"Οι πατέρες" του Κωστή Παλαμά (Bωμοί, 1915)
Επίλογος
Παιδί, το περιβόλι μου που θα κληρονομήσεις,
όπως το βρεις κι όπως το δεις να μην το παρατήσεις.
Σκάψε το ακόμα πιο βαθιά και φράξε το πιο στέρεα
και πλούτισε τη χλώρη του και πλάτυνε τη γη του,
κι ακλάδευτο όπου μπλέκεται να το βεργολογήσεις,
και να του φέρνεις το νερό το αγνό της βρυσομάνας,
κι αν αγαπάς τ’ ανθρωπινά κι όσα άρρωστα δεν είναι,
ρίξε αγιασμό και ξόρκισε τα ξωτικά, να φύγουν,
και τη ζωντάνια σπείρε του μ’ όσα γερά, δροσάτα.
Γίνε οργοτόμος, φυτευτής, διαφεντευτής.
Κι αν είναι κι έρθουνε χρόνια δίσεχτα, πέσουν καιροί οργισμένοι, κι όσα πουλιά μισέψουνε σκιασμένα,
κι όσα δέντρα για τίποτ’ άλλο δε ’φελάν παρά για μετερίζια,
μη φοβηθείς το χαλασμό. Φωτιά! Τσεκούρι! Τράβα, ξεσπέρμεψέ το, χέρσωσε το περιβόλι, κόφ’ το,
και χτίσε κάστρο απάνου του και ταμπουρώσου μέσα,
για πάλεμα, για μάτωμα, για την καινούρια γέννα
π’ όλο την περιμένουμε κι όλο κινάει για νά ’ρθει,
κι όλο συντρίμμι χάνεται στο γύρισμα των κύκλων.
Φτάνει μια ιδέα να σ’ το πει, μια ιδέα να σ’ το προστάξει, κορόνα ιδέα, ιδέα σπαθί, που θα είν’ απάνου απ’ όλα.
Στο αποστολικό ανάγνωσμα ακούσαμε τις πολύ σημαντικές συμβουλές και τις ευχές του αποστόλου του Χριστού, που είναι χρήσιμες για κάθε χριστιανό. Θα ήθελα να καταλάβετε το βάθος του λόγου του αποστόλου Παύλου και να γράψετε τα λόγια του στις καρδιές σας. Ακούστε λοιπόν: «Η χάρη του Θεού μας έδωσε διάφορα πνευματικά χαρίσματα. Άλλος είναι προφήτης, για να κηρύττει ανάλογα με το βαθμό της πίστεώς του· άλλος έχει το χάρισμα τις διακονίας για να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Το ίδιο να κάνει κι ο δάσκαλος του λαού του Θεού με τη διδασκαλία, κι όποιος έχει το χάρισμα να στηρίζει τους αδελφούς, να τους στηρίζει. Αλλά κι όποιος μοιράζει τα αγαθά του με τους άλλους να το κάνει με απλότητα, ο προϊστάμενος να δείχνει ζήλο για το έργο του, όποιος μοιράζει τις ελεημοσύνες να το κάνει με καλοσύνη» (Ρωμ. 12, 6-8).
Είναι πολύ σημαντικό για τον καθένα μας να καταλάβουμε ποιο ακριβώς χάρισμα λάβαμε από τον Θεό και για ποιο έργο μας προόρισε ο Θεός. Συχνά συμβαίνει, η αυθαίρετη συμπεριφορά μας, να μας οδηγεί στο να επιδιώκουμε να ζούμε κατά τον τρόπο που δεν μας ταιριάζει και δεν είναι ευάρεστος στον Θεό ή να κάνουμε κάποιο έργο για μας ανάρμοστο. Επιδιώκουμε τις υψηλές και τιμητικές θέσεις, περιφρονώντας τις κατώτερες, οι οποίες όμως ίσως μας δίνονται από τον Θεό, επειδή Εκείνος μας προορίζει για κάποιο συγκεκριμένο έργο σύμφωνα με τις δυνάμεις μας, το οποίο και ταιριάζει στις συνθήκες της ζωής μας.
Πολλές αποτυχίες και θλίψεις στη ζωή του έχει αυτός που δεν γνωρίζει ποιο χάρισμα του έδωσε ο Θεός και πορεύεται αυθαίρετα και όπως του αρέσει.
Για εκείνους που έχουν κατανοήσει σωστά ποιο χάρισμα τους έδωσε ο Θεός και το λειτουργούν με προσοχή είναι πολύ σημαντικό να εκτελούν το έργο του Θεού με ζήλο.
Ακούστε τι λέει παρακάτω ο απόστολος: «Η αγάπη σας να είναι ειλικρινής. Να αποστρέφεστε το κακό και να ακολουθείτε το καλό» (Ρωμ. 12, 9). Τα μεγάλα χαρίσματά Του ο Κύριος ο Θεός τα μοιράζει στους ανθρώπους για να ενεργούν σύμφωνα με το θέλημά Του και στο δύσκολο δρόμο της ζωής να έχουν ως οδηγό την αγάπη, που είναι ο θεμέλιος λίθος όλων των εντολών του Χριστού, την αγάπη και όχι την ανθρωπαρέσκεια. Ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός στο νομοδιδάσκαλο, που τον ρώτησε, έλεγε το εξής: «Ν’ αγαπάς τον Κύριο το Θεό σου μ’ όλη την καρδιά σου και μ’ όλη τη ψυχή σου και μ’ όλο το νου σου. Αυτή είναι η πρώτη και πιο μεγάλη εντολή. Και δεύτερη, το ίδιο σπουδαία μ’ αυτή: ν’ αγαπάς τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου» (Μτ. 22, 37-39).
Σκεφθείτε, λοιπόν, μήπως μπορεί η αγάπη του εαυτού μας να είναι υποκριτική; Μήπως δεν είναι αυτή πάντα ανυπόκριτη και πλήρης; Πολλές φορές φερόμαστε στον πλησίον μας υποκριτικά, θέλουμε να του δείχνουμε πως τον αγαπάμε αλλά χωρίς να υπάρχει πραγματική αγάπη. Αυτό το πράγμα ονομάζεται υποκρισία και όχι αγάπη. Γι’ αυτό ο απόστολος Παύλος μας θυμίζει ότι η αγάπη πρέπει να είναι ειλικρινής. Ο Κύριος ζητάει από μας, με όλη την καρδιά μας, να προσκολληθούμε στο καλό και να μισήσουμε το κακό.
«Να δείχνετε με στοργή την αγάπη σας για τους άλλους πιστούς. Να συναγωνίζεστε ποιος θα δείξει περισσότερη εκτίμηση στον άλλο» (Ρωμ. 12, 10). Δεν ζητάει από μας ο απόστολος μόνο τη φιλαδελφία, η οποία μπορεί να είναι και ψυχρή, αλλά την αγάπη σε υψηλό βαθμό, τη στοργική αγάπη. Με τέτοια αληθινή αγάπη ήταν γεμάτη η καρδιά του οσίου και θεοφόρου πατρός ημών Σεραφείμ του Σαρώφ. Τον κάθε άνθρωπο που ερχόταν σ’ αυτόν εκείνος τον προϋπαντούσε με τον γεμάτο στοργή λόγο· «Χαρά μου».
Με την φράση: «να συναγωνίζεστε ποιος θα δείξει περισσότερη εκτίμηση στον άλλο» (Ρωμ. 12, 10), ο απόστολος Παύλος μας θυμίζει τον πρώτο μακαρισμό: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι» (Μτ. 5, 3), επειδή όλους τους σέβεται και εκτιμά μόνο εκείνος που είναι πραγματικά ταπεινός και θεωρεί τον εαυτό του κατώτερο απ’ όλους.
«Να έχετε πνευματικό ενθουσιασμό να υπηρετείτε τον Κύριο» (Ρωμ. 12, 11). Αυτή η ασυνήθιστη εντολή του αποστόλου ίσως μας βάλει σε αμηχανία. Πράγματι, τα Χερουβείμ φλέγονται ενώπιον του Κυρίου και γι’ αυτούς ο μέγας απόστολος στην επιστολή του προς Εβραίους λέει: «Ο ποιών τους αγγέλους αυτού πνεύματα, και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα» (Έβρ. 1, 7). Υπήρχαν όμως και μεγάλοι άγιοι, το πνεύμα των οποίων φλεγόταν ενώπιον του Θεού. Να γίνουμε κι εμείς όμοιοι μ’ αυτούς. «Να υπηρετείτε τον Κύριο». Πρέπει να υπηρετούμε τον Θεό εκ καρδίας, για να αγιάζεται με τη ζωή μας το όνομά Του, όπως άλλωστε το ζητάμε εμείς οι ίδιοι στην Κυριακή προσευχή.
«Να βοηθάτε τους άλλους χριστιανούς όταν βρίσκονται σε ανάγκη» (Ρωμ. 12, 13). Αγίους ονομάζει τους αδελφούς και τις αδελφές μας εν Χριστώ. Μας θυμίζει ο απόστολος ότι στους πρώτους χριστιανούς όλα ήταν κοινά. Πόσο απέχουμε εμείς σήμερα από το να έχουμε κοινή περιουσία, τα κρατάμε σχεδόν όλα για δικά μας και μόνο λίγα δίνουμε στους φτωχούς αδελφούς μας.
«Να επιδιώκετε να φιλοξενείτε τους αδελφούς» (Ρωμ. 12, 13). Ας θυμηθούμε τον μακάριο Σαμψών, ο οποίος για την υπέρμετρη φιλοξενία του και την αγάπη που είχε στους ασθενείς αναγνωρίστηκε ως άγιος της Εκκλησίας. Αυτό έγινε πολλούς αιώνες πριν. Αλλά και στους καιρούς μας, όπως και ο άγιος Σαμψών, έλαμψε ενώπιον του Θεού, μία απλή, πολύ φτωχή αγρότισσα της περιοχής Βορονέζ, η Μελανία. Αυτή ήταν ορφανή από μητέρα και πατέρα και μεγάλωσε μέσα σε απόλυτη φτώχεια, είχε όμως απέραντη αγάπη για τους άστεγους και τους πεινασμένους ώστε να γεμίζει μ’ αυτούς την φτωχή καλύβα της ενώ η ίδια, που δεν χωρούσε μέσα, περνούσε τις φθινοπωρινές νύχτες καθισμένη έξω στη σκάλα του σπιτιού. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός έχτισε για τον άγιο Σαμψών ένα τεράστιο ξενοδοχείο. Στην μακαρία Μελανία επίσης ένας πλούσιος έμπορος, που εντυπωσιάστηκε από τη φιλοξενία της, της έχτισε ένα μεγάλο πέτρινο σπίτι.
«Να ζητάτε την ευλογία του Θεού για τους διώχτες σας και όχι να τους καταριέστε» (Ρωμ. 12, 14). Στις προηγούμενες ομιλίες μου σας ανέφερα για την αγάπη στους εχθρούς και για το βαθμό της αγάπης σ’ αυτούς που μας αδικούν και διώκουν, όπως τα ζητάει από μας ο Χριστός. Αν δεν ανταποκρινόμαστε στο μίσος τους, αν υπομένουμε με σιωπή τις προσβολές τους, ευλογώντας τους με το σημείο του σταυρού, τότε με μία ήπια απάντηση θα καταπραΰνουμε το μίσος τους και θα συσσωρεύσουμε αναμμένα κάρβουνα στο κεφάλι τους.
Βλέπετε, αδελφοί μου, πόσο πολύτιμα είναι τα θεία λόγια του αποστόλου Παύλου, γι’ αυτό να διαβάζετε με ζήλο τις επιστολές του και τις επιστολές των άλλων αποστόλων του Χριστού. Αυτό θα βοηθήσει πολύ στο μεγάλο έργο της καθάρσεως της καρδιάς σας και του αγιασμού των ψυχών σας. Στο πολύ αναγκαίο αυτό έργο να σας βοηθήσει ο Κύριος και Θεός μας Ιησούς Χριστός, στον οποίο ανήκει η δόξα και η δύναμη μαζί με τον άναρχο Πατέρα του και το πανάγιο, αγαθό και ζωοποιό Πνεύμα στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
(Αγίου Λουκά Αρχιεπ. Συμφερουπόλεως και Κριμαίας, «Λόγοι και ομιλίες», τ. Α΄, εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, σ. 160-164)
ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-
Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα
Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας
Κεφάλαιο 16
Στίχ. 19-31. Η παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου.
16.23 καὶ(1) ἐν τῷ ᾅδῃ(1) ἐπάρας τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ(3),
ὑπάρχων(4) ἐν βασάνοις(5), ὁρᾷ(6) τον ᾽Αβραὰμ ἀπὸ μακρόθεν
καὶ Λάζαρον ἐν τοῖς κόλποις(7) αὐτοῦ.
23 Στον άδη που ήταν και βασανιζόταν, σήκωσε τα μάτια του και είδε από μακριά
τον Αβραάμ και κοντά του το Λάζαρο.
(1) Οι δύο συνομιλίες, από τις οποίες συντίθεται αυτή η σκηνή, αναφέρονται
η μεν πρώτη στην τύχη του πλουσίου (σ. 23-26), ενώ η δεύτερη σε αυτήν
των αδελφών του (σ. 27-31)(g).
(2) Άδη λέει τον τόπο, στον οποίο διαμένουν οι νεκροί, χωρίς διάκριση
των διάφορων πεδίων ή διαμερισμάτων, τα οποία μπορεί αυτός να περικλείει
μέσα του, μόνο για να αντιθέσει αυτόν με τη γη των ζωντανών (g).
Όλοι όσοι απέρχονται από την ζωή αυτή, μεταβαίνουν εκεί μέχρι την τελική κρίση,
περιλαμβάνει όμως ο Άδης και τον παράδεισο και την γέεννα (κόλαση).
Ότι ο Άδης δεν σημαίνει πάντοτε τη φωτιά της γέεννας και τόπο τιμωρίας,
γίνεται ολοφάνερο από το Πράξ. β 27,31,Γεν. λζ 35,μβ 38,μδ 29,Ιώβ ιδ 13,ιζ 13 κλπ.
Ότι επίσης ο Άδης περικλείει μέσα του και τόπο τιμωρίας, είναι εξίσου σαφές
από το παρόν χωρίο (p). Όπως οι ψυχές των πιστών, αμέσως μόλις ελευθερωθούν
από το φορτίο της σάρκας, εισέρχονται σε κατάσταση χαράς και ευτυχίας,
έτσι και οι πονηρές και στερούμενες από τον αγιασμό ψυχές, αμέσως μόλις
αποσπαστούν από τις ηδονές της σάρκας με τον θάνατο, ρίχνονται σε κατάσταση
δυστυχίας ασταμάτητης και διαρκούς, η οποία θα αυξηθεί πολύ περισσότερο
κατά την γενική ανάσταση. Ο πλούσιος είχε εξ’ ολοκλήρου απορροφηθεί από τις
απολαύσεις των αισθήσεων και για αυτό κατέστησε τον εαυτό του ακατάλληλο
για τις ανώτερες απολαύσεις του πνευματικού κόσμου. Η σαρκική διάνοιά του
και η υλόφρονη ψυχή του παρέμειναν τελείως ξένες με αυτές και καμία ανακούφιση
δεν ήταν δυνατόν να δοκιμάσουν από αυτές. Επειδή μάλιστα υπήρξε και σκληρόκαρδος
απέναντι στη δυστυχία του φτωχού τώρα αντιμετωπίζει και χωρίς έλεος την κρίση,
αφού δεν έδειξε έλεος.
(3) Ο πλούσιος υψώνει τα μάτια του όχι για να πετύχει βοήθεια,
αλλά για να μάθει την φύση της κατάστασής του που μεταβλήθηκε (p).
Αξιοθρήνητο θέαμα παρουσιάζει αυτός από την άβυσσο (b).
(4) Πιο έντονο από το «ήταν».
(5) Έφυγε δηλαδή «από απόλαυση σε κόλαση, από δόξα σε ατιμία, από φως σε σκοτάδι» (Κ).
(6) «Άλλοι Πατέρες λένε ότι ούτε οι δίκαιοι βλέπονται από τους αμαρτωλούς,
ούτε οι αμαρτωλοί από τους δίκαιους· διότι οι μεν είναι στο φως,
ενώ οι άλλοι στο σκοτάδι· απέχουν όμως πολύ μεταξύ τους το φως από το σκοτάδι…
Η παραβολή όμως το βάζει υποθετικά, λόγω της αυτονομίας που έχουν στη διήγηση
οι παραβολές και για να γίνει ο λόγος πιο φοβερός και πειστικός» (Ζ).
(7) Ο πληθυντικός εκφράζει την έκταση από το στήθος μέχρι τα γόνατα (b).
Αντί για τον ενικό του σ. 22, βάζει πληθυντικό για να σημάνει την πληρότητα (g).
Αξιοσημείωτα και τα επόμενα: «Όπως ακριβώς στον Λάζαρο πριν, όταν βρισκόταν
σε τόσα κακά, ήταν προσθήκη συμφορών το να βλέπει τον πλούσιο σε τόσα αγαθά·
έτσι και για τον πλούσιο τώρα, που είναι σε τόσα δεινά, είναι προσθήκη τιμωριών
το να βλέπει τον Αβραάμ σε τόσα αγαθά» (Ζ). «Διότι εγώ νομίζω, ότι βλέποντας αυτήν
την τόσο απότομη μεταβολή των πραγμάτων και αυτόν μεν που ήταν πεταμένος
στον πυλώνα και ξαπλωμένος μπροστά στις γλώσσες των σκυλιών, να απολαμβάνει
τόση παρρησία και να ζει στην αγκαλιά του πατριάρχη, ενώ τον εαυτό του
περιτριγυρισμένο από τόση ντροπή και μαζί με αυτήν να κατατηγανίζεται από τη φωτιά,
τότε ένιωθε μεγαλύτερο τον πόνο» (Χ). Είδε τον Λάζαρο «έτσι ώστε αυτό ακριβώς
που έπαθε ο φτωχός, αυτό να πάθει και ο πλούσιος τώρα με μεγαλύτερη την υπερβολή.
Διότι όπως ακριβώς σε εκείνον έκανε χειρότερο το βάσανο το να είναι πεσμένος
στον πυλώνα του πλουσίου και να βλέπει τα ξένα αγαθά, έτσι λοιπόν και σε αυτόν
έκανε χειρότερη την τιμωρία τώρα το να βρίσκεται στη γέεννα και να βλέπει
την απόλαυση του Λαζάρου, έτσι ώστε να έχει πιο αφόρητη την τιμωρία,
όχι μόνο εξαιτίας του είδους των βασάνων, αλλά και εξαιτίας της τιμής που αξιώθηκε
εκείνος» (Χ).
Ίσαυροι
φόβος και τρόμος
Ο φόβος των βαρβάρων Ισαύρων δεν είναι μικρότερος. Κάνει πιο μεγάλο το πρόβλημα, δηλαδή, αυξάνει την ερημιά, διώχνει τους πάντες, τους φυγαδεύει, τους μετατρέπει σε μετανάστες.
Ε.Π.Ε. 38,248
Ισότητα
το ίδιο ευαγγέλιο
Μένε στο σπίτι σου με τη γυναίκα σου και τα παιδιά σου. Αλλά να μη βρίζης τη γυναίκα σου, να μη ξευτελίζης τα παιδιά σου και να μη μεταφέρης μες στο σπίτι σου τη βρωμιά που είδες και άκουσες στα θέατρα... Δεν ακούς, που ο απόστολος Παύλος θέτει κοινούς νόμους και για τους δυο, και για τον άντρα και για τη γυναίκα; Συ όμως, αν η γυναίκα σου πηγαίνη συχνά σε κάποια συγκέντρωσι, την κατηγορείς βαρειά. Τον εαυτό σου δεν τον θεωρείς άξιο κατηγορίας, που περνά όλη τη μέρα στο θέατρο. Είσαι τόσο λεπτολόγος για την ηθική της γυναίκας σου, ώστε γίνεσαι σχολαστικός και δεν της επιτρέπεις ούτε τις αναγκαίες εξόδους. Για τον εαυτό σου όμως νομίζεις, ότι όλα επιτρέπονται.
Ε.Π.Ε. 9,254
ανδρός και γυναικός
Ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα υπάρχει πολλή ισοτιμία και καθόλου ανωτερότητα.
Ε.Π.Ε. 38,248
στην κατοικία
Όταν συ μένης σε τριώροφο σπίτι και εκείνος δεν διαθέτη ούτε στοιχειώδη στέγη, τότε που είναι η ισότητα; Όταν συ κοιμάσαι σε μαλακά στρώματα και εκείνος δεν έχει ούτε προσκέφαλο, που είναι η ισότητα;
Ε.Π.Ε. 19,466
στο σπίτι
Αν καθένας εισφέρη το δικό του, όλα πάνε καλά. Όταν ο άντρας δείχνη αγάπη, η γυναίκα γίνεται φιλική. Όταν η γυναίκα υποτάσσεται, ο άντρας γίνεται επιεικής... Συ ο άντρας, να μη παριστάνης το αφεντικό, επειδή η γυναίκα σου υποτάσσεται. Και συ η γυναίκα να μην υπερηφανεύεσαι, επειδή σε αγαπά ο άντρας σου.
Ε.Π.Ε. 22,278
στη θ. Κοινωνία, στην αιωνιότητα
Δεν μετέχω εγώ ως πρεσβύτερος της Εκκλησίας άλλου δείπνου με τον Αμνό, και άλλου σεις. Του αυτού μετέχουμε όλοι. Το ίδιο βάπτισμα έχουμε και οι δυο, αξιωθήκαμε του αυτού αγίου Πνεύματος, τρέχουμε κι οι δυο για την ίδια ουράνια βασιλεία, αδέλφια είμαστε του Χριστού.
Ε.Π.Ε. 23,86
για όλους κοινά
Όλα κοινά, όπως ο αέρας, ο ήλιος, το νερό, η γη, ο ουρανός, η θάλασσα, το φως, τα αστέρια. Όλα εξ ίσου τα μοιράζει ο Θεός, σαν σε αδέλφια. Σε όλους έδωσε τα ίδια μάτια, το ίδιο σώμα, την ίδια ψυχή. Όμοια κατασκευή σε όλους. Από τη γη όλα. Και από έναν άντρα όλοι. Στην ίδια οικία όλοι. Όμως τίποτε από όλα αυτά δεν μας κάνει να ντρεπώμαστε... Αν παρατηρήσης, θα δης, πως στα κοινά δεν υπάρχει καμμιά διαμάχη όλα είναι ειρηνικά. Όταν όμως κάποιος επιχειρήση ν’ αποσπάση κάτι να το ιδιοποιηθή, τότε αρχίζει η φιλονικία, σαν ν’ αγανακτή η ίδια η φύσις. Ενώ ο Θεός συνενώνει τα πάντα, εμείς τσακωνόμαστε, προσπαθώντας να ιδιοποιηθούμε τα κοινά και να λέμε το δικό μου και το δικό σου, αυτή την ψυχρή κουβέντα.
Ε.Π.Ε. 23,324
στην Εκκλησία
Η Εκκλησία δεν ξέρει διαφορά ανάμεσα σε κύριο και υπηρέτη. Τον κύριο και το δούλο τον καθορίζουν τα κατορθώματα ή τα αμαρτήματα.
E.Π.E. 24,150
στην ευχαριστιακή σύναξι
Εσύ σκας από την πολυφαγία, ενώ εκείνος λειώνει από την πείνα. Εσύ έχεις πολύ περισσότερα από τα αναγκαία, ενώ εκείνος δεν έχει απολαύσει καθόλου τα αναγκαία. Διπλό το κακό από την καταστροφή της ισότητας. Αυτό φέρνει διαχωρισμούς. Φιλονικούν οι άνθρωποι μεταξύ τους και χωρίζονται σε φατρίες. Έτσι άλλος πεινάει και άλλος μεθάει.
Ε.Π.Ε. 27,272
στο σώμα της Εκκλησίας
Εν Χριστώ Ιησού δεν υπάρχει διαφορά αξίας ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα, διότι τίποτε και κανέναν δεν μπορεί να εμποδίσης το δρόμο της ευσεβείας, ούτε η φύσις τους, ούτε η τυχόν αρρώστια του σώματος, ούτε η ηλικία, ούτε τίποτε άλλο. Αν βέβαια είναι ριζωμένα μέσα στην ψυχή μας η θαρραλέα προθυμία, το γενναίο φρόνημα, ο φόβος του Θεού, η θερμή και πυρακτωμένη αγάπη στον Θεό.
Ε.Π.Ε. 37,102
άλλοι στους ρόλους, ίσοι στην τιμή
Για τις κοσμικές υποθέσεις, στην πράξι και στη ζωή, υπάρχει διάκρισις γενών, υπάρχουν άντρας και γυναίκα. Στα θέματα όμως των αγώνων του Θεού και της προσπάθειας της Εκκλησίας, δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Αφού είναι δυνατόν να δης γυναίκα να αντέχη και να διακρίνεται δυνατώτερα από τον άντρα σ’ αυτούς τους ωραίους αγώνες και κόπους.
Ε.Π.Ε. 38,320
(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 431-434)
ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-
Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα
Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας
Κεφάλαιο 16
Στίχ. 19-31. Η παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου.
16.22 ἐγένετο δὲ ἀποθανεῖν τὸν πτωχὸν(1) καὶ ἀπενεχθῆναι(2) αὐτὸν(3)
ὑπὸ τῶν ἀγγέλων(4) εἰς τὸν κόλπον ᾽Αβραάμ(5)·
ἀπέθανεν δὲ καὶ ὁ πλούσιος καὶ ἐτάφη(6).
22 Κάποτε πέθανε ο φτωχός, και οι άγγελοι τον πήγαν κοντά στον Αβραάμ.
Πέθανε κι ο πλούσιος και τον έθαψαν.
(1) Πέθανε πρώτος εξαντλημένος από τις στερήσεις και τα παθήματα (g).
Ο Θεός συχνά παίρνει από τον κόσμο αυτόν τους αγαθούς, την ώρα που αφήνει
τους κακούς να δοξάζονται σε αυτόν. Όμως για τον Λάζαρο υπήρξε πλεονέκτημα
και ευεργεσία, το ότι γρήγορο τέλος μπήκε στην αθλιότητα της παρούσας ζωής του,
για να αναπαυτεί από τους κόπους του στη μελλοντική ζωή.
«Μην ζηλεύεις λοιπόν τους πονηρούς, ούτε αυτούς που εργάζονται την ανομία»
«Η σωτηρία των δικαίων είναι από τον Κύριο και αυτός είναι υπερασπιστής
τους σε καιρό θλίψης» (Ψαλμ. λστ 1,39).
(2) Μεταφέρθηκε από τον τόπο τον ξένο σε αυτόν, στον οποίο έμενε ως ξένος,
στην αληθινή του πατρίδα (b). «Και από αυτήν εδώ την παραβολή είναι φανερό ότι,
όταν οι ψυχές βγουν από το σώμα, δεν παραμένουν εδώ, αλλά αμέσως μεταφέρονται.
Και άκου πως. Διότι συνέβη, λέει, αυτός να πεθάνει και να μεταφερθεί από τους αγγέλους.
Όχι όμως μόνο οι ψυχές των δικαίων, αλλά και αυτών που ζουν με πονηρία
μεταφέρονται εκεί· και αυτό πάλι είναι φανερό από άλλον πλούσιο.
«Ανόητε, αυτήν τη νύχτα απαιτούν από σένα την ψυχή σου». Και πρόσεξε· εδώ λέει
«οδηγήθηκε από τους αγγέλους», εκεί «απαιτούν»· και τον έναν τον έβγαζαν
σαν αιχμάλωτο, ενώ τον άλλον τον περιστοίχιζαν συνοδευτικά σαν νικητή» (Χ).
(3) Δηλαδή η ψυχή του, παρόλο που γίνεται λόγος για τον κόλπο του Αβραάμ
και για δάχτυλο του Λαζάρου και για γλώσσα του πλουσίου (b).
Εφόσον είπε ότι συνέβη να πεθάνει, με τον θάνατο επήλθε χωρισμός της ψυχής
από το σώμα (p). Χρησιμοποιεί όμως στη συνέχεια τέτοιες λέξεις
και εικόνες «για αυτά που μέλλουν ακόμη να γίνουν, που τα διηγείται
σαν να έγιναν ήδη· διότι δεν έχει γίνει ακόμη η ανταπόδοση όσων ζήσαμε,
αφού δεν έγινε ακόμη η κρίση· και ολοκάθαρα παρουσιάζει ποιες τιμωρίες,
από τη μία, θα διαδεχτούν τους άσπλαχνους πλουσίους μετά θάνατον,
ποιες ανέσεις, από την άλλη, θα διαδεχτούν τους φτωχούς που υπέμειναν τους κόπους» (Ζ).
Κύριος σκοπός της παραβολής δεν είναι να μας δώσει πληροφορίες για τον αόρατο κόσμο.
Η γενική αρχή που διδάσκεται και υποστηρίζεται από την παραβολή είναι,
ότι η ευτυχία και η αθλιότητα μετά το θάνατο καθορίζονται από την διαγωγή
την οποία έδειξε ο άνθρωπος πριν το θάνατο. Οι λεπτομέρειες λοιπόν της εικόνας
έχουν παρθεί από τις ιουδαϊκές δοξασίες σχετικά με τον άδη και την κατάσταση
των ψυχών σε αυτόν, όπως και οι ιδιότητες των σωμάτων αποδίδονται στις ψυχές,
για να καταστεί σε μας έτσι ζωηρή και όσο το δυνατόν περισσότερο αντιληπτή η εικόνα (p).
(4) Η μεταφορά του ήταν άκοπη και ευτυχής. Μία παράφραση αραμαϊκή στο Άσμα δ 12
λέει ότι οι ψυχές των δικαίων μεταφέρονται στον παράδεισο από τους αγγέλους.
Δες την φράση «λειτουργικά πνεύματα» (Εβρ. α 14) (p). Οι άγγελοι φρόντισαν
για τον φτωχό Λάζαρο. Είναι αυτοί λειτουργικά πνεύματα για αυτούς που μέλλουν
να κληρονομήσουν σωτηρία, όχι μόνο όταν αυτοί βρίσκονται στην παρούσα ζωή,
αλλά και όταν πεθάνουν. Και έχουν εντολή να σηκώνουν αυτούς στα χέρια τους
όχι μόνο όταν κινδυνεύουν στα ταξίδια και τις μετακινήσεις τους στη γη,
αλλά και όταν κάνουν το μεγάλο ταξίδι τους στους ουρανούς. Ένας άγγελος θα ήταν
υπεραρκετός για να συνοδεύσει τον Λάζαρο με ασφάλεια στους κόλπους του Αβραάμ.
Αλλά εδώ αναφέρονται άγγελοι πολλοί. Αποτελούν αυτοί τιμητική συνοδεία του Λαζάρου.
Ο Άμασις, ο βασιλιάς της Αιγύπτου, καθόταν σε άρμα που συρόταν από βασιλιάδες.
Τι ήταν η τιμητική εκείνη συνοδεία μπροστά σε αυτήν με την οποία τιμάται ο Λάζαρος;
(5) Φράση που χρησιμοποιείται και από τους ραβίνους και φανερώνει την στενή κοινωνία
και σχέση (g). Ο Λάζαρος εκεί αναπαύεται με το κεφάλι του στο στήθος του Αβραάμ,
σαν παιδί στην αγκαλιά του πατέρα και συμμετέχει στην ευτυχία του.
Η φράση δεν έχει την ίδια σημασία με τον παράδεισο, αλλά η ανάπαυση στον κόλπο
του Αβραάμ υπονοεί και τον παράδεισο, διότι ο Αβραάμ είναι εκεί (p).
Ο Αβραάμ υπήρξε μέγας πλούσιος. Παρ’ όλα αυτά στον ουρανό δεν απαξίωσε
να δεχτεί τον φτωχό Λάζαρο στους κόλπους του. Άγιοι πλούσιοι και φτωχοί,
συναντιούνται στους ουρανούς. Και ο φτωχός αυτός Λάζαρος, ο οποίος δεν ήταν ανεκτός
και δεκτός σε τόπο πλησιέστερο από τον πυλώνα του πλούσιου στη γη,
στον ουρανό οδηγήθηκε αμέσως στην ίδια την ουράνια αίθουσα του αιώνιου δείπνου,
παίρνοντας τιμητική θέση στο τραπέζι κοντά στον Αβραάμ.
(6) «Για τον φτωχό μεν δεν είπε ότι ενταφιάστηκε, επειδή είναι τελείως αφρόντιστη
η ταφή των φτωχών. Στον πλούσιο όμως και με το παραπάνω, λόγω της πολυτέλειας
της ταφής των πλουσίων» (Ζ). Είναι αξιόλογη και η εκδοχή, σύμφωνα με την οποία
η αντίθεση είναι εδώ κυρίως ανάμεσα στη μεγαλοπρεπή ταφή του πλούσιου
από τους ανθρώπους και στην μεταφορά του φτωχού από τους αγγέλους (p).
Ο πλούσιος έτυχε πομπώδους κηδείας, με αυλητές και θρηνωδούς που συνόδευαν
αυτόν μέχρι τον τάφο, ο οποίος είχε προετοιμαστεί σε μνημείο πολυτελές
και μεγαλοπρεπές. Πιθανώς θα εκφωνήθηκε και επιτάφιος λόγος, που θα τόνιζε
τα προσόντα του πλουσίου και την γενναιοδωρία και άνεσή του στις υποδοχές
των φίλων και στα συμπόσια που τους παρέθετε. Αλλά πόσο ξένη μπορεί να είναι
η τελετή της κηδείας με την ευτυχία αυτού που κηδεύεται.
Στον αόρατο κόσμο ο πλούσιος αντικρύζει κατάσταση αθλιότητας και δυστυχίας.
«Τον Λάζαρο άγγελοι τότε τον οδήγησαν, ενώ εκείνου την ψυχή την απαιτούσαν
κάποιες φοβερές δυνάμεις που στάλθηκαν ίσως για αυτόν τον σκοπό.
Διότι δεν αναχωρεί μόνη της η ψυχή για εκείνη τη ζωή, επειδή αυτό δεν είναι δυνατόν.
Διότι εάν, όταν μεταβαίνουμε από πόλη σε πόλη, έχουμε ανάγκη από οδηγό,
πολύ περισσότερο η ψυχή όταν αποσπαστεί από το σώμα και μεταφέρεται στην μέλλουσα ζωή,
έχει ανάγκη αυτούς που θα την οδηγήσουν» (Χ).
ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-
Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα
Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας
Κεφάλαιο 16
Στίχ. 14-18. Επιτίμηση των Φαρισαίων.
16.21 καὶ ἐπιθυμῶν(1) χορτασθῆναι ἀπὸ των ψιχίων τῶν πιπτόντων(2)
ἀπὸ τῆς τραπέζης τοῦ πλουσίου· ἀλλὰ καὶ(3) οἱ κύνες ἐρχόμενοι
ἐπέλειχον τὰ ἕλκη αὐτοῦ(4).
21 και προσπαθούσε να χορτάσει από τα ψίχουλα που έπεφταν από το
τραπέζι του πλουσίου. Έρχονταν και τα σκυλιά και του έγλειφαν τις πληγές.
(1) Αντίθετα με το «ευφραινόταν λαμπρά» του πλουσίου, προβάλλεται
η έλλειψη τροφής και τα ψίχουλα που επιθυμούνται. Το επιθυμούσε
δεν σημαίνει ότι στερούνταν τελείως, διότι πώς θα ζούσε; (g).
Το ότι του επέτρεπαν να μένει εκεί μάλλον υποδηλώνει ότι δεν τον
εγκατέλειψαν τελείως (p). Πάντοτε όμως τα ψίχουλα από το τραπέζι
δεν τον χόρταιναν και έμενε εν μέρει ανικανοποίητη η πείνα του (g).
Το «επιθυμούσε» λοιπόν σημαίνει κατάσταση παρατεινόμενη (ο).
«Άλλο βάσανο ήταν το ότι έβλεπε άλλους να απολαμβάνουν υπερβολικά,
ενώ αυτός λιμοκτονούσε. Διότι επιθυμούσε να χορτάσει όχι με φαγητά πολυτελή,
αλλά και με αυτά τα ψίχουλα» (Θφ).
(2) Το «ψίχουλα» μπαίνει σε προφανή αντίθεση με το προηγούμενο
«ευφραινόταν κάθε μέρα λαμπρά» (ο). Η έκφραση υποδηλώνει ότι στο σπίτι
εκείνο δεν συνήθιζαν να μοιράζουν στους φτωχούς τα υπολείμματα του τραπεζιού.
Ίσως έριχναν αυτά στο δρόμο και για αυτό προσελκύονταν εκεί και σκυλιά.
(3) Το «αλλά και» δεν επιτρέπει να δούμε στην λεπτομέρεια αυτή ανακούφιση
των δεινών του Λαζάρου (g). Λιγότερο πιθανή λοιπόν η ερμηνεία:
το «αλλά και» σημαίνει: αλλά και τα ίδια τα σκυλιά τον συμπαθούσαν
για την κατάστασή του και έδειχναν αυτήν γλύφοντας τις πληγές του (δ).
«Έγλυφαν τις πληγές του όχι για να του χειροτερέψουν την κατάσταση,
αλλά κατά κάποιο τρόπο συμπονούσαν και θεράπευαν με την γλώσσα και αφαιρούσαν
με το γλείψιμο αυτό που προκαλούσε πόνο και με συμπάθεια άλειφαν
με σάλιο εκεί γύρω τα σημεία, με σκοπό και με αυτό να δειχτεί ότι ο πλούσιος
ήταν και από τα ζώα αγριότερος» (Σχ.). Πιο σωστά: «Αλλά ήταν και έρημος
από αυτούς που θα τον φρόντιζαν· διότι τα σκυλιά έγλυφαν τις πληγές του,
αφού δεν υπήρχε κανείς να τα εμποδίσει» (Θφ). «Τόσο πολύ δηλαδή είχε παραλύσει
το σώμα, ώστε να μην μπορεί ούτε τα σκυλιά να εμποδίσει» (Ζ).
Στο «ντυνόταν με πορφύρα και βύσσο» αντιτίθεται η γυμνότητα αυτού.
Αποκορυφώνεται εδώ η αντίθεση μεταξύ των δύο προσώπων της παραβολής.
Ο ένας ντυνόταν βασιλικά ενδύματα, ο άλλος ως μόνο ρούχο του είχε την γυμνότητά
του και τις πληγές του. Ο πλούσιος ξάπλωνε στα μαλακά και πολυτελή μαξιλάρια
του τραπεζιού του· ο φτωχός ήταν πεταμένος στο έδαφος στον πυλώνα του πλουσίου.
Ο πλούσιος ευφραινόταν κάθε μέρα λαμπρά, ο Λάζαρος επιθυμούσε να χορτάσει
από τα ψίχουλα. Ο πλούσιος περικυκλωνόταν από σμήνη ομοτράπεζων που τον κολάκευαν,
ο Λάζαρος μόνη συντροφιά είχε τα σκυλιά (ο).
(4) Η σε όλη την παραβολή σιωπή του Λαζάρου προκαλεί βαθιά εντύπωση.
«Άραγε λοιπόν ενώ ήταν ο Λάζαρος μέσα σε τόσα δεινά, βλασφήμησε; Ή κορόιδεψε
την πολυτέλεια του πλουσίου; Ή κατέκρινε την απανθρωπιά; Ή κατηγόρησε την θεία πρόνοια;
Τίποτα από αυτά δεν σκέφτηκε, αλλά με πολλή φιλοσοφία καρτερούσε» (Θφ).
«Ω, πόσο πολλή ανδρεία και υπομονή! Διότι ενώ ο πλούσιος ήταν έτσι,
αυτός ενώ ήταν σε αυτήν την κατάσταση, δεν βλασφήμησε ούτε γόγγυσε.
Και πάλι, ω πόσο πολλή ωμότητα και ασπλαχνία του πλουσίου! Αφού αυτόν που ήταν
σε τόσα κακά, αυτός που ήταν σε τόσα καλά τον παρέβλεπε και μάλιστα
ενώ ήταν ριγμένος μπροστά στον πυλώνα του» (Ζ). Αυτός ο τόσο άθλιος και φτωχός
άνθρωπος ήταν αγαθός και αγαπητός στο Θεό, όπως δείχνεται από τη συνέχεια.
Σημείωσε ότι κλήρος μερικών από τους πιο αγαπητούς στο Θεό αγίους και δούλους,
είναι συρροή θλίψεων βαρύτατων, την ώρα που πολλοί ασεβείς και αμαρτωλοί
«δεν θα υποστούν μάστιγες μαζί με τους ανθρώπους και δεν υφίστανται τους κόπους
των ανθρώπων» (Ψαλμ. οβ 5).
ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-
Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα
Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας
Κεφάλαιο 16
Στίχ. 14-18. Επιτίμηση των Φαρισαίων.
16.20 πτωχὸς δέ τις(1) ὀνόματι Λάζαρος(2) ος ἐβέβλητο(3)
πρὸς τὸν πυλῶνα(4) αὐτοῦ ηλκωμένος(5)
20 Κάποιος φτωχός όμως, που τον έλεγαν Λάζαρο, ήταν πεσμένος κοντά
στην πόρτα του σπιτιού του πλουσίου, γεμάτος πληγές,
(1) Τα αλεξανδρινά χειρόγραφα αποσιωπούν το «τις» και το «ος».
(2) Σε καμία άλλη παραβολή του ο Κύριος δεν αναφέρει όνομα για οποιονδήποτε
χαρακτήρα που χρησιμοποιείται σε αυτές (p). Εδώ όμως «αναφέρει ονομαστικά
τον φτωχό· διότι των δικαίων τα ονόματα καταγράφονται και στο βιβλίο της ζωής» (Θφ).
Ήταν ιστορικό πρόσωπο ο Λάζαρος; «Γίνεται λόγος, στην Εβραϊκή παράδοση,
ότι υπήρχε κάποιος Λάζ1αρος στα Ιεροσόλυμα εκείνον τον καιρό που αντιμετώπιζε
έσχατη φτώχια και αρρώστια, τον οποίο ανέφερε ο Κύριος βάζοντάς τον σε παραβολή» (Θφ).
Πιο σωστή η εκδοχή, ότι δεν πρόκειται για ιστορικό πρόσωπο.
Προτιμήθηκε πάντως το όνομα Λάζαρος αναμφίβολα λόγω της έννοιάς του.
Παραγόμενο από συντόμευση του ονόματος Ελεάζαρ, το οποίο στο Ταλμούδ
γράφεται Λεάζαρ, σημαίνει όπως και αυτό, ο Θεός είναι βοηθός μου.
Ο Κύριος λοιπόν παίρνει τον φτωχό αυτόν ως εκπρόσωπο των φτωχών
και ευσεβών Ιουδαίων, οι οποίοι υπέμεναν την δυστυχία τους με γαλήνια
εμπιστοσύνη στο Θεό, τον μόνο υποστηρικτή τους (g).
(3) Είχε ριχτεί· είχε πεταχτεί εκεί σαν φορτίο από το οποίο έσπευδαν
να απαλλαχτούν (g). Αυτό έβαζε σε δοκιμασία τον χαρακτήρα του πλούσιου
και παρείχε σε αυτόν σπάνια ευκαιρία ώστε μέσω του μαμωνά της αδικίας
να αποκτήσει φίλους (ο). Δεν μπορούσε να μεταβεί εκεί μόνος του και για αυτό
άλλοι τον μετέφεραν εκεί. Όσοι δεν έχουν τα μέσα, να βοηθήσουν τον φτωχό με χρήματα,
μπορούν και οφείλουν να βοηθήσουν αυτόν υποβαλλόμενοι σε κόπους για αυτόν.
Όσοι δεν μπορούν να δώσουν σε αυτόν οβολό, ας απλώνουν σε αυτόν το χέρι.
(4) Η λέξη σημαίνει ευρεία στοά που αποτελεί ή μη μέρος του σπιτιού.
Δες Πράξ. ι 17,ιβ 14, Ματθ. κστ 71. Φανερώνει το μέγεθος του σπιτιού του πλουσίου (p).
(5) Λέξη που λέγεται μοναδική φορά. Συνηθισμένη λέξη σε γιατρούς (p).
Υπάρχει και η γραφή ειλκωμένος, από παραφθορά από το έλκω.
«Ο Λάζαρος ήταν και φτωχός και άρρωστος και μάλιστα φοβερά· διότι ήταν, λέει,
πληγιασμένος. Επειδή είναι δυνατόν να είναι κάποιος άρρωστος,
αλλά να μην έχει πληγές» (Θφ). Το να είναι κάποιος ασθενής και αδύνατος στο σώμα,
αποτελεί μεγάλη θλίψη. Αλλά οι πληγές στον άρρωστο είναι οδυνηρότερες
και προκαλούν την αηδία σε όσους τον πλησιάζουν.
Όποιος αγαπά το Θεό, δεν μπορεί να μην αγαπήσει και κάθε άνθρωπο σαν τον εαυτό του, αν και τον δυσαρεστούν τα πάθη εκείνων που δεν έχουν ακόμα καθαριστεί. Γι’ αυτό και χαίρεται με αμέτρητη και ανέκφραστη χαρά για τη διόρθωσή τους.
Εκείνος που βλέπει και ίχνος μόνο μίσους μέσα στην καρδιά του, προς οποιονδήποτε άνθρωπο για οποιοδήποτε φταίξιμό του, είναι εντελώς ξένος από την αγάπη προς τον Θεό. Γιατί η αγάπη προς το Θεό δεν ανέχεται διόλου το μίσος κατά του ανθρώπου.
«Όποιος με αγαπά –λέει ο Κύριος– θα τηρήσει τις εντολές Μου (Ιω. 14:23). Και η δική Μου εντολή είναι να αγαπάτε ο ένας τον άλλον (Ιω. 15:12)». Άρα λοιπόν εκείνος που δεν αγαπά τον πλησίον του, δεν τηρεί την εντολή του Κυρίου. Εκείνος που δεν τηρεί την εντολή, ούτε τον Κύριο μπορεί να αγαπήσει.
Μακάριος ο άνθρωπος που μπορεί να αγαπήσει κάθε άνθρωπο στον ίδιο βαθμό.
Μακάριος ο άνθρωπος που δεν προσηλώνεται σε κανένα πράγμα φθαρτό ή πρόσκαιρο.
Μακάριος ο νους που προσπέρασε όλα τα όντα και απολαμβάνει συνεχώς τη θεία ωραιότητα.
Εκείνος που φροντίζει για τη σάρκα, πώς να ικανοποιεί τις επιθυμίες της, και για πρόσκαιρα πράγματα έχει μνησικακία προς τον πλησίον του, αυτός λατρεύει την κτίση αντί του Δημιουργού (Ρωμ. 1,25).
Όποιος αγαπά το Θεό, αγαπά δίχως άλλο και τον πλησίον του. Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν μπορεί να φυλάει χρήματα· τα διαχειρίζεται κατά το θέλημα του Θεού και τα μοιράζει σ’ εκείνους που έχουν ανάγκη.
Όποιος κάνει ελεημοσύνη μιμούμενος το Θεό, δεν κάνει διάκριση καλού και κακού, δικαίου και αδίκου στα απαραίτητα της ζωής, αλλά μοιράζει ίδια σε όλους κατά τις ανάγκες τους, αν και προτιμά για την αγαθή του προαίρεση τον ενάρετο από τον κακό.
Ο Θεός εκ φύσεως αγαθός και απαθής, όλους τους αγαπά εξίσου ως δημιουργήματά Του, αλλά τον ενάρετο τον δοξάζει επειδή αποκτά και την γνώση, ενώ τον κακό άνθρωπο τον ελεεί λόγω της αγαθότητάς Του, και παιδεύοντάς τον σ’ αυτόν τον κόσμο, τον φέρνει σε μετάνοια και διόρθωση. Έτσι και ο καλοπροαίρετος και απαθής άνθρωπος, όλους τους ανθρώπους τους αγαπά εξίσου. Τον ενάρετο και για την ανθρώπινη φύση του, και για την καλή του προαίρεση· τον κακό τον ελεεί και σαν συνάνθρωπό του, και από συμπάθεια, επειδή ως ανόητος βαδίζει στο σκοτάδι.
[(Από το βιβλίο: "ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΝΗΠΤΙΚΩΝ", Τόμος Β’. Εκδόσεις “Το περιβόλι της Παναγίας”, Θεσσαλονίκη 1998, Άγιος Μάξιμος Ομολογητής, Κεφάλαια περί αγάπης, σ. 50 (Α’ εκατ. §§ 13, 15-20, 23-25)]
-Γέροντα, ο Αββάς Ισαάκ γράφει: «Ο ταπεινόφρων, όταν παρίσταται ενώπιον του Θεού, δεν θέλει να τολμήσει να προσευχηθή». Δηλαδή τι κάνει;
-Αισθάνεται τον εαυτό του ανάξιο να προσευχηθή, να συνομιλήσει με τον Θεό.
-Και τι κάνει, Γέροντα;
-Του αρκεί αυτό το ότι παρίσταται ενώπιον του Θεού.
-Γέροντα, εσείς με τι τρόπους καλλιεργούσατε την ευχή στους διαφόρους τόπους που μονάσατε;
-Χανόμουν στην ευχή! Ξέρεις τι θα πη χανόμουν; Βυθιζόμουν..., ένα γλυκό βύθισμα...
-Θέλετε να πείτε, Γέροντα, ότι χάνατε την αίσθηση του τόπου και του χρόνου;
-Ναι, χανόμουν τελείως... Για να φέρω έναν λογισμό, έπρεπε να σταματήσω την ευχή. Ξέρεις τι θα πη να βυθίζεσαι, να βυθίζεσαι... Μετά δεν θέλεις τίποτε, δεν ζητάς τίποτε.
-Γέροντα, λες μόνον το «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με;»
-Δεν λες τίποτα, ποθείς την θεία θέρμη, την θεία γλυκύτητα. Σταματάει πλέον και η ευχή, επειδή ο νους έχει ενωθεί με τον Θεό και δεν θέλει με κανέναν τρόπο να φύγη από κοντά Του, τόσο ευχάριστα νιώθει. Όταν φθάση σ’ αυτήν την κατάσταση ο άνθρωπος, η ευχή κόβεται μόνη της. Τότε σταματάει και ο νους από την παρουσία του Θεού, παύει να λειτουργεί και το μυαλό, και η ψυχή αισθάνεται μόνον την γλυκύτητα της θείας αγάπης, της θείας στοργής και σιγουριάς, σαν το μωρό που δεν σκέφτεται τίποτε, αλλά μόνον αγάλλεται στην αγκαλιά της μάνας του. Όταν το παιδάκι λουφάζη στην αγκαλιά της μάνας, μιλάει; Είναι ένωση πλέον, επικοινωνία.
Καλή είναι η ευχή με την σιωπή, αλλά καλύτερη είναι η σιωπή με τη σιωπή:
ο νους κοντά στο Χριστό σιωπώντας.
(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, "Περί προσευχής", Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σ. 247-248)
ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-
Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα
Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας
Κεφάλαιο 16
Στίχ. 19-31. Η παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου.
16.19 ῎Ανθρωπος(1) δέ(2) τις ἦν πλούσιος(3), καὶ ἐνεδιδύσκετο
πορφύραν καὶ βύσσον(4) εὐφραινόμενος καθ᾽ ἡμέραν(5) λαμπρῶς(6).
19 «Κάποιος άνθρωπος ήταν πλούσιος, φορούσε πολυτελή ρούχα
και το τραπέζι του κάθε μέρα ήταν λαμπρό.
(1) Η παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου αποτελεί συνέχεια
του μαθήματος που αναφέρεται στην καλή χρήση των επίγειων κτήσεων
και αγαθών. Ο άδικος οικονόμος έδειξε ποια αγαθά αποτελέσματα
μπορούν να ακολουθήσουν στη συνετή χρήση παρόντων πλεονεκτημάτων.
Ο πλούσιος δείχνει πόσο ολέθριες είναι οι συνέπειες της
μη καλής χρήσης του πλούτου. Και στη δεύτερη αυτή παραβολή
διασαφηνίζονται εμφανώς μερικά από τα λόγια που λέχθηκαν προηγουμένως.
«Το υψηλό στους ανθρώπους» ζωγραφίζεται στον πλούσιο, που ντύνεται
πολυτελώς και ευφραίνεται λαμπρά. «Το βδέλυγμα μπροστά στο Θεό»
εμφανίζεται με την αθλιότητά του στον άδη. Και το «πιο εύκολο είναι
να φύγει ο ουρανός και η γη παρά να πέσει ένα κόμμα από το νόμο»
επικυρώνεται από τον διάλογο του Αβραάμ και του πλουσίου που καταλήγει
στην διακήρυξη: Αν δεν ακούνε τον Μωϋσή και τους προφήτες
ούτε εάν κάποιος αναστηθεί από τους νεκρούς θα πειστούν.
Στην παραβολή επιπλέον δεν υπονοείται, ότι ο πλούσιος ώφειλε να απαρνηθεί
τα πλούτη του, προτιμώντας την εκούσια φτώχια, αλλά όφειλε μόνο να μην θεωρεί
ως ύψιστό του αγαθό αυτά. Όφειλε να κάνει αυτά μέσα για επιτυχία
για κάτι υψηλότερο και μονιμότερο. Από αυτόν τον μαμωνά μπορούσε
να έχει κάνει φίλους του τον Λάζαρο και άλλους και μέσω αυτών να έχει
εξασφαλίσει στον εαυτό του διαμονή στις αιώνιες σκηνές. Τα πλούτη του υπήρξαν
για αυτόν τα μόνα αγαθά, τα οποία αποκλειστικά εκτίμησε και γνώρισε.
Και όταν έχασε αυτά, έχασε το παν (p). «Σχετίζονται λοιπόν αυτά με όσα
ειπώθηκαν πιο πριν. Επειδή δηλαδή προηγουμένως δίδαξε για την καλή διαχείριση
του πλούτου, εύλογα προσθέτει μαζί και αυτήν την παραβολή,
που οδηγεί σε αυτό το ίδιο, με το υπόδειγμα του πλουσίου» (Θφ).
Και σε αυτήν «σαν σε εικόνα έχει γραφτεί ένας πλούσιος που ζει στην τρυφή
και είναι άσπλαχνος και ένας φτωχός μέσα στην αρρώστια· για να μάθουν,
όσοι έχουν τον επίγειο πλούτο, ότι αν δεν θελήσουν να είναι καλοί
και να δίνουν εύκολα και να είναι μεταδοτικοί και αν δεν προτιμήσουν
να βοηθούν στις ανάγκες των φτωχών, θα πέσουν σε φοβερή και αναπόφευκτη τιμωρία» (Κ).
Δύο σκηνές έχουμε στην παραβολή, την μία που διεξάγεται στη γη (στίχ. 19-22),
την άλλη στον άδη (στίχ. 23-31). Η επίγεια σκηνή περιλαμβάνει 4 εικόνες:
την ζωή του πλουσίου (σ. 19) και τη ζωή του φτωχού (σ. 20,21),
τον θάνατο του πρώτου (σ. 22β) και τον θάνατο του δεύτερου (σ. 22α).
(2) Σύνδεσμος μεταβατικός μάλλον παρά αντιθετικός (L).
(3) Μάλλον είναι επιθετικός προσδιορισμός παρά κατηγορούμενο και χωρίζεται
από το ουσιαστικό του, για να τονιστεί αυτό περισσότερο (g)=Υπήρχε κάποιος
πλούσιος άνθρωπος και όχι κάποιος άνθρωπος ήταν πλούσιος (p).
«Και που είναι το όνομα του πλουσίου; Πουθενά. Διότι είναι ανώνυμος.
.Πόσος πλούτος; Και δεν βρίσκεται όνομα σε αυτόν. Τι πλούτος είναι αυτός;
Δέντρο που στα φύλλα μεν θάλλει, καρπό όμως στερείται, βελανιδιά πανύψηλη
που παρέχει τα βελανίδια για τροφή στα ζώα, άνθρωπος που δεν έχει καρπό ανθρώπου…
Υπήρχε κάποιος πλούσιος που ντυνόταν κάθε μέρα με πορφύρα,
ενώ η ψυχή του ήτα γεμάτη με αράχνες, μύριζε μύρο, αλλά ήταν γεμάτος από δυσωδία…
πάχαινε την δούλη σάρκα, ενώ την βασίλισσα ψυχή την άφηνε να καταστρέφεται
από την πείνα» (Χ). «Τον μεν πλούσιο λοιπόν, τον έβαλε στην παραβολή ανώνυμα,
επειδή δεν ήταν άξιος να ονομάζεται από το Θεό» (Θφ).
«Διότι έχει γραφτεί για τους πονηρούς: Δεν θα θυμηθώ τα ονόματά τους στα χείλη μου»
(Ψαλμ. ιε 4)… Λένε όμως κάποιοι από παράδοση Εβραίων, ότι κατά τους καιρούς
εκείνους και ο πλούσιος εκείνος ονομαζόταν Νινευΐς» (Ζ).
Δες την σαϊδική μετάφραση και ένα ελληνικό σχόλιο.
Άλλοι όμως (Πρισκιλλιανός tract. IX και ο ψευδοκυπριανός de pascha computus,
17) ονόμασαν αυτόν Φινεές (L). «Αυτό όμως είναι παραβολή και δεν είναι γεγονός
που ήδη συνέβη, όπως θα μπορούσαν κάποιοι ανόητα να θεωρήσουν» (Θφ).
(4) Την πορφύρα την φορούσε ως εξωτερικό και τον βύσσο ως εσωτερικό ένδυμα.
Και τα δύο πολυτελή και ακριβά. Πορφύρα σημαίνει πρώτα το όστρακο πορφύρα
και έπειτα την βαφή που κατασκευάζεται από αυτό (Α΄Μακ. δ 23)
και έπειτα το μάλλινο ύφασμα που βάφεται με αυτήν (Μάρκ. ιε 17,20).
Βύσσος σημαίνει πρώτον το αιγυπτιακό λινάριο και έπειτα το λεπτό λινό ύφασμα
που κατασκευάζεται από αυτό (Εξ. κστ 1,31,36,Ιεζεκ. ιστ 10,κζ 7) (p).
(5) «Και όχι μόνο ντυνόταν με πορφύρα και βύσσο, αλλά και απολάμβανε
και όλη την άλλη τρυφή, διασκεδάζοντας… όχι τώρα μεν ναι, άλλοτε όμως όχι,
αλλά κάθε μέρα και όχι μέτρια αλλά λαμπρά» (Θφ).
(6) Λέξη που λέγεται μοναδική φορά= «άσωτα και με πολυτέλεια» (Θφ).
Δεν μας λέγεται στην παραβολή ότι ο πλούσιος απέκτησε τον πλούτο του με δόλο
και απάτη ή με καταπιέσεις και τοκογλυφίες, ούτε ότι ήταν μέθυσος ή παρέσυρε
τους άλλους στην μέθη. Ο Κύριος με την παραβολή θέλησε να διδάξει
ότι είναι δυνατόν να έχει κάποιος πλούτη που δεν αποκτήθηκαν από αδικία
και να αποκλειστεί από την βασιλεία των ουρανών. Η περίσσεια του πλούτου
και η απόλαυση είναι πολύ επικίνδυνος πειρασμός, σε πολλούς μάλιστα και ολέθριος,
που ωθεί τον άνθρωπο σε πολυτέλεια και την δουλεία στη σάρκα,
συγχρόνως όμως και σε πλήρη λησμοσύνη του Θεού και του άλλου κόσμου.
Είναι αλήθεια, ότι το να τρώει κάποιος καλά και να ντύνεται καλά σε κάποιο βαθμό
είναι νόμιμα. Αλλά είναι επίσης αλήθεια, ότι αυτά τρέφουν
και υποθάλπουν την αλαζονεία, την επιδεικτική πολυτέλεια, την κοιλιοδουλία
και έτσι γίνονται για εμάς αμαρτωλά. Εξάλλου το να τρώμε με τους φίλους μας πλούσια,
την ώρα που υπάρχουν φτωχοί που στερούνται το ψωμί, για τους οποίους αδιαφορούμε,
αποτελεί ασπλαχνία που προκαλεί την οργή του Θεού. Η αμαρτία αυτού του πλούσιου
δεν ήταν τόσο το ρούχο του ή η διατροφή του, όσο το ότι φρόντιζε μόνο
για τον εαυτό του, βλέποντας με αδιαφορία και ασπλαχνία τον φτωχό Λάζαρο.