότε καθαρίσαμε το εννοιολογικό τοπίο.
4) Το ότι υπάρχουν φαινομενικά «καλά» που είναι ουσιαστικά «κακά» & φαινομενικά «κακά» που αποδεικνύονται «καλά» δεν είναι κάτι που πρέπει να περιμένουμε μόνο την άλλη ζωή & τη Β΄ Παρουσία για να το δούμε. & σε αυτήν εδώ τη ζωή το βιώνουμε συχνότατα ασχέτως πίστης σε Θεό. Να μία θαυμάσια περίπτωση:
«Σε ένα βραχώδες ερημονήσι έπειτα από σκληρή πάλη με τα μανιασμένα κύματα κατόρθωσε να βγει ένας ναυαγός. Έφτιαξε εκεί με αφάνταστες δυσκολίες μία καλυβούλα & με αγωνία περίμενε μήπως φανεί κανένα πλοίο στον ορίζοντα. Μία μέρα είχε βγει για αναζήτηση τροφής & όταν γύρισε είδε την καλυβούλα του να καίγεται. – « Αυτό ήταν το μεγαλύτερο ατύχημα που μπορούσα να πάθω σε αυτό το άξενο μέρος» είπε & τον κατάλαβε αφάνταστη μελαγχολία. Την άλλη μέρα πρωί-πρωί ένα βαπόρι είχε πλησιάσει στο νησί. «Είδαμε τον καπνό & ήρθαμε να σε παραλάβουμε» είπε ο πλοίαρχος. Πίσω από κάθε θλίψη & κάθε ατύχημα υπάρχει στοργικό το χέρι του Θεού (Ψιχία από της τραπέζης,Κ. Κούρκουλα)».
Εδώ λοιπόν το φαινομενικά «κακό», «συμφορά», «τραγικό», «άδικο», αποδείχτηκε ουσιαστικά «καλό» & «σωτήριο». Τέτοια παραδείγματα έχουμε άπειρα στην καθημερινή μας ζωή!!! Άρα & χωρίς την έννοια του Θεού & της μετά θάνατον ζωής & μόνο με ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΓΕΙΑΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ οι έννοιες «καλό» & «κακό» βλέπουμε πόσο σχετικές είναι!
5) Αν ακόμα & σε αυτή τη ζωή βλέπουμε «κακά» που αποδείχτηκαν καλά, πόσο μάλλον υπό το ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΑΙΝΙΟΤΗΤΑΣ! Για την Ορθόδοξη θεολογία το πρόβλημα του κακού δεν λύνεται πλήρως ΕΔΩ αλλά ΕΚΕΙ. Η λύση του προβλήματος του κακού ξεκινά από αυτή τη ζωή & θα ολοκληρωθεί στην άλλη. Τώρα βλέπουμε μισοτελειωμένα πράγματα. Είναι σαν να βλέπει κάποιος τις πρώτες πινελιές σε έναν σπουδαίο πίνακα ενός μεγάλου ζωγράφου. Ασφαλώς δεν θα του φανεί ούτε ωραίο ούτε κατανοητό διότι στερείται τη συνολική εικόνα. Την ολοκληρωμένη εικόνα θα την δούμε στη Β΄ Παρουσία. Η Εσχατολογία ολοκληρώνει τη Σωτηριολογία. Δεν γίνεται αλλιώς, έστω & αν δεν μας αρέσει. Οπότε εδώ απαιτείται από τον άνθρωπο πίστη, υπομονή & εμπιστοσύνη στη Θεία Πρόνοια.
Φυσικά ένας άθεος δεν πιστεύει στη μετά θάνατον ζωή & την πλήρη & τέλεια απονομή ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ οπότε είναι λογικό να ΑΠΟΛΥΤΟΠΟΙΕΙ αυτήν εδώ τη ζωή, να απαιτεί την ευδαιμονία ΕΔΩ & ΤΩΡΑ. Αυτός ΕΠΕΛΕΞΕ αυτήν την ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ! Δικαίωμα του!
Αλλά αφού για αυτόν ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ Θεός τότε τι διαμαρτύρεται; Αμφισβητεί τον ΑΝΥΠΑΡΚΤΟ; Τα «ψέλνει» στο ΤΙΠΟΤΑ, στο ΚΕΝΟ; Ζητάει εξηγήσεις από το ΜΗΔΕΝ; Απορίας άξιον! Γιατί προσπαθεί να ΑΠΟΔΕΙΞΕΙ ΤΗΝ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΤΟΥ ΑΝΥΠΑΡΚΤΟΥ με επικούρεια παράδοξα;;; Ένας ΑΝΥΠΑΡΚΤΟΣ, όντως δεν είναι ούτε ΠΑΝΑΓΑΘΟΣ, ούτε ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΟΣ ούτε τίποτα, ακριβώς διότι είναι ΤΙΠΟΤΑ! Αν υπάρχει όμως Θεός τότε ΟΛΑ έχουν κάποιο νόημα & ο Θεός τότε φυσικά, αν ΥΠΑΡΧΕΙ, δεν θα ακολουθήσει τη δική μας κοντόφθαλμη & γήινη οπτική αλλά το δικό Του αιώνιο σχέδιο είτε μας αρέσει είτε όχι. Άρα το επικούρειο παράδοξο όπως & το πρόβλημα του κακού, θα έπρεπε να μπαίνουν στον κόπο να το συζητάνε μόνο αυτοί που πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού & σκανδαλίζονται. Αυτοί έχουν λόγο να απορούν όντως! Οι άθεοι τι να το συζητήσουν; Αν δεν υπάρχει Θεός το ΑΝΑΙΤΙΟ & ΑΣΚΟΠΟ ΧΑΟΣ δεν σκανδαλίζει. Είναι απολύτως ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΟ & απλώς ΒΙΩΝΕΤΑΙ τραγικά & χωρίς απαντήσεις! Αν υπάρχει ο Θεός, τότε σκανδαλίζει! Αλλά ΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ, τότε πάμε σε ΑΛΛΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ που δεν γίνεται με έναν άθεο πλέον, αλλά με έναν πιστό που σκανδαλίζεται με τη ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΥΠΑΡΚΤΟΥ Θεού! Το «πρόβλημα του κακού» δηλαδή είναι «ΠΡΟΒΛΗΜΑ» για τον ΠΙΣΤΟ, για τον ΑΘΕΟ είναι απλή ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ όπου κάθε αξιολογική κρίση είναι απλώς ΜΑΤΑΙΗ! Στον πιστό λοιπόν μπορούν να δοθούν θαυμάσιες εξηγήσεις που ικανοποιούν εκατομμύρια πιστούς!
6) Στο Επικούρειο Παράδοξο λείπει μία βασική ιδιότητα του Θεού (τυχαία άραγε ή σκόπιμα;..). Η ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΙΑ Του! Το ρητό αναφέρει μόνο δύο ιδιότητες. Το «Παντοδύναμος» & το «Πανάγαθος». Γιατί όμως αποσιωπά το «Παντογνώστης»;
& όμως το πρόβλημα του κακού λύνεται κυρίως με την ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΙΑ! Επειδή ακριβώς ως άπειρος & τέλειος Νους γνωρίζει ΤΑ ΠΑΝΤΑ, σε αντίθεση με εμάς που δεν γνωρίζουμε ΣΧΕΔΟΝ ΤΙΠΟΤΑ (κατά κοινή ομολογία συμπεριλαμβανομένης & της Επιστήμης), ξέρει πολύ καλά ποιο είναι το όντως καλό & το όντως κακό σε απόλυτο βαθμό κάθε φορά & χάρις στην Παντογνωσία Του χειρίζεται κατά τέλειο τρόπο & την Παναγαθότητά Του & την Παντοδυναμία Του ακριβώς διότι ξέρει ΤΑ ΠΑΝΤΑ. Χωρίς την Παντογνωσία Του δεν μπορεί να κατανοηθεί η Παντοδυναμία & Παναγαθότητά Του!
Αυτή η ΣΟΒΑΡΟΤΑΤΗ ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ (είτε σκόπιμη είτε όχι) καθιστά το Επικούρειο παράδοξο ελλιπέστατο & προβληματικό, άρα & ΑΝΙΣΧΥΡΟ & ΑΒΑΣΙΜΟ αφού αποσιωπά τη βασικότερη ιδιότητα του Θεού, που θα καθιστούσε το Επικούρειο Παράδοξο μη Παράδοξο αλλά Λογικό αν υπάρχει Θεός. Κάτι μου φαίνεται παράδοξο ακριβώς διότι ξεπερνά την περιορισμένη γνώση μου. Αν όμως ήξερα ΤΑ ΠΑΝΤΑ δεν θα μου φαινόταν Παράδοξο!
Επομένως, λαμβάνοντας υπ’ όψη όλες τις παραπάνω απαραίτητες διευκρινήσεις, μία χριστιανική απάντηση στο Επικούρειο Παράδοξο θα μπορούσε να είναι η εξής:
Α) στην πρόταση «Έχει ο Θεός τη βούληση να εμποδίσει το Κακό αλλά δεν μπορεί; Άρα δεν είναι Παντοδύναμος», η απάντηση από χριστιανικής πλευράς είναι:
Είναι ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΟΣ & όντως, κάποιες φορές & όχι βεβαίως πάντα, ΔΕΝ έχει τη βούληση (κατά παραχώρησιν) να σταματήσει ένα κακό που λόγω της ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΙΑΣ Του ξέρει ότι είναι φαινομενικά «κακό», αλλά ουσιαστικά «καλό»! Στο γιατί δεν έχει τη βούληση, η απάντηση είναι ότι προφανώς λόγω της ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΙΑΣ Του ΞΕΡΕΙ ότι έχει ΣΟΒΑΡΟΥΣ & ΚΑΛΟΥΣ λόγους να αφήνει το εκ πρώτης όψεως «κακό» να ενεργεί. Άρα πολλές φορές ο Θεός ΜΠΟΡΕΙ αλλά ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ να σταματήσει το κακό. Οπότε είναι Παντοδύναμος.
Β) στην πρόταση «Μπορεί αλλά δεν θέλει; Τότε δεν είναι Πανάγαθος» η απάντηση είναι:
«Μπορεί αλλά δεν θέλει ΕΠΕΙΔΗ ΑΚΡΙΒΩΣ είναι Πανάγαθος».
Όχι ΠΑΝΑΓΑΘΟΣ με την γήινη, πρόσκαιρη, ανθρώπινη λογική που ΟΡΙΖΕΙ το «αγαθόν» ως το «ευχάριστο» & «ευδαιμονιστικό» & το κακό ως το «δυσάρεστο» & «επίπονο» (από πότε κάθε ευχάριστο είναι & καλό & κάθε δυσάρεστο είναι κακό!;) αλλά με την ανώτερη έννοια που ΟΡΙΖΕΙ το «αγαθό» ως το άγιο & ψυχωφελές & σωτήριο & το κακό ως το ψυχοβλαβές & καταστροφικό για τη σωτηρία του ανθρώπου.
Γ) στην πρόταση «Έχει τόσο τη βούληση, όσο & τη δύναμη να το εμποδίσει; Τότε από πού προέρχεται το Κακό;»,
η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι απλούστατη. Το κακό προέρχεται από την ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΒΟΥΛΗΣΗ των πλασμάτων που το επιλέγουν ελεύθερα. Είναι σαν να ρωτάει κάποιος από πού προέρχεται το σκοτάδι. Το σκοτάδι είναι η απουσία το φωτός. Σκοτάδι είναι όταν επιλέγω ελεύθερα να κλείσω όλα τα παράθυρα του δωματίου & να αφήσω το φως από έξω. Το κακό προέρχεται όταν επιλέγω ελεύθερα να αφήσω το Θεό έξω.
Επίσης & με βούληση & με δύναμη όχι απλώς εμπόδισε το κακό αλλά το ΕΧΕΙ ΗΔΗ ΝΙΚΗΣΕΙ στο Σταυρό & την Ανάστασή Του. Όσοι λοιπόν ζουν μέσα στην Εκκλησία, ενσωματώνονται μαζί Του & νικούν & αυτοί το κακό από αυτή τη ζωή.
Στο ερώτημα πως νίκησε το κακό αφού αυτό συνεχίζει να υπάρχει απαντά θαυμάσια ο αγ. Γρηγόριος Νύσσης. «Ὅπως δηλαδή ὅταν σκοτώνομε κάποιο ἑρπετό, βλέπομε ὅτι δέν πεθαίνει ὅλο τό φίδι μαζί μέ τό κεφάλι, ἀλλά, ἐνῶ τό κεφάλι ἔχει πεθάνει, τό ὑπόλοιπο σῶμα εἶναι ζωντανό, χωρίς νά ἔχει στερηθεῖ τή ζωτική δύναμη, ἔτσι κι αὐτός πού σκότωσε τό δράκοντα… συντρίβοντάς του τήν κεφαλή.. δέν ἔκανε πιά κανένα λόγο γιά τό ὑπόλοιπο σῶμα, ἐπιτρέποντας νά ἀπομείνει ἡ κίνηση μέσα στό νεκρό θηρίο ὡς ἀφορμή ἄσκησης γιά τούς μεταγενέστερους… Ἡ δύναμή του βέβαια εἶναι πιά νεκρή, ἀφοῦ ἀχρηστεύθηκε τό κεφάλι. Ὅταν περάσει ὅμως ὁ καιρός καί ἀκινητοποιηθοῦν τά κινούμενα κομμάτια κατά τή συντέλεια τῆς ζωῆς αὐτῆς πού προσδοκοῦμε, τότε καταργεῖται ἡ οὐρά καί τό τελευταῖο τμῆμα τοῦ ἐχθροῦ, κι αὐτό εἶναι ὁ θάνατος.Κι ἔτσι θά πραγματοποιηθεῖ ὁ πλήρης ἀφανισμός τῆς κακίας, ἀφοῦ θ᾿ ἀνακληθοῦν ὅλοι μέ τήν ἀνάσταση στή ζωή»(ΕΠΕ,10,σελ. 335).
Δ) Η τέταρτη πρόταση: «Δεν έχει ούτε τη βούληση ούτε τη δύναμη; Τότε γιατί τον λέμε Θεό;» έχει ήδη απαντηθεί από όλα τα παραπάνω.
Άρα το «Επικούρειο Παράδοξο» είναι «παράδοξο» μόνο για έναν ΑΘΕΟ που βλέπει τα πράγματα μόνο «ανθρωποκεντρικά» & όχι «θεοκεντρικά» & που ερμηνεύει τους όρους «καλό» «κακό» «βούληση» με τρόπο επιφανειακό & όχι βαθύτερο. (π. Νικόλαος)

(Βιλίο: Ζητώ Αποδείξεις, Josh McDowell, εκδ. ο Λόγος, σελ. 191-210)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην εργασία του «Γιατί Δεν Είμαι Χριστιανός», ο φιλόσοφος Bertrand Russel υποστηρίζει: «Υπάρχει μεγάλη ιστορική αμφιβολία αν ο Χριστός υπήρχε πραγματικά, και αν υπήρχε δεν γνωρίζουμε τίποτε για αυτόν» (Russel, WIANC, 16).
Στην εποχή μας, είναι δύσκολο να βρει κανείς μορφωμένους ανθρώπους που να συμφωνούν με τις ριζοσπαστικές απόψεις του Russel. Πολλοί έχουν εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον Ιησού Χριστό, και κάποιοι αμφιβάλλουν για την αλήθεια των λεγομένων της
Αγίας Γραφής για Αυτόν, αλλά είναι πάρα πολύ μικρός ο κύκλος όσων υποστηρίζουν ότι ο Ιησούς δεν υπήρξε ποτέ ή ότι, αν υπήρξε, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τίποτε για Αυτόν. Ακόμη και ο Αμερικανός επαναστάτης Thomas Paine, που ήταν μεγάλος επικριτής του Χριστιανισμού, δεν αμφισβήτησε την ιστορικότητα του Ιησού από τη Ναζαρέτ.
Αν και ο Paine πίστευε ότι οι αναφορές της Αγίας Γραφής στην θεότητα του Ιησού είχαν μυθολογικό χαρακτήρα, εντούτοις δεχόταν ότι ο Ιησούς ήταν ένα υπαρκτό πρόσωπο. Ο Paine είπε, «Αυτός (ο Ιησούς Χριστός) ήταν ένας ενάρετος και προσηνής άνθρωπος. Η ηθική που κήρυττε και εφάρμοζε ήταν από τις πιο καλοπροαίρετες, ακόμη και αν αρκετά χρόνια πριν παρόμοια ηθικά συστήματα είχαν διδαχθεί από τον Κομφούκιο, και από κάποιους Έλληνες φιλοσόφους, και μεταγενέστερα από τους Κουάκερους, και από πολλούς άλλους φωτισμένους ανθρώπους κατά τη διάρκεια των αιώνων, παρ’ όλα αυτά λίγοι τον έχουν φτάσει» (Paine, CWTP, 9).
Παρ’ όλα αυτά, συχνά συναντώ κάποιους που σαν τον Russel, παρά τα στοιχεία, επιμένουν να αρνούνται την ιστορική ύπαρξη του Ιησού. Μία από αυτές τις περιπτώσεις έλαβε χώρα κατά την διάρκεια μιας δημόσιας συζήτησης που έγινε υπό την αιγίδα ενός πανεπιστημίου της Αμερικής. Η αντίπαλος μου, υποψήφια για το Κογκρέσο με το Προοδευτικό Ριζοσπαστικό Κόμμα (Μαρξιστικό) της Νέας Υόρκης, είπε στην εισαγωγή της εισήγησης της: «Οι ιστορικοί της εποχής μας έχουν απορρίψει κατηγορηματικά την ιστορικότητα του Ιησού». Δεν μπορούσα να πιστέψω αυτό που άκουγα! Παρ' όλα αυτά χάρηκα που το ανέφερε, γιατί μου έδωσε την ευκαιρία να αποδείξω σε ένα ακροατήριο 2500 φοιτητών ότι ήταν ιστορικά αδιάβαστη. Αν ήταν, θα είχε διαβάσει αυτό που είχε πει, ο F.F. Bruce, καθηγητής βιβλικής κριτικής και εξήγησης της έδρας Rylands του πανεπιστημίου του Μάντσεστερ: «Κάποιοι συγγραφείς μπορούν να παίζουν με τη φράση “Χριστός - μυθος" αλλά δεν το κάνουν βασισμένοι σε ιστορικές αποδείξεις. Η ιστορικότητα του Ιησού είναι τόσο αξιωματική για έναν αμερόληπτο ιστορικό όσο είναι η ιστορικότητα του Ιουλίου Καίσαρα. Δεν είναι οι ιστορικοί αυτοί που προάγουν τις θεωρίες “Χριστός - μυθος" (Bruce, NTDATR’72, 119).
Ο Otto Betz έχει δίκιο όταν αναφέρει, «Κανένας σοβαρός ιστορικός δεν επιχείρησε ποτέ να αποδείξει τη μη ιστορικότητα του Ιησού» (Betz, WDWKAΙ. 9).
Η ιστορικότητα του Ιησού για τον Χριστιανό δεν είναι απλά θέμα περιέργειας. Η Χριστιανική πίστη είναι εδραιωμένη στην ιστορία. Ο ειδικός στην Καινή Διαθήκη Donald Hagner σημειώνει:
"Ο γνήσιος Χριστιανισμός, ο Χριστιανισμός των κειμένων της Καινής Διαθήκης, είναι απόλυτα εξαρτημένος από την Ιστορία. Στο κέντρο της Χριστιανικής πίστης βρίσκεται ο ισχυρισμός ότι “ο θεός ήταν εκείνος, που, στο πρόσωπο του Χριστού, συμφιλίωνε τον κόσμο μαζί του" (Β Κορ. 5:12). Η ενανθρώπηση, ο θάνατος και η ανάσταση του Ιησού Χριστού ως πραγματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στο χώρο και στο χρόνο, δηλαδή ως ιστορικά γεγονότα, είναι απολύτως απαραίτητα θεμέλια της Χριστιανικής πίστης. Άρα, στο μυαλό μου, ο Χριστιανισμός ορίζεται καλύτερα ως η απαγγελία, ο εορτασμός, και η συμμετοχή στις ενέργειες του Θεού μέσα στην Ιστορία, οι οποίες, όπως υποστηρίζουν τα κείμενα της Καινής Διαθήκης. έχουν κορυφωθεί στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού" (Hagner. NTCI, 74).
Αυτό το κεφάλαιο περιέχει αποδείξεις από Χριστιανικές πηγές, εξωχριστιανικές αυθεντίες, και Ιουδαϊκές αναφορές στη ζωή του Χριστού.

1Α. ΕΞΩΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΑΥΘΕΝΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ
Με τον όρο εξωχριστιανικές εννοώ «ειδωλολατρικές» - μη Χριστιανικές, μη Ιουδαϊκές, και γενικά μη χριστιανικές προσωπικότητες. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν τον Ιησού και το κίνημα που δημιούργησε. Το γεγονός, ότι συνήθως είναι επικριτικοί απέναντι στον Χριστιανισμό τους καθιστά αξιόπιστους μάρτυρες, επειδή δεν έχουν να κερδίσουν τίποτε με την παραδοχή της ιστορικότητας των γεγονότων που περιβάλλουν τον θρησκευτικό ηγέτη και τους ακολούθους του, τους οποίους περιφρονούν.

1Β. ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΤΑΚΙΤΟΣ
Σύμφωνα με τον Habermas, «Ο Κορνήλιος Τάκιτος (55 - 120 μ.Χ.) ήταν ένας Ρωμαίος ιστορικός που έζησε κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας πέντε - έξι Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Έχει αποκληθεί ο “μεγαλύτερος ιστορικός" της αρχαίας Ρώμης, και είναι γενικά αποδεκτός από τους μελετητές για το “ήθος και την ακεραιότητα του"» (Habermas. VHCELJ, 87). Τα πιο γνωστά έργα του Τάκιτου είναι τα Χρονικά και οι Ιστορίες. «Τα Χρονικά καλύπτουν την περίοδο μεταξύ του θανάτου του Αυγούστου το 14 μ.Χ. μέχρι το θάνατο του Νέρωνα το 68 μ.Χ., ενώ οι Ιστορίες αρχίζουν με το θάνατο του Νέρωνα και φτάνουν μέχρι το θάνατο του Δομιτιανού το 96 μ.Χ.» (Habermas, VHCELJ, 87).
Γράφοντας για την περίοδο του Νέρωνα, ο Τάκιτος αναφέρεται στο θάνατο του Χριστού και στην ύπαρξη των Χριστιανών στη Ρώμη. Το ανορθόγραφο του ονόματος του Χριστού -«Christus» - ήταν ένα σύνηθες λάθος των ειδωλολατρών συγγραφέων. Ο Τάκιτος αναφέρει:
«Καμιά παρηγοριά που άνθρωπος μπορεί να προσφέρει, κανένα βασιλικό δώρο, καμιά εξιλαστήρια θυσία στους θεούς δεν ήταν ικανά να γλιτώσουν τον Νέρωνα από το όνειδος του στίγματος ότι είχε διατάξει την καταστρεπτική φωτιά της Ρώμης. Ως εκ τούτου για να καταπνίξει αυτή τη φήμη, απέδωσε τελείως άδικα όλη την ευθύνη, και τιμώρησε με τα πιο ειδεχθή βασανιστήρια, αυτούς που κοινώς αποκαλούνται "Χριστιανοί”. Ο Christus, από τον οποίο προέρχεται το όνομα, θανατώθηκε από τον Πόντιο Πιλάτο, κυβερνήτη της Ιουδαίας κατά τη βασιλεία του Τιβέριου. Αλλά η ολέθρια δεισιδαιμονία που είχε αρκετό καιρό περιοριστεί, φούντωσε πάλι, όχι μόνο σε όλη την Ιουδαία, που ήταν η πηγή της αναταραχής, αλλά επίσης στην ίδια την πόλη της Ρώμης» (Annals XV, 44).
Ο Norman Anderson βλέπει πιθανή αναφορά στην ανάσταση του Ιησού στο παρακάτω απόσπασμα: «Είναι πολύ πιθανό ότι, όταν ο Τάκιτος λέει ότι “μια βλαπτική δεισιδαιμονία που είχε για αρκετό καιρό περιοριστεί, φούντωσε πάλι", κάνει έμμεση και ασυναίσθητη αναφορά στην πεποίθηση της πρώτης εκκλησίας ότι ο Χριστός που είχε σταυρωθεί είχε αναστηθεί από τους νεκρούς» (Anderson, JC, 20).
Ο F.F. Bruce φέρνει στην επιφάνεια ακόμη ένα σημείο από το απόσπασμα του Τάκιτου: «Ο Πιλάτος δεν αναφέρεται σε κανένα άλλο γραπτό που έχει φτάσει στα χέρια μας ... Και μπορεί να θεωρηθεί ως μια ειρωνεία της ιστορίας καθώς η μόνη διασωθείσα αναφορά στο όνομα του από ειδωλολάτρη συγγραφέα γίνεται με σύνδεση του με την επιβολή της θανατικής ποινής στον Χριστό. Για μια στιγμή ο Τάκιτος αντηχεί την αρχαία Χριστιανική διακήρυξη: “... παθόντα υπό του Ποντίου Πιλάτου"» (Bruce, JCONT, 23).
Ο λέκτορας του Κέιμπριτζ Marcus Bockmuehl σημειώνει ότι τα σχόλια του Τάκιτου μας εφοδιάζουν με μια μαρτυρία από τον κορυφαίο της εποχής του Ρωμαίο ιστορικό, «αντικειμενική επιβεβαίωση ότι ο Ιησούς έζησε και εκτελέστηκε επίσημα στην Ιουδαία κατά τη βασιλεία του Τιβερίου και κατά τη διάρκεια της περιόδου όπου κυβερνήτης της Παλαιστίνης ήταν ο Πόντιος Πιλάτος (“έπαρχος", 26-36 μ.Χ.). Αυτό μπορεί να μη φαίνεται πολύ σημαντικό, αλλά είναι εξαιρετικά χρήσιμο στην αντίκρουση δύο διαφορετικών θεωριών που είναι ακόμη αρκετά διαδεδομένες: Πρώτον, ότι ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ δεν υπήρξε ποτέ, και δεύτερον, ότι δεν πέθανε γιατί του επιβλήθηκε η Ρωμαϊκή θανατική ποινή» (Bockmehl, TIMLM, 10, 11).

2Β. Λουκιανός από τα Σαμόσατα (Σαμοσατεύς)
Έλληνας σατιρογράφος του δεύτερου μισού του δεύτερου αιώνα, ο Λουκιανός αναφέρθηκε χλευαστικά στον Χριστό και στους Χριστιανούς, μη αμφισβητώντας ή επιχειρηματολογώντας ενάντια στην ύπαρξη τους. Όπως ανέφερε ο Λουκιανός: «Οι Χριστιανοί, ξέρεις, μέχρι σήμερα λατρεύουν έναν άνθρωπο - μια ξεχωριστή προσωπικότητα που εισήγαγε τα πρωτότυπα έθιμα τους, και σταυρώθηκε για αυτό το λόγο ... Βλέπεις, αυτά τα παραπλανημένα πλάσματα ξεκίνησαν με την γενική παραδοχή ότι ήταν αθάνατοι, το οποίο εξηγεί την καταδίκη του θανάτου και την εθελούσια αυτοθυσία, που είναι τόσο συνηθισμένη ανάμεσα τους. Στη συνέχεια εντυπώθηκε πάνω τους από το νομοδιδάσκαλο τους ότι ήταν όλοι αδελφοί, από τη στιγμή που μεταστράφηκαν, και απαρνήθηκαν τους θεούς της Ελλάδας, και λάτρεψαν τον εσταυρωμένο σοφό, και ακολούθησαν τους νόμους του. Όλα τα παραπάνω τα δέχονται με πίστη, με αποτέλεσμα να απεχθάνονται όλα τα επίγεια αγαθά, θεωρώντας τα ως απλή ύλη» (Λουκιανός, Ο θάνατος του Πετρίτη, 11-13).

3Β. Σουετώνιος
Ο Σουετώνιος, ένας ακόμη Ρωμαίος ιστορικός και δικαστικός την εποχή που αυτοκράτορας ήταν ο Αδριανός, ήταν και χρονικογράφος των ανακτόρων_ ανέφερε στο Βίο του Κλαύδιου 25.4: «Καθώς οι Ιουδαίοι προκαλούσαν συνεχώς ταραχές με την υποκίνηση του Chrestus (ένας ακόμη συλλαβισμός του Christus), (ο Κλαύδιος) τους εξόρισε από τη Ρώμη». Ο Λουκάς αναφέρεται σε αυτό το γεγονός στο, το οποίο έλαβε χώρα το 49 μ.Χ. (Πράξεις 18:2).
Σε ένα άλλο έργο του ο Σουετώνιος έγραψε για την φωτιά που έκαψε τη Ρώμη το 64 μ.Χ. κατά την περίοδο του Νέρωνα. Ο Σουετώνιος αναφέρει ότι «ο Νέρωνας τιμώρησε τους Χριστιανούς, μια τάξη ανθρώπων που ακολουθούσαν μια νέα και βλαπτική δεισιδαιμονία» (Βίοι των Καισάρων, 26.2).
Υποθέτοντας ότι ο Ιησούς σταυρώθηκε στην αρχή της τρίτης δεκαετίας, ο Σουετώνιος - μη προσκείμενος στον Χριστιανισμό - τοποθετεί τους Χριστιανούς στην αυτοκρατορική πόλη μετά από κάτι λιγότερο από είκοσι χρόνια, και αναφέρει ότι υπέφεραν και πέθαιναν για την πίστη τους, ότι ο Ιησούς Χριστός έζησε, πέθανε και αναστήθηκε από τους νεκρούς.

4Β. Πλίνιος ο Νεώτερος
Κυβερνήτης της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία (112 μ.Χ.), ο Πλίνιος έγραψε στον αυτοκράτορα Τραϊανό ζητώντας συμβουλή για το πώς έπρεπε να αντιμετωπίσει τους Χριστιανούς. Εξήγησε ότι είχε ήδη σκοτώσει άνδρες και γυναίκες, αγόρια και κορίτσια. Είχαν θανατωθεί τόσοι πολλοί, που αναρωτιόταν αν θα έπρεπε να συνεχιστεί η θανάτωση όποιου αποκαλυπτόταν ότι ήταν Χριστιανός, ή έπρεπε να θανατώσει συγκεκριμένα πρόσωπα. Εξήγησε ότι είχε αναγκάσει τους Χριστιανούς να προσκυνήσουν αγάλματα του Τραϊανού. Ο Πλίνιος συνεχίζει και αναφέρει ότι επίσης τους ανάγκασε «να καταραστούν τον Χριστό, κάτι το οποίο ένας γνήσιος Χριστιανός ποτέ δεν θα πειθόταν να κάνει». Στην ίδια επιστολή αναφέρει για τους ανθρώπους που δικάστηκαν: «Υποστήριξαν, όμως, ότι στο μόνο που ήταν ένοχοι ή έσφαλλαν ήταν ότι συνήθιζαν να συναθροίζονται σε μια προκαθορισμένη μέρα, όπου τραγουδούσαν ύμνους στον Χριστό ως Θεό, και ορκίζονταν να μην κάνουν επαίσχυντες πράξεις, να μη διαπράξουν απάτες, κλοπές, μοιχεία, να μην αθετούν το λόγο τους, και να μην προδίδουν την εμπιστοσύνη που τους έδειχναν» (Επιστολές X, 96).

5Β. Θαλλός
Ένας από τους πρώτους συγγραφείς που αναφέρονται στον Χριστό είναι ο Θαλλός. Περί το 52 μ.Χ. ο Θαλλός «έγραψε την Ιστορία της Ανατολικής Μεσογείου από την εποχή του Τρωικού πολέμου μέχρι και τις μέρες του» (Habermas, VHCELJ, 93). Δυστυχώς, σήμερα διασώζονται μόνο αποσπάσματα από τα γραπτά του ως παραθέματα σε άλλους συγγραφείς. Ένας τέτοιος συγγραφέας είναι και ο Ιούλιος ο Αφρικανός, Χριστιανός που έγραψε to 221 μ.Χ. Ένα πολύ ενδιαφέρον απόσπασμα σχετίζεται με κάποιο σχόλιο του Θαλλού σχετικά με το σκοτάδι που έπεσε στη γη το μεσημέρι της μέρας που πέθανε ο Χριστός πάνω στο σταυρό. Ο Ιούλιος αναφέρει: «Ο Θαλλός, στον τρίτο τόμο της Ιστορίας του, ερμηνεύει το σκοτάδι ως συνέπεια της έκλειψης ήλιου - άστοχα, κατά τη γνώμη μου (άστοχα. φυσικά, επειδή έκλειψη ηλίου δεν μπορεί να λάβει χώρα όταν έχει πανσέληνο, και ο Χριστός πέθανε την περίοδο της Πασχαλινής πανσελήνου)» (Ιούλιος ο Αφρικανός, Χρονογράφημα, 18:1).
Αυτή η αναφορά αποδεικνύει ότι η αναφορά του Ευαγγελίου στο σκοτάδι που κάλυψε την περιοχή κατά τη σταύρωση του Χριστού ήταν ευρέως γνωστή, και έπρεπε να εξηγηθεί με φυσικούς όρους από τους μη Χριστιανούς. Ο Θαλλός δεν αμφισβητούσε τη σταύρωση του Χριστού και ότι στη φύση έλαβε χώρα ένα ασυνήθιστο γεγονός που χρειαζόταν εξήγηση. Αυτό που τον απασχολούσε ήταν να διατυπώσει μια διαφορετική ερμηνεία. Τα βασικά γεγονότα δεν αμφισβητούνταν (Bruce, NTDATR, 113).

6Β. Φλέγων
Μια ακόμη εξωχριστιανική αυθεντία ήταν ο Φλέγων. που έγραψε Ιστορία με τίτλο Χρονικά. Αν και αυτό το έργο έχει χαθεί, ο Ιούλιος ο Αφρικανός διέσωσε μέσα από τα γραπτά του ένα μικρό απόσπασμα. Όπως και ο Θαλλός, ο Φλέγων επιβεβαιώνει ότι σκοτάδι κάλυψε την περιοχή κατά τη σταύρωση του Χριστού, και αυτός, επίσης, αναφέρει την ερμηνεία της έκλειψης του ήλιου: «Κατά την περίοδο του Καίσαρα Τιβερίου πραγματοποιήθηκε έκλειψη Ηλίου κατά τη διάρκεια πανσελήνου» (Ιούλιος, Χρονογράφημα, 18.1).
Πέρα από τον Ιούλιο, η αναφορά του Φλέγοντα σ' αυτό το γεγονός σημειώνεται και από τον Χριστιανό απολογητή του τρίτου αιώνα τον Ωριγένη (Κατά Κελσίου, 2.14, 33, 59) και από τον συγγραφέα του έκτου αιώνα Φιλόπονα (De. opif. mund. ΙΙ. 2 1) (McDowell/Wilson, HWAU, 360).

7B. Ο Μάρα-Μπαρ Σεραπίων
Γύρω στο 70 μ.Χ., ο Μάρα-Μπαρ Σεραπίων, Σύριος και πιθανώς Στωικός φιλόσοφος, έγραψε από την φυλακή ένα γράμμα στο γιο του, ενθαρρύνοντάς τον να επιδιώξει τη σοφία. Στην επιστολή του συγκρίνει τον Ιησού με τους φιλόσοφους Σωκράτη και Πυθαγόρα. Γράφει:
«Τι κέρδισαν οι Αθηναίοι θανατώνοντας το Σωκράτη; Το έγκλημά τους επέφερε πείνα και μάστιγα. Τι κέρδισαν οι κάτοικοι της Σάμου που έκαψαν τον Πυθαγόρα; Για μια στιγμή το νησί τους καλύφτηκε από άμμο. Τι κέρδισαν οι Ιουδαίοι από την εκτέλεση του σοφού βασιλιά τους; Αμέσως μετά από αυτό το γεγονός η βασιλεία τους καταργήθηκε. Ο Θεός δικαίως εκδικήθηκε το θάνατο των τριών αυτών σοφών ανδρών: οι Αθηναίοι πέθαναν από πείνα, οι Σάμιοι καλύφθηκαν από τη θάλασσα, οι Ιουδαίοι, καταστράφηκαν και εκδιώχτηκαν από τη γη τους, ζώντας στη διασπορά. Αλλά ο Σωκράτης δεν πέθανε οριστικά και αμετάκλητα, έζησε μέσα στη διδασκαλία του Πλάτωνα. Ομοίως και ο Πυθαγόρας, έζησε δια μέσου του αγάλματος της Ήρας. Ούτε και ο σοφός Βασιλιάς πέθανε οριστικά και αμετάκλητα, έζησε μέσα από τη διδασκαλία που είχε διαδώσει» (Bruce, NTADAR, 114).
Αυτός ο πνευματικός πατέρας δεν ήταν σίγουρα Χριστιανός, από τη στιγμή που εξίσωσε τον Ιησού με τον Σωκράτη και τον Πυθαγόρα. Πίστευε ότι ο Ιησούς ζούσε μέσα από τη διδασκαλία του και όχι εξαιτίας της ανάστασής του, και σε κάποιο άλλο σημείο δηλώνει πίστη στον πολυθεϊσμό. Παρ' όλα αυτά, η αναφορά του στον Χριστό αποδεικνύει ότι δεν είχε καμία αμφιβολία σχετικά με την ύπαρξη του Ιησού.

2Α. ΙΟΥΔΑΪΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ
Οι μελετητές έχουν ανακαλύψει πολλές αξιόπιστες αναφορές στον Ιησού, καθώς επίσης
και αναξιόπιστες ή κάποιες, που κάποτε τις θεωρούσαν ότι αναφέρονταν στον Ιησού, αλλά στην πραγματικότητα δεν αναφέρονταν (McDowell/Wilson, HWAU. 55-70). Επιλέγω να εστιάσουμε την προσοχή μας σε μερικές από τις πιο αξιόπιστες αναφορές. Ο αναγνώστης μπορεί να βρει περισσότερα αποσπάσματα στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου μου, He Walked Among Us: Evidence for the Historical Jesus.
Όπως και οι εξωχριστιανικές αναφορές, οι αρχαίες Ιουδαϊκές πηγές δεν είναι φιλικές απέναντι στον ιδρυτή του Χριστιανισμού, τους οπαδούς του, και τη διδασκαλία του. Για αυτό το λόγο, οι αναφορές τους στα γεγονότα που περιβάλλουν τη ζωή του Ιησού έχουν ιδιαίτερη σημασία για την ιστορικότητα αυτών των γεγονότων.

1Β. Η Σταύρωση
Στο Βαβυλωνιακό Ταλμούδ διαβάζουμε: «Έχει διδαχτεί: την παραμονή του Πάσχα κρέμασαν τον Γεσού. Και ένας ντελάλης βγήκε στους δρόμους για σαράντα μέρες (λέγοντας): “Πρόκειται να λιθοβοληθεί, επειδή ασκούσε μαγεία και παρέσυρε και παραπλάνησε τον Ισραήλ. Όποιος γνωρίζει τίποτε υπέρ του, ας έρθει και ας παρακαλέσει για χάρη του”. Αλλά, μη βρίσκοντας τίποτε υπέρ του, τον κρέμασαν την παραμονή του Πάσχα» (Sanhedrin 43a; t. Sanh. 10:11; y. Sanh. 7:12; Tg. Esther 7:9). Μια άλλη έκδοση αυτού του κειμένου αναφέρει το όνομα, «Γεσού ο Ναζωραίος».
Το όνομα «Γεσού» μεταφράζεσαι σε «Ιησούς», και η αναφορά του «Ναζωραίος» κάνει ακόμη πιο πιθανή τη σύνδεση του με τον Ιησού Χριστό.
Επιπλέον, ο όρος «κρεμάστηκε» είναι συνώνυμο με τη σταύρωση (δες Λουκάς 23:39, Γαλ. 3:13). «Το Ταλμούδ», γράφει ο Εβραίος μελετητής Joseph Klausner, «αναφέρεται στη σταύρωση ως κρέμασμα, επειδή αυτός ο τρομακτικός τρόπος θανάτου ήταν γνωστός στους Ιουδαίους σχολιαστές από τις Ρωμαϊκές δίκες, και όχι από το Ιουδαϊκό νομικό σύστημα. Ακόμη και ο απόστολος Παύλος (Γαλ. 3:13) συσχετίζει με τη σταύρωση του Ιησού το εδάφιο “διότι είναι κατηραμένος υπό του Θεού ο κρεμάμενος" (Δευτ. 21:13)» (Klausner, JN, 28).
Επίσης, η αναφορά ότι η σταύρωση έλαβε χώρα «την παραμονή του Πάσχα» συμφωνεί με τον Ιωάννη 19:14 (η φράση αυτή βρίσκεται επίσης στο b. Sanh. 67a, y. Sanh. 7:16).
Συνεπώς, αυτό το κείμενο επιβεβαιώνει με σαφήνεια την ιστορικότητα του Ιησού και του θανάτου Του. Επιβεβαιώνει, επίσης, το γεγονός ότι οι Ιουδαϊκές αρχές ήταν αναμεμειγμένες στην καταδίκη, αλλά προσπαθεί να δικαιώσει τις πράξεις τους. Με έμμεσο τρόπο αναφέρεται επίσης και στα θαύματα του Ιησού (δες επίσης b. Sanh. 107b, t. Sabb. 11:15. b. Sabb. 104b, b. Sota 47a), αλλά τα ερμηνεύει ως πράξεις μαγείας, αντίδραση που καταγράφεται και από τους συγγραφείς των Ευαγγελίων (Μάρκος 3:22. Ματθαίος 9:34, 12:24).
Αυτό το Ιουδαϊκό κείμενο ακολουθείται από την εμφάνιση ενός σχολίου στα τέλη του τρίτου αιώνα. Ο Ulla λέει, «Θα πίστευες ότι θα τον υπεράσπιζε κανείς με τέτοιο πάθος; Ήταν ένας απατεώνας, και ο Πανάγαθος απαντάει: “δεν θα τον ελεήσεις και δεν θα τον λυπηθείς". Με τον Ιησού υπήρχε μια διαφορά, επειδή ήταν κοντά στη βασιλεία». Αυτή η φράση, «κοντά στη βασιλεία», μπορεί να αναφέρεια στην γενεαλογική σύνδεση του Ιησού με το βασιλιά του Ισραήλ Δαβίδ, ή να υποδηλώνει τον Πιλάτο που έπλυνε τα χέρια του και παρέδωσε τον Ιησού για να μαστιγωθεί και να σταυρωθεί.

2Α. Ο Inσούς και οι Μαθητές Του
Ένα μεταγενέστερο Ταλμουδικό κείμενο αναφερόμενο στη σταύρωση του Ιησού υποστηρίζει ότι ο Ιησούς «ο Γεσού είχε πέντε μαθητές - τον Ματάι, το Νακκάι, το Νέτσερ, τον Μπουνί, και τον Τοντάχ (b. Sanh. 107b). Αν και το «Ματάι» μπορεί να αναφέρεται στον Ματθαίο, κανένας δεν μπορεί να συνδέσει αυτά τα ονόματα με τα ονόματα των μαθητών που αναφέρονται στα Ευαγγέλια. Ο ισχυρισμός ότι ο Ιησούς είχε πέντε μαθητές «μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι και άλλοι δάσκαλοι μέσα στο Ταλμούδ, π.χ. ο Γιοχανάν μπεν Ζακκάι και ο Ακίμπα, είχαν πέντε μαθητές» (McDowell/Wilson, HWAU, 65). Σε κάθε περίπτωση, ένα είναι σίγουρο: Αυτό το κείμενο κάνει σαφές ότι ο ραβίνος Ιησούς είχε ακολούθους.

3Β. Γέννηση από Παρθένο;
Στο Ταλμούδ, οι τίτλοι «Μπεν Πανδέρα» (ή Μπεν Παντέρε) και «Γεσού Μπεν Πανδέρα» χρησιμοποιούνται για τον Ιησού. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι ο τίτλος πανδέρα προέρχεται από την Ελληνική λέξη παρθένος. Ο Ιουδαίος μελετητής Joseph Klausner αναφέρει, «Οι Ιουδαίοι συνεχώς άκουγαν τους Χριστιανούς (η πλειονότητα των οποίων μιλούσαν εδώ και αρκετά χρόνια Ελληνικά) να αποκαλούν τον Ιησού με το όνομα, “Γιος της Παρθένου”,... και έτσι, χλευάζοντας, τον αποκαλούσαν Μπεν χα-Παντέρα που σημαίνει “Γιος της Λεοπάρδαλης”» (Klausner, JN, 23).
Σε ένα άλλο απόσπασμα, το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ αναφέρει: «Ο ραβίνος Συμεών μπεν Αζάι είπε (αναφορικά με τον Ιησού): Ανακάλυψα στην Ιερουσαλήμ ένα γενεαλογικό κατάλογο στον οποίο καταγράφεται: Ένας τέτοιος είναι εξώγαμο μιας μοιχαλίδας” (b. Ykamoth 49a, m. Yebam. 4:13). Σε άλλο απόσπασμα διαβάζουμε, «Η μητέρα του ήταν η Μύριαμ, μια κομμώτρια. Όπως λένε, ... αυτή ξεστράτισε από τον άντρα της"» (b. Sabb.
104b). Σε ένα ακόμη απόσπασμα διαβάζουμε, ότι η Μαρία, «που ήταν απόγονος πριγκίπων και αρχόντων, έκανε την πόρνη στους ξυλουργούς» (b. Sanh. 106a). Η παραπάνω αναφορά, επιχειρεί να εξηγήσει τον ισχυρισμό των Χριστιανών ότι ο Ιησούς γεννήθηκε από παρθένο (δες επίσης b. Sabb. 104b). Το «πρίγκιπες και άρχοντες» μπορεί να αναφέρεται σε κάποια από τα ονόματα στη γενεαλογία του Λουκά, που κάποιοι από τους εκκλησιαστικούς πατέρες πίστευαν ότι συνέδεαν τη Μαρία με το βασιλιά Δαβίδ («ο Ιησούς ... ήταν κοντά στη βασιλεία» στον b. Sanh. 43a). Η μνεία σε «ξυλουργούς» είναι μια προφανής αναφορά στον Ιωσήφ (δες επίσης b. Sabb. 104b).
Η επιχειρηματολογία αναλύεται ως εξής: Εάν ο Ιωσήφ δεν ήταν ο πατέρας του Ιησού, τότε η Μαρία είχε μείνει έγκυος από κάποιο άλλο άνδρα. Ως εκ τούτου είναι μοιχαλίδα και ο Ιησούς ήταν ένα εξώγαμο παιδί. Η Καινή Διαθήκη αναφέρει ότι οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι έμμεσα απόδιδαν στον Ιησού αυτή την κατηγορία (Ιωάννης 8:41).
Παρ’ όλο που η Καινή Διαθήκη επιβεβαιώνει την αβασιμότητα αυτής της κατηγορίας, αυτό δεν σημαίνει ότι η κατηγορία αυτή επιβεβαιώνει ότι η Χριστιανική μαρτυρία της γέννησης του Ιησού από παρθένο ήταν κατασκευασμένη από την αρχέγονη Εκκλησία. Παρατηρεί κανείς, ότι η αντίδραση δεν περιλαμβάνει αμφισβήτηση της ύπαρξης του Ιησού -μόνο διαφορετική ερμηνεία της σύλληψής Του. Όπως σημειώνει ο Klausner, «Πρόσφατες εκδόσεις του Μισνά προσθέτουν: “Για να ενισχύσουμε τα λεγόμενο του ραβί Γιεχοσούα" (ο οποίος στο ίδιο Μισνά, αναφέρει: Τι είναι εξώγαμο παιδί; Αυτός που οι γονείς του πρέπει να θανατωθούν από τον Μπεθ Ντιν). Ότι ο Ιησούς ήταν υπαρκτό πρόσωπο είναι πέρα από κάθε αμφιβολία» (Klausner, JN, 35).

4Β. Η Μαρτυρία του Ιώσηπου
Ο «Ιώσηπος Μπεν Ματαθίας (γεννήθηκε 37/38 μ.Χ. και πέθανε μετά το 100 μ.Χ.)», αναφέρει ο καθηγητής John Ρ. Meier, ήταν Ιουδαίος αριστοκράτης. πολιτικός – ιερωμένος, ένας όχι και τόσο παθιασμένος αρχηγός των επαναστατών στη Γαλιλαία κατά τη διάρκεια της Πρώτης Ιουδαϊκής Εξέγερσης ενάντια στη Ρώμη (66-73 μΧ.). πανούργος αποστάτης, Ιουδαίος ιστορικός, μισθωμένος από την αυτοκρατορική οικογένεια του Φλαβίου. και Φαρισαίος. Συνελήφθη από τον Βεσπασιανό το 67 μ.Χ., και υπηρέτησε τους Ρωμαίους ως διαμεσολαβητής και διερμηνέας κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη Ρώμη όπου έγραψε δύο σπουδαία συγγράμματα: Ιουδαϊκός Πόλεμος, γραμμένο στις αρχές της δεκαετίας του '70, και το πολύ μεγαλύτερο Ιουδαϊκές Αρχαιότητες. που ολοκληρώθηκε το ΄93/94 (Meier, BR. 20, 22).
Ο Φλάβιος Ιώσηπος έγινε μέλος του στενού κύκλου του αυτοκράτορα. Στην πραγματικότητα, του απονεμήθηκε το όνομα του αυτοκράτορα, Φλάβιος, ως το Ρωμαϊκό του όνομα. Το Ιώσηπος είναι το Ιουδαϊκό του όνομα.
Στις Ιουδαϊκές Αρχαιότητες, βρίσκεται ένα απόσπασμα που έχει αποτελέσει αντικείμενο ζωηρού διαλόγου μεταξύ των μελετητών. Το απόσπασμα είναι το εξής:
"Τώρα, την εποχή εκείνη υπήρξε ο Ιησούς, ένας σοφός άνθρωπος, αν νομιμοποιούμαστε να τον αποκαλούμε άνθρωπο, επειδή έκανε θαυμαστά πράγματα, δάσκαλος όλων εκείνων που ευχαρίστως δέχονται την αλήθεια. Έλκυσε στο πρόσωπο του πολλούς Ιουδαίους, αλλά και πολλούς εθνικούς. Αυτός ήταν ο Χριστό. Και όταν ο Πιλάτος, κατόπιν εισήγησης των αρχόντων που ζουν ανάμεσά μας, τον καταδίκασε να πεθάνει στο σταυρό, αυτοί που πρώτοι τον αγάπησαν δεν τον εγκατέλειψαν, γιατί τους φανερώθηκε ζωντανός την τρίτη ημέρα, όπως το είχαν προείπει οι προφήτες που προέρχονταν από τον Θεό, όπως είχαν πει και χιλιάδες πράγματα σχετικά μ' αυτόν. Και η φυλή των Χριστιανών όπως αυτοί ονομάστηκαν, δεν εξαλείφτηκε ακόμη και μέχρι τις ημέρες μας" (Αρχαιότητες. XVΙΙI, 33, η έμφαση προστέθηκε).
Δεν θα αναφέρω τις λεπτομέρειες του διαλόγου των μελετητών σχετικά με αυτό το απόσπασμα, που είναι γνωστό με το όνομα Μαρτυρία. (Για μια λεπτομερή ανάλυση της διαμάχης, δες το βιβλίο μου He Walked Among Us σελίδες 37-45). Αντιθέτως ας μου επιτραπεί να αναφέρω σ' αυτό το σημείο ότι το παραπάνω απόσπασμα έχει ξεσηκώσει αντιδράσεις επειδή ο Ιώσηπος, ένας μη Χριστιανός Ιουδαίος, αναφέρεται στον Ιησού με έναν τρόπο που ένας ορθόδοξος Ιουδαίος δεν μπορεί να συμφωνήσει - για παράδειγμα, αναφέρεται στον Ιησού ως τον Χριστό (Μεσσίας) και υποστηρίζει ότι αναστήθηκε από τους νεκρούς, όπως είχαν προβλέψει οι Εβραίοι προφήτες.
Αφού εκτίμησα τα αποδεικτικά στοιχεία, συμφώνησα με εκείνους τους μελετητές που πιστεύουν ότι, παρά τις κάποιες Χριστιανικές προσθήκες στο κείμενο - κυρίως οι φράσεις που έχουν σημειωθεί παραπάνω - και είναι εντελώς ξένες προς αυτό, η Μαρτυρία περιλαμβάνει αρκετό ποσοστό αλήθειας που ο Ιώσηπος μπορούσε εύκολα να επιβεβαιώσει. Ο Meier αναφέρει:
«Διάβασε τη Μαρτυρία χωρίς τα πλάγια γράμματα και θα δεις ότι ο ειρμός σκέψης είναι σαφής. Ο Ιώσηπος αποκαλεί τον Ιησού με το γενικό τίτλο "σοφός" (σοφός ανήρ, πιθανώς από το Εβραϊκό κχακχάμ). Στη συνέχεια ο Ιώσηπος "αναλύει" αυτό το γενικό τίτλο (σοφός) στα δύο κύρια, για το Ελληνορωμαϊκό κόσμο, ουσιαστικά του: τα θαύματα και την εμπνευσμένη διδασκαλία. Αυτή η διπλή έκφραση σοφίας από τον Ιησού είχε απήχηση σε μια μεγάλη μερίδα Ιουδαίων και εθνικών, και ως εκ τούτου - αν και δεν δίνεται κάποια σαφής αιτία - αυτή η απήχηση οδηγεί τους κυβερνώντες να κατηγορήσουν τον Ιησού μπροστά στον Πιλάτο. Παρά τον ατιμωτικό τρόπο θανάτου του Ιησού πάνω στον σταυρό, οι οπαδοί του δεν του γύρισαν την πλάτη, και έτσι (παρατήρησε ότι η μετάβαση είναι πολύ καλύτερη χωρίς την αναφορά στην ανάσταση στο διαγραμμένο κομμάτι) η φυλή των Χριστιανών δεν έχει ακόμη σβήσει» (Meier. BR, 23).
Στην ίδια Μαρτυρία, μερικά κεφάλαια αργότερα, ο Ιώσηπος αναφέρεται στον Ιάκωβο, τον αδελφό του Ιησού. Στις Αρχαιότητες XX, 9.1, περιγράφει τις πράξεις του αρχιερέα Άννα:
«Αλλά ο νεώτερος Άννας, που όπως είπαμε, έλαβε την αρχιεροσύνη, ήταν θαρραλέος χαρακτήρας και εξαιρετικά τολμηρός: Ήταν μέλος της ομάδας των Σαδδουκαίων, που ήταν οι πιο αυστηροί από όλους τους Ιουδαίους, όπως ήδη έχουμε αναφέρει. Επειδή ο Άννας είχε αυτά τα χαρακτηριστικά, σκέφτηκε ότι τώρα του δινόταν η ευκαιρία, καθώς ο Φήστος είχε ήδη πεθάνει, και ο Αλβίνος ήταν ακόμη καθ’ οδόν. Έτσι συγκάλεσε ένα συμβούλιο από δικαστές, και έφερε μπροστά τους τον αδελφό του Ιησού, του αποκαλούμενου Χριστού, του οποίου το όνομα ήταν Ιάκωβος, μαζί με κάποιους άλλους, και τους κατηγόρησε ότι καταπατούν το νόμο, και τους παρέδωσε να λιθοβοληθούν» (Bruce. NTDATR, 107).
Ο Louis Feldman, καθηγητής κλασσικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Yeshiva και μεταφραστής των Αρχαιοτήτων, σημειώνει, «Λίγοι είναι αυτοί που αμφισβήτησαν τη γνησιότητα αυτής της περικοπής» (Ιώσηπος, Αρχαιότητες, 496). Η αναφορά στον Ιησού ως τον «αποκαλούμενο Χριστό» βγάζει νόημα μόνο όταν ο Ιώσηπος έχει αναφερθεί εκτενέστερα στον Ιησού σε άλλο σημείο του συγγράμματος του. Αυτό είναι μία ακόμη ένδειξη της γνησιότητας της προγενέστερης και εκτενέστερης αναφοράς στις Αρχαιότητες, εξαιρουμένων των Χριστιανικών προσθηκών.
Έτσι, ακόμη και ο Ιουδαίος ιστορικός του πρώτου αιώνα, Ιώσηπος, που έγραψε μόλις πενήντα χρόνια μετά το θάνατο του Ιησού, επιβεβαιώνει την αλήθεια ότι ο Ιησούς δεν είναι κατασκεύασμα της φαντασίας της Εκκλησίας αλλά ένα πραγματικό πρόσωπο της Ιστορίας.

4Α. Συμπληρωματικές Ιστορικές Πηγές για τον Χριστιανισμό

Υπάρχουν και άλλες πηγές που αναφέρονται στον Χριστό και στον Χριστιανισμό. Ακολουθούν κάποιες συμπληρωματικές εξωχριστιανικές πηγές που απαιτούν περαιτέρω μελέτη:
1Β. Τραϊανός, Ρωμαίος αυτοκράτορας (Πλίνιος ο Νεώτερος, Επιστολές 10:97). Αυτή είναι μια επιστολή του αυτοκράτορα προς τον Πλίνιο, που του λέει να μην τιμωρήσει τους Χριστιανούς που αναγκάζονται από τους Ρωμαίους να απαρνηθούν την πίστη τους. Γράφει στον Πλίνιο ότι οι Ρωμαίοι αξιωματούχοι δεν πρέπει να υιοθετούν ανώνυμες πληροφορίες για τους Χριστιανούς.
2Β. Μακρόβιος, Τα Σατουρνάλια 2:4. Ο Πασκάλ αναφέρει αυτό το απόφθεγμα του Ιούλιου
Καίσαρα ως απόδειξη της σφαγής των νηπίων της Βηθλεέμ.
3Β. Αδριανός, Ρωμαίος Αυτοκράτορας (Ιουστίνος ο Μάρτυς, Η Πρώτη Απολογία, κεφάλαια 68, 69). Ο Ιουστίνος αναφέρει απόσπασμα επιστολής του Αδριανού προς τον Μινούκιο, κυβερνήτη της Μ. Ασίας. Η επιστολή ασχολείται με τις καταγγελίες των ειδωλολατρών ενάντια στους Χριστιανούς.
4Β. Αντώνιος Πίος, Ρωμαίος αυτοκράτορας (Ιουστίνος ο Μάρτυς, Η Πρώτη Απολογία, κεφάλαιο 70). Ο Ιουστίνος (ή κάποιος μαθητής του) παραθέτει απόσπασμα από την επιστολή του Αντωνίνου προς τη γενική συνέλευση της Μ. Ασίας. Η επιστολή αναφέρει ότι οι αξιωματούχοι της Μ. Ασίας χάνουν εύκολα την υπομονή τους με τους Χριστιανούς της επαρχίας τους, και ότι δεν πρέπει να γίνουν αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο ο Αντωνίνος αντιμετωπίζει τους Χριστιανούς της περιοχής.
5Β. Mάρκος Αυρήλιος, Ρωμαίος αυτοκράτορας (Ιουστίνος ο Μάρτυρας, Η Πρώτη Απολογία, κεφάλαιο 71). Αυτή η επιστολή του αυτοκράτορα προς έναν Ρωμαίο γερουσιαστή προστέθηκε στα χειρόγραφα από κάποιο μαθητή του Ιουστίνου. Ο αυτοκράτορας περιγράφει τους Χριστιανούς ότι πολεμούσαν στις τάξεις του Ρωμαϊκού στρατού.
6Β. Juvenal, Σάτιρες, εδάφια 147-157. Ο Juvenal κάνει έμμεση αναφορά στα βασανιστήρια των Χριστιανών στη Ρώμη από τον Νέρωνα.
7Β. Σενεκας, Epistulae Morales, Επιστολή 14, «Σχετικά με τους Λόγους Απόσυρσης από τον Κόσμο», Μέρος 2. Ο Σενέκας περιγράφει τις βαρβαρότητες εις βάρος των Χριστιανών από το Νέρωνα.
8Β. Ιεροκλής (Ευσέβιος, Η Πραγματεία του Ευσέβιου, κεφ. 2). Αυτή η αναφορά από τον Ευσέβιο διασώζει μέρος από το έργο του Ιεροκλή, Φιλαλήθης. Σε αυτό το απόσπασμα, ο Ιεροκλής κατηγορεί τον Πέτρο και τον Παύλο για μαγεία.
9Β. Μια από τις πιο σπουδαίες συλλογές σχετικά με την ιστορικότητα του Ιησού είναι ο τόμος που εκδόθηκε στο Κέιμπριτζ το 1923 από τον R.H. Haines με τον τίτλο Heathen Contact with Christianity During Its First Century and a Half.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
O Howard Clark Kee, επίτιμος καθηγητής του πανεπιστημίου της Βοστόνης, καταλήγει στο ακόλουθο συμπέρασμα αναφορικά με τις εκτός της Καινής Διαθήκης πηγές: «Το αποτέλεσμα της εξέτασης των εκτός της Καινής Διαθήκης πηγών που αναφέρονται έμμεσα ή άμεσα στον Ιησού, είναι η επιβεβαίωση της ιστορικής του ύπαρξης, των ασυνήθιστων δυνάμεών του, της αφιέρωσης των μαθητών του σ’ αυτόν, της ιστορικής συνέχειας του κινήματός του, μετά το θάνατο του με απόφαση του Ρωμαίου κυβερνήτη της Ιερουσαλήμ, και της διείσδυσης του Χριστιανισμού στα ανώτερα στρώματα της Ρωμαϊκής κοινωνίας μέχρι το τέλος του πρώτου αιώνα» (Kee, WCKAJ, 19).
Ο Kee προσθέτει: «Παρά την ποικιλία των τρόπων με τον οποίο μεταδόθηκε η παράδοση για τον Ιησού, έχουμε στη διάθεση μας ένα σαφές και αξιοθαύμαστα συμπαγές σύνολο μαρτυριών σχετικά με αυτή την προσωπικότητα του οποίου η ζωή, η διδασκαλία, και ο θάνατος συνεχίζουν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις σε μετέπειτα ιστορία του ανθρωπίνου γένους» (Kee, WCKAJ, 114).
Στην έκδοση του 1974 της εγκυκλοπαίδειας Μπριτάνικα, ο συνεργάτης που γράφει για τον Ιησού Χριστό χρησιμοποιεί είκοσι χιλιάδες λέξεις για να Τον περιγράψει, περισσότερες και από αυτές που αφιερώθηκαν για τον Αριστοτέλη, τον Κικέρωνα, τον Αλέξανδρο, τον Ιούλιο Καίσαρα, τον Βούδα, τον Κομφούκιο, Μωάμεθ, τον Ναπολέοντα. Αναφορικά με τις μαρτυρίες πολλών μη Χριστιανικών καταγραφών για τον Ιησού, ο συγγραφέας καταλήγει: «Αυτές οι ανεξάρτητες καταγραφές αποδεικνύουν ότι στην αρχαιότητα ακόμη και οι αντίπαλοι του Χριστιανισμού ποτέ δεν αμφισβήτησαν την ιστορικότητα του Ιησού, η οποία για πρώτη φορά αμφισβητήθηκε και με αβάσιμα επιχειρήματα από πολλούς συγγραφείς στο τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα, κατά τη διάρκεια του δέκατου ένατου, και στις αρχές του εικοστού». (ΕΒ, 145).

"Έτσι, μετά τη σταύρωσή του, ακόμη και οι πιο κοντινοί του τον εγκατέλειψαν και τον αρνήθηκαν. Στη συνέχεια, όταν αναστήθηκε από τους νεκρούς και εμφανίστηκε σ' αυτούς, αυτός τους δίδαξε να διαβάσουν τις προφητείες οι οποίες προμήνυαν την εκπλήρωση όλων αυτών των γεγονότων, και όταν τον είδαν την ανάληψή Του στους ουρανούς, και πίστεψαν, και έλαβαν τη δύναμη που Αυτός τους έστειλε, και πήγαν σε κάθε φυλή και έθνος ανθρώπων, δίδαξαν αυτά, και αποκλήθηκαν απόστολοι."
-ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ Ο ΜΑΡΤΥΣ

Γι' αυτούς που θα αμφισβητήσουν την ιστορική ύπαρξη του Ιησού, ο διαπρεπής Βρετανός ειδικός στην Καινή Διαθήκη I. Howard Marshall σχολιάζει: «Είναι αδύνατο να εξηγήσουμε την ανάπτυξη της Χριστιανικής εκκλησίας ή τη συγγραφή των Ευαγγελίων και την παράδοση που βρίσκεται πίσω από αυτά, χωρίς να δεχτούμε την ύπαρξη του Ιδρυτή του Χριστιανισμού» (Marshall, IBHJ, 24).
Αν και οι μη Χριστιανικές πηγές δεν παρέχουν τόσες πολλές λεπτομέρειες για τον Ιησού όσες η Καινή Διαθήκη, παρέχουν όμως επιβεβαίωση κάποιων βασικών γεγονότων της Βιβλικής εικόνας του Ιησού. Ο Robert Stein, καθηγητής της Καινής Διαθήκης, σημειώνει: «Οι μη Χριστιανικές πηγές οριοθετούν πέρα από κάθε αμφιβολία το ακόλουθο πλαίσιο: (1)Ο Ιησούς ήταν στ' αλήθεια ένα πρόσωπο της Ιστορίας. Η επιμονή σε αυτό το σημείο μπορεί να ακούγεται ανόητη, αλλά στην πάροδο των ετών κάποιοι αμφισβήτησαν ότι ο Ιησούς έζησε στ' αλήθεια. Οι μη Βιβλικές πηγές απορρίπτουν ένα τέτοιο επιχείρημα. (2) Ο Ιησούς έζησε στην Παλαιστίνη τον πρώτο αιώνα της εποχής μας. (3) Η Ιουδαϊκή ηγεσία αναμίχθηκε στο θάνατο του Ιησού. (4) Ο Ιησούς σταυρώθηκε από τους Ρωμαίους, όταν κυβερνήτης ήταν ο Πόντιος Πιλάτος. (5) Η διακονία του Ιησού συνδέθηκε με θαύματα /μαγεία» (Stein, JM, 49).
Ο R.T. France γράφει: «Συνεπώς μη Χριστιανικές μαρτυρίες τεκμηριώνουν το γεγονός της ύπαρξης του Ιησού, της απήχησής του στην κοινωνία, και της εκτέλεσής του» (France, NBD, 564).
Ο Edward Yamauchi, καθηγητής της Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Μαϊάμι, εκτιμά ότι έχουμε περισσότερα και καλύτερα ιστορικά στοιχεία για τον Ιησού παρά για οποιοδήποτε άλλο ιδρυτή θρησκείας (π.χ. το Ζωροάστρη, το Βούδα, ή το Μωάμεθ). Για τις μη Χριστιανικές πηγές που μαρτυρούν για τον Χριστό, ο Yamauchi σημειώνει:
Ακόμη και αν δεν είχαμε την Καινή Διαθήκη, θα ήμασταν σε θέση από μη Χριστιανικά γραπτά όπως του Ιώσηπου, το Ταλμούδ, τον Τάκιτο, και τον Πλίνιο το Νεώτερο να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι: (1) Ο Ιησούς ήταν ένας Ιουδαίος δάσκαλος, (2) πολλοί πίστεψαν ότι έκανε θαύματα και εξορκισμούς, (3) απορρίφθηκε από τους Ιουδαίους ηγέτες, (4) σταυρώθηκε από τον Πόντιο Πιλάτο κατά τη βασιλεία του Τιβερίου, (5) παρά τον επαίσχυντο θάνατό του, αυτοί που τον ακολουθούσαν, πίστευαν ότι ακόμη ήταν ζωντανός, και διασπάρθηκαν πέρα από τα όρια της Παλαιστίνης με αποτέλεσμα πλήθος από αυτούς να βρίσκονται στη Ρώμη το 64 μ.Χ., (6) κάθε είδους άνθρωποι από τις πόλεις και την ύπαιθρο - άνδρες και γυναίκες, δούλοι και ελεύθεροι - τον λάτρεψαν ως Θεό στις αρχές του δευτέρου αιώνα (Yamauchi. JUF, 221, 222).
Η πρωτοποριακή και δυναμική ζωή του Ιησού ως ιστορικό πρόσωπο έχει επηρεάσει δραματικά την εξέλιξη της Ιστορίας. Ο διακεκριμένος ιστορικός του πανεπιστημίου του Yale Jaroslav Pelikan γράφει: «Ανεξάρτητα από το τι σκέφτεται ή πιστεύει ο καθένας σχετικά με αυτόν, για είκοσι σχεδόν αιώνες ο Ιησούς Χριστός έχει αποτελέσει την κυρίαρχη προσωπικότητα της Ιστορίας του δυτικού πολιτισμού. Αν ήταν δυνατό, με κάποιο είδος σούπερ μαγνήτη να αφαιρέσουμε από την Ιστορία κάθε ρίνισμα μετάλλου που φέρει τουλάχιστον ένα ίχνος του ονόματός του, πόση πραγματικά Ιστορία θα έμενε;» (Pelikan, JTC, 1)
Η επίδραση Του στη ροή της Ιστορίας είναι άνευ προηγουμένου. Ένας αρθρογράφος του περιοδικού Newsweek σημειώνει: «Με οποιοδήποτε κριτήριο, ο Ιησούς είναι επίσης η κυρίαρχη προσωπικότητα του δυτικού πολιτισμού. Όπως και η χιλιετία αυτή καθ’ αυτή, οι περισσότερες από αυτές που θεωρούμε δυτικές ιδέες, καινοτομίες, και αξίες πήγασαν από τον Χριστιανισμό ή τις ενέπνευσε ο Χριστιανισμός. Οι τέχνες και οι επιστήμες, το άτομο και η κοινωνία, η πολιτική και η οικονομία, ο γάμος και η οικογένεια, το σωστό και το λάθος, το σώμα και η ψυχή -όλα αυτά έχουν επηρεαστεί και συχνά ριζοσπαστικά μεταμορφωθεί από τον Χριστιανισμό» (Woodward, Ν, 54).
Εξετάζοντας τα ιστορικά στοιχεία για την ύπαρξη του Ιησού, ο Gary Habermas παρατηρεί, «Εκπληκτικά λίγοι μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι ο Ιησούς δεν υπήρξε ποτέ ή επιχείρησαν να αμφισβητήσουν το σύνολο της ζωής και της διακονίας του. Και όταν έγιναν τέτοιες προσπάθειες, βρήκαν ελάχιστους υποστηρικτές στην επιστημονική κοινότητα. Έχουμε δει ότι τέτοιες προσπάθειες έχουν αντικρουσθεί κάθε φορά από μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων τις οποίες παρουσίασαν ο Παύλος και άλλοι, καθώς επίσης και από τη χρονολόγηση των Ευαγγελίων» (Habermas. HJ, 46).
Οι μαρτυρίες είναι αδιάψευστες. Ο Ιησούς έζησε στην πραγματικότητα ανάμεσα μας και έκανε θαύματα τα οποία ακόμη και εχθρικές, μη Χριστιανικές πηγές επιβεβαίωσαν. Αυτοί που αμφιβάλλουν για την ιστορικότητα του Ιησού απλούστατα κάνουν λάθος.

Ιωάννου α' 14. 
Το άλμα της σωτηρίας! Ο Υιός του Θεού επήδηξε στη γη. «Ο παντοδύναμός σου Λόγος απ΄ ουρανών εκ θρόνων βασιλειών απότομος πολεμιστής εις το μέσον της ολεθρίας ήλατο (πήδηξε) γης» (Παροιμ. ιη' 14). Από αγάπη προς το πλάσμα των χεριών του: Τον άνθρωπο! Τον είχε πλάσει πρίγκηπα του ουρανού. Και κείνος τώρα είχε καταντήσει σκουλήκι της γης. Άλογη σαρξ, «καταδυναστευομένη υπό του Διαβόλου».
Ο Υιός του Θεού ήλθε στη γη για να «λογοποιήση» τη σάρκα. «Ο Θεός Λόγος έγινε σαρξ δια να επαναφέρη την σάρκα εις την πρωταρχικήν της «λογοποίησιν»... εις την έλλογον καταγωγήν και ύπαρξιν: εις την αρχέγονον αγιότητα και το κάλλος και την δύναμιν» (Πόποβιτς) .
Ο σκοπός γενικότερα του Χριστιανισμού είναι να διαπεράση τη σάρκα με τις ακτίνες του Πνεύματος. Να ανυψώση, ν΄ αγιάση, να μεταμορφώση το σαρκισμό, το γήινο, το υλικό. Η σαρξ αμύνεται. «Η σαρξ επιθυμεί κατά του πνεύματος». Διεκδικεί τα δικαιώματά της. Δεν τιθασσεύεται εύκολα. Επαναστατεί. Ολόκληρη η Ιστορία της σωτηρίας δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια πάλη μεταξύ σαρκός και Λόγου. Υπάρχουν φάσεις, όπου η σαρξ θριαμβεύει. Ο Λόγος υποχωρεί... Η σαρξ αυτή της φθοράς και του θανάτου δεν θα «λογοποιηθή» παρά μόνο όταν ενωθή με τον Λόγο. Η ένωσις αυτή, ως μυστικός αρραβών, αρχίζει να πραγματοποιήται από τώρα στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας. Η οριστική ένωσις, ο γάμος του Λόγου θα γίνη με την αναστημένη ανθρώπινη σάρκα την Ημέρα Εκείνη. Η ζωή του ανθρώπου μετά την ένδοξο Ανάστασι θα είναι θεανθρώπινη ζωή. Ένα απαύγασμα και μια απεικόνισις της ζωής του αναστάντος θεανθρώπου Κυρίου συνεχιζομένης εις τους αιώνας.
«Παρεγένετο (ο Χριστός) επί τους ημετέρους τόπους, ίνα τον κατ΄ αυτόν πεποιημένον άνθρωπον ανακαινίση» (Μέγας Αθανάσιος, L. 104).
(Επισκόπου Αχελώου Ευθυμίου, «Εκείνος», εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2002, σελ.228 )

Του Α β β ά  Α χ ι λ λ ά
α'. Πήγαν κάποτε τρεις γέροντες στον Αββά Αχιλλά. Και ο ένας απ’ αυτούς είχε φήμη κακή. Λέγει ένας από τους γέροντες : « Αββά, φτιάξε μου ένα δίχτυ ». Και εκείνος του απαντά : « Δεν σου φτιάχνω ». Και ο άλλος είπε : « Δός μας ένα δείγμα αγάπης, για να σε μνημονεύου-με στη Μονή ». Και αποκρίνεται : « Δεν ευκαιρώ ». Του λέγει και ο άλλος, όπου είχε την κακή φήμη : « Σ’ εμένα φτιάξε ένα δίχτυ, για να έχω κάτι από τα χέρια σου, Αββά ». Και του αποκρίνεται ευθύς και του λέγει : « Εγώ θα σου φτιάξω ». Και του λέγουν, ιδιαίτερα, οι δυο γέροντες : « Πώς εμείς σε παρακαλέσαμε και δεν θέλησες να μιας κάμης το χατήρι και σ’ εκείνον προθυμοποιήθηκες ; ». Τούς λέγει ο γέρων : « Σας αρνήθηκα και δεν λυπηθήκατε, όπου δεν ευκαιρούσα. Σ’ αυτόν όμως αν είχα άρνηθη, θα έλεγε ότι έχοντας ακουστά την αμαρτία μου ο γέρων δεν θέλησε να μου κάμη το χατήρι. Και έτσι, ευθύς κόβουμε το σχοινί. Τον καλοκάρδισα λοιπόν για να μη πέση σε απόγνωση ».
β'. Είπε ο Αββάς Βιτίμιος : « Ενώ κατέβαινα κάποτε σε μια Σκήτη, μου έδωσαν κάποιοι λίγα μήλα, για να τα προσφέρω στους γέροντες. Χτύπησα λοιπόν στο κελλί του Αββά Αχιλλά, για να του δώσω. Και εκείνος μου είπε : Σε βεβαιώνω, αδελφέ, δεν θα ήθελα να μου χτυ- πήσης τώρα τη θύρα, ακόμη και αν κρατούσες στα χέρια το μάννα. Αλλά και σ’ άλλο κελλί να μη πας. ’Εφυγα λοιπόν και γύρισα στο κελλί μου —προσθέτει ο Αββάς Βιτίμιος− και τα πήγα στην εκκλησία ».
γ΄. Πήγε κάποτε ο Αββάς Αχιλλάς στο κελλί του Αββά Ησαΐα, σε Σκήτη. Και τον βρήκε να τρώγη. Είχε δε βάλει στο πιάτο αλάτι και νερό. Και σαν τον είδε ο γέρων να το κρύβη πίσω από την πλεξούδα, του λέγει : «Για πες μου, τι έτρωγες ; ». Και εκείνος του αποκρίθηκε :
« Με συμπαθάς, Αββά, βλαστούς φοινικιάς έκοβα και ζεστάθηκα πολύ και έβαλα στο στόμα μου ψωμί με αλάτι. Και ξεράθηκε το λαρύγγι μου από την πολλή ζέστη και δεν κατέβαινε το ψωμί. Γι’ αυτό αναγκάσθηκα να ρίξω λίγο νερό στο αλάτι, ώστε έτσι να μπορέσω να φάγω. Αλλά, συμπάθα με ». Και λέγει ο γέρων : « Ελάτε να δήτε τον Ήσαΐα οπού τρώγει ζωμό σε Σκήτη. Αν θέλης να τρώγης ζωμό, πήγαινε στην Αίγυπτο ».
δ'. Πήγε κάποιος από τους γέροντες στον Αββά Αχιλλά. Και τον είδε οπού έφτυσε αίμα. Και τον ρώτησε :« Τι είναι αυτό, πάτερ ; ». Και είπε ο γέρων : « Να, λόγια ήταν ενός αδελφού οπού με λύπησε και αγωνίστηκα να μη ανακοινώσω τι μου είπε και παρακάλεσα τον θεό ναμε απαλλάξη από τα λόγια εκείνα. Και έγιναν σαν αίμα στο στόμα μου και τα έφτυσα, με αποτέλεσμα να ξαναβρώ την ησυχία μου και να ξεχάσω τη λύπη μου ».
ε . ’Έλεγε ο Αββάς Αμμώης « Πήγαμε εγώ και ο Αββάς Βιτίμιος στον Αββά Αχιλλά και τον ακούσαμε να μελετά αυτό το ρητό : " Μη φοβού Ιακώβ, καταβήναι εις Αίγυπτον.’’ Και για πολύ μελετούσε αυτό το ρητό. Και σαν χτυπήσαμε, μας άνοιξε και μας ρωτά : Από που είστε; Φοβηθήκαμε να του πούμε από τα Κελλιά και του λέμε : Από το βουνό της Νιτρίας. Και μας λέγει : Τι να κάμω για σας, μια και είστε από μακριά ; Και μας έμπασε μέσα. Και τον βρήκαμε να δουλεύη τη νύχτα και να φτιάχνη πολλές πλεξούδες. Του ζητήσαμε λοιπόν να μας πη κανένα ωφέλιμο λόγο. Και μας αποκρίθηκε : Εγώ αποβραδίς έως τώρα έπλεξα είκοσι οργυιές, όπου βέβαια δεν τις χρειάζομαι. Αλλά φοβάμαι μήπως αγανακτήση ο θεός και με κατηγορήση, λέγοντας : Γιατί, ενώ μπορούσες να δουλέψης, δεν δούλεψες ; Γι’ αυτό κοπιάζω και καταβάλλω όλη μου τη δύναμη. Και ωφελημένοι, τον αφήσαμε και φύγαμε ».
Του Α β β ά  Α μ μ ώ η
α'. Έλεγαν για τον Αββά Αμμώη, ότι, καθώς πήγαινε στην εκκλησία, δεν άφηνε τον υποταχτικό του πολύ κοντά του να βαδίζη, αλλά από μακριά. Και αν ερχόταν να τον συμβουλευτή για λογισμούς, μόλις τους εκμυστηρευόταν, ευθύς τον απεμάκρυνε, λέγοντας : « Το κάνω αυτό μήπως, ενώ μιλάμε ωφέλιμα, ξεστρατίση σε άλλα η στιχομυθία μας. Γι’ αυτό δεν σε αφήνω πολύ κοντά μου ».
β'. ’Έλεγε ο Αββάς Αμμώης στον Αββά Ησαΐα, αρχικά : « Πώς με βλέπεις τώρα ; ». Του απαντά : « Σαν Άγγελο, πάτερ ». Και, στο τέλος, του έλεγε : « Πώς με βλέπεις αυτή τη φορά ; ». Και του Αποκρινόταν εκείνος :« Σαν τον Σατανά. Και λόγια να μου πής αγαθά, εγώ σαν ξεγυμνωμένο σπαθί τα αισθάνομαι ».
γ'. ’Έλεγαν για τον Αββά Αμμώη, ότι ήταν άρρωστος και έμενε στο κρεββάτι για πολλά χρόνια. Και ποτέ δεν άφησε τον λογισμό του να προσέξη στο παρά μέσα κελλί του, για να δη τι έχει. Γιατί πολλά του πρόσφερναν εξαιτίας της αρρώστιας του. Και καθώς ο υποταχτικός του Ιωάννης έμπαινε και έβγαινε, σφάλιζε τα μάτια του ο γέρων για να μη δη τι κάνει. Επειδή ήξερε ότι ήταν πιστός μοναχός.
δ’. Είπε ο Αββάς Ποιμήν, ότι ένας αδελφός πήγε στον Αββά Αμμώη, ζητώντας του λόγο ωφέλιμο. Και ενώ έμεινε μαζί του εφτά μέρες, ο γέρων τίποτε δεν του αποκρίθηκε. Ξεπροβοδίζοντάς τον δε, του είπε : « Πήγαινε, πρόσεχε στον εαυτό σου. Εμένα οι αμαρτίες έγιναν σαν τοίχος σκοτεινός, όπου με χωρίζει από τον θεό ».
ε'. Έλεγαν για τον Αββά Αμμώη ότι ετοίμασε κάποτε πενήντα αρτάβες σιτάρι για ανάγκη και το έβαλε στον ήλιο. Και πριν στεγνώση το σιτάρι καλά - καλά, είδε κάτι στον τόπον εκείνο όπου δεν τον ωφελούσε. Και λέγει στους υποταχτικούς του : « Ας φύγουμε από εδώ ». Εκείνοι λυπήθηκαν παρά πολύ. Και βλέποντάς τους στενοχωρημένους, τους λέγει : «Λυπάστε για τα ψωμιά ; Λοιπόν, σας λέγω ότι είδα εγώ μερικούς να φεύγουν αφού άφησαν κατασκονισμένα τα ράφια με βιβλία μεμβράνινα. Και ούτε έκλεισαν τα ράφια, αλλά τα άφησαν ανοιχτά ».
(Είπε Γέρων,Το Γεροντικόν εκδ. Αστήρ, Αθήνα 1996 σελ.42-45)

(Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Χρυσοστόμου, Χαρώνη Βασιλείου). 
Α’) ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΝΗΣΤΕΙΑ
4364. Είναι δυνατόν να νηστεύει κανείς και χωρίς να νηστεύει. Και πώς είναι δυνατόν; Εγώ θα σας το πω˙ όταν τρώμε φαγητά, απέχουμε όμως από τα αμαρτήματα. Γιατί αυτή είναι η ωφέλιμη νηστεία και γι’ αυτήν απέχουμε και από τα φαγητά, για να βαδίζουμε ευκολότερα προς το δρόμο της αρετής. (Κατήχησις Ε’, 1, ΕΠΕ 30, 428, SOURCES CHRET.T. τ. 50, 200).
4365. Την αληθινή νηστεία να επιδείξουμε, εννοώ δηλαδή την αποχή από τα κακά. Γιατί αυτό είναι νηστεία. Επειδή η αποχή από τα φαγητά γι’ αυτό μας έχει παραδοθεί, για να χαλιναγωγήσει τη δύναμη της σάρκας και να κάνει τον ίππο των επιθυμιών μας πειθαρχικό. Εκείνος που νηστεύει πρέπει περισσότερο από όλους και από όλα να χαλιναγωγεί το θυμό, να έχει διδαχθεί την πραότητα και την επιείκεια, να έχει συντριμμένη την καρδιά, να απομακρύνει τις ενθυμήσεις των άτοπων και ανάρμοστων επιθυμιών, έχοντας μπροστά του το ακοίμητο εκείνο μάτι του Θεού και το αδωροδόκητο δικαστήριο. Επίσης, πρέπει να είναι ανώτερος από τα χρήματα, να δείχνει μεγάλη γενναιοδωρία στην ελεημοσύνη και να διώχνει από την ψυχή του κάθε κακία προς τον πλησίον. Αυτή είναι η αληθινή νηστεία, όπως λέει και ο Ησαΐας... «Ακύρωσε τις διεστραμμένες συμφωνίες που έχεις συνάψει με τη βία, κόβε το ψωμί σου και μοίρασέ το στους πεινασμένους. Βάλε φτωχούς άστεγους στο σπίτι σου»(1). Μαζί με την αποχή από τα φαγητά ας δείξουμε και την αποχή από εκείνα που μας βλάπτουν, και για την άσκηση και εργασία των πνευματικών ας δείξουμε μεγάλη προθυμία. Εκείνος που νηστεύει πρέπει να είναι μετριόφρων, ήσυχος, ήμερος, ταπεινός, να περιφρονεί τη δόξα της παρούσας ζωής. Με πολλή ακρίβεια και συνέπεια να προσεύχεται και να εξομολογείται προς το Θεό, και όσο μπορεί να βοηθάει τον εαυτό του με την ελεημοσύνη. Να μην κάνουμε τίποτε αποβλέποντας στον έπαινο των ανθρώπων.
(Εις Γεν., ομιλ. Η', 6-7, ΕΠΕ 2, 208-212 MG 53, 74-75 ε'-στ').(1). Ησ. 58, 6-7
4366. Εκείνος που νηστεύει, πρέπει να είναι συνεσταλμένος, συντριμμένος και ταπεινωμένος και όχι να κάνει σαν μεθυσμένος από την οργή.
(Κατά Ιουδαίων, λόγος Α', 2, ΕΠΕ 34, 108 - MG 48,846).
ΝΑ ΝΗΣΤΕΥΟΥΜΕ ΤΙΣ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΜΑΣ
4367. Καλύτερα να κάνουμε νηστεία κακών επιθυμιών και όχι νηστεία πείνας. Καλύτερα να κάνουμε νηστεία παρακινούμενοι από αγάπη και όχι νηστεία αναγκαστική. Ο Σωτήρας μας είπε για τους δαίμονες: «Το γένος των δαιμόνων δεν βγαίνει από τον άνθρωπο, παρά μόνον με προσευχή και νηστεία»(1). Η προσευχή και η νηστεία διώχνει δαίμονες και δεν θα απομακρύνει τους βαρβάρους; (Ότι Π. και Κ. Διαθήκης εις νομοθέτης, 7, MG 56, 410). (1). Ματθ. 17,21 και Μάρκ. 9,29.
ΌΛΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΑ ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΟΥΜΕ ΥΠΟ ΤΟΝ ΟΡΟ ΝΑ ΑΠΕΧΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΑΡΤΙΑ
4368. Απολάμβανε τα λουτρά σου, να συμμετέχεις σε τραπέζια φαγητού, να πίνεις κρασί με μέτρο, κι’ αν θέλεις να φας κρέας, κανείς δεν θα σε εμποδίσει. Όλα να τα απολαμβάνεις, μόνον από την αμαρτία να απέχεις. Είδες πώς σ’ όλους είναι εύκολη αυτή η νηστεία;  (Κατά μεθυόντων και εις Ανάστασιν 1, ΕΠΕ 36, 144 – MG 50, 433).
Β’) ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
4369. Η νηστεία ταπεινώνει το σώμα και χαλιναγωγεί τις ορμές και τα σκιρτήματα της σάρκας, κάνει την ψυχή πιο καθαρή, της δίνει φτερά, την ανεβάζει ψηλά και την κάνει ανάλαφρη.(Εις Γέν., ομιλ. Ι’, 2, ΕΠΕ 2, 244 – MG 53, 83).
4370. Αν ρυθμίζαμε και κυβερνούσαμε τη ζωή μας με νηφάλια σκέψη και αν δείχναμε όλο μας το ενδιαφέρον για τα πνευματικά και αν παίρναμε τόση μόνον τροφή, όση χρειάζεται για τις ανάγκες του οργανισμού μας, και αν δαπανούσαμε ολόκληρη την περιουσία μας στις καλές πράξεις, δεν θα μας χρειαζόταν η βοήθεια από τη νηστεία. Αλλ’ επειδή η ανθρώπινη φύση είναι ράθυμη και παραδίδεται περισσότερο στις ανέσεις και στις απολαύσεις, γι’ αυτό ο φιλάνθρωπος Κύριος σαν φιλόστοργος πατέρας επενόησε για μας τη θεραπεία που μπορεί να γίνει με τη νηστεία, ώστε και από τις απολαύσεις να μας ξεκόψει και τη φροντίδα που έχουμε για τα βιοτικά και γήϊνα να την μεταφέρουμε στην εργασία των πνευματικών.
(Εις Γεν., ομιλ. Ι’, 1, ΕΠΕ 2, 240-242 - MG 53, 82).
4371. Σκοπός της νηστείας είναι η συμμετοχή στη θεία Κοινωνία με καθαρή ψυχή... Γι’ αυτό και οι Πατέρες παρέτειναν το στάδιο της νηστείας, δίνοντας σε μας προθεσμία για μετάνοια, ώστε να προσέλθουμε στη θεία Κοινωνία καθαρμένοι και τακτοποιημένοι ψυχικά. (Εις Ησ., ομιλ. ΣΤ’, 3, ΕΠΕ 8Α, 434 - MG 56, 139).
4372. Δεν νηστεύουμε για το Πάσχα, ούτε για τη θυσία του Σταυρού, αλλά για τα δικά μας αμαρτήματα, επειδή πρόκειται να προσέλθουμε στα μυστήρια˙ γιατί το Πάσχα δεν είναι βεβαίως υπόθεση νηστείας, ούτε πένθους, αλλά ευφροσύνης και χαράς.  (Κατά Ιουδαίων, λόγος Γ’, 4, ΕΠΕ 34, 178 - MG 48, 867).
ΓΙΑΤΙ ΚΑΘΙΕΡΩΘΗΚΕ Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΗΣ Μ. ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ
4373. Για ποιο λόγο λοιπόν νηστεύουμε, λέγει, τις σαράντα αυτές ήμερες; Παλαιά πολλοί Χριστιανοί προσέρχονταν στα μυστήρια χωρίς καμιά προετοιμασία, και μάλιστα την εποχή που ο Χριστός τα συνέστησε. Αναλαμβανόμενοι λοιπόν οι πατέρες την βλάβη που προκαλούσε η έλλειψη προπαρασκευής, αφού συγκεντρώθηκαν, καθιέρωσαν σαράντα ημέρες νηστείας, προσευχών, ακροάσεως του θείου λόγου, συνάξεων, ώστε, αφού καθαρθούμε όλοι από τα πάθη μας με κάθε προσοχή και επιμέλεια και με προσευχές και ελεημοσύνες και νηστεία και αγρυπνίες και δάκρυα και εξομολόγηση και με όλα τα άλλα, να προσέλθουμε έτσι με καθαρή κατά το δυνατόν συνείδηση.   (Κατά Ιουδαίων, λόγος Γ’, 4, ΕΠΕ 34, 176-178 - MG 48, 867).
Γ’) Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΟΠΛΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ
4374. Πόσο μεγάλο καλό είναι η νηστεία και μέγιστο όπλο κατά του διαβόλου και μετά το λουτρό του Βαπτίσματος δεν πρέπει να προσέχουμε στην καλοπέραση και στη μέθη και στο πλούσιο τραπέζι, αλλά στη νηστεία. Γι’ αυτό ακριβώς και ο Κύριος νήστεψε. Όχι επειδή ο Ίδιος είχε ανάγκη, αλλά για να διδάξει εμάς. Επειδή δηλαδή τα πριν από το Βάπτισμα αμαρτήματα τα έφερε η υποδούλωση στην κοιλιά, όπως ακριβώς ο γιατρός, αν θεραπεύσει τον άρρωστο, τον διατάζει να μην κάνει εκείνα από τα οποία προήλθε η αρρώστια, έτσι λοιπόν και εδώ ο Χριστός μετά το Βάπτισμα εισήγαγε τη νηστεία. Γιατί και τον Αδάμ η ακράτεια της κοιλιάς τον έβγαλε από τον παράδεισο... Γι’ αυτό λοιπόν και ο Κύριος νηστεύει σαράντα μέρες, υποδεικνύοντας σε μας τα φάρμακα της σωτηρίας. (Εις Ματθ., ομιλ. ΙΓ’, 1,2, ΕΠΕ 9, 408-410 - MG 57, 209-210).
ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΕΤΕΣ
4375. «Μάθετε από μένα ότι είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά»(1)... Δεν είπε, ότι νήστεψα,... αλλά «ότι είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά»... Αυτά δε τα λέγω, όχι κατηγορώντας τη νηστεία˙ μη γένοιτο˙ αλλά αντίθετα και για να την επαινέσω πολύ˙ πονώ όμως όταν, ενώ παραμελείτε τα άλλα, νομίζετε ότι αυτή που κατέχει τελευταίο μέρος στην αρετή, αρκεί για τη σωτηρία σας.(Εις Ματθ., ομιλ. ΜΣΤ’, 4, ΕΠΕ 10, 826 - MG 58, 480-481).(1). Ματθ. 11,29.
Δ') ΩΦΕΛΕΙΕΣ
4376. Θαύμασε τη νηστεία και να την υποδεχθείς με ανοιχτή αγκαλιά. Γιατί, όταν και στο καμίνι βοηθεί και στο λάκκο των λιονταριών προφυλάσσει και δαίμονες διώχνει και ανακαλεί την απόφαση του Θεού και συγκρατεί τη μανία των παθών και μας επαναφέρει στην ελευθερία και φέρνει μεγάλη γαλήνη στους λογισμούς μας, δεν είναι δείγμα του πιο μεγάλου παραλογισμού να την αποφεύγουμε και να την φοβόμαστε, ενώ είναι πηγή τόσων πολλών αγαθών;... Αν θελήσεις με προσοχή να εξετάσεις το πράγμα, θα διαπιστώσεις ότι η νηστεία είναι μητέρα και της εξαιρετικής υγείας. (Περί μετάνοιας, ομιλ. Ε’ 4, ΕΠΕ 30, 202 - MG 49,312).
ΗΡΕΜΕΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΕΛΛΕΙ ΤΙΣ ΑΛΟΓΕΣ ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ
4377. Σ’ εκείνους που θέλουν να φιλοσοφούν είναι γλυκύς και ευχάριστος ο καιρός της νηστείας, η πνευματική άνοιξη των ψυχών, η αληθινή γαλήνη των λογισμών... Σ’ εμάς δε είναι γλυκειά και ευχάριστη η άνοιξη της νηστείας, γιατί συνήθως μας καταπραΰνει τα κύματα όχι των υδάτων, αλλά των άλογων επιθυμιών... Δεν διώχνει συνήθως τόσο γρήγορα το χειμώνα το χελιδόνι, όταν φανεί, όσο η νηστεία, όταν έρθει, απομακρύνει από τη σκέψη μας την τρικυμία των παθών. (Εις Γεν., λόγος Α',1, ΕΠΕ 8, 10 - MG 54, 581).
ΕΙΝΑΙ ΠΗΓΗ ΣΩΦΡΟΣΥΝΗΣ
4378. Αγαπώ την νηστεία, γιατί είναι μητέρα σωφροσύνης και πηγή φιλοσοφημένης πράξεως.(Εις Γέν., λόγος ΣΤ’ 1, ΕΠΕ 8, 98 - MG 54, 604).
ΕΙΝΑΙ ΠΗΓΗ ΥΓΕΙΑΣ
4379. Πρόσεξε˙ ποιός μπορούμε να πούμε ότι ζει περισσότερο απολαυστικά, εκείνος που τρώει λάχανα και είναι υγιής και δεν παθαίνει τίποτε δυσάρεστο, ή εκείνος που διαθέτει πλούσιο (συβαρίτικο)(1) τραπέζι και είναι γεμάτος από άπειρες αρρώστιες; Είναι φανερό ότι ο πρώτος. Αν λοιπόν θέλουμε και απολαυστικά να ζούμε και υγιείς να είμαστε, ας μην επιζητούμε τίποτε περισσότερο από τα απαραίτητα˙ και έτσι ας εννοούμε την αυτάρκεια. Εκείνος που μπορεί να αρκείται στα όσπρια και να είναι υγιής, Ας μην ζητάει τίποτε παραπάνω, ενώ ο πιο αδύνατος που έχει ανάγκη θεραπείας με χορταρικά, ας μην εμποδίζεται να τα τρώει. Αν πάλι υπάρχει κάποιος που είναι πιο αδύνατος απ’ αυτόν και έχει ανάγκη να βοηθηθεί κατάλληλα από την κρεοφαγία, δεν θα τον εμποδίσουμε να χρησιμοποιήσει κρέας. Γιατί δεν δίνουμε αυτές τις συμβουλές, για να εξοντώσουμε και να καταστρέψουμε τους ανθρώπους, αλλά για να περιορίσουμε τα περιττά. Και περιττό είναι, κάθε τι που δεν είναι αναγκαίο. (Εις Β' Κορ., ομιλ. ΙΘ’ 3, ΕΠΕ 19,508 - MG 61,534).
(1). Η Σύβαρις ήταν αρχαία ελλην. πόλη της Κάτω Ιταλίας και οι κάτοικοί της ήταν γνωστοί για την τρυφηλή ζωή τους.
4380. Οι αγρότες, αν και αντιμετωπίζουν συνεχώς την πείνα, έχουν την υγεία τους και δεν έχουν ανάγκη από γιατρούς. (Εις Κολ., ομιλ. Α’, 4, ΕΠΕ 22, 90-92 – MG 62, 306 ε’).
ΕΙΝΑΙ ΜΗΤΕΡΑ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ
4381. Την μητέρα όλων των αγαθών και δάσκαλο της σωφροσύνης και κάθε άλλης αρετής, εννοώ τη νηστεία. (Εις Γεν., ομιλ. Α’, 1, ΕΠΕ 2,14 - MG 53,22).
ΜΕΣΟΝ ΓΙΑ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΝΟΤΗΤΑΣ
4382. Όποιος νηστεύει και προσεύχεται, ενισχύεται πολύ στον αγώνα για τη διατήρηση της ηθικής καθαρότητας. (Περί κενοδοξίας και ανατροφής των τέκνων, 80, ΕΠΕ 30, 692).
4383. Να μαθαίνει (το παιδί) να νηστεύει, όχι βεβαίως πάντοτε, αλλά τουλάχιστον δύο ημέρες της εβδομάδας, την Τετάρτη και την Παρασκευή.
(Περί κενοδοξίας και ανατροφής των τέκνων, 79, ΕΠΕ 30, 694).
ΠΕΡΙΟΡΙΖΕΙ ΤΟ ΔΙΑΣΚΟΡΠΙΣΜΟ ΤΟΥ ΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΕΙ ΤΗΝ ΑΥΤΟΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ
4384. Η νηστεία είναι χρήσιμη, γιατί περιορίζει τις μέριμνες της ψυχής, και με το να ανακόπτει την αμέλεια, που πολιορκεί το νου, βοηθεί πολύ στην αυτοσυγκέντρωση.
(Περί παρθενίας, λ’, 2, ΕΠΕ 29, 538 - MG 48, 554).
ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΕΞΑΓΙΑΖΕΙ
4385. Θα πει κάποιος, αν έχουμε πίστη, τι χρειάζεται η νηστεία; Χρειάζεται, γιατί και η νηστεία μαζί με την πίστη προσφέρει πολύ μεγάλη δύναμη. Γιατί χαρίζει μεγάλη ευσέβεια και φιλοσοφημένη σκέψη και μεταβάλλει τον άνθρωπο σε άγγελο, ώστε να μπορεί να αγωνίζεται εναντίον των πονηρών ασωμάτων δυνάμεων˙ αυτό όμως δεν μπορεί να το κάνει μόνη της η νηστεία, αλλά χρειάζεται και προσευχή, και μάλιστα η προσευχή είναι πρώτη. Αυτός που νηστεύει είναι ανάλαφρος και έχει φτερά (βρίσκεται πάντοτε σε διέγερση πνευματική) και προσεύχεται με άγρυπνο πνεύμα και σβήνει τις πονηρές επιθυμίες και εξευμενίζει το Θεό και ταπεινώνει την ψυχή που υπερηφανεύεται. Γι’ αυτό και οι Απόστολοι σχεδόν πάντοτε ενήστευαν.(Εις Ματθ., ομιλ. ΝΖ', 4, ΕΠΕ 11, 302-304 - MG 58, 563).
ΕΙΝΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΝΕΩΝ ΚΑΙ ΓΕΡΟΝΤΩΝ
4386. Η νηστεία είναι η γαλήνη των ψυχών μας, το στόλισμα και η ευπρέπεια των γερόντων, η παιδαγωγός των νέων, ο δάσκαλος των συνετών και σωφρόνων, εκείνη που στολίζει κάθε ηλικία και κάθε χαρακτήρα σαν με κάποιο ωραίο στέμμα.
 (Εις Γέν., ομιλ. Β', 1, ΕΠΕ 2, 30 - MG 53, 27).
ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
4387. Η νηστεία είναι τροφή της ψυχής. (Εις Γέν., ομιλ. Α', 4, ΕΠΕ 2, 22 - MG 53, 25).
Ε') ΑΛΛΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ. ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΜΕΤΡΟ ΣΤΗ ΝΗΣΤΕΙΑ
4388. Ούτε το σώμα βασάνιζε (1), για να μην μπλεχθούν τα πόδια του αλόγου και πάψει να τον υπηρετεί, ούτε το άφηνε να γίνει υπερβολικά εύρωστο, για να μην παχύνει πολύ και επαναστατήσει εναντίον του λογικού, που κυβερνάει σαν ηνίοχος το σώμα˙ αλλά εφρόντιζε ταυτόχρονα και για την υγεία του σώματος και για την ισορροπία του.
(Ότε πρεσβύτερος προεχειρίσθη, 3, ΕΠΕ 28, 26 - MG 48, 698). (1). Μιλάει για τον Επίσκοπο Φλαβιανό, που τον είχε πριν από λίγο χειροτονήσει. 
Η ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ ΕΛΕΥΕΘΕΡΙΑ ΚΑΙ Η ΝΗΣΤΕΙΑ
4389. Επιτρέπεται να απολαμβάνει κανείς όλα τα φαγητά και να παρέχει την κατάλληλη περιποίηση στο σώμα και να φροντίζει όσο πρέπει για την ψυχή. Κατ’ αρχήν δεν σε προτρέπω να απέχεις τώρα από κανένα υλικό αγαθό. Μόνον από την αμαρτία να απέχεις και την αποχή απ’ αυτή να την δείχνεις διαρκώς. Δεν απαγορεύεται η με μέτρο απόλαυση˙ η αμαρτία όμως έχει απαγορευθεί εντελώς. Η αμαρτία δε από πουθενά αλλού δεν γεννιέται, παρά μόνον από την τρυφηλή ζωή.  (Κατήχησις Ε’ 2, ΕΠΕ 30, 430 - SOURCES CHRΕT. τ. 50, 201).
ΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ ΕΚΕΙΝΩΝ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΝΗΣΤΕΨΟΥΝ
4390. Αν το σώμα σου είναι ασθενικό και αδύναμο, ώστε να μην μπορείς να νηστεύεις συνεχώς, όμως δεν είναι ασθενικό και για την προσευχή, ούτε ανίσχυρο, για να περιφρονήσει την κοιλιά. Γιατί, αν δεν μπορείς να νηστεύεις, μπορείς όμως να μην κάνεις τρυφηλή ζωή. Δεν είναι δε και αυτό μικρό, ούτε απέχει πολύ από τη νηστεία, αλλά είναι ικανό και αυτό να καταβάλει τη μανία του διαβόλου. (Εις Ματθ., ομιλ. ΝΖ’, 4, ΕΠΕ 11,304 - MG 58,563).
ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΛΗΡΩΝΟΥΝ ΟΙ ΑΡΡΩΣΤΟΙ
4391. Εκείνος που τρώει και δεν μπορεί να νηστέψει, ας επιδεικνύει πιο πλούσια την ελεημοσύνη, ας κάνει εκτενείς προσευχές, ας έχει έντονη προθυμία να ακούει τα λόγια του Θεού. Στις περιπτώσεις αυτές η ασθένεια του σώματος δεν μας εμποδίζει καθόλου. Ας συμφιλιώνεται με τους εχθρούς του, ας απομακρύνει από την ψυχή του κάθε μνησικακία. Αν θέλει να τα πετυχαίνει αυτά, απέδειξε ότι γνωρίζει την αληθινή νηστεία, την οποία περισσότερο από όλα απαιτεί και ζητεί από μας ο Κύριος. Αφού και την αποχή από τις τροφές ακριβώς γι’ αυτό διατάζει να γίνεται, ώστε χαλιναγωγώντας τις ορμές της σάρκας, να την καθιστούμε υπάκοη και ευπειθή στην εκπλήρωση των εντολών του Θεού.  (Εις Γεν., ομιλ. Ι’, 2, ΕΠΕ 2, 242 - MG 53, 83).

(Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Χρυσοστόμου,Χαρώνη Β.). 
Α') ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΉΤΑ ΤΉΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ
Οι ωφέλιμοι λόγοι, που αρμόζουν σε κάθε κατηγορία ανθρώπων, είναι διαφορετικοί. Τα φάρμακα όμως της μετάνοιας νομίζω πως είναι ωφέλιμα σε όλους. Εφόσον δηλαδή δεν είναι κανείς αναμάρτητος, είναι φανερό ότι δεν υπάρχει κανείς που να μην έχει ανάγκη από μετάνοια.[Εις μετάνοιαν Νινευιτών ,1 ΕΠΕ 84,ΙΜΟ64,424]
Β') ΧΑΡΑΚΤΉΡΙΣΤΙΚΑ Τ ΉΣ ΕΜΠΡΑΚΤΉΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
Εκείνος που μετανοεί δεν πρέπει να οργίζεται ούτε να αγριεύει, αλλά να συντρίβεται εσωτερικά, εφόσον είναι ένοχος, δεν έχει παρρησία, είναι καταδικασμένος, μπορεί να σωθεί μόνον κατά χάρη, φάνηκε αγνώμονας στον ευεργέτη του, και αχάριστος, και ανάξιος και είναι άξιος για πολλές τιμωρίες.Αν αυτά σκέπτεται, δεν θα οργισθεί ,δεν θα αγανακτήσει, αλλά θα πενθήσει, θα κλάψει, θα στενάξει και θα οδύρεται νύχτα και μέρα. Εκείνος που μετανοεί δεν πρέπει ποτέ να λησμονήσει την αμαρτία του, αλλά να παρακαλεί το Θεό να την ξεχάσει, ο ίδιος όμως δεν πρέπει ποτέ να την λησμονεί. αν εμείς τη θυμούμαστε, ο Θεός θα την λησμονήσει.
ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΣΤΉ ΜΕΤΑΝΟΙΑ
«Θα λούσω κάθε νύχτα το κρεβάτι μου με δάκρυα θα βρέξω το στρώμα μου»1. Αυτήν λοιπόν την εξομολόγηση ας μιμούμαστε κι εμείς. Γιατί, αν δεν θελήσουμε να κλάψουμε εδώ, οπωσδήποτε θα αναγκασθούμε να θρηνούμε και να κλαίμε εκεί (στη μέλλουσα ζωή), εκεί μεν χωρίς καμιά ωφέλεια, ενώ εδώ με κέρδος και εκεί μεν με ντροπή, ενώ εδώ με πολλή κοσμιότητα... Βέβαια, είναι το κλάμα πάντοτε καλό, πολύ περισσότερο όμως στη διάρκεια της νύχτας, όταν κανείς δεν σε στερεί από αυτή τη θαυμαστή ηδονή, αλλά είναι δυνατόν σε όποιον θέλει να την απολαύσει με κάθε άνεση. Το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό που λέω, εκείνοι που το δοκίμασαν, πόση δηλαδή ευφροσύνη έχουν αυτές οι πηγές των δακρύων. Αυτά τα δάκρυα έχουν τη δυνατότητα να σβήσουν το άσβηστο πυρ, εκείνο το ποτάμι που τρέχει μπροστά στο βήμα του Κριτού. Γι’ αυτό και ο Παύλος έκλαιγε τρία χρόνια νύχτα και μέρα, διορθώνοντας τα ξένα πάθη2. Οι νηφάλιοι καλλιεργούν τις ψυχές τους, χρησιμοποιώντας αυτά τα δάκρυα σαν βροχή και αυξάνοντας τα σπέρματα της αρετής. Το κρεβάτι που δέχεται τέτοια δάκρυα είναι άβατο σε κακία και ασέλγεια... Αυτός που θρηνεί μ’ αυτό τον τρόπο, θα σηκωθεί έχοντας την ψυχή του πιο ήρεμη από γαλήνιο λιμάνι, γιατί απομακρύνει όλα τα πάθη.1. Ψαλμ. 6,7.2.Πράξ. 20,31.
[ Εις Ψαλμ,ΣΤ,4, ΕΠΕ 5,262266ΜΟ 55,7677]
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΉΣ ΕΜΠΡΑΚΤΉΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
Για την αντιμετώπιση παράξενου και σκληρού πολέμου, ας αγωνιστούμε με πρωτότυπα μέσα. Ας τοξεύσουμε τον ουρανό με υμνωδίες. Ας εξακοντίσουμε εκεί αντί για δόρατα ψαλμωδίες. Ας εκσφενδονίσουμε στο Θεό προσευχές. Ας καταπραύνουμε το θυμό του με ασταμάτητα δάκρυα. Ας διασπάσουμε τη φάλαγγα των πονηρών πράξεων .Ας κυριεύσουμε τα οχυρά της κακίας . (Εις μετάνοιαν Νινευιτών, ΕΠΕ 8Α, 512514 ΜΟ 64, 428 ΑΒ).
Ας πολεμήσουμε με τα όπλα της αρετής , τον θώρακα της δικαιοσύνης δεν τον διαπερνά το βέλος, την ασπίδα της πίστεως δεν μπορεί να την κάψει ο κεραυνός. Δεν αντέχει ο Θεός να συντρίψει την περικεφαλαία της ελπίδας, η οργή του Θεού δεν σχίζει το υποκάμισο της αγνότητας, η απειλή της καταστροφής δεν μπορεί να γκρεμίσει το τείχος της εξομολογήσεως. Όταν ο Θεός δει σοβαρή μετάνοια, η απόφαση εξαφανισμού του αμαρτωλού διαλύεται αμέσως σαν καπνός.
ΝΑ ΜΗ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΟΥΜΑΣΤΕ, ΑΛΛΑ ΝΑ ΟΜΟΛΟΓΟΥΜΕ ΤΙΣ ΑΜΑΡΤΙΕΣ ΜΑΣ
Μην επιτρέψεις «να προβάλλω δικαιολογίες για φανερές αμαρτίες μου»1. Αυτή κυρίως είναι η οδός της απωλείας... Είναι κακό βέβαια το να αμαρτάνει κανείς, όμως το κάνει αυτό φοβερότερο, το να αρνείται να μετανοήσει μετά τη διάπραξη της αμαρτίας. Αυτό είναι προ πάντων το όπλο του διαβόλου. Αυτό έγινε και στην περίπτωση των πρωτοπλάστων2.
[ Εις Ψαλμ.ΡΜ 6 ΕΠΕ 7, 308 ΜΟ 55,437,7] 1.Ψαλμ.140,4 2.Γεν.κεφ.3
Γ') ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΗ ΑΛΛΑ ΣΩΤΗΡΙΑ
Είναι μεγάλο αγαθό να αναγνωρίζει κανείς τα σφάλματά του και να τα θυμάται διαρκώς τίποτε δεν θεραπεύει τόσο πολύ τα παραπτώματα, όσο η διαρκής ενθύμησή τους. Τίποτε δεν κάνει τον άνθρωπο τόσο διστακτικό να πράξει το κακό. Γνωρίζω ότι τινάσσεται η συνείδηση και δεν ανέχεται να μαστιγώνεται από την ανάμνηση των κακών πράξεων αλλά πίεσε την ψυχή σου και βάλε της φίμωτρο, γιατί, όπως ακριβώς το ατίθασο άλογο, έτσι δυσανασχετεί κι αυτή και δεν θέλει να παραδεχθεί ότι αμάρτησε . Αλλά όλη αυτή η αντίδραση είναι σατανική. [Εις Εβρ.ομιλ.ΛΑ 3,ΕΠΕ 25,318 ΜΟ 63,216]
Δ') ΩΦΕΛΕΙΕΣ ΣΩΖΕΙ ΑΜΑΡΤΩΛΟΥΣ ΚΑΙ ΑΙΡΕΤΙΚΟΥΣ
Η μετάνοια χαρίζει τη σωτηρία και στους αιρετικούς και σε όσους διαπράττουν κακές πράξεις. ("Ότι Π.και Κ. Διαθήκης εις νομοθέτης, 5, ΜΟ 56, 407).
Ο ΘΕΟΣ ΣΥΓΧΩΡΕΙ ΟΛΟΥΣ ΚΑΙ ΌΤΑΝ ΜΕΤΑΝΟΟΥΝ,ΑΝΑΒΑΛΛΕΙ ΤΗΝ ΤΙΜΩΡΙΑ
Ο Θεός είναι ταχύς προκειμένου να σώσει και βραδύς στην τιμωρία. Γι’ αυτό δεν απορρίπτει τον πόρνο, δεν αποφεύγει το μοιχό, δεν αποστρέφεται το μέθυσο, δεν αηδιάζει τον ειδωλολάτρη, δεν απομακρύνει τον υβριστή, δεν διώχνει τον βλάσφημο, ούτε τον αλαζόνα, αλλά όλους τους μεταμορφώνει γιατί η μετάνοια είναι χωνευτήρι της αμαρτίας. Ο σκοπός του Θεού, που μακροθυμεί για τους αμαρτωλούς, αποβλέπει σε διπλή σωτηρία υπόσχεται στους αμαρτωλούς τη σωτηρία, που είναι καρπός της μετάνοιας, αποταμιεύει την ευεργεσία στους απογόνους τους, που πρόκειται να ασκήσουν την αρετή. Και για να επαναλάβω το λόγο, ο Θεός μακροθυμεί, και ο αμαρτάνων μακροθυμεί, ώστε και εκείνος που αμαρτάνει να μετανοήσει και να μην αποκλείσει τη σωτηρία στους απογόνους του. Γιατί, κι αν ακόμη ο ίδιος ο αμαρτωλός δεν έχει διάθεση να μετανοήσει, ο Θεός λυπάται πολλές φορές τη ρίζα, για να φυλάξει τους καρπούς. Πολλές φορές μάλιστα μεταβάλλει, όπως είπα προηγουμένως, και την ίδια τη ρίζα όταν όμως η ρίζα, δηλαδή οι πρόγονοι πέσουν σε πλήρη κακία, ο Θεός αναβάλλει προς ωφέλεια την τιμωρία, περιμένοντας τη σωτηρία αυτών που μετανοούν. Και άκουσε πώς ο Θάρρα, ο πατέρας του Αβραάμ, ήταν προσκυνητής των ειδώλων, αλλά δεν τιμώρησε ο Θεός εδώ την ασέβεια του και πολύ ορθά. Γιατί, αν έσπευδε ο Θεός και έκοβε τη ρίζα (τον Θάρρα), από που θα βλάστανε ο τόσο σπουδαίος καρπός της πίστεως (ο Αβραάμ); Υπάρχει τίποτε πιο μοχθηρό από τον Ήσαύ; Η'Αγ. Γραφή το βεβαιώνει λέγοντας: «Τον Ιακώβ αγάπησα και τον Ήσαύ έμίσησα»1. Αφού λοιπόν ήταν ο Ήσαύ πόρνος και αδελφοκτόνος και ακάθαρτος και μισητός, γιατί δεν αφανίζεται από το Θεό; αν εξολοθρευόταν, θα έχανε ο κόσμος πολύ σπουδαίο καρπό αρετής, και άκουσε ποιόν«ο Ήσαύ εγέννησε τον Ραγουήλ, ο Ραγουήλ τον Ζαρά και ο Ζαρά τον Τώβ»2. Βλέπεις, πόσο σπουδαίο άνθος υπομονής θα εξαφανιζόταν, αν ο Θεός έσπευδε και τιμωρούσε τη ρίζα (τον Ήσαύ);[Περί Μετανοίας ομιλ.Ζ,1,ΕΠΕ 30,238240242 Μ,349,323324] 1. Ρωμ. 9,13.2. Γεν. 36,10. Ματθ. 1,3.
Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΔΙΟΡΘΩΝΕΙ ΚΑΘΕ ΚΑΚΙΑ
Δεν υπάρχει καμιά κακία, που να μη διαλύεται με τη μετάνοια.
(Εις την επίλυσιν της Χαναναίας, 2, ΕΠΕ 33, 444 ΜΟ 52, 451).
ΕΠΙΤΕΛΕΙ ΘΑΥΜΑΣΤΕΣ ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΕΣ
Η Ραάβ ήταν πόρνη, αλλά σώθηκε και ο ληστής ήταν φονιάς, αλλά έγινε πολίτης του παραδείσου. Και ο μεν Ιούδας, αν και βρισκόταν μαζί με το θείο Διδάσκαλο, όμως χάθηκε. Ο δε ληστής, αν και ήταν επάνω στο Σταυρό, έγινε μαθητής. Αυτά είναι τα παράδοξα του Θεού. Με αυτό τον τρόπο οι μάγοι ευδοκίμησαν έτσι ο τελώνης έγινε ευαγγελιστής, έτσι ο βλάσφημος (ο Παύλος) έγινε Απόστολος. Αυτά πρόσεχε και ποτέ μην απογοητεύεσαι, αλλά πάντοτε να έχεις θάρρος και να αφυπνίζεις τον εαυτό σου. Γιατί, και αν ακόμη δεν υποβληθείς σε αυτόν τον άριστο κόπο που οδηγεί στη μετάνοια και στην αρετή, όμως στον κόσμο αυτό θα κουραστείς και θα ταλαιπωρηθείς κατά άλλον τρόπο.
[Εις Ματθ.ομιλ.ΞΖ,45,ΕΠΕ 11,636 ΜΟ 58,638]
ΘΑΥΜΑΣΤΟΙ ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ ΤΗΣ
"Ας δούμε λοιπόν αυτούς που ζούσαν μέσα στην αμαρτία και που έγιναν ονομαστοί για την αρετή τους. "Ας δούμε αυτούς που έμοιαζαν με θηρία και που κατέλαβαν θέση αγγέλων. "Ας δούμε αυτούς που με τα έργα τους αναστάτωσαν την πόλη και που κατόπιν με τον τρόπο ζωής τους την ανόρθωσαν. "Ας δούμε τους εχθρούς του Θεού, φίλους του Θεού γεγονότος, που έγιναν φίλοι του Θεού, και αυτούς που είχαν κατήγορο τον Κύριο, να Τον κάνουν έπειτα συνήγορο. Ας δούμε τους καταδικασμένους να ανταγωνίζονται, μετά την απόφαση, το δικαστή και να ακυρώνουν την απόφαση.
(Εις μετάνοιαν Νινευιτών, 1, ΕΠΕ 8Α, 508510 ΜΟ 64, 424).
ΑΝΟΡΘΩΝΕΙ ΚΑΙ ΟΣΟΥΣ ΕΦΘΑΣΑΝ ΣΤΟΝ ΠΥΘΜΕΝΑ ΤΗΣ ΚΑΚΙΑΣ
Η μετάνοια όμως έχει μεγάλη δύναμη και μπορεί ακόμη κι’ εκείνον που είναι υπερβολικά βουτηγμένος στην αμαρτία, αν θελήσει, να τον απαλλάξει από το φορτίο των αμαρτιών, κι’ εκείνον που κινδυνεύει να τον οδηγήσει σε ασφαλές μέρος, κι’ όταν ακόμη έχει φθάσει στον πυθμένα της κακίας. [ Εις Εβρ.ομιλ.Θ,4 ΕΠΕ 24,438 ΜΟ,63,80]
ΜΑΣ ΕΠΑΝΑΦΕΡΕΙ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΑΛΛΟΣ
Τώρα έχουμε γεράσει, και γι’ αυτό βρισκόμαστε κοντά στον αφανισμό και στην καταστροφή. Αλλά, αν θέλουμε, είναι δυνατόν να εξαλείφουμε αυτό το γήρας. Δεν μπορούμε πια με το βάπτισμα, μπορούμε όμως εδώ με τη μετάνοια. "Ό,τι παλαιό έχουμε μέσα μας, ας το πετάξουμε. "Ας καθαρίσουμε κάθε ρυτίδα, κάθε κηλίδα, κάθε ακαθαρσία, και ας γίνουμε ωραίοι, για να αγαπήσει ο ουράνιος Βασιλιάς την ψυχική ομορφιά μας. Είναι δυνατόν, έστω και αν έχουμε πέσει στη χειρότερη ψυχική ασχήμια, να ξανααποκτήσουμε την ομορφιά εκείνη, για την όποιαν ο Δαυίδ λέγει «άκουσε, θυγατέρα (που πρόκειται
να γίνεις Νύφη του Μεσσία), και δες και σκύψε το αυτί σου και ξέχασε το λαό σου και το πατρικό σου σπίτι, και τότε ο ουράνιος Βασιλιάς θα αγαπήσει την ομορφιά σου»1.
1. Ψαλμ. 44,1112.
Η ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ ΠΗΓΗ ΔΙΟΡΘΩΣΕΩΣ
Συντελεί τα μέγιστα στη διόρθωση των σφαλμάτων η ομολογία τους.
(Εις Γεν., όμιλ. Κ', 2, ΕΠΕ 2, 578 ΜΟ 53,168).
ΦΕΡΝΕΙ ΘΑΥΜΑΣΤΕΣ ΗΘΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ
"Ας μην αδιαφορούμε λοιπόν τόσο πολύ για τη σωτηρία μας. Γιατί, κι’ αν ακόμη καταγκρεμισθούμε στα ίδια τα βάραθρα της κακίας, είναι δυνατόν και πάλι να ξαναβρούμε τον εαυτό μας, να γίνουμε καλύτεροι και να αποβάλουμε κάθε κακία , να μην απελπιζόμαστε όσοι πέσαμε, αλλά να λέμε στον εαυτό μας: «Μήπως αυτός που πέφτει, δεν σηκώνεται;»1. Άλλοι από το θέατρο και την ορχήστρα μετεπήδησαν στην αγγελική πολιτεία. Και επέδειξαν τόσο μεγάλη αρετή, ώστε και δαίμονες να εκδιώξουν και πολλά αλλά τέτοια θαύματα να κάνουν. Και οι μεν Γραφές είναι γεμάτες από τέτοιες περιπτώσεις, αλλά και η ζωή είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα.
1. Ιερ. 8,4.
[Εις Δαυιδ και Σουλ ομιλ.Γ,8,ΕΠΕ 7,650 ΜΟ 54,707,θ] ,[ Εις Ματθ,ομιλ,ΚΣΤ 5,ΕΠΕ 10]
ΜΕ ΤΗ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΣΥΓΧΩΡΟΥΝΤΑΙ ΌΛΑ ΤΑ ΑΜΑΡΉΜΑΤΑ
Δεν υπάρχει, δεν υπάρχει κανένα αμάρτημα, το όποιο να μην υποχωρεί και να μην παραμερίζει μπροστά στη δύναμη της μετάνοιας, μάλλον δε μπροστά στη Χάρη του Χριστού.[ Εις Ματθ.ομιλ.ΚΒ 5 ΕΠΕ 10,52]
ΠΡΟΣΕΛΚΥΕΙ ΑΜΕΣΩΣ ΤΟ ΕΛΕΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
Και οι Νινευίτες, αν και ήταν κάτω από το βάρος τόσων αμαρτιών, επειδή έδειξαν μεγάλη και αληθινή μετάνοια, δεν χρειάστηκαν περισσότερες από τρεις μέρες, για να επικαλεσθούν την αγαθότητα του Θεού και να ακυρώσουν την εναντίον τους καταδικαστική απόφαση. Και γιατί λέω οι Νινευίτες; Ο ληστής στο Σταυρό δε χρειάστηκε ούτε μια μέρα. Και γιατί λέω ούτε μια μέρα; δεν χρειάστηκε ούτε λίγη ώρα. Τόσο μεγάλη είναι η προς εμάς φιλανθρωπία του Θεού. Γιατί, όταν ο Θεός δει τη δύναμη της διαθέσεώς μας και ότι Τον πλησιάζουμε με καυτό πόθο, δεν αργοπορεί, , ούτε αναβάλλει, αλλά αμέσως προσφέρει την αγάπη του και λέγει: «Ενώ ακόμη συ θα προσεύχεσαι, θα σου απαντήσω ιδού εγώ είμαι κοντά σου»1.1. Ήσ. 58,9. [ Εις Γεν.ομιλ.ΚΖ 6 ΕΠΕ 3,166ΜΟ 53,247248]
ΕΞΙΛΕΩΝΕΙ ΤΟ ΘΕΟ
Η μετάνοια είναι ρίζα της θεοσέβειας. "Ας μετανοήσουμε λοιπόν και με τη μετάνοιά μας ας ικετέψουμε το Θεό και τους πολέμους να εξαλείψει και τους βαρβάρους να αφανίσει και
των εχθρών τις επαναστάσεις να συντρίψει και να μας δώσει την απόλαυση όλων των αγαθών. Η μετάνοια εξευμενίζει πολύ το Θεό, όταν κανείς καταφεύγει πραγματικά στη μετάνοια. ("Ότι Π. και Κ. Διαθήκης εις νομοθέτης, 6, ΜΟ 56, 407).
Έ) Ο ΘΕΟΣ ΕΛΕΕΙ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΟΟΥΝΤΕΣ, Ο ΘΕΟΣ ΠΡΟΣΔΕΧΕΤΑΙ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΟΟΥΝΤΕΣ
Δεν καθυστερώ, ούτε αναβάλλω, όταν δω μια ψυχή ευγνώμονα. "Ένα μόνον επιζητώ, την ομολογία των σφαλμάτων, και τότε δεν τιμωρώ πλέον γι’ αυτά τα σφάλματα... Επειδή γνωρίζω ότι το ανθρώπινο γένος ρέπει κατ’ εξοχήν προς την κακία, γι’ αυτό θέλω να ομολογήσουν τα προηγούμενα αμαρτήματα, ώστε η ομολογία να γίνει σ’ αυτούς εμπόδιο, για να μην υποπέσουν και πάλι στα ίδια σφάλματα. (Εις Γεν., όμιλ. ΜΔ', 2, ΕΠΕ 4,100 ΜΟ 54, 408).
Ο ΘΕΟΣ ΕΛΕΕΙ ΟΣΟΥΣ ΟΜΟΛΟΓΟΥΝ ΤΑ ΑΜΑΡΤΉΜΑΤΑ ΤΟΥΣ
«Εγώ, ο Δαυίδ, αμάρτησα και εγώ, ο ποιμένας, διέπραξα το κακό»1... Καταδικάζει τον εαυτό του και γι αυτό βρίσκει συγχώρηση. Γιατί τίποτε δεν κάνει το Θεό τόσο ελεήμονα και σπλαχνικό, όσο το να ομολογούμε τα αμαρτήματά μας
[Εις Ψαλμ.ΡΜ 6 ΕΠΕ 7,312 MG 55,438ζ] 1, Β.Βασ. 24,17
H ΑΠΕΙΡΗ ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΈΧΕΤΑΙ ΤΟΥΣ ΠΑΝΤΕΣ
Κανείς από αυτούς που ζουν μέσα στην αμαρτία ας μην απογοητεύεται, κανείς από τους ενάρετους ας μη μένει αδρανής. Ούτε αυτός (ο ενάρετος) να παίρνει θάρρος γιατί πολλές φορές η πόρνη θα τον ξεπεράσει ούτε και ο αμαρτωλός να απογοητεύεται γιατί είναι δυνατόν αυτός και τους πρώτους να τους αφήσει πίσω του. ’Άκουσε τι λέγει ο Θεός προς την Ιερουσαλήμ: «Είπα σ’ αυτήν μετά τη διάπραξη όλων αυτών των πορνειών, επίστρεψε κοντά μου, και δεν επέστρεψε»1. Όταν επιστρέφουμε στη θερμή αγάπη του Θεού, δεν θυμάται τα περασμένα ο Θεός. Δεν είναι μικροπρεπής ο Θεός, όπως οι άνθρωποι γιατί δεν μας κατηγορεί για τις προηγούμενες πράξεις μας, ούτε λέει, αν μετανοήσουμε, γιατί άφησες να περάσει τόσος χρόνος αλλά μας αγαπάει, όταν γυρίζουμε κοντά του μόνον να γυρίσουμε όπως πρέπει. [Εις Ματθ.ομιλ.ΞΖ ,4 ΕΠΕ 11, 632 MG 58,637] 1 Ιερ.3,7

.

Αφού μελετάς με επιμέλεια την Αγία Γραφή και τους Πατέρες, πρέπει να ξέρεις ότι καμιά αμαρτία μας δεν μπορεί ν’ αναμετρηθεί με το έλεος του Δημιουργού μας, πόσο μάλλον να το νικήσει!
Αν έχεις εξομολογηθεί κι έχεις λάβει άφεση για αμαρτία που διέπραξες στο παρελθόν, δεν είναι απαραίτητο να την εξομολογηθείς πάλι. Αλλά μερικές φορές ίσως είναι ωφέλιμο να την ξαναθυμάσαι, γιατί έτσι θα ταπεινώνεσαι και θα βρίσκεσαι στη σωτήρια κατάσταση της αδιάλειπτης μετάνοιας, όπως ο προφήτης Δαβίδ: «... ότι την ανομίαν μου εγώ γινώσκω, και η αμαρτία μου ενώπιον μού εστί διαπαντός» (Ψαλμ. 50:5). Πρόσεξε όμως, μην τυχόν και αυτό σε οδηγεί σε αντίθετο και αρνητικό αποτέλεσμα, δηλαδή στην κατάθλιψη ή στην απογοήτευση. Αν συμβαίνει αυτό, ξέχασε αμέσως την αμαρτία σου.
Προσπάθησε πάντως να σπάσεις τη σκληροκαρδία σου με την καλλιέργεια της ταπεινώσεως, και όχι με την τεχνητή πρόκληση δακρύων. Τα δάκρυα είναι ειδικό χάρισμα, που δίνεται από το Θεό σε όσους Τον πλησιάζουν με ταπεινό φρόνημα. Θυμήσου τον υπέροχο μάγειρο του κοινοβίου, που περιγράφει στον τέταρτο λόγο του ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος. Βλέποντας ο όσιος το μοναχό εκείνο να έχει δάκρυα πολλά, τον ικέτεψε να του φανερώσει πώς αξιώθηκε να λάβει ένα τέτοιο χάρισμα. Κι εκείνος του αποκάλυψε το πως: «Ποτέ δεν σκέφτηκα πως υπηρετώ ανθρώπους, αλλά το Θεό. ‘Έκρινα τον εαυτό μου ανάξιο για κάθε είδους ανάπαυση» — βλέπεις ταπείνωση; — «και κοιτάζοντας τη φωτιά του μαγειρείου, θυμάμαι συνεχώς τη μελλοντική φλόγα της κολάσεως» — βλέπεις και μνήμη θανάτου; Φοβάμαι πώς δεν βρίσκεσαι στην κατάσταση του μακαρίου εκείνου μοναχού. Γι’ αυτό είναι επικίνδυνο να επιζητείς δάκρυα πριν προκόψεις στην πνευματική ζωή, η έστω πριν σταθεροποιήσεις λίγο-πολύ μέσα σου τη μνήμη του θανάτου. Στα δάκρυα που προέρχονται από τη μνήμη του θανάτου, γράφει κάπου πάλι ο όσιος Ιωάννης, δεν βρίσκει τόπο ούτε η έπαρση ούτε η κλοπή από το διάβολο, αλλά η κάθαρση και η πρόοδος στην αγάπη του Θεού. Γιατί, τελικά, ο Θεός δεν έχει ανάγκη από δάκρυα, ούτε θέλει βέβαια να είμαστε βυθισμένοι στο πένθος και την οδύνη. Θέλει να μας βλέπει γεμάτους χαρά και εσωτερική αγαλλίαση από την αγάπη που θα βιώνουμε γι’ Αυτόν κι από τη μυστική ένωσή μας μαζί Του.
***
Χωρίς τό φόβο τοῦ Θεοῦ, ἔτσι ὅπως εἴμαστε βουτηγμένοι στά πάθη, δέν ἔχουμε καμιάν ἐλπίδα νά ἐκπληρώσουμε τό ἅγιο θέλημά Του καί νά προκόψουμε στήν ἀγάπη πρός Ἐκεῖνον καί πρός τόν συνάνθρωπό μας. «Ἐν φόβῳ Κυρίου ἐλπίς ἰσχύος... ποιεῖ δέ ἐκκλίνειν ἐκ παγίδος θανάτου» (Παροιμ. 14. 26, 27). Δέν εἶναι δυνατό νά ζήσουμε χριστιανικά, «ἐπιτελοῦντες ἁγιωσύνην», παρά μόνο «ἐν φόβῳ Θεοῦ» (Β΄ Κορ. 7. 1). Ἀλλά θά μέ ρωτήσεις: Πῶς ἀποκτάει ὁ ἀνθρωπος φόβο Θεοῦ;
Γιά νά τό μάθεις, διάβασε προσεκτικά τήν τέταρτη ἀπό τίς διδασκαλίες τοῦ Ἀββᾶ Δωροθέου, πού ἀναφέρεται σ᾿ αὐτό τό θέμα*. Ἐγώ τώρα σοῦ λέω, μέ δυό μόνο λόγια, ὅτι, καθῶς λένε οἱ ἅγιοι Πατέρες μας, τό φόβο τοῦ Θεοῦ μποροῦμε νά τόν ἀποκτήσουμε μέ τή διαρκή μνήμη τοῦ θανάτου καί τῆς κολάσεως, μέ τήν καθημερινή ἐξέταση τοῦ ἑαυτοῦ μας ( κάθε βράδυ πῶς περάσαμε τή μέρα καί κάθε πρωΐ πῶς περάσαμε τή νύχτα) καί μέ τήν ἐκκοπή τῆς παρρησίας, τῆς ἀργολογίας καί ὅλων γενικά τῶν ἁμαρτημάτων τῆς γλώσσας. Τέλος, πολύ βοηθάει ἡ συμβίωση καί συναναστροφή μέ ἄλλους ἀνθρώπους, πού ἔχουν ἀληθινό φόβο Θεοῦ.
Μήν ξεχνᾶς ὅτι, στίς τάξεις τοῦ ἐχθροῦ μας διαβόλου, οἱ τρεῖς γενναιότεροι πολεμιστές – οἱ τρεῖς ἰσχυρότεροι ἀντίπαλοί μας – εἶναι « ἡ ἐπιθυμία τῆς σαρκός καί ἡ ἐπιθυμία τῶν ὀφθαλμῶν καί ἡ ἀλαζονία τοῦ βίου » (Α΄ Ἰω. 2. 16). Ἄν οἱ τρεῖς αὐτοί κατορθώσουν, μέ τή στήριξη τῆς φιλαυτίας μας, ν᾿ ἀποκτήσουν ἕνα πάτημα στό νοῦ καί στήν καρδιά μας, ἡ θύρα τῆς ψυχῆς μας θ᾿ ἀνοίξει σύντομα σ᾿ ἕνα πλῆθος ἄλλων ἁμαρτιῶν καί παθῶν, πού θά μᾶς βασανίζουν κατόπιν μόνιμα, πολεμώντας μας ὅλες τίς ὧρες καί ἀπ᾿ ὅλες τίς μεριές...
Προσοχή στόν πειρασμικό ἐκεῖνο λογισμό, πού σέ βεβαιώνει πώς εἶναι πλούσια ἡ φιλανθρωπία καί ἡ ἐπιείκεια τοῦ Θεοῦ – πάντοτε ὅμως πρίν ἁμαρτήσεις. Καί ἀντίθετα, σέ παραλύει, παρουσιάζοντάς σου τόν Θεό σάν σκληρό, ἄτεγκτο, ὀργισμένο τιμωρό – πάντοτε ὅμως ἀφοῦ ἁμαρτήσεις. Νά ἕνας σίγουρος τρόπος γιά νά πέσεις στήν ἀπελπισία. Νά μιά φανερή παγίδα τοῦ διαβόλου.
(Πνευματικές Νουθεσίες, εκδ. Ιερά Μονή Παρακλήτου, σελ.88-91)