27. Το Filioque έχει πρακτικότερες συνέπειες για την Εκκλησία;
Για την Ορθόδοξη Εκκλησία έχει. Στο θεολογικό επίπεδο, εκτός του ότι καταστρέφει το της «μοναρχίας πολυΰμνητον και θεοπρεπές κράτος», επιφέρον σύγχυση των υποστατικών ιδιωμάτων των προσώπων, υποτιμά σαφώς και το θεοπρεπές αξίωμα του παναγίου Πνεύματος. Πράγματι, αν το Πνεύμα το Άγιο δεν εξαρτάται από την ίδια πηγή (τον Πατέρα) όπως και ο Υιός, κατά διαφορετικό φυσικά τρόπο, αλλ΄ εξαρτάται και από δεύτερο παράγοντα (τον Υιό), τότε είναι υποδεέστερο του Υιού, και δεν έχει το αυτοτελές και ομόλογο προς τον Υιό, που θα είχε αν προερχόταν αμέσως από τον Πατέρα.
Για την ορθόδοξη όμως Εκκλησία η μείωση του Πνεύματος στο θεολογικό πεδίο, έχει αντίκτυπο και στο σωτηριολογικό. Αν το Πνεύμα δεν είναι ομότιμο και ισότιμο προς τον Υιό (και φυσικά προς τον Πατέρα), είναι δηλαδή δευτέρας τάξεως στην 'Αγία Τριάδα, τότε κινδυνεύει το έργο του στο πεδίο της σωτηρίας, σαν αρχής τελειωτικής του λυτρωτικού έργου του Χριστού, της Εκκλησίας και του αγιασμού των ανθρώπων. Αυτό για την Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία ζει και κινείται στη χάρη του 'Αγίου Πνεύματος, έχει φοβερές επιπτώσεις στην υπόστασή της. Οι αγώνες της κατά του Filioque δεν ήσαν ούτε είναι «περί όνου σκιάς», όπως ίσως θα νόμιζαν μερικοί, αλλ΄ αγώνες υπαρξιακοί, για τη διατήρηση της υποστάσεως και της ουσίας της και την επιτυχία των σωτήριων σκοπών και του λυτρωτικού δυναμισμού της.
Η Ορθοδοξία δεν μπορεί ν’ αποστεί του θεωτικού έργου του 'Αγίου Πνεύματος, στο οποίο ζει, διακρατείται και ελπίζει. Δεν είναι δε χωρίς λόγο, όταν στους ορθόδοξους ναούς το πλήρωμα της Εκκλησίας κάνει το σταυρό του, όταν απαγγέλλεται το Σύμβολο της Πίστεως και στο σημείο «το εκ τού Πατρός εκπορευόμενον». Το ζήτημα αυτό είναι βαθιά χαραγμένο στην πίστη και τη συνείδηση του ορθόδοξου λαού!
28. Τί σημαίνει ο τύπος εκπορεύσεως του Άγιου Πνεύματος «εκ Πατρός δι’ Υιού»;
Κατά τους ιερούς Πατέρες της Εκκλησίας το Πνεύμα το Άγιο «εκπορεύεται εκ Πατρός δι Υιού». Αυτός είναι ο συνήθης τύπος δια του οποίου εκφράζεται η πίστη της Εκκλησίας. Στο ζήτημα αυτό παρεμβαίνουσα η θεολογία διατυπώνει πολλούς και λεπτούς συλλογισμούς, οι οποίοι είναι δύσκολο να κατανοηθούν από τους πολλούς πιστούς, για τους οποίους γενικά η θεολογία είναι δύσκολη και δυσνόητη. Εμείς εδώ, αποφεύγοντας τις πολύπλοκες θεολογικές σκέψεις, θα δώσουμε μια βασική απάντηση, η οποία δεν εξέρχεται της διδασκαλίας του Δ' Ευαγγελίου (’Ιωαν. 15,26).
Η πρόθεση εκ γλωσσικά σημαίνει την αίτια εκ της οποίας γίνεται κάτι, ενώ η δια σημαίνει την αίτια δια της οποίας γίνεται κάτι. Στη θεολογική Τριάδα η εκ αναφέρεται στον Πατέρα εκ του οποίου το Πνεύμα εκπορεύεται αϊδίως, λαμβάνοντας παρ’ αυτού τη θεότητα («το εκ του Πατρός εκπορευόμενον», «ο παρά του Πατρός εκπορεύεται»).
Η δε πρόθεση δια αναφέρεται στον Υιό στο όνομα του οποίου πέμπεται το Πνεύμα στον κόσμο, χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει ότι ο Υιός είναι απλό υπηρετικό όργανο του Πατρός. Είναι φανερό ότι η δια στη σχέση της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος αναφέρεται στην οικονομική Τριάδα, δηλαδή στις εξωτερικές ενέργειες του Τριαδικού Θεού. Ότι αφετέρου η δια εκφράζει την ταυτότητα φύσεως μεταξύ Υιού και Πνεύματος είναι ομοίως φανερό. Σ’ αυτό στηρίζεται και το άλλο, ότι το Πνεύμα αναπαύεται στον Υιό («και εν Υίω αναπαυόμενον») και λέγεται «ίδιον του Υιού».\
(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 41-43)