Είναι δύσκολο να περιγράψει κάποιος διάφορες καταστάσεις της καρδιάς και να τις ερμηνεύσει. Είναι όμως αναγκαίο στον αγωνιστή της πνευματικής ζωής να επιδίδεται στο έργο αυτό, γιατί θα οδηγηθεί στην αυτογνωσία. Στην προσπάθειά του αυτή πολύ θα τον βοηθήσουν και τα βιώματα των άλλων αδελφών του, που διεξάγουν τον ίδιο πνευματικό αγώνα.
Η συναίσθηση της αμαρτωλότητάς μου με οδηγεί στη μετάνοια και τη συντριβή. Ζω στο πένθος, γιατί συνεχίζω να αμαρτάνω. Πάντα έχω μπροστά μου ανοιχτό το δρόμο της παρακοής, αλλά και το δρόμο της επιστροφής. Αμαρτάνω και θλίβομαι. Μετανοώ και πάλι αμαρτάνω. Κάθε φορά όμως που μετανοώ, η χάρη του Θεού μου φέρνει την κατάνυξη στην καρδιά. Τότε μου έρχονται δάκρυα και ανθεί μέσα μου η χαρμολύπη, αυτό το ανέκφραστο συναίσθημα, που γεννιέται από το κατά Θεόν πένθος και το φόβο του Θεού.
Η κατάνυξη είναι εσωτερική κατάσταση της καρδιάς, η οποία δύσκολα μου δημιουργείται και πολύ εύκολα μου χάνεται. Όταν υπάρχει, μου δίνει μία ιδιάζουσα χαρά και μου σταθεροποιεί την αίσθηση ότι είμαι παιδί του Θεού και απολαμβάνω τους καρπούς του νοητού κήπου. Με το συνεχή βασανισμό της συνείδησής μου δροσίζεται η καρδιά μου και επαληθεύεται ο λόγος του αγίου Ιωάννου της Κλίμακος, ότι η κατάνυξη είναι συνεχής βασανισμός της συνείδησης, ο οποίος με τη νοερά εξομολόγηση κατορθώνει να δροσίζει τη φλογισμένη καρδιά.
Η κατάνυξη με κάνει χαρούμενο και πρόθυμο εργάτη της αγάπης. Συχνά όμως συγχέω την κατάνυξη με τη στεναχώρια, που μου προκαλούν δυσάρεστα γεγονότα της ζωής μου ή αποτυχημένες μου προσπάθειες. Με τον καιρό διαπίστωσα ότι αυτή η στεναχώρια δεν έχει πνευματικό περιεχόμενο και γι’ αυτό με αδρανοποιεί.
Όταν επισκέπτομαι κατανυκτικούς χώρους που έχουν ιστορία και ιερότητα, η κατάνυξή μου εκδηλώνεται με διάπυρες προσευχές και μεγάλες συγκινήσεις. Όταν όμως βρίσκομαι εκεί χωρίς κατάνυξη, και συμβαίνει πολλές φορές αυτό, μένω ασυγκίνητος ή μου προκαλείται μία αίσθηση κατάνυξης, που ξεκινάει από κάποια σχετική ανάμνηση.
----------------
Η μετάνοια ελευθερώνει τον άνθρωπο από τη δουλεία της αμαρτίας και του δίνει ελπίδα σωτηρίας. Πρέπει να είναι μόνιμη κατάσταση στην ψυχή του συνειδητού χριστιανού, κάτι φυσικά που δεν πετυχαίνεται εύκολα. Όμως δεν πρέπει να λησμονούμε ότι υπήρξαν άνθρωποι, οι οποίοι είχαν τη μετάνοια διαρκή. Ο αββάς Αρσένιος, για παράδειγμα, όλο το χρόνο της ζωής του έκλαιγε και είχε στον κόρφο του ένα μαντίλι για να σκουπίζει τα δάκρυά του. Ο αββάς Ποιμένας επίσης έλεγε ότι αυτός που θέλει να λυτρωθεί από τις αμαρτίες του και να αποκτήσει τις αρετές, πρέπει να ακολουθήσει το δρόμο των δακρύων. Ενώ ο αββάς Διόσκουρος είπε στο μαθητή του, ο οποίος παραξενευόταν από τα συνεχή δάκρυά του, ότι αν του επιτραπεί από το Θεό να δει όλες τις αμαρτίες του, δεν φτάνουν άλλοι τρεις ή τέσσερις να κλαίνε μαζί του για να συγχωρεθεί.
Πνευματικά Θέματα, Πρεσβ. Διονυσίου Τάτση, Β΄ έκδοση: Ιούνιος 2008