Αυξομείωση μεγέθους γραμμάτων.
19 Σεπ

Τα αίτια του Σχίσματος Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας

Γράφτηκε από τον 

(Βλασίου Φειδα, Εκκλησιαστική Ιστορία τομ. Β)
TΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΚΑΙ ΔΥΣΕΩΣ
 
Το μέγα σχίσμα (1054) τών εκκλησιών Ανατολής καί Δύσεως θεωρείται τό συγκλονιστικότερο εκκλησιαστικό γεγονός τής περιόδου αυτής αφού κατέστη τό δραματικό τέλος μιάς μακράς διαδικασίας διαφοροποιήσεως τής Δυτικής Εκκλησίας έναντι της Ανατολικής, ή οποία είχε αρχίσει ήδη από τό τέλος τού Ε΄ αιώνα καί κορυφώθηκε κατά τήν περίοδοτής κρίσεως τών σχέσεων Ρώμης καί Κπόλεως μέ πρόσχημα τήν κανονικότητα τής εκλογής τού πατριάρχη Φωτίου (863-867). Η κρίση βεβαίως αυτή εσφαλμένως καί καταχρηστικώς χαρακτηρίζεται ώς σχίσμα, αφού δέν είχε πράγματι όλα τα κανονικά στοιχεία ενός πραγματικού σχίσματος, τα οποία δηλαδή νά μπορούν νά συνδέσουν τή διαμόρφωση ενός σχισματικού εκκλ. σώματος έξω από τα όρια τής μιάς, αγίας, καθολικής καί αποστολικής Εκκλησίας. Ή αμφισβήτηση από τόν πάπα Ρώμης Νικόλαο τής κανονικότητας τής εκλογής τού ί.Φωτίου ή τής εκθρονίσεως τού Ιγνατίου, καίτοι προκάλεσε τή μονομερή διακοπή τής κοινωνίας τών δύο θρόνων γιά μία τριετία περίπου, δέν έπληξε τήν ενότητα τού εκκλ. σώματος καί οπωσδήποτε δέν παρήγαγε απηρτισμένο σχίσμα μεταξύ τών Εκκλησιών Ανατολής καί Δύσεως. Ή σκόπιμη καλλιέργεια εντάσεως μεταξύ τών δύο θρόνων γιά μία διαμφισβητούμενη ερμηνεία μιάς ασήμαντης ή καί αδιάφορης πτυχής τής κανονικής παραδόσεως (΄΄αθρόον΄΄ χειροτονία) δέν επαρκούσε γιά τή θεμελίωση σχίσματος καί εγκαταλείφθηκε από τόν ίδιο τόν παπικό θρόνο στή συνολική θεώρηση τού θέματος. Άλλωστε,καί ή διαδοχή τών ιστορικών γεγονότων τής κρίσεως δέν οδήγησε στή γενική διακοπή τής κοινωνίας τών Εκκλησιών Ανατολής καί Δύσεως.
Υπό τήν κανονική καί τήν εκκλησιολογική αξιολόγηση τών γεγονότων ή κρίση στίς σχέσεις τών δύο θρόνων μπορεί νά χαρακτηρισθή απλώς ώς μία κατάσταση ακοινωνησίας, ή οποία εκτονώθηκε προτού προσλάβει τίς διαστάσεις εκκλησιαστικού σχίσματος. Βεβαίως,ή απόφαση τής συνόδου τής Κπόλεως (867) γιά τήν ανταπόδοση τής καθαιρέσεως στόν πάπα Νικόλαο θά μπορούσε ίσως νά οδηγήση σέ ένα σχίσμα τών Εκκλησιών  Ανατολής καί Δύσεως, αφού στή σύνοδο αυτή τέθηκαν από τόν πατριάρχη Φώτιο νέα σοβαρά θεολογικά (filioque) καί εκκλησιαστικά θέματα (παπικό πρωτείο, επιβολή συνοδικώς κατακριθέντων λατινικών εθίμων στή Βουλγαρία). Ή απόφαση όμως τής συνόδου τής Κπόλεως (867) παρέμεινε ανενεργός μετά τήν εκθρόνιση τού Φωτίου, η οποία διευκόλυνε τήν εκτόνωση τής κρίσεως καί τήν αποκατάσταση τών κανονικών σχέσεων Ρώμης καί Κπόλεως. Έν τούτοις, ή έγερση μέ τήν εγκύκλια επιστολή τού Φωτίου τού ζητήματος τών σοβαρών θεολογικών καί εκκλησιαστικών διαφορών, οί οποίες μάλιστα κυρώθηκαν συνοδικώς, τροφοδότησε τή θεολογική γραμματεία τής Ανατολής ,ενώ ή προγενέστερη επιστολή τού πάπα Νικολάου πρός τόν ηγεμόνα τών Βουλγάρων Βόρη είχε ανάλογες προεκτάσεις στή θεολογική γραμματεία τής Δύσεως μέ έντονο πολεμικό πνεύμα εναντίον τής ανατολικής παραδόσεως. Ή ειδική σχέση καί τών δύο πολεμικών κειμένων μέ τά δικαιοδοσιακά ζητήματα τών δύο θρόνων στόν χώρο τής ιεραποστολής εξηγούν πολλά από τά στοιχεία τής επιλεγμένης οξύτητας, ειδικότερα στά ζητήματα τής διαφοράς τών εκκλ. εθίμων. Ή επίσημη όμως αποδοκιμασία τών διαφοροποιήσεων αυτών στά πλαίσια τού ιεραποστολικού ανταγωνισμού θεμελιώθηκε σέ μία νέα διαλεκτική θεολογικής δικαιώσεως ή κατακρίσεως τους,ή οποία πολλαπλασίασε τίς αντιπαραθέσεις τών δύο θεολογικών παραδόσεων καί επιτάχυνε τήν πορεία πρός τό μέγα σχίσμα τών Εκκλησιών Ανατολής καί Δύσεως (1054).
 
Τά κύρια αίτια τού σχίσματος τών εκκλησιών Ανατολής καί Δύσεως προσδιορίζονται συνήθως ώς θεολογικά (filioque), πολιτικά (ίδρυση τού παπικού κράτους καί τής φραγκικής αυτοκρατορίας από τό Καρλομάγνο) καί εκκλησιαστικά (παπικό πρωτείο, εκκλ. έθιμα κ.λπ). Ο σχηματικός αυτός διαχωρισμός δέν ανταποκρίνεται βεβαίως στή διαμορφωμένη πραγματικότητα, αφού δέν μπορεί νά γίνη λόγος περί μονομερούς επιδράσεως ενός εκάστου από τά αίτια αυτά στίς σχέσεις τών εκκλησιών Ανατολής καί Δύσεως. Πράγματι, δέν υπάρχει σαφής αλληλεξάρτηση τών πολιτικών καί τών εκκλησιαστικών αιτίων, καίτοι, όπως θά δούμε, στήν ίδρυση τόσο τού παπικού κράτους, όσο καί τής αυτοκρατορίας τής Δύσεως υπόκειται άμεσα ή έμμεσα ώς βασική ιδέα ή θεωρία περί τού παπικού πρωτείου.


Ό αγώνας μεταξύ τών δύο εξουσιών (βασιλείς καί ιερωσύνης) είχε αρχίσει ήδη από τόν Δ΄ αιώνα τόσο στήν Ανατολή, όσο καί στή Δύση, αλλά στή μέν Ανατολή υπήρξε υποτονικός, λόγω τής διαμορφώσεως αρμονικών σχέσεων μεταξύ Εκκλησίας καί Πολιτείας, ενώ στη Δύση προσέλαβε ευρύτατες διαστάσεις, λόγω κυρίως τών ιδιομόρφων πολιτικών συνθηκών καί τής ασαφούς εξουσίας τού παπικού θρόνου. Στή διαμάχη τών δύο εξουσιών ό παπικός θρόνος διαπνεόταν από τό ίδιο πνεύμα, από τό οποίο διαπνεόταν καί κατά τή διεκδίκηση τού πρωτείου εξουσίας σέ ολόκληρη τήν Εκκλησία. Ωστόσο, τό μέν παπικό πρωτείο προβαλλόταν κυρίως στίς σχέσεις τού παπικού θρόνου πρός τίς Εκκλησίες τής Ανατολής, ενώ ή θεωρία περί τής υπαλλήλου σχέσεως τών δύο εξουσιών προβλήθηκε κυρίως πρός τούς ηγεμόνες τής Δύσεως (ψευδο-Κωνσταντίνεια δωρεά).
Πράγματι, ενώ ή παπική περί δύο εξουσιών θεωρία οδήγησε στήν ίδρυση ενός μικρού παπικού κράτους στήν Ιταλία καί υπέθαλψε τή διεκδίκηση τής υπεροχής τής παπικής έναντι τής βασιλικής εξουσίας κατά τήν περίοδο τού περί ΄΄περιβολής΄΄ αγώνα, η περί τού παπικού πρωτείου εξουσίας αξίωση κατέληξε τελικά στό σχίσμα τών εκκλησιών Ανατολής καί Δύσεως (1054). Το γεγονός ότι καί αυτές ακόμη οί ήδη γνωστές από τόν Η΄ αιώνα θεολογικές διαφορές (filioque)  χρησιμοποιήθηκαν περιστασιακά καί καθυστερημένα, ήτοι μετά τήν αντιπαράθεση στόν χώρο τής ιεραποστολής καί τήν οξεία ρήξη τών θρόνων τής Πρεσβυτέρας καί τής Νέας Ρώμης, υποδηλώνει ότι τό κύριο αίτιο τού μεγάλου σχίσματος τών Εκκλησιών Ανατολής καί Δύσεως (1054) πρέπει νά αναζητηθή τόσο στό παπικό πρωτείο, τό οποίο ενισχύθηκε μέ τίς ψευδο-Ισιδώρειες Διατάξεις, όσο καί στήν παπική αξίωση επιβολής του σέ ολόκληρη τήν Εκκλησία.
Ή περί τό κύριο αυτό αίτιο προσθήκη καί τών λοιπών διαφορών, μικρότερης ίσως σημασίας για τήν έν λόγω εποχή, όπως λ.χ. τών θεολογικών (filioque), τών πολιτικών (ίδρυση τού παπικού κράτους, εισαγωγή ρωμαικών εκκλ. εθίμων, υποχρεωτική αγαμία τού κλήρου, τέλεση τού χρίσματος από μόνους τούς επισκόπους, περιορισμός τής Μ.Τεσσαρακοστής κατά μία εβδομάδα, τά άζυμα κ.λπ.), διηύρυνε τό υφιστάμενο χάσμα μεταξύ Ανατολής καί Δύσεως. Τό χάσμα όμως αυτό ήταν αποτέλεσμα μιάς μακραίωνης σειράς εκκλησιαστικών μεταβολών καί εξελίξεων, οί οποίες τόνισαν τήν υφιστάμενη διαφορότητα τού ρωμαικού καί τού ελληνικού πνεύματος καί κατέληξαν σέ μία οξεία αντίθεση μεταξύ τού συγκεντρωτικού ρωμαικού πνεύματος τού παπικού θρόνου καί τής συνοδικής συνειδήσεως τής ορθοδόξου Ανατολής.
Τό παπικό πρωτείο βασίσθηκε, όπως είδαμε, στά πρεσβεία τιμής τού θρόνου τής Ρώμης, τά οποία αναγνωρίσθηκαν εθιμικώς μέν κατά τούς τρείς πρώτους αιώνες ,αλλά κατοχυρώθηκαν κανονικώς μέ τούς κανόνες 6 τής Α΄, 3 τής Β΄ καί 28 τής Δ΄ Οικουμενικής συνόδου. Τά πρεσβεία τιμής δέν είχαν βεβαίως διοικητικό χαρακτήρα μέχρι τό τέλος τού Δ΄ αι.,αλλά καί οί λοιποί πατριαρχικοί θρόνοι Κπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας καί Ιεροσολύμων σέ αυτά θεμελίωσαν όλες τίς διοικητικές διεκδικήσεις τους κατά τό πρώτο ήμισυ τού Ε΄ αι., οπότε εμφανίσθηκε καί η θεωρία περί τού παπικού πρωτείου.
Τό παπικό πρωτείο ήταν όχι βεβαίως μόνο μία διεκδίκηση διοικητικής δικαιοδοσίας σέ ολόκληρη έστω τήν Εκκλησία, αλλά καί μία προοδευτικώς εξελισσόμενη παράδοση περί τής εκκλησιολογικής θεμελιώσεως τής κυριαρχικής θέσεως τού πάπα σέ ολόκληρη τήν εκκλησία,ιδιαίτερα δέ μέ τήν θεωρία γιά τή μυστική ταύτιση τής εξουσίας τού απ. Πέτρου πρός τήν εξουσία τών εκάστοτε παπών Ρώμης (papa Petrus ipse), ότι δηλαδή διά μέσου κάθε παπά ενεργεί στήν εκκλησία ό ίδιος ό απ.Πέτρος. Τήν ιδέα αυτή είχε διακηρύξει γιά πρώτη φορά, όπως είδαμε, ό παπικός αντιπρόσωπος Φίλιππος στήν Γ΄ Οικουμενική σύνοδο (431) καί είχαν τονίσει ιδιαίτερα οί πάπες Λεών Α΄ (440-461) καί Γελάσιος Α΄ (492-496) κυρίως στόν αγώνα εναντίον τού θρόνου  τής Κπόλεως. Ή Ανατολή αντέδρασε μόνον όταν κατανόησε τή σοβαρότητα τής εκκλησιολογικής παρεκκλίσεως, αλλ΄ ή θεωρία περί τού θείω δικαίω παπικού πρωτείου είχε πλέον διαμορφωθή. Ή ευρύτερη απήχηση τής στή ζωή τής εκκλησίας διευκολύνθηκε από τίς ακόλουθες ιστορικές μεταβολές:
Πρώτον, από τήν υποταγή τών πατριαρχείων τής Ανατολής (Αλεξανδρείας, Αντιοχείας καί Ιεροσολύμων) στούς Άραβες ήδη από τά μέσα τού Ζ’ αι., ή οποία κατέστησε πλέον μονοσήμαντο τόν ανταγωνισμό Πρεσβυτέρας καί Νέας Ρώμης.
Δεύτερον, από τή σταδιακή κατάρευση τής βυζαντινής κυριαρχίας στήν Ιταλία κατά τίς αρχές τού Η΄ αι., ιδιαίτερα μετά τήν κατάλυση τού εξαρχάτου τής Ραβέννας από τούς Λογγοβάρδους.
Τρίτον, από τήν κυριαρχία τού φραγκικού κράτους σέ ολόκληρη σχεδόν τή Δύση κατά τήν περίοδο τού Καρλομάγνου, κατά τήν οποία αυτονομήθηκε σταδιακά ό παπικός θρόνος από τή βυζαντινή πολιτική κηδεμονία.
Τέταρτον, από τήν διαπίστωση ότι τό παπικό πρωτείο εξυπηρετούσε τό αντιβυζαντινό πνεύμα τών Φράγκων, γι΄ αυτό καί ενισχύθηκε μέ τίς εντυπωσιακές νοθείες τών ψευδο-Ισιδωρείων Διατάξεων από τίς αρχές ήδη τού Θ΄ αιώνα.
Από τόν εναγκαλισμό όμως αυτό τού παπικού θρόνου μέ τούς Φράγκους ανεφύη στή Δύση καί τό ζήτημα τού filioque. Ή προέλευση τής διδασκαλίας περί τής εκπορεύσεως τού αγ.Πνεύματος όχι μόνο ΄΄εκ τού πατρός΄΄,αλλά ΄΄καί έκ τού Υιού΄΄(filioque) συνδεόταν αναμφιβόλως μέ τίς βησιγοτθικές αρειανικές ρίζες τής φραγκικής θεολογίας. Τόν Αρειανισμό είχαν δεχθή οί Βησιγότθοι, οί οποίοι πιεζόμενοι από τήν Ανατολή κατέφυγαν τελικώς στήν Ισπανία, κατ΄επέκταση δέ καί όλα σχεδόν τά άλλα γερμανικά φύλλα (Οστρογότθοι, Βάνδαλοι, Βουργούνδιοι, Σουηβοί κ.α.), τά οποία τελικώς απορροφήθηκαν στό Φραγκικό κράτος. Έτσι εξηγείται τό γεγονός ότι ήδη ή σύνοδος τού Τολέδο (589) εισήγαγε τελικώς το filioque καί στό σύμβολο Νικαίας-Κπόλεως.
Ή κατά τόν Η΄ αι., εισαγωγή τής καινοτομίας αυτής στό Φραγκικό κράτος ήταν συνέπεια τής αφομοιώσεως στό κράτος αυτό όλων τών αρειανικών γερμανικών φύλων, τά οποία διέθεταν μία ανεπτυγμένη θεολογία καί επηρέασαν τή γέννηση τής φραγκικής θεολογίας .Υπό τό πνεύμα αυτό ή προσθήκη τού filioque έγινε επίσημα δεκτή από τή σύνοδο τής Φραγκφούρτης (796) καί από τή σύνοδο τού Ακυίσγράνου (809). Οί ορθόδοξοι μοναχοί τής Παλαιστίνης κατηγόρησαν σέ σχετική θεολογική συζήτηση με φράγκους μοναχούς τήν προσθήκη στό σύμβολο πίστεως ώς αίρεση.
Ό πάπας Λέων Γ΄ (795-816) τήν αποδοκίμασε καί ανάρτησε δύο αργυρές πλάκες στό ναό τού αγ. Πέτρου μέ τό σύμβολο τής πίστεως χωρίς τήν προσθήκη τού filioque, ενώ καταδίκασε κάθε προσθήκη ή αλλοίωση τού παραδεδομένου συμβόλου τής πίστεως. Ή επίσημη αυτή αντίδραση τού παπικού θρόνου δέν είναι βεβαίως άσχετη πρός τήν εκλογή ανατολιτικών κυρίως υποψηφίων γιά τόν παπικό θρόνο κατά τήν πρώτη περίοδο τής εικονομαχίας (727-787), αλλά ή επίδραση τής φραγκικής θεολογίας ήταν πλέον αισθητή σέ ολόκληρη σχεδόν τή Δύση κατά τήν εποχή τού Καρλομάγνου. Ή περί του filioque όμως διδασκαλία υιοθετήθηκε προοδευτικά καί από λατίνους θεολόγους.
(Εκκλησιαστική Ιστορία,τόμος Β΄ Βλασίου Φειδά, σελ. 93-97)

 

Εύρεση

Δημοφιλή Θέματα (Α-Ω)

αγάπη (607) Αγάπη Θεού (347) αγάπη σε Θεό (248) αγάπη σε Χριστό (167) άγγελοι (69) Αγγλικανισμός (1) Αγία Γραφή (231) Αγιασμός (10) Άγιο Πνεύμα (98) Άγιο Φως (1) άγιοι (179) άγιος (198) αγνότητα (42) άγχος (36) αγώνας (105) αγώνας πνευματικός (275) αδικία (6) Αθανασία (7) Αθανάσιος ο Μέγας (4) αθεΐα (127) αιρέσει (1) αιρέσεις (363) αιωνιότητα (15) ακηδία (4) ακτημοσὐνη (14) αλήθεια (118) αμαρτία (345) Αμβρόσιος άγιος (3) άμφια (1) Αμφιλόχιος της Πάτμου (4) Ανάληψη Χριστού (4) Ανάσταση (146) ανασταση νεκρών (31) ανθρώπινες σχέσεις (324) άνθρωπος (304) αντίχριστος (11) Αντώνιος, Μέγας (5) αξιώματα (15) απἀθεια (5) απελπισία (11) απιστία (21) απληστία (5) απλότητα (16) αποκάλυψη (8) απόκρυφα (17) Απολογητικά Θέματα (1) αργολογία (3) αρετή (201) Αρσένιος Όσιος (5) ασθένεια (110) άσκηση (63) αστρολογία (2) Αυγουστίνος άγιος (3) αυταπάρνηση (31) αυτεξούσιο (2) αυτογνωσία (149) αυτοθυσἰα (26) αυτοκτονία (10) αχαριστία (6) Β Παρουσία (10) Β' Παρουσία (11) βάπτιση (17) βάπτισμα (32) Βαρβάρα αγία (1) Βαρσανουφίου Οσίου (31) Βασιλεία Θεού (34) Βασίλειος ο Μέγας (32) Βελιμίροβιτς Νικόλαος Άγιος (41) βία (4) βιβλίο (31) βιοηθική (10) βίος (1) Βουδδισμός (5) γαλήνη (2) γάμος (125) Γένεση (5) Γέννηση Κυρίου (14) Γεροντικόν (195) Γερόντισσα Γαβριηλία (1) Γεώργιος Άγιος (1) γηρατειά (11) γιόγκα (4) γλώσσα (64) γνώση (26) Γνωστικισμός (3) γονείς (134) Γρηγόριος Νεοκαισαρείας άγιος (1) Γρηγόριος Νύσσης Άγιος (2) Γρηγόριος ο Θεολόγος (20) Γρηγόριος ο Παλαμάς όσιος (10) γυναίκα (37) δάκρυα (58) δάσκαλος (24) Δεύτερη Παρουσία (29) Δημήτριος Άγιος (1) Δημιουργία (62) διάβολος (235) Διάδοχος Φωτικής όσιος (13) διαίσθηση (1) διακονία (4) διάκριση (148) διάλογος (5) δικαιο (4) δικαιοσύνη (39) Διονύσιος Αρεοπαγίτης Άγιος (2) Διονύσιος Κορίνθου άγιος (1) Δογματικα Θέματα (205) Δογματική Τρεμπέλα (1) δύναμη (71) Δωρόθεος αββάς (10) εγκράτεια (20) εγωισμός (250) εικόνες (34) Ειρηναίος Λουγδούνου άγιος (4) ειρήνη (56) εκκλησία (240) Εκκλησιαστική Ιστορία (24) Εκκλησιαστική περιουσία (3) έκτρωση (5) έλεγχος (17) ελεημοσύνη (115) ελευθερία (62) Ελλάδα (19) ελπίδα (61) εμπιστοσὐνη (59) εντολές (13) Εξαήμερος (2) εξέλιξης θεωρία (16) Εξομολόγηση (168) εξωγήινοι (13) εξωσωματική γονιμοποίηση (5) Εορτή (3) επάγγελμα (17) επιείκεια (2) επιμονἠ (52) επιστήμη (108) εργασία (80) Ερμηνεία Αγίας Γραφής (185) έρωτας (19) έρωτας θείος (9) εσωστρέφεια (1) Ευαγγέλια (194) Ευαγγέλιο Ιωάννη Ερμηνεία (33) Ευαγγελισμός (2) ευγένεια (16) ευγνωμοσὐνη (42) ευλογία (5) Ευμένιος Όσιος γέροντας (7) ευσπλαχνία (34) ευτυχία (65) ευχαριστία (54) Εφραίμ Άγιος Νέας Μάκρης (1) Εφραίμ Κατουνακιώτης Όσιος (42) Εφραίμ ο Σύρος όσιος (6) εχεμύθεια (1) ζήλεια (15) ζώα (46) ζωή (39) ηθική (14) ησυχία (32) θάνατος (309) θάρρος (100) θαύμα (260) θέατρο (5) Θεία Κοινωνία (179) Θεία Λειτουργία (130) θεία Πρόνοια (14) θἐλημα (57) θέληση (38) θεογνωσία (2) Θεόδωρος Στουδίτης όσιος (36) θεολογία (29) Θεός (333) Θεοφάνεια (6) Θεοφάνους Εγκλείστου Αγίου (6) θέωση (6) θλίψεις (282) θρησκείες (43) θυμός (100) Ιάκωβος Αδελφόθεος Άγιος (1) Ιάκωβος Τσαλίκης Όσιος (15) ιατρική (13) Ιγνάτιος Θεοφόρος (9) Ιγνάτιος Μπριαντσανίνωφ Άγιος (7) ιεραποστολή (49) ιερέας (177) ιερωσύνη (17) Ινδουισμός (14) Ιουδαίοι (1) Ιουλιανός Παραβάτης (2) Ιουστίνος άγιος (3) Ιουστίνος Πόποβιτς Άγιος (64) Ιππόλυτος άγιος (1) Ισαάκ ο Σύρος (5) Ισίδωρος Πηλουσιώτης όσιος (36) Ισλάμ (11) Ιστορία Ελληνική (12) Ιστορία Παγκόσμια (16) Ιστορικότης Χριστού (1) Ιωάννης Δαμασκηνός Άγιος (1) Ιωάννης Θεολόγος (3) Ιωάννης Κροστάνδης (331) Ιωάννης Χρυσόστομος (401) Ιωσήφ Ησυχαστής Άγιος (7) Καινή Διαθήκη Ερμηνεία (139) Καινή Διαθήκη κριτικό κείμενο NestleAland (5) Κανόνες Εκκλησίας (4) καρδιά (120) Κασσιανός Όσιος (4) κατάκριση (132) καταναλωτισμός (8) Κατηχητικό (4) καύση νεκρών (1) κενοδοξία (14) κήρυγμα (53) Κίνητρα (3) Κλήμης Αλεξανδρέας (1) Κλήμης Ρώμης άγιος (1) Κλίμακα (6) κλοπή (5) Κοίμησις Θεοτόκου (26) κοινωνία (167) κόλαση (50) Κόντογλου Φώτης (4) Κοσμάς Αιτωλός Άγιος (2) Κουάκεροι (1) ΚράτοςΕκκλησία (1) Κρίσις Μέλλουσα (49) Κυπριανός άγιος (1) Κύριλλος Άγιος (1) Κωνσταντίνος Άγιος (2) Λατρεία Θεία (75) λείψανα (9) λογική (1) λογισμοί (117) λόγος Θεού (22) Λουκάς Ευαγγελιστής Άγιος (1) Λουκάς Κριμαίας Άγιος (12) λύπη (60) μαγεία (19) μακροθυμία (5) Μανιχαϊσμός (1) Μάξιμος Ομολογητής (15) Μαρία Αιγυπτία Αγία (2) Μαρκίων αιρετικός (1) μάρτυρες (24) μεγαλοσὐνη (7) Μεθοδιστές (1) μελέτη (59) μετά θάνατον (44) μετά θάνατον ζωή (102) Μεταμόρφωση (11) μετάνοια (372) Μετάσταση (1) μετάφραση (13) Μετενσάρκωση (8) μητέρα (56) Μητροπολίτης Σουρόζ Αντώνιος (3) μίσος (12) ΜΜΕ (4) μνημόσυνα (9) μοναξιά (20) μοναχισμός (115) Μορμόνοι (1) μόρφωση (20) μουσική (8) Ναός (17) ναρκωτικά (4) Νέα ΕποχήNew Age (1) Νεκτάριος άγιος (27) νέοι (27) νεοπαγανισμός (11) νηστεία (67) νήψη (2) Νικηφόρος ο Λεπρός Άγιος (3) Νικόδημος Αγιορείτης Άγιος (3) Νικόλαος Άγιος (8) Νικόλαος Καβάσιλας Άγιος (3) Νικόλαος Πλανάς Άγιος (1) νους (55) οικονομία (2) Οικουμενισμός (4) ομολογία (3) ομορφιά (17) ομοφυλοφιλία (2) όνειρα (35) οραμα (25) οράματα (33) οργή (2) ορθοδο (1) Ορθοδοξία (295) όρκος (1) πάθη (270) πάθος (38) παιδεία (24) παιδιά (138) Παΐσιος Όσιος (381) Παλαιά Διαθήκη (7) Παλαιά Διαθήκη Ερμηνεία (10) παλαιοημερολογίτες (17) Παναγία (336) Παπαδόπουλος Στυλιανός (3) παράδειγμα (38) Παράδεισος (113) Παράδοση Ιερά (9) Παρασκευή Αγία (1) Παρθένιος ο Χίος Όσιος (2) Πάσχα (23) πατήρ Νικόλαος Πουλάδας (21) πατρίδα (9) Πατρολογία (19) Παύλος Απόστολος (4) πειρασμοί (28) Πεντηκοστή (12) περιέργεια (3) Πέτρος Απόστολος (1) πίστη (547) πλησἰον (69) πλούτος (75) Πνευματικές Νουθεσίες (93) πνευματική ζωή (279) πνευματικός πατέρας (121) πνευματισμός (10) ποίηση (21) πόλεμος (29) πολιτική (25) πολιτισμός (9) Πορφύριος Όσιος (272) πραότητα (7) προθυμἰα (28) Πρόνοια (5) Πρόνοια Θεία (91) προορισμός (16) προσευχή (816) προσοχή (51) προσπἀθεια (139) προτεσταντισμός (29) προφητείες (15) ραθυμία (18) Ρωμαιοκαθολικισμός (36) Σάββας Καλύμνου Άγιος (1) Σαρακοστή (12) σεβασμός (28) Σεραφείμ του Σαρώφ Όσιος (12) Σιλουανός Άγιος (3) σιωπή (14) σοφία (54) Σπυρίδων Άγιος (2) σταθερότητα (2) Σταυρός (86) Σταυροφορίες (4) Σταύρωση (53) συγχώρηση (97) συκοφαντία (3) Συμεών Νέος Θεολόγος όσιος (88) συμπὀνια (24) συναξάρι (2) συνείδηση (27) σχίσμα (34) σώμα (49) σωτηρία (56) Σωφρόνιος του Έσσεξ Άγιος (37) τάματα (2) ταπεινοφροσύνη (271) ταπείνωση (197) Τέλος Κόσμου (4) Τερτυλλιανός (1) Τεσσαρακοστή Μεγάλη (6) τέχνη (1) τιμωρία (21) Τριάδα Αγία (35) τύχη (2) υγεία (8) υλικά αγαθά (43) υπακοή (130) Υπαπαντή (2) υπαρξιακά (73) υπερηφἀνεια (55) υποκρισία (27) υπομονή (230) φανατισμός (5) φαντασία (5) φαντάσματα (3) φιλαργυρἰα (9) φιλαυτἰα (11) φιλία (31) φιλοσοφία (23) Φλωρόφσκυ Γεώργιος (3) φόβος (55) φὀβος Θεοὐ (26) φύση (1) φως (46) Φώτιος άγιος (1) χαρά (124) Χαράλαμπος Άγιος (1) χάρις θεία (122) χαρίσματα (39) Χειρόγραφα Καινής Διαθήκης (1) Χριστιανισμός (21) χριστιανός (101) Χριστός (366) Χριστούγεννα (69) χρόνος (36) ψαλμωδία (7) ψεύδος (24) ψυχαγωγία (10) ψυχή (276) ψυχολογία (25)