ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ’ (14)

Στιχ. 1-12. Η αποκεφάλιση του Βαπτιστού.

Ματθ.14,1 Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ(1) ἤκουσεν(2) Ἡρῴδης(3) ὁ τετράρχης(4) τὴν ἀκοὴν(5) Ἰησοῦ.
Ματθ.14,1 Εκείνο τον καιρό, άκουσε ο τετράρχης Ηρώδης για τον Ιησού
(1)    Η φράση δεν δηλώνει καθορισμένη χρονολογία, αλλά νέα περίοδο δράσης του Κυρίου παραπέρα από την ακτίνα της Καπερναούμ, η οποία από κέντρο δράσης γίνεται πλέον τόπος διάβασης (L). Δες ια 25 και ιβ 1. Είχε ήδη περάσει περίπου ένα έτος από την αρχή της δημόσιας δράσης του Κυρίου (b).
(2)   Τα αυτιά και οι αυλές των βασιλιάδων αντηχούν από νέα. Πνευματικές όμως υποθέσεις οσοδήποτε ευρέως δημόσιες, σπάνια φθάνουν εκεί (b). «Δεν έμαθε τα σχετικά με αυτόν, στην αρχή του κηρύγματος, αλλά μετά από πολύ χρόνο. Διότι έτσι είναι οι αξιωματούχοι, επειδή έχουν πολλή υπερηφάνεια, τα μαθαίνουν αυτά αργά διότι δε νοιάζονται πολύ για αυτά» (Σχ)· ούτε «φροντίζουν για αυτούς που λάμπουν με αρετή» (Θφ).
(3)   Ο Ηρώδης Αντίπας, τετράρχης της Γαλιλαίας και Περαίας, που ανακηρύχτηκε τέτοιος, αμέσως μετά το θάνατο του πατέρα του, ήταν γιος του Ηρώδη του μεγάλου από τη Σαμαρείτιδα Μαρθάκη και αδελφός του Αρχέλαου που καθαιρέθηκε το 6 μ.Χ.. Παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 39 μ.Χ., όταν αφού πήγε στη Ρώμη, για να ενεργήσει για να πάρει το βασιλικό αξίωμα, εξορίστηκε στο Λούγδουνο της Γαλλίας και πέθανε εκεί (S).
(4)   Ο Μάρκος ονομάζει αυτόν βασιλιά, όπως και ο Ματθαίος στο σ. 9. Ήταν ίσως συνήθεια να αποκαλούν τους κατώτερους αυτούς κυρίαρχους, βασιλιάδες (p). Κατά λέξη τετράρχης= ο άρχοντας του ενός τετάρτου τμήματος κάποιας χώρας. Σε τέτοιες τετραρχίες σύμφωνα με το Στράβωνα (9,430) ήταν διαιρεμένη η Θεσσαλία πριν το Φίλιππο τον Μακεδόνα. Έπειτα τετράρχης λεγόταν και ο άρχοντας του ενός τρίτου ή του μισού τμήματος μιας χώρας ή και ο άρχοντας ολόκληρης χώρας αλλά περιορισμένης σε στενότερα όρια (g).
(5)   Δες δ 24=φήμη. Θα φαινόταν ίσως περίεργο πως ο Αντίπας δεν είχε ακούσει νωρίτερα τη φήμη του Ιησού. Στην Τιβεριάδα, όπου συχνά διέμενε ο Αντίπας, πρέπει να ήταν γνωστά τα θαύματα, τα οποία είχε κάνει ο Ιησούς στη Χοραζίν, Βηθσαϊδά και Καπερναούμ. Αυτό οφείλεται μεταξύ άλλων και στο ότι ο Αντίπας απουσίαζε συχνά, μερικές φορές και έξω από την τετραρχία του. Άκουσε τώρα, είτε από αυτόπτες των θαυμάτων του, είτε από το κήρυγμα των δώδεκα (ο).

Ματθ.14,2 καὶ εἶπε τοῖς παισὶν(1) αὐτοῦ· οὗτός ἐστιν Ἰωάννης ὁ βαπτιστής(2)· αὐτὸς ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν(3), καὶ διὰ τοῦτο(4) αἱ δυνάμεις(5) ἐνεργοῦσιν ἐν αὐτῷ.
Ματθ.14,2 και είπε στους δούλους του: «Αυτός είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, που αναστήθηκε από τους νεκρούς και γι’ αυτό κάνει θαύματα».
(1)  «Παιδιά εδώ ονόμασε τους υπηρέτες ο ευαγγελιστής» (Ζ). Πρόκειται μάλλον για τους αυλικούς του. Δεν υπάρχει ανάγκη να υποθέσουμε ότι ο Ηρώδης συζητούσε με τους δούλους του για τέτοια πράγματα (p). Οι φίλοι των ηγεμόνων είναι κυρίως νέοι (b).
(2)   Εάν είχαμε μόνο την αφήγηση του Ματθαίου, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε, ότι ο Αντίπας από μόνος του συνέλαβε την ιδέα ότι αυτός που θαυματουργεί είναι ο Ιωάννης που αναστήθηκε από τους νεκρούς. Αλλά ο Λουκάς λέει ότι στον Ηρώδη λέχθηκε αυτό από άλλους και στις αρχές φαίνεται ότι δεν πίστεψε σε αυτόν τον λόγο. Ο Ηρώδης προσπάθησε να θάψει την ιδέα του φόνου, αλλά η ανάμνηση αυτού ξεσηκωνόταν όλο και πιο πολύ για να βασανίζει αυτόν και τώρα ο φονευμένος προφήτης φαινόταν και σε αυτόν τον Αντίπα, ότι είχε αναστηθεί από τους νεκρούς για να συνεχίσει τους ελέγχους του.
«Ο φονιάς φοβάται τον φονευμένο. Διότι τέτοιο πράγμα είναι ο κακός· φοβάται και τους νεκρούς. Και τέτοιο πράγμα είναι ο ενάρετος, προκαλεί φόβο στους ζωντανούς και μετά θάνατον» (Ζ).
«Επειδή νόμισε ότι ο βαπτιστής είχε αναστηθεί από τους νεκρούς, άρχισε να δειλιάζει ότι έγινε δυνατότερος και φοβόταν μήπως χρησιμοποιήσει περισσότερο εναντίον του το ελεγκτικό του θάρρος» (Θεόδωρος Ηρακλείας). Αν και ο Ηρώδης ανήκε στην αίρεση των Σαδδουκαίων, οι οποίοι δεν πίστευαν στην μετά θάνατον ύπαρξη των ψυχών, όμοιος όμως με πολλούς, οι οποίοι κατά την ώρα του πανικού απαρνιούνται τις ψευδείς θρησκευτικές ιδέες τους, ομολογεί την πέραν του τάφου επιβίωση της ψυχής (ο).
(3)   Στην εποχή εκείνη τη γεμάτη προσδοκίες, ο λαός και με βάση προφητείες της Π.Δ., που παρανοούνταν σε κάποιο βαθμό (δες Μαλαχ. γ 23, ή δ 4) προσδοκούσε την ανάσταση και τον ερχομό προφητών όπως του Ηλία, του Ιερεμία και άλλων και τις προσδοκίες αυτές ήξερε και ο Ηρώδης (δ). Από όλες τις εικασίες, οι οποίες διασταυρώνονταν σε σχέση με τον Ιησού, η γνώμη ότι αυτός ήταν ο Ιωάννης που αναστήθηκε από τους νεκρούς, φαινόταν σε αυτόν η μόνη πιθανή (p).
(4) Η ανάσταση μαρτυρεί νέα μεγαλύτερη αποστολή από το Θεό (δ). Οπότε και ο Ιωάννης, ως κάποιος που αναστήθηκε από τους νεκρούς, θεωρούνταν από τον Ηρώδη, ότι κατείχε τώρα δυνάμεις, τις οποίες δεν είχε εκδηλώσει πιο πριν, όταν ζούσε και δεν είχε ακόμη αποκεφαλιστεί (S).
(5) Αλλού στο ευαγγέλιο αυτό δυνάμεις=θαυματουργικές ενέργειες. Εδώ όπως και στο Μάρκ. στ 14 φαίνεται να σημαίνει τις υπερφυσικές δυνάμεις, οι οποίες ενεργούνταν από τον Βαπτιστή (a).

Ματθ.14,3 ὁ γὰρ(1) Ἡρῴδης κρατήσας τὸν Ἰωάννην ἔδησεν αὐτὸν καὶ ἔθετο ἐν φυλακῇ(2) διὰ Ἡρῳδιάδα(3) τὴν γυναῖκα Φιλίππου(4) τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ.
Ματθ.14,3 Ο Ηρώδης είχε πιάσει τον Ιωάννη, τον είχε δέσει και τον είχε ρίξει στη φυλακή εξαιτίας της Ηρωδιάδας, της γυναίκας του αδερφού του, του Φίλιππου.
(1)   Αιτιολογεί το «αυτός αναστήθηκε από τους νεκρούς». Είπε αυτό, λέει, διότι αυτός συνέλαβε και θανάτωσε τον Βαπτιστή (δ). «Για ποιό λόγο δεν διηγήθηκε ο ευαγγελιστής την ιστορία για τον Ιωάννη πιο πριν, αλλά τη λέει τώρα; Επειδή η όλη εργασία τους ήταν να πουν τα σχετικά με το Χριστό, και κανένα έργο δεν έκαναν έξω από αυτό, εκτός και αν επρόκειτο πάλι να συντελέσει στο ίδιο. Δεν θα μνημόνευε λοιπόν την ιστορία αν δεν ήταν για το Χριστό» (Σχ.).
(2)   Δηλαδή στη Μαχαιρούντα (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχαιολ. ιη 119)(a).
(3)   Η ηγεμονίδα αυτή είχε εχθρική διάθεση προς τον δεύτερο Ηλία (τον Πρόδρομο) όπως η Ιεζάβελ προς τον πρώτο (b). Η Ηρωδιάδα ήταν κόρη του Αριστόβουλου, γιου του Ηρώδη του μεγάλου και της Βερενίκης. Ο Αντίπας λοιπόν ήταν θείος της και ταυτόχρονα γαμπρός (κουνιάδος) της (F).
(4)   Όχι του τετράρχου, αλλά ενός γιου του Ηρώδη και της Μαριάμμης (a), κόρης του αρχιερέα Αλεξάνδρου. Ο Φίλιππος αυτός αφού αποκληρώθηκε από τον πατέρα έζησε στα Ιεροσόλυμα ιδιωτικό βίο (δ). Τον τετράρχη Φίλιππο, ετεροθαλή αδελφό του συζύγου της Ηρωδιάδας, παντρεύτηκε αργότερα η Σαλώμη (S), η οποία έτσι έχοντας πατέρα τον Φίλιππο, παντρεύτηκε τον ετεροθαλή αδελφό του πατέρα της, που και αυτός ονομαζόταν Φίλιππος.

Ματθ.14,4 ἔλεγε γὰρ αὐτῷ ὁ Ἰωάννης· οὐκ ἔξεστί σοι(1) ἔχειν αὐτήν.
Ματθ.14,4 Γιατί ο Ιωάννης του έλεγε: «Δε σου επιτρέπεται να την έχεις αυτή για γυναίκα».
(1)   Δεν σου επιτρέπεται (δ). Ο Ηρώδης είχε παντρευτεί την κόρη του Αρέτα του βασιλιά της Αραβίας. Σύμφωνα με τον ιουδαϊκό νόμο, μπορούσε να χωρίσει και χώρισε αυτήν, αφού είχε προηγουμένως συμφωνήσει μυστικά με την Ηρωδιάδα, ότι θα έπαιρνε μετά το διαζύγιο αυτήν την τελευταία ως σύζυγο. Η παρανομία εδώ συνίστατο κυρίως και στο ότι ο Ηρώδης παντρεύτηκε τη σύζυγο του αδελφού του, την ώρα που αυτός ζούσε (Λευϊτ. ιη 16, κ 21). Σε περίπτωση, κατά την οποία κάποιος θα πέθαινε, επιβαλλόταν σε κάποιες περιπτώσεις να πάρει τη χήρα του ο αδελφός του (Δευτ. κε 5).
«Τη γυναίκα του πεθαμένου χωρίς παιδιά, έπρεπε να την δίνουν στον αδελφό του. Επειδή δηλαδή ο θάνατος ήταν απαρηγόρητο κακό… νομοθετεί να την παντρεύεται ο ζωντανός αδελφός και στο παιδί που θα γεννηθεί, να του δίνουν το όνομα του πεθαμένου… Διότι εάν ο αποθανών δεν άφηνε παιδιά, πράγμα που είναι η μέγιστη παρηγοριά για το θάνατο, θα γινόταν το πένθος αθεράπευτο» (Χ).
«Εδώ όμως ο Φίλιππος», δεν ήταν «άτεκνος». Διότι είχε παιδί αυτήν που χόρευσε» (Θφ).

Ματθ.14,5 καὶ θέλων αὐτὸν ἀποκτεῖναι(1) ἐφοβήθη τὸν ὄχλον(2), ὅτι ὡς προφήτην(3) αὐτὸν εἶχον.
Ματθ.14,5 Ο Ηρώδης ήθελε να τον σκοτώσει, αλλά φοβόταν τον κόσμο, γιατί τον πίστευαν για προφήτη.
(1)   Η εχθρότητα της Ηρωδιάδας εναντίον του Ιωάννη, επειδή προσπαθούσε να οδηγήσει τον Αντίπα σε απομάκρυνση από αυτήν, ήταν αδιάλλακτη. Ήταν κυρίως δικό της έργο η από τον Αντίπα φυλάκιση του Ιωάννη και αυτή είχε πείσει τον Αντίπα να φονεύσει τον Ιωάννη, το οποίο θα είχε κάνει αυτός, εάν δεν φοβόταν το λαό.
Για αυτό καμία αντίφαση δεν υπάρχει ανάμεσα στο «ήθελε να τον φονεύσει» και στο «λυπήθηκε ο βασιλιάς» του σ. 9. Θα φόνευε τον Ιωάννη για να αρέσει στην Ηρωδιάδα, παρόλ’ αυτά λυπόταν να τον θανατώσει, διότι όχι μόνο φοβόταν το λαό, αλλά και σεβόταν τον Ιωάννη «διότι ήξερε ότι είναι άνδρας δίκαιος και άγιος» (Μάρκ. στ 20)(p). Άλλωστε η μεταβολή και ασυναρτησία των αισθημάτων είναι συνηθισμένη σε ψυχές ασθενείς όπως αυτή του τετράρχη. Τα από την αρχή εχθρικά αισθήματα προς τον Ιωάννη, έγιναν λιγότερο αρνητικά όσο γνώριζε από κοντά τον Βαπτιστή και όσο η υπόνοια, ότι θα ξεσήκωνε αυτός σε επανάσταση το λαό, αποδεικνυόταν ανυπόστατη (L).
(2)   Φοβόταν εξέγερση των υπηκόων του, οι οποίοι τιμούσαν πολύ τον Ιωάννη (F).
(3)   Θα ήταν πολύ επικίνδυνο να θανατώσει έναν τόσο δημοφιλή προφήτη (S).

Ματθ.14,6 γενεσίων(1) δὲ ἀγομένων(2) τοῦ Ἡρῴδου ὠρχήσατο(3) ἡ θυγάτηρ τῆς Ἡρῳδιάδος(4) ἐν τῷ μέσῳ(5) καὶ ἤρεσε(6) τῷ Ἡρῴδη·
Ματθ.14,6 Την ημέρα που ο Ηρώδης γιόρταζε τα γενέθλιά του, η θυγατέρα της Ηρωδιάδας χόρεψε μπροστά στους καλεσμένους κι άρεσε στον Ηρώδη.
(1)   Σύμφωνα με την δόκιμη χρήση σημαίνει το ετήσιο μνημόσυνο του θανάτου (Ηροδ. 4,26), στους μεταγενέστερους όμως η λέξη έχει την ίδια έννοια με τη λέξη γενέθλια (δ).
(2)   «Με την έννοια του τελούνταν. Διότι συνήθιζαν οι άρχοντες να γιορτάζουν τα γενέθλιά τους» (Ζ). Υπάρχει και η γραφή γενομένων όπως και η γραφή γενεσίοις γενομένοις.
(3)   « Η κόρη… μπαίνει ξεδιάντροπα και ξεπερνά, μολονότι ήταν παρθένα, όλες τις πόρνες» (Χ).
(4)   Ονομαζόταν Σαλώμη και παντρεύτηκε μετά το θάνατο του πρώτου της συζύγου και θείου Φιλίππου, τετράρχη της Ιτουραίας και Τραχωνίτιδας, τον ξάδελφό της Αριστόβουλο, από τον οποίο έκανε τρεις γιους, τον Ηρώδη, τον Αγρίππα και τον Αριστόβουλο (ο).
(5)   Στο μέσο της συγκέντρωσης, μπροστά στους καλεσμένους (g). Ο χορός της γίνεται θέαμα δημόσιο.
(6)   Ο χορός κατά τον ανατολικό τρόπο συνίστατο σε στάσεις και χειρονομίες συνήθως άσεμνες, για αυτό και άρεσε στον Ηρώδη η χορεύτρια (F). Κακός και φιλήδονος όπως ήταν ο Ηρώδης επόμενο ήταν να επιτρέψει στην ίδια του την κόρη (προγονή) να εξευτελίσει τον εαυτό της χορεύοντας για να αρέσει σε ανθρώπους που έκαναν κραιπάλη σε συμπόσιο.
«Διπλή η κατηγορία, και το ότι χόρεψε και το ότι άρεσε· και τόσο άρεσε ώστε να πάρει για μισθό και φόνο» (Σχ.). Η Σαλώμη «χορεύει, και όσο καλά χορεύει, τόσο κακά. Διότι είναι ντροπή για μια βασίλισσα το να κάνει κάτι απρεπές με επιδεξιότητα» (Θφ).

Ματθ.14,7 ὅθεν μεθ᾿ ὅρκου ὡμολόγησεν(1) αὐτῇ δοῦναι ὃ ἐὰν αἰτήσηται(2).
Ματθ.14,7 Γι’ αυτό της υποσχέθηκε με όρκο να της δώσει ό,τι του ζητήσει.
(1)   «Ομολογία εδώ ονόμασε την υπόσχεση» (Ζ). Από τον ακόλουθο πληθυντικό «για τους όρκους» συμπεραίνουμε ότι επανέλαβε πολλές φορές την υπόσχεσή του (ο).
(2)   Η περιγραφόμενη εδώ σκηνή φαίνεται να συνέβη δίπλα στη Μαχαιρούντα, όπου ο Ιωάννης είχε φυλακιστεί. Ο Ηρώδης είχε χτίσει φρούριο και ανάκτορο κοντά στην πόλη Μαχαιρούς. Κάποιοι εξέφρασαν αμφιβολία για το αν ο Ηρώδης θα γιόρταζε τα γενέθλιά του μέσα στο φρούριο και όχι στην Τιβεριάδα, όπου συνήθως διέμενε ο Ηρώδης, που απείχε διήμερο από την Μαχαιρούντα. Αλλά εάν αυτός βρισκόταν κατά το χρόνο αυτό σε πόλεμο με τον τέως πεθερό του Αρέτα, δεν φαίνεται αφύσικο το συμπόσιο για τα γενέθλιά του να έγινε σε τόπο, όπου βρισκόταν στρατοπεδευμένο το στράτευμά του (S).

Ματθ.14,8 ἡ δέ, προβιβασθεῖσα(1) ὑπὸ τῆς μητρὸς αὐτῆς, δός μοι, φησίν, ὧδε(2) επὶ πίνακι(3) τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ(4).
Ματθ.14,8 Αυτή, με την καθοδήγηση της μάνας της, του είπε: «Δώσε μου εδώ στο πιάτο το κεφάλι του Ιωάννη του Βαπτιστή».
(1)   Σύμφωνα με τη δόκιμη χρήση=φέρνω μπροστά, οδηγώ μπροστά. Στους Ο΄(Εξόδ. λε 34,Δευτ. στ 7) με την έννοια του διδάσκω (δ). «Προβιβάστηκε με την έννοια του διδάχτηκε» (Ζ).
(2)   Ή, «εδώ, στο συμπόσιο» (Ζ), ή, πιο σωστά, στα χέρια αυτά (δ), πάνω στα οποία κρατούσε το πιάτο (b).
(3)   =Σε πιάτο· διότι τα πρώτα πιάτα ήταν σανίδες κοιλωμένες και στρογγυλές και για αυτό ονομάστηκαν πίνακες (δ). «Δεν είπε, φέρε τον αυτόν εδώ και κατάσφαξέ τον· διότι δεν θα άντεχε το θάρρος του και όταν ακόμη επρόκειτο να πεθάνει» (Χ). Οι αθεόφοβοι γνωρίζουν πώς να προτείνουν τα φρικτότερα πράγματα με εκλεκτή γλώσσα και γλυκιά φωνή (b).
(4)   «Είδες αυτήν που δεν κοκκινίζει καθόλου από ντροπή, που δόθηκε εξ’ ολοκλήρου στο διάβολο; Και το αξίωμα αναφέρει και ούτε έτσι δεν ντρέπεται, αλλά σαν να μιλά για κάποιο φαγητό έτσι ζητά να φέρουν σε πιάτο το ιερό εκείνο και μακάριο κεφάλι» (Χ).

Ματθ.14,9 καὶ ἐλυπήθη(1) ὁ βασιλεύς(2), διὰ δὲ τοὺς ὅρκους καὶ τοὺς συνανακειμένους(3) ἐκέλευσε δοθῆναι(4),
Ματθ.14,9 Ο βασιλιάς στενοχωρήθηκε, επειδή όμως είχε ορκιστεί μπροστά στους καλεσμένους, πρόσταξε να της το δώσουν.
(1)   Η συνείδηση δεν είχε ακόμη διωχτεί τελείως από τα στήθη του ηγεμόνα. Η αιφνίδια ανάγκη που ωθεί για εκτέλεση κακού σκοπού πτοεί και τους χειρότερους (b). «Λυπήθηκε διότι επρόκειτο να φονεύσει μέγα άνδρα και να παρακινήσει τον όχλο να τον μισήσει» (Ζ). «Διότι τέτοιο πράγμα είναι η αρετή· ακόμα και στους κακούς είναι άξια θαυμασμού και επαίνων» (Σχ.). Αυθεντική γραφή λυπηθείς ο βασιλεύς δια τους όρκους… εκέλευσε. Σύμφωνα με αυτήν, η λύπη προερχόταν κυρίως από το ότι είχε δώσει ένορκη υπόσχεση, την οποία δεν μπορούσε λόγω των καλεσμένων να αθετήσει.
(2)   Ο Αντίπας δεν δικαιούνταν αυτού του τίτλου, του τον απέδιδαν όμως οι αυλοκόλακες (F).
(3)   Έτσι όμως έδειξε ότι υπολόγιζε περισσότερο, το να φανεί συνεπής και σταθερός στα μάτια των καλεσμένων του, παρά τη ζωή του μεγαλύτερου των προφητών (ο).
(4)   «Αποκεφαλίζεται ο προφήτης για όρκους, οι οποίοι έπρεπε να πατηθούν και όχι να τηρηθούν» (Ω).
«Δείλιασες μεν να έχεις μάρτυρες της επιορκίας, αλλά να έχεις τόσους θεατές παράνομης σφαγής δεν φοβήθηκες; Διότι έπρεπε να μην ορκιστείς με προπέτεια, αλλά αφού απερίσκεπτα ορκίστηκες, καλύτερο ήταν να μην τηρήσεις τον όρκο. Διότι από δύο κακά το ελαφρύτερο είναι προτιμότερο» (Ζ).
«Μαθαίνουμε από εδώ ότι μερικές φορές είναι καλύτερο να παραβαίνει κάποιος τους όρκους, παρά για τους όρκους να κάνει κάτι ασεβές» (Θφ). Ντράπηκε να αθετήσει υπόσχεση ένορκη, που μάλιστα δόθηκε δημόσια. Έτσι και πολλοί ασθενείς και κακοί άνθρωποι σκέφτονται περισσότερο τι θα πει ο κόσμος παρά το ότι αμαρτάνουν βαριά. Και υπάρχουν πολλοί για τους οποίους μία παράβαση των δέκα εντολών είναι λιγότερο φοβερή από την παράβαση εθιμοτυπίας.

Ματθ.14,10 καὶ πέμψας ἀπεκεφάλισε τὸν Ἰωάννην(1) ἐν τῇ φυλακῇ(2).
Ματθ.14,10 Έστειλε, λοιπόν, ανθρώπους κι αποκεφάλισαν τον Ιωάννη μέσα στη φυλακή·
(1)   Αιφνίδιος και βίαιος θάνατος, ακόμα και με κόψιμο της κεφαλής, δεν είναι πάντοτε άθλιος (b).
(2)   Ήταν αντίθετο με τον ιουδαϊκό νόμο να θανατώνεται κάποιος χωρίς να προηγηθεί δίκη, και δεν ήταν επιτετραμμένη και η θανατική εκτέλεση με αποκεφαλισμό. Αλλά ο Ηρώδης στη Μαχαιρούντα δεν ακριβολογούσε πολύ σε ζητήματα ιουδαϊκής ευαισθησίας (S).

Ματθ.14,11 καὶ ἠνέχθη ἡ κεφαλὴ αὐτοῦ ἐπὶ πίνακι(1) καὶ ἐδόθη τῷ κορασίῳ(2), καὶ ἤνεγκε τῇ μητρὶ αὐτῆς(3).
Ματθ.14,11 έφεραν το κεφάλι του σ’ ένα πιάτο και το έδωσαν στο κορίτσι, κι αυτή το πήγε στη μάνα της.
(1)   «Πώς δεν έπαθαν ίλιγγο οι καλεσμένοι βλέποντας κεφάλι ανθρώπου να έρχεται στο τραπέζι τους σαν έδεσμα στάζοντας θερμό αίμα;» (Ζ).
(2)   «Μισθός πονηρός αναίσχυντης πράξης! Όντως τέτοιας μητέρας άξια κόρη!... απέκτησε ψυχή απάνθρωπη και τόλμησε να αγγίξει πιάτο γεμάτο φόνο… και σαν δώρο ευχάριστο να το κουβαλήσει και να το φέρει με χαρά στη μητέρα» (Ζ).
(3)   «Δεν αρκούνταν η σιχαμένη μητέρα στο ότι φονεύτηκε, αλλά διψούσε και να πάρει στα χέρια το κεφάλι που στηλίτευε την ακολασία της, ώστε να το υβρίσει… Και φόνευσε μεν τον κατήγορο της μοιχείας, ώστε να κρύψει τη μοιχεία της από τους τότε μόνο· φονεύοντας όμως αυτόν, όχι μόνο δεν κρύφτηκε από εκείνους, αλλά έγινε γνωστή δημόσια και στους μεταγενέστερους και για πάντα σε όλο τον κόσμο δημοσιεύεται» (Ζ).

Ματθ.14,12 καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἦραν τὸ σῶμα(1) καὶ ἔθαψαν αὐτό, καὶ ἐλθόντες ἀπήγγειλαν τῷ Ἰησοῦ(2).
Ματθ.14,12 Πήγαν τότε οι μαθητές του Ιωάννη και σήκωσαν το σώμα και το έθαψαν, κι ύστερα πήγαν και το ανάγγειλαν στον Ιησού.
(1)   Χωρίς το κεφάλι (b). Αυθεντική γραφή το πτώμα. «Ο Μάρκος λέει το πτώμα του, αποκαλώντας το σώμα πτώμα (από το πίπτω=πέφτω), διότι έπεσε στο έδαφος μετά το κόψιμο του κεφαλιού» (Ζ). Όπως φαίνεται οι μαθητές του Ιωάννη είχαν την άδεια να επισκέπτονται αυτόν στην φυλακή. Δες Ματθ. ια 2. Αμέσως λοιπόν έλαβαν γνώση του τραγικού συμβάντος. Δόθηκε λοιπόν σε αυτούς ειδική άδεια να θάψουν το σώμα του διδασκάλου τους (S).
Η λύπη του Ηρώδη, για την οποία είπε στο σ. 9, φάνηκε και στο ότι έδωσε την άδεια, να πάρουν το σώμα του Ιωάννη και να ταφεί όπως έπρεπε (p). Εκδήλωσε έτσι τη διάθεση να πράξει κάτι για εξάλειψη της ενοχής, η οποία από τότε συνέχεια θα βάραινε τη συνείδησή του (ο).
(2)   «Δείχνοντας την καλή τους διάθεση προς αυτόν (τον Ιησού). Διότι τους έκαμψε περισσότερο η συμφορά» (Ζ). Από τη λεπτομέρεια αυτή βγαίνει ως συμπέρασμα, ότι ο θάνατος του Ιωάννη υπήρξε πρόξενος ωφέλειας στους μαθητές του (b), οι οποίοι ήδη δείχνουν εύνοια και εμπιστοσύνη προς τον Σωτήρα (δ) και «ήρθαν σε στενότερη σχέση με τον Ιησού… και αφήνοντας όλους, καταφεύγουν σε αυτόν» (Χ).

Στιχ. 13-21. Ο πολλαπλασιασμός των πέντε άρτων στην έρημο.

Ματθ.14,13 Ἀκούσας(1) δὲ ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν(2) ἐκεῖθεν(3) ἐν πλοίῳ εἰς ἔρημον τόπον(4) κατ᾿ ἰδίαν· καἰ ἀκούσαντες οἱ ὄχλοι ἠκολούθησαν(5) αὐτῷ πεζῇ(6) ἀπὸ τῶν πόλεων(7).
Ματθ.14,13 Όταν το άκουσε αυτό ο Ιησούς έφυγε από ’κει με καΐκι και πήγε σ’ έναν έρημο τόπο μόνος του. Το πληροφορήθηκε όμως το πλήθος και τον ακολούθησαν πεζοπορώντας από τις διάφορες πόλεις.
(1)   «Όταν άκουσε ότι φονεύτηκε ο Ιωάννης. Διότι και όταν άκουσε ότι παραδόθηκε στο δεσμωτήριο αναχώρησε… Κάποιοι όμως ερμηνεύουν ότι, όταν άκουσε ότι ο Ηρώδης νόμιζε ότι ο Ιωάννης είναι αυτός (ο Ιησούς)» (Ζ). Σύμφωνα με τη δεύτερη αυτή εκδοχή το ακούσας αποτελεί συνέχεια των σ. 2=ακούγωντας το σχετικά με αυτόν φρόνημα του Ηρώδη (δ).
Πιο πιθανή η εκδοχή: «Είναι λογικό ότι και τα δύο άκουσε τον ίδιο καιρό και υποχώρησε και για τα δύο» (Ζ). Συγχρόνως έφτασε στον Ιησού και η είδηση του θανάτου του Βαπτιστή και η πληροφορία για το ποιό φρόνημα είχε για τον Ιησού ο Ηρώδης. Αλλά ο Μάρκος «ως αιτία αυτής της αναχώρησης εξιστόρησε, το ότι ήθελε να ξεκουράσει τους μαθητές, που γύρισαν από το κήρυγμα» (Ζ).
Το ίδιο λέει και ο Λουκάς. Και οι δύο απόψεις μπορεί να είναι ορθές (p) και καμία από τις δυο τους να μην αποκλείεται από την άλλη. Ο Ιησούς αποχώρησε και για τις ειδήσεις σχετικά με τον Βαπτιστή και για να ξεκουράσει τους μαθητές που επέστρεψαν από την περιοδεία τους.
(2)   «Πρόσεξε ότι αυτός σε κάθε περίπτωση αναχωρεί, και όταν παραδόθηκε ο Ιωάννης και όταν φονεύτηκε και όταν άκουσαν οι Ιουδαίοι ότι κάνει περισσότερους μαθητές· διότι θέλει τα περισσότερα να τα τακτοποιεί με τρόπο πιο ανθρώπινο, επειδή δεν ήταν ακόμη καιρός να αποκαλύψει με σαφήνεια τη θεότητά του» (Χ).
«Αναχωρεί διδάσκοντάς μας, να μη ρίχνουμε τους εαυτούς μας ολοφάνερα σε κινδύνους» (Θφ). Ο φονιάς του Ιωάννη ήταν ανάξιος να ακούσει ή να δει τον Κύριο. Μετέπειτα είδε αυτόν (Λουκ. κγ 8) όχι όμως διότι ήρθε από μόνος του, αλλά οδηγούμενος βίαια από τους εχθρούς του. Το να δει όμως ο Ηρώδης κάτω από τέτοιες περιστάσεις τον Κύριο, δεν ήταν σημάδι εύνοιας για αυτόν (b).
(3)   Δηλαδή από τη Ναζαρέτ, διότι ο τόπος διαμονής του Κυρίου που τελευταία αναφέρθηκε είναι η Ναζαρέτ (ιγ 54)(α). Φαίνεται όμως τώρα, ότι είναι σε κάποια παραθαλάσσια πόλη, εφόσον παρουσιάζεται ότι μπήκε σε πλοίο (δ).
(4)   «Δεν πηγαίνει σε πόλη, αλλά σε έρημο και με πλοίο, ώστε κανείς να μην ακολουθήσει» (Χ).
(5)   «Οι άλλοι ούτε έτσι δεν απομακρύνονται, αλλά ακολουθούν προσηλωμένοι και ούτε το δράμα του Ιωάννη δεν τους φόβισε. Τέτοιο πράγμα είναι ο πόθος, τέτοιο η αγάπη. Έτσι νικάει και αποκρούει όλα τα δεινά» (Χ). «Οι όχλοι δείχνουν πίστη, αφού βεβαίως τρέχουν στο Χριστό και όταν ακόμη αναχωρεί» (Θφ).
(6)   Την ώρα που ο Ιησούς και οι μαθητές επιβιβάστηκαν στο πλοίο και διέσχισαν τη λίμνη, ο λαός διέτρεξε ημικυκλικά την ακτή της λίμνης και έφθασε με τα πόδια στην άλλη όχθη της (p).
(7)   Κάποιοι μεν ακολούθησαν αμέσως μέσω ξηράς, βλέποντας την κατεύθυνσή τους, ενώ άλλοι αφού έμαθαν από τους πρώτους αυτούς το μέρος, ακολούθησαν με τα πόδια από την ξηρά από τις διάφορες πόλεις της Γαλιλαίας (δ).

Ματθ.14,14 Καὶ ἐξελθὼν(1) ὁ Ἰησοῦς εἶδε πολὺν ὄχλον, καὶ ἐσπλαγχνίσθη ἐπ᾿ αὐτοῖς καὶ ἐθεράπευσε(2) τοὺς ἀῤῥώστους αὐτῶν.
Ματθ.14,14 Έτσι όταν βγήκε στη στεριά, είδε πολύν κόσμο και τους σπλαχνίστηκε, και γιάτρεψε τους αρρώστους των.
(1)   «Από πού βγαίνοντας, θεράπευσε και δίδαξε; Οπωσδήποτε από το βουνό, όπως λέει ο Ιωάννης (στ 1-3). Διότι προηγήθηκε με το πλοίο μαζί με τους μαθητές και αφού ανέβηκαν στο βουνό, ξεκουράζονταν. Έπειτα βγήκε και θεράπευσε και δίδαξε» (Ζ).
(2)   Αντί να επιζητήσει την ησυχία, για την οποία είχε αποσυρθεί, από βαθειά συμπάθεια προς τους όχλους θεράπευσε τους αρρώστους τους (ο).
«Δεν απαιτεί πίστη εδώ, διότι το ότι ήλθαν και το ότι άφησαν τις πόλεις και το ότι τον αναζήτησαν με ακρίβεια και το ότι παρέμεναν παρόλο που τους πίεζε η πείνα, όλα αυτά φανερώνουν την πίστη τους» (Χ).

Ματθ.14,15 ὀψίας(1) δὲ γενομένης προσῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες· ἔρημός ἐστιν ὁ τόπος(2) καὶ ἡ ὥρα(3) ἤδη παρῆλθεν· ἀπόλυσον(4) τοὺς ὄχλους, ἵνα ἀπελθόντες εἰς τὰς κώμας ἀγοράσωσιν ἑαυτοῖς βρώματα(5).
Ματθ.14,15 Όταν έπεσε το δειλινό, τον πλησίασαν οι μαθητές του και του είπαν: «Ο τόπος είναι ερημικός, και η ώρα πια περασμένη. Διώξε τον κόσμο να πάνε στα χωριά για ν’ αγοράσουν φαγητά να φάνε».
(1)   Στους δόκιμους συγγραφείς υπάρχει το επίθετο όψιος,α,ον. Μεταγενέστερο ουσιαστικό η οψία (δηλαδή ώρα). Εδώ εννοείται ο χρόνος με τη δική μας ώρα 3 μ.μ.- 6 μ.μ. Πιο κάτω στους σ. 23 και στο ιστ 2,κ 8,κστ 20 εννοείται ο χρόνος από τις 6 μ.μ. μέχρι τις αρχές της νύχτας (g). Σύμφωνα με τους Σαμαρείτες η πρώτη οψία άρχιζε αμέσως με την δύση, η δεύτερη όταν ερχόταν το σκοτάδι (ο).
(2)   Έρημος από κατοίκους και επομένως και από μέσα τροφής (δ).
(3)   Η συνηθισμένη για λήψη γεύματος (L). Αξιοσημείωτο είναι ότι τόσο ο Κύριος απορροφήθηκε από την πνευματική φροντίδα για εκείνους στους οποίους απευθυνόταν και τόσο οι όχλοι προσηλώνονταν στη διδασκαλία του, ώστε ούτε αυτός ούτε εκείνοι αντιλήφθηκαν ότι η ώρα πέρασε (ο).
(4)   Απολύω εδώ=διατάσσω, για να αποχωρήσουν και διαλυθούν (g).
(5)   Οι μαθητές ούτε καν υποπτεύονται ότι είναι δυνατόν να τραφούν τα πλήθη με θαύμα.
«Διότι το φρόνημά τους για αυτόν ήταν ακόμη ατελές. Διότι αν και μετά το θαύμα ξέχασαν το γεγονός και μετά τα κοφίνια νόμισαν ότι τους μιλούσε για τους άρτους, όταν αποκαλούσε ζύμη τη διδασκαλία των Φαρισαίων (Ματθ. ιστ 6), πολύ περισσότερο τώρα που δεν είχαν δει τέτοιο θαύμα, δεν θα μπορούσαν να περιμένουν ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο» (Χ).

Ματθ.14,16 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· οὐ χρείαν ἔχουσιν(1) ἀπελθεῖν· δότε(2) αὐτοῖς ὑμεῖς(3) φαγεῖν.
Ματθ.14,16 Ο Ιησούς όμως τους είπε: «Δεν υπάρχει λόγος να φύγουν, δώστε τους εσείς να φάνε».
(1)   Δεν έχουν ανάγκη να φύγουν για να αγοράσουν τρόφιμα (δ).
(2)   «Δεν είπε ότι εγώ θα τους θρέψω, διότι αυτό θα φαινόταν αλαζονεία, αλλά προτρέπει τους μαθητές να τους δώσουν να φάνε, έτσι ώστε όταν αυτοί προβάλλουν την απορία, τότε λοιπόν αναγκαστικά να κάνει αυτός το δικό του» (Ζ).
(3)   Η έμφαση στο «εσείς» (S). Μιλώντας έτσι ο Ιησούς ήθελε να βάλει σε δοκιμασία την πίστη των αποστόλων του και να τους προετοιμάσει για το θαύμα (F).

Ματθ.14,17 οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ· οὐκ ἔχομεν ὧδε εἰ μὴ πέντε ἄρτους καὶ δύο ἰχθύας(1).
Ματθ.14,17 «Δεν έχουμε εδώ παρά πέντε ψωμιά και δύο ψάρια», του απαντούν.
(1)   Ο Ματθαίος συντομεύοντας τη διήγηση περισσότερο και από το Λουκά, περιορίζεται στα ουσιώδη, χωρίς να γράφει λεπτομέρειες που διασώθηκαν από το Μάρκο και τον Ιωάννη (L). Ψωμί και ψάρι ήταν τα κύρια είδη διατροφής για τον φτωχό. Δες Ματθ. ζ 9 και Ιω. κα 9,13 (S).

Ματθ.14,18 ὁ δὲ εἶπε· φέρετέ μοι(1) αὐτοὺς ὧδε(2).
Ματθ.14,18 Φέρτε μού τα εδώ», τους λέει.
(1)   «Διότι αν και είναι έρημος ο τόπος, είναι όμως παρών αυτός που τρέφει την οικουμένη· και αν και η ώρα πέρασε, αλλά σάς μιλά αυτός που δεν υποτάσσεται σε χρόνο» (Χ).
(2)   «Αυτός μεν διέταξε να φέρουν τους άρτους και τα ψάρια, διδάσκοντας ότι πρέπει και αυτά τα λίγα να τα δώσουν σε αυτούς που έχουν ανάγκη και να προτιμούν αυτούς· αυτοί λοιπόν, αν και πεινούσαν ομοίως και δεν είχαν τίποτα άλλο, όμως χωρίς αντιρρήσεις πείθονται» (Ζ).

Ματθ.14,19 καὶ κελεύσας τοὺς ὄχλους ἀνακλιθῆναι(1) ἐπὶ τοὺς χόρτους(2), λαβὼν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας, ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν(3) εὐλόγησε, καὶ κλάσας(4) ἔδωκε τοῖς μαθηταῖς(5) τοὺς ἄρτους, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις(6).
Ματθ.14,19 Κι αφού πρόσταξε τον κόσμο να καθίσει για φαγητό πάνω στο χορτάρι, πήρε τα πέντε ψωμιά και τα δύο ψάρια, έστρεψε το βλέμμα του στον ουρανό, τα ευλόγησε, έκοψε τα ψωμιά σε κομμάτια και τα έδωσε στους μαθητές, και οι μαθητές στο πλήθος.
(1)   Δοκιμάστηκε έτσι η πίστη του λαού (b). Αλλά το να ξαπλωθούν ήταν αναγκαίο όχι μόνο για διατήρηση της τάξης και διευκόλυνση της διανομής, αλλά και για να εξυπηρετηθούν όλοι (ο).
(2)   Η έρημος εκείνη ήταν, όπως φαίνεται, λιβάδι καλυμμένο από χλόη. Στη ζωηρή αφήγηση του Μάρκου χαρακτηρίζεται το χορτάρι ως χλωρό, το οποίο υπονοεί ότι ήταν εποχή άνοιξης, γύρω στον καιρό του Πάσχα (S).
(3)   «Σήκωσε τα μάτια στον ουρανό, σαν κατά κάποιο τρόπο με τις ακτίνες των ματιών του να κατέβαζε από εκεί δύναμη, η οποία θα αναμιγνυόταν με τα ψωμιά και τα ψάρια» (Ω). «Σήκωσε τα μάτια στον ουρανό και τιμώντας τον Πατέρα… και διδάσκοντας να μην αγγίζουμε το τραπέζι πιο πριν, έως ότου ευχαριστήσουμε το Θεό, τον χορηγό της τροφής και να ελκύσουμε την ευλογία της από ψηλά» (Ζ).
(4)   Ευλόγησε κλάσας. Οι λέξεις και η πράξη είναι ευχαριστιακές και το χωρίο χρησιμοποιήθηκε στις αρχαίες λειτουργίες. Η ίδια ευχαριστιακή γλώσσα ξαναβρίσκεται στη διατροφή των τεσσάρων χιλιάδων που εξιστορείται στο ιε 36 και στο δείπνο στους Εμμαούς (Λουκ. κδ 30). Έτσι προετοιμάστηκε ο δρόμος για την σύσταση της όντως Ευχαριστίας, η οποία πρέπει να θεωρείται ως η αποκορύφωση πολλών από εκείνα, τα οποία έγιναν προηγουμένως (S). H παρούσα λοιπόν κλάση (κόψιμο ψωμιού) είναι σπουδαία ως πρώτη σκιαγραφία της κλάσης του άρτου ή της Ευχαριστίας (L).
(5)   «Το έκανε αυτό, από τη μία μεν για να τους τιμήσει ως πιο δικούς του, και από την άλλη για να μην ξεχάσουν το θαύμα, στο οποίο υπηρέτησαν τα χέρια τους» (Ζ).
(6)   «Αφού έκοψε τους πέντε άρτους, τούς έδωσε, και οι πέντε στα χέρια των μαθητών πήγαζαν» (Χ). «Δεν κάνει το θαύμα από ύλη που δεν υπάρχει, αλλά από τα υλικά που υπήρχαν. Έτσι φράζει το στόμα του Μαρκίωνα και του Μανιχαίου, που δίδασκαν ότι η κτίση είναι αποξενωμένη από αυτόν· ταυτόχρονα όμως δείχνει, ότι και όλα όσα βλέπουμε είναι δικά του έργα και κτίσματα» (Σχ).
Είναι αξιοσημείωτα τα στενά όρια, στα οποία περιορίστηκε το υπερφυσικό στοιχείο. Το υπερφυσικό περιορίζεται στο απολύτως αναγκαίο και δεν προχωρά παραπέρα. Εάν απλώς η επίδειξη δύναμης ήταν ο κύριος σκοπός, θα έπρεπε κάτι περισσότερο εκπληκτικό να γίνει. Η τροφή για παράδειγμα μπορούσε να κατεβεί αισθητά από τον ουρανό. Μπορούσε όχι μόνο να πολλαπλασιαστεί αλλά και με θαύμα να μοιραστεί. Είναι αδύνατον με βάση τις αρχές της υγιούς κριτικής να αποκλείσουμε το θαύμα αυτό από την ευαγγελική ιστορία (p).
Το γεγονός μαρτυρείται και από τους 4 ευαγγελιστές και δεν είναι ένας αβάσιμος θρύλος ούτε κάποια θρησκευτική αλληγορία (Bruce). Δεν υπάρχουν στην ευαγγελική ιστορία γεγονότα περισσότερο μαρτυρημένα από το γεγονός αυτό (Girodon). Για αυτό επίσης «τους οδηγεί στην έρημο, για να υπάρξει το θαύμα υπερβολικά υπεράνω κάθε υποψίας και κανείς να μην νομίσει ότι επειδή υπήρχε κοντά κάποια πόλη, ότι από εκεί έφεραν στο τραπέζι του πλήθους» (Σχ).

Ματθ.14,20 καὶ ἔφαγον(1) πάντες(2) καὶ ἐχορτάσθησαν(3), καὶ ἦραν τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων(4) δώδεκα(5) κοφίνους(6) πλήρεις.
Ματθ.14,20 Έφαγαν όλοι και χόρτασαν. Και μάζεψαν τα περισσεύματα από τα κομμάτια, δώδεκα κοφίνια γεμάτα.
(1)   «Με το ότι δεν έδωσε τίποτα παραπάνω από ψωμί και ψάρι, διδάσκει την εγκράτεια» (Ζ).
(2)   «Και με το ότι μοίρασε σε όλους τα ίδια (διδάσκει) την ισότητα» (Ζ).
(3)   «Αφού τους χόρτασε πρώτα με πνευματική τροφή με τη διδασκαλία… τους χορταίνει τώρα και με την σωματική» (Ζ). Το ότι χόρτασαν, βεβαιώνεται το ίδιο με την ευλογία που προηγήθηκε και από τους 4 ευαγγελιστές (p).
(4)   «Δεν σταμάτησε μέχρι το χορτασμό του λαού, αλλά προχώρησε και στο να υπάρχει περίσσευμα» (Ζ). «Και δεν περισσεύουν άρτοι ολόκληροι, αλλά κομμάτια, για να δείξει ότι αυτά ήταν υπολείμματα εκείνων των άρτων… Για αυτό και άφησε να πεινάσουν οι όχλοι, για να μη νομίσει κάποιος ότι αυτό που έγινε ήταν φαντασία… Διότι μπορούσε μεν να σβήσει και την πείνα, αλλά δεν θα γνώριζαν… τη δύναμή του» (Χ).
Η περισυλλογή αυτή των κομματιών για μελλοντική χρήση είναι χαρακτηριστικό και των 4 αφηγήσεων και ο Ιωάννης προσθέτει, ότι αυτό έγινε κατά παραγγελία του Χριστού. Αποτελεί αυτό έντονη διαμαρτυρία κατά της σπατάλης, η οποία δεν μπορεί να δικαιολογηθεί και σε περίπτωση κατά την οποία τα δώρα του Θεού παρέχονται υπεράφθονα.
Επιπλέον είναι ισχυρή εγγύηση για την αξιοπιστία των αφηγήσεων. Ο επινοητής μύθου δεν θα παρουσίαζε τον θαυματοποιό του, ο οποίος μπορούσε όποτε του άρεσε να πολλαπλασιάζει την τροφή, τόσο να φροντίζει για την περισυλλογή των περισσευμάτων.
(5)   «Και το περίσσευμα ήταν δώδεκα κοφίνια γεμάτα, έτσι ώστε και οι δώδεκα απόστολοι να βαστάξουν τα κοφίνια» (Ζ), «ώστε και ο Ιούδας να βαστάξει» (Σχ), «και όπως ακριβώς τα χέρια, έτσι και τους ώμους να έχουν υπηρέτες και μάρτυρες αυτού του θαύματος. Ο Μάρκος είπε ότι και τα δύο ψάρια μοίρασε σε αυτούς και ότι και από αυτά μάζεψαν περισσεύματα» (Ζ).
(6)   Συχνά κουβάλαγαν μέσα σε αυτά τις προμήθειες για το ταξίδι (F).

Ματθ.14,21 οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν ἄνδρες ὡσεὶ πεντακισχίλιοι(1) χωρὶς(2) γυναικῶν καὶ παιδίων(3).
Ματθ.14,21 Αυτοί που έφαγαν ήταν περίπου πέντε χιλιάδες άντρες, χωρίς τις γυναίκες και τα παιδιά.
(1)   Και στον αριθμό των χορτασμένων συμπίπτουν οι μαρτυρίες και των 4 ευαγγελιστών. Ο Ματθαίος μόνος από τους άλλους προσθέτει το χωρίς τις γυναίκες και τα παιδιά (L). Το ξάπλωμα του όχλου σε ομίλους ανά 100 και 50, για το οποίο μιλά ο Μάρκος, έκανε εύκολη την αρίθμηση των χορτασμένων (S).
(2)   Όχι ότι απουσίαζαν γυναίκες και παιδιά, όπως δέχεται ο Ωριγένης, αλλά δεν υπολογίστηκαν στον αριθμό αυτό οι γυναίκες και τα παιδιά, τα οποία αναμφίβολα συμποσούνταν σε αριθμό πολύ μικρότερο από αυτόν των ανδρών (L).
(3)   «Αυτό αποτελεί και αύξηση του θαύματος και έπαινος των όχλων, ότι δηλαδή παρέμεναν δίπλα του μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά· και επειδή οικογενειακώς παρέμειναν, οικογενειακώς απόλαυσαν και την ευεργεσία» (Ζ), «και η ασθενέστερη φύση (οι γυναίκες δηλαδή και τα παιδιά) δεν λογάριασαν καθόλου τον κόπο του δρόμου λόγω του πόθου προς αυτόν» (Σχ).

Στιχ. 22-36. Ο Κύριος περπατάει πάνω στη θάλασσα.

Ματθ.14,22 Καὶ εὐθέως ἠνάγκασεν(1) ὁ Ἰησοῦς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἐμβῆναι εἰς τὸ πλοῖον καὶ προάγειν(2) αὐτὸν εἰς τὸ πέραν, ἕως οὗ ἀπολύσῃ τοὺς ὄχλους(3).
Ματθ.14,22 Αμέσως ύστερα ο Ιησούς υποχρέωσε τους μαθητές του να μπουν στο καΐκι και να πάνε να τον περιμένουν στην απέναντι όχθη, ωσότου αυτός διαλύσει τα πλήθη.
(1)   «Επειδή δεν ήθελαν να αποχωριστούν από αυτόν, τους ανάγκασε να μπουν στο πλοίο» (Ζ). «Το «ανάγκασε», το είπε δείχνοντας το πόσο πολύ ήθελαν να είναι κοντά του οι μαθητές και ότι δύσκολα τον αποχωρίζονταν» (Σχ). Προφανώς ο μεν Κύριος αναγκάζει, εκ μέρους όμως των μαθητών εκδηλώνεται απροθυμία. Θέλουν να μείνουν μαζί του, ενώ Εκείνος επιθυμεί να ελευθερωθεί από αυτούς και να μείνει μόνος για να διαλύσει τους όχλους. Παίρνουμε κάποια εξήγηση τυχαία από τον Ιωάννη, ο οποίος λέει, ότι ο Ιησούς αντιλήφθηκε, ότι οι όχλοι επιθυμούσαν να τον ανακηρύξουν βασιλιά. Ο ειλικρινής αλλά πλανημένος ενθουσιασμός μπορούσε εύκολα να μεταδοθεί και στους μαθητές, και ίσως και άρχισε να μεταδίδεται, για αυτό και ο Ιησούς απαλλάσσοντας αυτούς από αυτή τη μόλυνση, αναγκάζει αυτούς να απομακρυνθούν με πλοίο (p).
Πιθανώς η παρουσία των μαθητών αύξανε τη διέγερση του πλήθους (S). Δεν είναι απίθανο οι μαθητές να επηρεάζονταν από πόθους φιλοδοξίας και να θεωρούσαν το χρόνο κατάλληλο για να ιδρυθεί η επίγεια βασιλεία του Μεσσία, όπως ονειρεύονταν αυτήν (ο).
(2)   «Δηλαδή να τον προλάβουν στο απέναντι μέρος» (Ζ).
(3)   Δεν λέγεται ότι είπε σε αυτούς ότι θα προσευχόταν. Έδωσε παράδειγμα προσευχής στα κρυφά (b).

Ματθ.14,23 καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος(1) κατ᾿ ἰδίαν προσεύξασθαι(2). ὀψίας δὲ γενομένης μόνος(3) ἦν ἐκεῖ.
Ματθ.14,23 Αφού διέλυσε τους διέλυσε, ανέβηκε μόνος του στο βουνό να προσευχηθεί. Όταν βράδιασε ήταν μόνος του εκεί.
(1)   Αποχώρηση του Χριστού σε βουνό για προσευχή αναφέρεται πολλές φορές (Λουκ. στ 12,θ 28). Την παρούσα περίπτωση αναφέρουν και οι 4 ευαγγελιστές (p). Στον Ματθαίο και τον Μάρκο είναι η μόνη περίπτωση, εκτός από την προσευχή στη Γεθσημανή, κατά την οποία ο Ιησούς αναφέρεται ότι απομονώθηκε για να προσευχηθεί. Συχνά όμως προσευχόταν και μάλιστα με διάρκεια μπροστά στους μαθητές του (Ματθ. ια 25,ιδ 19,ιε 36,κστ 27) (L).
«Ήθελε να ανέβει μόνος στο βουνό» (Ζ). «Και έκανε αυτό πάλι, για να μας διδάξει ούτε συνέχεια να αναμιγνυόμαστε με τον κόσμο, ούτε διαρκώς να αποφεύγουμε το πλήθος, αλλά και τα δύο με χρήσιμο τρόπο, και το καθένα να το εναλλάσσουμε όπως πρέπει» (Χ).
Βουνά και ψηλές τοποθεσίες (Πράξ. ι 9) είναι ειδικά κατάλληλες για προσευχή λόγω της μόνωσής τους και διότι είναι ανοιχτές προς τον ουρανό (b).
(2)   Κατά την κρίσιμη αυτή στιγμή αποσύρεται σε κατ’ ιδίαν προσευχή και επικοινωνία με τον Πατέρα του. Η σύγκρουση όχι μόνο με τις θρησκευτικές αλλά και με τις πολιτικές αρχές ολοένα αναπτυσσόταν. Και ήδη υπήρχε κίνδυνος να εκραγεί μεσσιανικό κίνημα γύρω από το πρόσωπό του (S). Πιθανώς αντικείμενο της προσευχής του ήταν, το να κατανοήσει καλύτερα ο λαός την αληθινή έννοια της βασιλείας του Χριστού (F).
(3)   «Είναι χρήσιμο στις προσευχές και το βουνό και η νύχτα και η μόνωση, διότι παρέχουν ησυχία και έλλειψη περισπασμών και γαλήνη» (Ζ).

Ματθ.14,24 τὸ δὲ πλοῖον ἤδη μέσον(1) τῆς θαλάσσης ἦν, βασανιζόμενον(2) ὑπὸ τῶν κυμάτων· ἦν γὰρ ἐναντίος ὁ ἄνεμος(3).
Ματθ.14,24 Στο μεταξύ το καΐκι βρισκόταν κιόλας στη μέση της λίμνης και το παίδευαν τα κύματα, γιατί ήταν αντίθετος ο άνεμος.
(1)   Λέγεται επιρρηματικά=στη μέση (g).
(2)   Προσωποποίηση (δ).
(3)   «Πάλι οι μαθητές πέφτουν σε θαλασσοταραχή, όπως και παλαιότερα. Αλλά τότε μεν, επειδή ήταν πιο ατελείς ήταν και αυτός μαζί για παρηγοριά, έστω και αν κοιμόταν» (Ζ), «τώρα όμως για να τους οδηγήσει σε μεγαλύτερη υπομονή, ούτε αυτό κάνει, αλλά φεύγει και στη μέση της θάλασσας επιτρέπει να ξεσηκωθεί κακοκαιρία, ώστε να μην περιμένουν από κάπου ελπίδα σωτηρίας» (Χ), «έτσι ώστε μη έχοντας από πουθενά παρηγοριά, να γίνουν πιο υπομονετικοί» (Ζ).

Ματθ.14,25 τετάρτῃ δὲ φυλακῇ(1) τῆς νυκτὸς ἀπῆλθε(2) πρὸς αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης(3).
Ματθ.14,25 Κατά τα ξημερώματα, ήρθε ο Ιησούς κοντά τους περπατώντας πάνω στη λίμνη.
(1)   Διάστημα χρόνου, κατά το οποίο τμήμα των νυχτερινών φυλάκων όφειλαν να αγρυπνούν μέχρις ότου αντικατασταθούν από άλλο τμήμα. Όπως οι αρχαίοι Έλληνες γενικώς διαιρούσαν τη νύχτα σε τρία μέρη, έτσι πριν τα χρόνια της αιχμαλωσίας και οι Ισραηλίτες είχαν τρεις φυλακές της νύχτας. Έπειτα όμως, όταν υποτάχτηκαν στους Ρωμαίους, ακολουθώντας αυτούς διαίρεσαν τη νύχτα σε 4 φυλακές (g). «Σε τέσσερα μέρη διαιρείται η νύχτα από τους στρατιώτες που φυλάνε διαδοχικά, και η κάθε φύλαξη έχει τρεις ώρες» (Θεοδ. Μοψουεστίας) δηλαδή 3-6 π.μ..
(2)   «Τους αφήνει να θαλασσοδέρνονται όλη τη νύχτα, διεγείροντας την καρδιά τους και βάζοντάς τους να τον επιθυμήσουν περισσότερο» (Σχ).
(3)   Και ο Ματθαίος και ο Μάρκος αναφέρουν ότι ο Ιησούς περπατούσε στη θάλασσα. Ο Μάρκος επίσης προσθέτει «όλοι τον είδαν». Δεν ήταν λοιπόν απάτη (p). «Δεν εμφανίστηκε σε αυτούς αμέσως, διδάσκοντάς τους να μην επιζητούν γρήγορη απαλλαγή από τις συμφορές που τους βρίσκουν, αλλά να αντιμετωπίζουν τα δυσάρεστα με γενναιότητα» (Χ).

Ματθ.14,26 καὶ ἰδόντες αὐτὸν οἱ μαθηταὶ ἐπὶ τὴν θάλασσαν περιπατοῦντα ἐταράχθησαν(1) λέγοντες ὅτι φάντασμά(2) ἐστι, καὶ ἀπὸ τοῦ φόβου ἔκραξαν(3).
Ματθ.14,26 Οι μαθητές, όταν τον είδαν να περπατάει πάνω στη λίμνη, τρόμαξαν· έλεγαν πως είναι φάντασμα κι έβαλαν τις φωνές από το φόβο τους.
(1)   «Το φόβο από την τρικυμία τον διαδέχεται άλλος» (Ζ). «Διότι πάντα έτσι κάνει· όταν πρόκειται να απαλλάξει από τις συμφορές, φέρνει άλλες χειρότερες και φοβερότερες, το οποίο βεβαίως συνέβη και τότε» (Χ).
(2)   Φάντασμα και φάσμα έχουν την ίδια σημασία (b)=όχι σώμα αληθινό, αλλά πνεύμα που πήρε κάποια φαινομενική μορφή και σχήμα (δ).
«Επειδή αυτό ήταν ασυνήθιστο και παράξενο (το να περπατά κάποιος πάνω στο νερό), νόμισαν ότι είναι φάντασμα… Ταυτόχρονα και επειδή ήταν νύχτα, αλλά και επειδή φοβούνταν» (Θφ). Ίσως σκέφτηκαν, ότι η εμφάνιση αυτή ήταν προάγγελος του επικείμενου θανάτου τους ή ότι ο Ιησούς είχε πεθάνει και αυτό ήταν το πνεύμα του (p).
(3)   Δηλαδή έβγαλαν το επιφώνημα, Α, δηλαδή άφησαν κραυγή φόβου (δ). Συχνά συμβαίνει, τα μέσα τα οποία χρησιμοποιεί ο Κύριος για βοήθεια των δούλων του να μην αναγνωρίζονται ως δικά του και να μην θεωρούνται ως βοήθειά του.

Ματθ.14,27 εὐθέως(1) δὲ ἐλάλησεν(2) αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων· θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμι· μὴ φοβεῖσθε(3).
Ματθ.14,27 Αμέσως όμως ο Ιησούς τους μίλησε και τους είπε: «Θάρρος! Εγώ είμαι· μη φοβάστε».
(1)   «Ο Χριστός δεν αποκάλυψε πιο πριν τον εαυτό του, παρά τότε μόνον, όταν έκραξαν· διότι όσο περισσότερο μεγάλωνε η αγωνία τους, τόσο περισσότερο ζητούσαν την παρουσία του» (Χ).
(2)   «Επειδή από το πρόσωπο δεν τον αναγνώριζαν, και λόγω του παράδοξου που βάδιζε στα νερά και λόγω της κακοκαιρίας, από την φωνή κάνει φανερό τον εαυτό του» (Χ). «Αφήνει λοιπόν τη γνώριμη σε αυτούς φωνή, η οποία απαλλάσσει και από τους δύο φόβους» (Ζ).
(3)   «Αυτή η κουβέντα διέλυσε το φόβο και τους έδωσε θάρρος» (Χ). «Λέγοντας «έχετε θάρρος», απαιτεί την πίστη, μέσω της οποίας σώζεται καθένας από αυτούς που ειλικρινά πιστεύουν στο Χριστό» (Κ). Πολύτιμοι λόγοι, οι οποίοι θα παρέχουν ενίσχυση σε κάθε ταραγμένη ψυχή, μέχρις ότου όλα τα τέκνα του Θεού μεταφερθούν από το ταραγμένο πέλαγος της παρούσας ζωής στην ουράνια γαλήνη και ασφάλεια (ο).

Ματθ.14,28 (1)ἀποκριθεὶς δὲ αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, εἰ σὺ εἶ, κέλευσόν με πρός σε ἐλθεῖν(2) ἐπὶ τὰ ὕδατα.
Ματθ.14,28 Ο Πέτρος του αποκρίθηκε: «Κύριε, αν είσαι εσύ, δώσε μου εντολή να έρθω κοντά σου περπατώντας στα νερά».
(1)   Το επεισόδιο αυτό, που εξιστορείται στους σ. 28-31, είναι αποκλειστικό του Ματθαίου και προέρχεται από ειδική πηγή, στην οποία ενσωματώθηκαν οι Παλαιστινιακές παραδόσεις (S). Όσο περισσότερο μελετά κάποιος την αφήγηση αυτή που αναφέρεται στον Πέτρο, τόσο περισσότερο πείθεται για το ότι είναι αδύνατον το επεισόδιο αυτό να αποτελεί επινόηση. Έτσι λοιπόν η προσθήκη αυτή, την οποία ο Ματθαίος κάνει στο θαύμα του περιπάτου στη θάλασσα, αυξάνει την πίστη μας στην αυθεντικότητα αυτού του θαύματος.
Ό,τι αναφέρεται σε αυτούς τους 4 στίχους βρίσκεται σε τέτοια αρμονία με το χαρακτήρα του Πέτρου, ώστε αποκλείεται να επινοήθηκε. Διακρίνουμε σε αυτό, τον τόσο παράδοξο και όμως ταυτόχρονα και τόσο φυσικό συνδυασμό της εμπιστοσύνης του Πέτρου προς τον διδάσκαλο από τη μία, και προς τον εαυτό του από την άλλη. Διακρίνουμε τη συνηθισμένη ορμή του Πέτρου (την εν μέρει καλή και εν μέρει κακή) η οποία τον ωθεί να σπεύσει σε συνάντηση του διδασκάλου, πριν ακόμα οι υπόλοιποι συμμαθητές του συναντηθούν με αυτόν.
Υπάρχει ίσως και η επιθυμία να πράξει κάτι επικίνδυνο, για να αποδείξει την πεποίθησή του στον Ιησού. Και όμως υποχωρεί πριν ακόμη προχωρήσει. Κυριεύεται από φόβο, χάνει την πεποίθησή του και πέφτει. Ο ίδιος χαρακτήρας εκδηλώνεται και ένα έτος αργότερα όταν ο διδάσκαλος αντιμετωπίζει το σταυρικό πάθημα (p).
(2)   «Αυτό το έκανε και μετά την ανάσταση· δεν ανεχόταν μαζί με τους άλλους να έλθει, αλλά πήδηξε πρώτος» (Χ). Δες Ιω. κα 7. «Αφού άκουσε τη φωνή του, χάρηκε πάρα πολύ και επειδή θερμάνθηκε, λαχταράει πριν από τους άλλους να τον συναντήσει» (Ζ).
«Δεν είπε, διάταξέ με να βαδίσω, αλλά να έλθω σε σένα. Διότι εκείνο μεν θα ήταν δείγμα επίδειξης· ενώ ετούτο ήταν σημάδι αγάπης προς το Χριστό» (Θφ). Με την ίδια πάντοτε θερμή πίστη και τώρα, την ώρα που οι άλλοι σιωπούν, πιστεύει ότι μπορεί να πράξει με τη θέληση και τη διαταγή του διδασκάλου, ό,τι ο διδάσκαλος κατά τρόπο φυσικό μπορούσε (Ιε).

Ματθ.14,29 ὁ δὲ εἶπεν, ἐλθέ. καὶ καταβὰς ἀπὸ τοῦ πλοίου(1) ὁ Πέτρος περιεπάτησεν ἐπὶ τὰ ὕδατα(2) ἐλθεῖν πρὸς τὸν Ἰησοῦν.
Ματθ.14,29 Κι εκείνος του είπε: «Έλα». Κατέβηκε τότε από το πλοίο ο Πέτρος κι άρχισε να περπατάει πάνω στα νερά για να πάει στον Ιησού.
(1)   Όχι δηλαδή ρίχνοντας τον εαυτό του στη θάλασσα όπως στο Ιω. κα 7, αλλά κατεβαίνοντας από το πλοίο σε άλλο στερεό για αυτόν σώμα (δ). «Έστρωσε στον Πέτρο κάτω από τα πόδια του τη θάλασσα ο Κύριος, δείχνοντας τη δύναμή του» (Θφ).
(2)   «Θαρραλέα πάτησε στα κύματα και βάδιζε όρθιος» (Ζ).

Ματθ.14,30 βλέπων δὲ τὸν ἄνεμον ἰσχυρὸν(1) ἐφοβήθη(2), καὶ ἀρξάμενος καταποντίζεσθαι(3) ἔκραξε λέγων· Κύριε, σῶσόν με(4).
Ματθ.14,30 Βλέποντας όμως τον ισχυρό άνεμο φοβήθηκε, κι άρχισε να καταποντίζεται· έβαλε τότε τις φωνές: «Κύριε, σώσε με!»
(1)   «Είδε ισχυρό τον άνεμο που δεν είναι ισχυρός για αυτόν που άφησε κατά μέρος την ολιγοπιστία και το δισταγμό» (Ω).
(2)   «Τη μεν θάλασσα δεν τη δείλιασε… τον άνεμο όμως πιο πολύ τον φοβήθηκε μήπως τον ρίξει κάτω» (Ζ). «Διότι τέτοιο πράγμα είναι η ανθρώπινη φύση. Ενώ από τη μία πολλές φορές κατορθώνει τα μεγάλα, αποτυγχάνει όμως στα μικρότερα» (Χ). Φοβήθηκε αν και ήταν ψαράς και καλός κολυμβητής (b).
(3)   «Επειδή ασθένησε η πίστη, με την οποία τόλμησε να πατήσει στα κύματα, τον άφησε η χάρη αυτής της πίστης, η οποία τον έκανε ανάλαφρο, και βούλιαζε» (Ζ).
(4)   Από τον κίνδυνο να βυθιστεί (δ).

Ματθ.14,31 εὐθέως δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἐπελάβετο αὐτοῦ καὶ λέγει αὐτῷ· ὀλιγόπιστε(1), εἰς τί ἐδίστασας(2);
Ματθ.14,31 Αμέσως ο Ιησούς άπλωσε το χέρι, τον έπιασε και του λέει: «Ολιγόπιστε, γιατί σε κυρίεψε η αμφιβολία;»
(1)   «Δεν μαλώνει τον άνεμο, αλλά τον Πέτρο που έδειξε μικροψυχία» (Θφ). «Ελέγχοντάς τον με αυτά τα λόγια, τού έδειξε, ότι δεν τον έριξε η βία του ανέμου, αλλά η ολιγοπιστία, δηλαδή η ασθένεια της πίστης. Τον ονόμασε λοιπόν ολιγόπιστο διότι απέβαλλε μεγάλο μέρος από αυτήν, με το να φοβηθεί τον άνεμο» (Ζ). «Δεν είπε άπιστε, αλλά ολιγόπιστε» (Ω).
«Επομένως, αν δεν ασθενούσε η πίστη, θα στεκόταν εύκολα και απέναντι στον άνεμο» (Χ).
Ο Κύριος προγνώριζε βεβαίως την ολιγοπιστία αυτή του Πέτρου.
«Για ποιο λόγο λοιπόν επέτρεψε (να κατέβει ο Πέτρος από το πλοίο); Διότι αν έλεγε, δεν μπορείς, πάλι επειδή ήταν θερμός ο Πέτρος θα διαφωνούσε. Για αυτό τον πείθει από τα γεγονότα ώστε να είναι πιο συνετός στο μέλλον» (Χ). Για πολύ ώρα αφήνεται ο Πέτρος στον πειρασμό, για να αυξηθεί η πίστη (Ιε).
(2)   «Γιατί δίστασες; Δηλαδή γιατί αρχικά μεν έδειξες θάρρος, ύστερα όμως δείλιασες; Διότι αυτός που σε ενίσχυε εναντίον των κυμάτων, θα σε ενίσχυε και εναντίον του ανέμου» (Ζ).

Ματθ.14,32 καὶ ἐμβάντων αὐτῶν εἰς τὸ πλοῖον(1) ἐκόπασεν(2) ὁ ἄνεμος·
Ματθ.14,32 Και μόλις ανέβηκαν στο καΐκι κόπασε ο άνεμος.
(1)   «Δεν ανέβηκαν αμέσως στο πλοίο… διότι λέει ο Ιωάννης ότι ήθελαν να τον πάρουν στο πλοίο και αμέσως το πλοίο έφτασε στη γη στην οποία πήγαιναν. Και από αυτό είναι φανερό, ότι όταν το πλοίο πλησίασε τη γη, τότε λοιπόν ανέβηκαν σε αυτό» (Ζ).
(2)   Σταμάτησε από την ορμή και τη βία (g)· ησύχασε (δ). «Γιατί πήρε από το χέρι τον Πέτρο, πριν ακόμη σταματήσουν οι άνεμοι; Για να δείξει ότι δεν τον έσωσε η γαλήνη αλλά αυτός» (Σχ.π).

Ματθ.14,33 οἱ δὲ ἐν τῷ πλοίῳ(1) ἐλθόντες προσεκύνησαν αὐτῷ(2) λέγοντες· ἀληθῶς Θεοῦ υἱὸς(3) εἶ.
Ματθ.14,33 Τότε όσοι ήταν στο καΐκι ήρθαν και τον προσκύνησαν λέγοντας: «Αληθινά, είσαι ο Υιός του Θεού!»
(1)   Όλοι όσοι ήταν στο πλοίο, μαθητές και άλλοι ψαράδες υπηρέτες (δ).
(2)   Με βαθύ σεβασμό τον χαιρέτισαν (δ). «Πριν από αυτό μεν έλεγαν, μα τι είναι αυτός ο άνθρωπος που και οι άνεμοι και η θάλασσα υπακούουν σε αυτόν (Ματθ. η 27), τώρα όμως δε λένε έτσι… αλλά τον προσκύνησαν λέγοντας, πράγματι είσαι Υιός Θεού» (Χ).
«Διότι από το να μαλώσει τη θάλασσα, ήταν ανώτερο το να περπατά πάνω της και όχι μόνο αυτός να περπατά, αλλά να δίνει αυτό το προνόμιο και σε άλλον· και όχι αυτά μόνο, αλλά την ίδια ώρα που η ορμή του ανέμου τάραζε και ανακάτευε τη θάλασσα» (Ζ).
(3)   Αξιοσημείωτο ότι δεν λένε ο υιός του Θεού, αλλά Θεού υιός. Είναι δηλαδή βέβαιοι ότι είναι παραπάνω από άνθρωπος, ίσως όμως δεν είναι ακόμα βέβαιοι, ότι είναι ο Μεσσίας, ο κατεξοχήν και με εξαίρετη σημασία υιός του Θεού (p).

Ματθ.14,34 Καὶ διαπεράσαντες ἦλθον(1) εἰς τὴν γῆν Γεννησαρέτ(2).
Ματθ.14,34 Αφού διασχίσανε τη λίμνη, ήρθαν στην περιοχή της Γεννησαρέτ.
(1)   Αρχικά ήλθαν στην ξηρά κοντά στην Καπερναούμ, όπως δείχνει το Ιω στ 21, και αφού πέρασαν από εκεί ήλθαν μέσω θαλάσσης στη γη Γεννησαρέτ (δ).
(2)   Που ονομάζεται στο Α΄Μακ. ια 67, στον Ιώσηπο (Ιουδ. Πολ. ΙΙΙ,Χ 8) και στο Ταλμούδ Γεννησάρ (a). Ήταν χώρα πάρα πολύ εύφορη, σε σχήμα μικρής τριγωνικής πεδιάδας και βρισκόταν μεταξύ Καπερναούμ και Τιβεριάδας. Μερικές φορές και από αυτήν η λίμνη έπαιρνε την ονομασία της (S).

Ματθ.14,35 καὶ ἐπιγνόντες(1) αὐτὸν οἱ ἄνδρες τοῦ τόπου ἐκείνου ἀπέστειλαν εἰς ὅλην τὴν περίχωρον ἐκείνην, καὶ προσήνεγκαν αὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας,
Ματθ.14,35 Όταν αντιλήφθηκαν την παρουσία του Ιησού οι κάτοικοι εκείνης της περιοχής ειδοποίησαν όλα τα περίχωρα και του έφεραν όλους τους αρρώστους.
(1)   Θα φαινόταν ότι κύριος σκοπός της εκεί έλευσης του Κυρίου ήταν να διδάξει και να παιδαγωγήσει τους μαθητές του μάλλον, παρά να θεραπεύσει ασθενείς (p). Επιγινώσκω εδώ σημαίνει, γνωρίζω κάποιον ποιος είναι από την όψη, από ακοή και από κάποια άλλα θαύματα. Δες και Μάρκ. στ 54 και Λουκ. κδ 16,31 (g).=Τον κατάλαβαν ποιος ήταν.
«Δείχνει ο ευαγγελιστής ότι έμεινε για πολύ χρόνο στα μέρη εκείνα» (Χ). Από την εκεί μακρά οπωσδήποτε διαμονή του αντιλήφθηκαν ποιος ήταν ο Ιησούς.

Ματθ.14,36 καὶ παρεκάλουν αὐτὸν ἵνα κἂν μόνον ἅψωνται τοῦ κρασπέδου(1) τοῦ ἱματίου αὐτοῦ(2)· καὶ ὅσοι ἥψαντο διεσώθησαν(3).
Ματθ.14,36 Και τον παρακαλούσαν ν’ αγγίξουν μόνο την άκρη από το ρούχο του. Κι όσοι την άγγιζαν γιατρεύονταν.
(1)   Δες Ματθ. θ 20.
(2)   «Δες και το πλήθος (πώς έκανε πρόοδο)» (Ζ). «Διότι δεν τον πλησίαζαν όμοια όπως πριν που τον έφερναν στα σπίτια και ζητούσαν να τους αγγίξει με το χέρι και να δώσει εντολές με λόγια» (Χ), «αλλά κερδίζουν τη θεραπεία με τρόπο πολύ πιο υψηλό και που πρέπει σε Θεό» (Ζ).
«Εμείς όμως, αν θέλουμε, τον έχουμε αυτόν ολόκληρο. Διότι το σώμα του είναι τώρα εδώ μπροστά μας, όχι ώστε να το αγγίξουμε μόνο, αλλά ώστε και να το φάμε και να γεμίσουμε με αυτό. Ας πλησιάσει λοιπόν με πίστη καθένας που έχει ασθένεια. Διότι αν αυτοί που άγγιξαν το κράσπεδο του ρούχου του άντλησαν τέτοια δύναμη, πολύ περισσότερο αυτοί που τον έχουν μέσα τους ολόκληρο. Το να πλησιάσουμε όμως με πίστη δεν σημαίνει το να πάρουμε μόνο αυτό που είναι μπροστά μας εδώ, αλλά και το να αγγίξουμε με καθαρή διάνοια· το να έχουμε τέτοια διάθεση, σαν να πλησιάζουμε τον ίδιο το Χριστό» (Ω).
(3)   =Εξολοκλήρου και τελείως θεραπεύτηκαν (a).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’ (15)

Στιχ. 1-20. Διδασκαλία για την καθαρή καρδιά.

Ματθ.15,1 Τότε(1) προσέρχονται τῷ Ἰησοῦ οἱ ἀπὸ Ἱεροσολύμων(2) γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι(3) λέγοντες·
Ματθ.15,1 Έρχονται τότε στον Ιησού από τα Ιεροσόλυμα γραμματείς και Φαρισαίοι και του λένε:
(1)   «Πότε; Όταν έκανε τα αμέτρητα θαύματα, όταν θεράπευσε τους αρρώστους μόνο με το ότι άγγιξαν το άκρο του ρούχου του. Διότι για αυτό ο ευαγγελιστής επισημαίνει τον καιρό, για να φανερώσει την ανείπωτη πονηρία τους που δεν υποχωρεί μπροστά σε τίποτα» (Χ).
(2)   «Αυτοί που έμεναν στη μητρόπολη ήταν πονηρότεροι από τους άλλους, επειδή και τους εκτιμούσαν περισσότερο και ήταν κυριευμένοι από πολλή αλαζονεία» (Χ). Αυθεντική γραφή χωρίς το άρθρο.
(3)   «Βλέποντας τη μεγάλη πίστη του λαού, θέλησαν να την ελαττώσουν» (Ζ).

Ματθ.15,2 διατί οἱ μαθηταί σου(1) παραβαίνουσι τὴν παράδοσιν(2) τῶν πρεσβυτέρων(3); οὐ γὰρ νίπτονται τὰς χεῖρας(4) αὐτῶν ὅταν ἄρτον ἐσθίωσιν.
Ματθ.15,2 «Γιατί οι μαθητές σου παραβαίνουν την παράδοση των προγόνων μας; Πριν φάνε, δεν πλένουν τα χέρια τους σύμφωνα με το θρησκευτικό έθιμο».
(1)   «Το Χριστό μεν δεν μπορούν να τον κατηγορήσουν για κάτι, οπότε κατηγορούν τους μαθητές» (Ζ).
(2)   «Αλλά πρόσεξε, σε παρακαλώ, πως παγιδεύονται και από αυτήν την ίδια την ερώτησή τους. Διότι δεν λένε γιατί παραβαίνουν το νόμο του Μωϋσή, αλλά την παράδοση των πρεσβυτέρων» (Χ). «Δεν κατηγορούν παρανομία, αλλά παράβαση ανθρώπινης εντολής» (Ζ). Πρόσεξε λοιπόν «ότι αυτή η ίδια η κατηγορία των φιλοκατήγορων, δείχνει την ευλάβεια των μαθητών του Ιησού, οι οποίοι δεν έδωσαν καμία αφορμή μομφής, ότι παράβηκαν εντολές του Θεού, στους Φαρισαίους και γραμματείς, οι οποίοι δεν θα απέδιδαν στους μαθητές του Χριστού την κατηγορία για παράβαση, ότι δηλαδή παραβαίνουν την εντολή των πρεσβυτέρων, αν βεβαίως μπορούσαν να επιτεθούν στους κατηγορουμένους και να αποδείξουν για αυτούς ότι παραβαίνουν εντολή Θεού» (Ω).
Παράδοση έλεγαν παραγγέλματα προφορικά, πολυαριθμότατα, μεταδιδόμενα από γενιά σε γενιά, που απέβλεπαν στην εξήγηση και συμπλήρωση του νόμου. Αξίωναν ότι κάποιο μέρος τουλάχιστον από αυτά χρονολογούνταν από την εποχή του Μωϋσή (F). Οι παραδόσεις αυτές σε συλλογή αποτέλεσαν το Ταλμούδ, που διαιρείται στη Μίσχνα (=κείμενο) και στη Γεμάρα (=υπόμνημα)(ο).
(3)   Ήταν αυτοί οι μεγάλοι διδάσκαλοι του παρελθόντος, οι οποίοι σιγά σιγά και διαμέσου των γενεών σχημάτισαν την παράδοση (S). Σπάνια η παράδοση απέκτησε τόση δύναμη όση στους σύγχρονους του Κυρίου Φαρισαίους. Κάποιοι μάλιστα διδάσκαλοι υποστήριζαν, ότι ο προφορικός ή κατά παράδοσιν Νόμος ήταν πολύ εγκυρότερος από τον γραπτό Νόμο (p).
Με τις παραδόσεις αυτές όμως «έκαναν πολλές καινοτομίες οι ιερείς, μολονότι ο Μωϋσής είχε δώσει εντολή γεμάτη από φόβο και πολλή απειλή, ώστε ούτε να προσθέσουν ούτε να αφαιρέσουν» (Δευτ. δ 2)(Χ).
«Οι Φαρισαίοι παρέδωσαν στο λαό κάποιους νόμους που τους πήραν διαδοχικά από τους πατέρες τους, οι οποίοι δεν έχουν γραφτεί στους νόμους του Μωϋσή, και για αυτό αυτά το γένος των Σαδδουκαίων τα αποβάλλει, λέγοντας ότι εκείνα πρέπει να θεωρούν νόμιμα, δηλαδή όσα έχουν γραφτεί, ενώ τα από την παράδοση των πατέρων να μην τα τηρούν» (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. ΧΙΙΙ,Χ,6).
(4)   «Το να τρώνε πριν πλυθούν δεν το πρόσταξε θείος νόμος, αλλά οι πρεσβύτεροι του λαού» (Ζ). Η συνήθεια από μόνη της μιας και φρόντιζε για την εξωτερική καθαριότητα δεν είχε κάτι το επίμεμπτο· διότι τότε έτρωγαν με τα χέρια χωρίς πιρούνι και για αυτό έπλεναν τα χέρια όχι μόνο πριν το γεύμα, για να μην αγγίξουν με βρώμικα χέρια το φαγητό, αλλά και μετά το γεύμα. Οι Φαρισαίοι όμως κήρυτταν τη συνήθεια αυτή ως απαραίτητη ηθική και θρησκευτική εντολή (δ). Την παράλειψη του πλυσίματος αυτού των χεριών οι Φαρισαίοι την θεωρούσαν ως αμάρτημα που εξισωνόταν με τη μοιχεία, και για αυτό άξιο της ποινής του θανάτου (ο).
Οι μεγαλύτεροι σημαιοφόροι, που αγωνίστηκαν για την παράδοση αυτή, ήταν οι Φαρισαίοι της σχολής του Σαμμαΐ, οι οποίοι τελικά και επέβαλαν με τη βία τις απόψεις στο μέγα συνέδριο κατά τα χρόνια που προηγήθηκαν αμέσως πριν την άλωση των Ιεροσολύμων, ισχυριζόμενοι, ότι επρόκειτο για παράδοση που χρονολογούνταν στον ίδιο το βασιλιά Σολομώντα και που εδραζόταν στη διάταξη του νόμου στο Λευϊτ. κ 7 (S).

Ματθ.15,3 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(1)· διατί(2) καὶ ὑμεῖς(3) παραβαίνετε τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν(4);
Ματθ.15,3 Αυτός τους απάντησε: «Κι εσείς γιατί παραβαίνετε την εντολή του Θεού με πρόσχημα την παράδοσή σας;
(1)   «Δεν είπε ότι καλά κάνουν που παραβαίνουν» (Ζ) «για να μην τους δώσει λαβή» (Χ)· «και αφορμή φιλονικίας» (Ζ), «ούτε κακολογεί αυτό που έγινε, για να μην βεβαιώσει το νόμο και αυτήν την παράδοση, ούτε πάλι κατηγορεί τους πρεσβυτέρους ως παράνομους και μιαρούς» (Χ), «για να μην τον αποστραφούν ως υβριστή» (Ζ), «αλλά πρώτα κόβει τη θρασύτητά τους, φέρνοντας στη μέση το πολύ μεγαλύτερο έγκλημα και ρίχνει αυτό στο δικό τους κεφάλι» (Χ), «δείχνοντας, ότι αυτοί που παραβαίνουν την εντολή του Θεού, δεν πρέπει να κατηγορούν αυτούς που παραβαίνουν παράδοση ανθρώπων» (Ζ).
(2)   Απαντά με ερώτημα όμοιο στη μορφή με εκείνο, το οποίο και αυτοί προέβαλαν (b).
(3)   Είτε οι μαθητές μου είναι παραβάτες είτε όχι, εσείς είστε οι μεγαλύτεροι παραβάτες (b). Οι μαθητές μου παρέβησαν διάταξη της παράδοσης, εσείς όμως παραβαίνετε εντολή Θεού (ο).
(4)   «Δείχνει ότι είναι διπλό το αμάρτημα· ότι και στο Θεό δεν υπακούνε και ότι το κάνουν αυτό χάριν των ανθρώπων» (Χ).

Ματθ.15,4 ὁ γὰρ(1) Θεὸς(2) ἐνετείλατο λέγων· τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα(3)· καὶ ὁ κακολογῶν πατέρα ἢ μητέρα θανάτῳ τελευτάτω(4).
Ματθ.15,4 Ενώ ο Θεός έδωσε την εντολή, να τιμάς τον πατέρα σου και τη μητέρα σου, και όποιος κακολογεί τον πατέρα του ή τη μητέρα του να τιμωρείται με θάνατο,
(1)   Έρχεται στην εξήγηση του πράγματος (δ). Παραβαίνετε την εντολή του Θεού, διότι…
«Αυτό που λέει, σημαίνει το εξής· δίδαξαν τους νέους, με το πρόσχημα της ευσέβειας, να περιφρονούν τους γονείς τους» (Χ). Ο Κύριος διαλέγει το παράδειγμα αυτό του δεκαλόγου διότι αναφέρεται σε καθήκον αναγνωριζόμενο από όλους=Πάντοτε και σε κάθε χώρα λιγότερο ή περισσότερο αναγνωρίζεται ως καθήκον ο σεβασμός προς τους γονείς (ο).
(2)   Σε αντίθεση με το «εσείς όμως» που ακολουθεί στο σ. 5 (b). Η τιμή προς τους γονείς συνυπονοεί και την επιμέλεια και φροντίδα στις ανάγκες τους (ο).
(3)   Έτσι έχουν το χωρίο οι Ο΄ στο Δευτ. ε 16. Δες και Εξόδ. κ 12.
(4)   Από το Εξόδ. κα 17. Οι Ο΄ γράφουν δύο φορές το αυτού και το τελευτήσει θανάτω (a). «Ο Ματθαίος όμως παραθέτει το χωρίο αποσπασματικά και συντομευμένο και όχι κατά λέξη» (Ω). Το κακολογώ με την έννοια του καταριέμαι (g), βλασφημώ (δ).

Ματθ.15,5 ὑμεῖς δὲ λέγετε(1)· ὃς ἂν εἴπῃ τῷ πατρὶ ἢ τῇ μητρί, δῶρον(2) ὃ ἐὰν ἐξ ἐμοῦ ὠφεληθῇς(3), καὶ οὐ μὴ τιμήσῃ(4) τὸν πατέρα αὐτοῦ ἢ τὴν μητέρα αὐτοῦ(5)·
Ματθ.15,5 εσείς λέτε, “όποιος πει στον πατέρα του ή στη μητέρα του: αυτό που μπορείς να ωφεληθείς από μένα το έχω κάνει δώρο στο ναό, απαλλάσσεται από την υποχρέωση να βοηθήσει τον πατέρα του”.
(1)   Εσείς όμως λέτε σε αντίθεση με το προηγούμενο «ο Θεός διέταξε» (F).
Δεν είναι βέβαιο, ποια ήταν ακριβώς η πράξη, την οποία ο Χριστός καταδικάζει εδώ με τον όρο που χρησιμοποιεί Κορβάν ή δώρο στο Θεό. Δεν είναι βέβαιο δηλαδή εάν πρόκειται για απλή υπεκφυγή, με την οποία ο γιος προσποιούνταν, ότι αφιέρωνε με τάξιμο τα αγαθά του στο Θεό και υπεξέφευγε έτσι από την υποχρέωση να περιθάλψει τους γονείς του (p), «όπως για παράδειγμα, εάν κάποιος έλεγε στο γιο του, δώσε μου το πρόβατο που έχεις, ή το μοσχάρι ή κάτι άλλο τέτοιο, και αυτός έλεγε στον πατέρα ότι είναι δώρο για το Θεό αυτό που θες να κερδίσεις από εμένα και δεν μπορείς να το πάρεις· και από εδώ γινόταν διπλό κακό» (Σχ), διότι «ούτε στο Θεό το πρόσφεραν και από τους γονείς το στερούσαν ονομάζοντάς το δήθεν προσφορά» (Χ).
Ή, επρόκειτο για πραγματική αφιέρωση, που γινόταν ίσως από βιασύνη ή οργή, την οποία όμως οι Γραμματείς θεωρούσαν ως δεσμευτική και υποχρεωτική. Η τελευταία εκδοχή συμφωνεί καλύτερα με τα ακόλουθα (p).
Σύμφωνα με τον Ωριγένη οι Φαρισαίοι σε συμφωνία μαζί με τους ιερείς, ωθούσαν τους Ιουδαίους να αφιερώνουν στο γαζοφυλάκιο (Κορβάν), από το οποίο οι ιερείς ήξεραν να καρπώνονται οφέλη, ό,τι όφειλαν να παρέχουν στους γονείς τους (L).
(2)   =Ας είναι κατεξοχήν αφιέρωμα (δ). «Είναι αφιερωμένο στο Θεό» (Θφ). Αντί για αυτό ο Μάρκος έχει το Κορβάν=προσφορά, αφιέρωμα. Λέξη που χρησιμοποιείται στα μεταιχμαλωσιακά συγγράμματα της Π.Δ. (S).
(3)   «Δηλαδή, αυτό που θες να κερδίσεις από εμένα» (Ζ).
(4)   Είναι το αποτέλεσμα και η συνέπεια που αποδίδεται από το Χριστό στη διδασκαλία που εισηγείται εδώ η παράδοση των πρεσβυτέρων (a).
(5)   Ο Κύριος αποδεικνύει τον κίνδυνο από την υπερβολική αφοσίωση στις παραδόσεις, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην παραβίαση των πιο σαφών ηθικών υποχρεώσεων (p).

Ματθ15,6 καὶ ἠκυρώσατε(1) τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν(2).
Ματθ.15,6 Έτσι ακυρώσατε με την παράδοσή σας την εντολή του Θεού.
(1)   Ακυρώνω=στερώ από το κύρος. Δες Γαλ. γ 17 (g). Και έτσι με τη διδασκαλία σας κάνατε άκυρη, να μην έχει ισχύ και κύρος (δ).
«Διότι αν ο μεν Θεός λέει το τίμα τον πατέρα και την μητέρα, ενώ η παράδοση έλεγε, ότι δεν οφείλει να τιμά τον πατέρα ή την μητέρα με το να τους δώσει, αυτός που αφιέρωσε στο Θεό ως προσφορά αυτό που θα δινόταν στους γονείς, είναι φανερό ότι ακυρωνόταν η εντολή του Θεού για την τιμή των γονέων από την παράδοση των Φαρισαίων και γραμματέων, που έλεγε ότι δεν χρειάζεται πλέον να τιμά τον πατέρα και την μητέρα αυτός που αφιέρωσε στο Θεό αυτό που θα έπαιρναν οι γονείς» (Ω).
«Διότι έπρεπε, έπρεπε να τιμούν τους γονείς, και όχι με πρόφαση την ευσέβεια στο Θεό να καταργούν το νόμο σχετικά με αυτούς. Επομένως δεν πρέπει ούτε για τα ανθρώπινα να αμελούμε τα πρέποντα στο Θεό, ούτε βεβαίως για το Θεό να αμελούμε όλως διόλου τους ανθρώπους. Αλλά μάλλον να αποδίδουμε τον εξαιρετικό βαθμό της αγάπης στην αρχή των όλων, δηλαδή στο Θεό, και σαν σε δεύτερη σειρά να προσφέρουμε αμέσως και στο γείτονα και σε αυτούς που συνέβαλλαν στη γέννησή μας, τις τιμές που κατεξοχήν τους πρέπουν» (Κ).
(2)   «Αφού απέδειξε ολοφάνερα ότι είναι διδάσκαλοι παρανομίας, απάλλαξε λοιπόν από κατηγορία και τους μαθητές του, αφού δεν τηρούσαν την παράδοση αυτών που δεν τηρούσαν την εντολή του Θεού» (Ζ).
«Εσείς… ακυρώνετε εντολές του Θεού. Έπειτα δεν ντρέπεστε να κατηγορείτε τους μαθητές μου που καμία μεν εντολή δεν παραβαίνουν… αλλά παραβαίνουν παράδοση πρεσβυτέρων» (Ω).

Ματθ.15,7 ὑποκριταί(1) καλῶς(2) προεφήτευσε(3) περὶ ὑμῶν(4) Ἡσαΐας λέγων(5)·
Ματθ.15,7 Υποκριτές! Καλά είπε για σας προφητικά ο Ησαΐας τούτα τα λόγια:
(1)   Οι Φαρισαίοι φαίνεται αποστομώθηκαν έτσι, ώστε καμία δεν έδωσαν απάντηση. Για αυτό και ο Κύριος προχωρά, για να δείξει την υποκρισία τους και με προφητικό ρητό (ο). «Τους ονόμασε υποκριτές διότι φαίνονται μεν ότι είναι έννομοι, είναι όμως παράνομοι» (Ζ).
(2)   Εδώ=σωστά, ώστε να μην χωρά κάποια αντίρρηση, αληθινά (g).
(3)   Λέει προφήτευσε, διότι ό,τι για τους συγχρόνους του Ησαΐα ήταν ιστορική αλήθεια, για την εποχή του Σωτήρα ήταν προφητεία (δ).
(4)   Αυτό που ειπώθηκε για τη σύγχρονη του προφήτη γενιά, ίσχυε και για τους σύγχρονους του Κυρίου Ιουδαίους (δ).
(5)   Η παράθεση από το Ησ. κθ 13 σύμφωνα με τους Ο΄ με ελαφρότατες διαφορές (a).

Ματθ.15,8 ἐγγίζει μοι ὁ λαὸς οὗτος τῷ στόματι αὐτῶν(1) καὶ τοῖς χείλεσί(2) με(3) τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία(4) αὐτῶν πόῤῥω ἀπέχει(5) ἀπ᾿ ἐμοῦ·
Ματθ.15,8 Αυτός ο λαός με προσεγγίζει με τα λόγια, και με τα χείλη με τιμά, η καρδιά τους όμως βρίσκεται πολύ μακριά μου.
(1)   Αυθεντική γραφή: ὁ λαὸς οὗτος τοῖς χείλεσί με… ενώ παραλείπονται τα υπόλοιπα.
(2)   «Με ομολογεί Θεό και δημιουργό και κύριο του παντός» (Ζ). Εξωτερικά με τα χείλη του στη δημόσια προσευχή κατ’ επίφασιν και για επίδειξη (δ).
(3)   Εμένα το Θεό, που μιλώ με το στόμα του Ησαΐα (b).
(4)   Με την προσέγγιση της οποίας ο Θεός αληθινά και πλήρως λατρεύεται (b). Ο εσωτερικός άνθρωπος· η ψυχή τους (δ).
(5)   «Είναι χωρισμένη από εμένα, διότι δεν πλησιάζει τα θελήματά μου» (Ζ). Τα διανοήματα, οι επιθυμίες και τα έργα τους είναι ξένα με το θείο θέλημα (δ). «Δείχνει με τη φωνή του Ησαΐα, ότι και όσον αφορά τον Πατέρα του είναι οι ίδιοι, όπως είναι και με αυτόν. Διότι όντας πονηροί και απομακρύνοντας τον εαυτό τους από το Θεό με τα πονηρά έργα τους, μόνο με το στόμα έλεγαν τα λόγια του Θεού» (Θφ).

Ματθ.15,9 μάτην(1) δὲ σέβονταί με, διδάσκοντες(2) διδασκαλίας ἐντάλματα ἀνθρώπων(3).
Ματθ.15,9 Δεν ωφελεί που με λατρεύουν, αφού διδάσκουν εντολές που επινόησαν οι άνθρωποι».
(1)   Μάταια, άκαρπα (g). Ή, κενά, χωρίς αληθινό αίσθημα και για αυτό ψεύτικα (δ).
(2)   Μάλλον αιτιολογική μετοχή.
(3)   «Διδάσκουν διδασκαλίες που είναι εντολές ανθρώπων και όχι του Θεού» (Ζ).

Ματθ.15,10 Καὶ προσκαλεσάμενος τὸν ὄχλον(1) εἶπεν αὐτοῖς(2)· ἀκούετε καὶ συνίετε(3)·
Ματθ.15,10 Ο Ιησούς φώναξε κοντά του τον κόσμο και τους είπε: «Ακούστε με και καταλάβετέ το·
(1)   Ο μαζεμένος στο μεταξύ λαός στέκεται από ευλάβεια σε κάποια απόσταση από τον Ιησού που μιλά στους Φαρισαίους που είναι δίπλα του. Για αυτό και ο Ιησούς καλεί το λαό να πλησιάσει (ο) και προτρέπει αυτόν να προσέξει το πρακτικό συμπέρασμα, που βγαίνει από το ζήτημα που ανέκυψε (p).
«Δεν μιλά πλέον με τους Φαρισαίους διότι ήταν αθεράπευτοι, αλλά μιλά στον όχλο. Και με το ότι τους προσκαλεί κοντά του, φαίνεται ότι τους τιμά» (Θφ). «Μετά τον έλεγχο προς εκείνους και τη νίκη του εναντίον τους και την κατηγορία από τον προφήτη, τότε αρχίζει τη νομοθεσία, όταν και πιο εύκολα δέχονταν τα λεγόμενα» (Χ).
(2)   «Και δεν τους προσκαλεί μόνο, αλλά και τους κάνει πιο προσεχτικούς» (Χ).
(3)   «Ακούστε αυτό που θα πω και καταλάβετέ το» (Ζ). «Συνίετε, λέει, δηλαδή καταλάβετε, ξυπνήστε» (Χ). Κατανοήστε, όπως φαίνεται ήδη από τα λεχθέντα (g).

Ματθ.15,11 (1)οὐ τὸ εἰσερχόμενον εἰς τὸ στόμα(2) κοινοῖ(3) τὸν ἄνθρωπον(4), ἀλλὰ τὸ ἐκπορευόμενον(5) ἐκ τοῦ στόματος τοῦτο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.
Ματθ.15,11 τον άνθρωπο δεν τον κάνει ακάθαρτο ό,τι μπαίνει στο στόμα του, αλλά ό,τι βγαίνει απ’ το στόμα του· αυτό κάνει τον άνθρωπο ακάθαρτο».
(1)   Η αλήθεια εκφράζεται πρώτα αρνητικά και μετά θετικά (S). Η αρχή που τονίζεται εδώ είναι η εξής: Πράγματα και τροφές δεν μπορούν να είναι θρησκευτικά καθαρά ή ακάθαρτα. Τα πρόσωπα μόνο μπορούν να είναι τέτοια. Και τα πρόσωπα δεν μολύνονται από πράγματα, αλλά μολύνονται μόνα τους, με πράξεις αντιθρησκευτικές (Montefiore). Η φυσική μόλυνση του ανθρώπου δεν επεκτείνεται και στην ψυχή του, η οποία αποτελεί τον πραγματικό άνθρωπο. Η μόλυνση της ψυχής γίνεται με πνευματικές ενέργειες και πράξεις (Gould).
Έστω και αν κάποιος γίνει ακάθαρτος κατά τον τελετουργικό νόμο και η ακαθαρσία αυτή μεταδοθεί στην τροφή, ώστε όποιος μετέχει σε αυτήν να γίνεται ακάθαρτος σύμφωνα με τις τυπικές διατάξεις του νόμου. Αυτός δεν είναι πράγματι ακάθαρτος. Ό,τι από έξω έρχεται στον άνθρωπο δεν τον μολύνει. Ό,τι βγαίνει από την καρδιά του, αυτό τον μολύνει. «Δεν μολύνει τον άνθρωπο το να φάει τροφές» (Χ).
(2)   «Δεν μολύνει τον άνθρωπο η βρωμιά που μπαίνει στο στόμα μαζί με τα φαγητά από τα άπλυτα χέρια» (Ζ).
(3)   «Με την έννοια του μολύνει» (Ζ). Κοινόω=κάνω ακάθαρτο, βεβηλώνω. Από το κοινός που έχει και την έννοια του βέβηλος και αντιτίθεται στους Ιουδαίους με το άγιο, το αγιασμένο (g). «Και αν η τροφή δεν βεβηλώνει, πολύ περισσότερο το να τρώει κάποιος με άπλυτα χέρια» (Θφ). Το να τρώει κάποιος οποιαδήποτε τροφή με άπλυτα ή όχι χέρια είναι αδιάφορο από άποψη ηθική (F).
(4)   «Διότι δεν αγγίζει την ψυχή» (Ζ).
(5)   «Βγαίνει από το στόμα κάθε λόγος· αλλά τώρα μιλά για τον πονηρό, ο οποίος έχει πηγή την καρδιά. Προχωρώντας αποσαφηνίζει αυτά που με ασάφεια είπε εδώ» (Ζ).

Ματθ.15,12 τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπον αὐτῷ· οἶδας ὅτι οἱ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες τὸν λόγον(1) ἐσκανδαλίσθησαν(2);
Ματθ.15,12 Τότε πήγαν οι μαθητές του και του είπαν: «Ξέρεις πως οι Φαρισαίοι σκανδαλίστηκαν μ’ αυτά τα λόγια που άκουσαν;»
(1)   «Ποιο λόγο; Δηλαδή αυτό που είπε ότι, δεν βεβηλώνει τον άνθρωπο αυτό που μπαίνει στο σώμα» (Ζ).
(2)   Ήταν επόμενο οι Φαρισαίοι να σκανδαλιστούν. Διότι αν κάποιος δεν μολύνεται από την τροφή την οποία τρώει τι γίνονται τότε οι μωσαϊκές απαγορεύσεις που αναφέρονται σε κάποια φαγητά, που απαγορεύονται ως ακάθαρτα; (p). Το σκανδαλίζομαι εδώ με την έννοια του αγανακτώ (g).

Ματθ.15,13 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπε· πᾶσα φυτεία(1) ἣν οὐκ ἐφύτευσεν ὁ πατήρ μου(2) ὁ οὐράνιος ἐκριζωθήσεται(3).
Ματθ.15,13 Κι αυτός τους αποκρίθηκε: «Κάθε φυτεία που δεν τη φύτεψε ο ουράνιος Πατέρας μου θα ξεριζωθεί.
(1)   Εδώ σημαίνει το φύτευμα (g). Όχι «φυτεία λέει τώρα την παράδοση των πρεσβυτέρων και τα εντάλματα των ανθρώπων» (Ζ), αλλά το φυτεία το λέει «για αυτούς τους ίδιους και τις παραδόσεις τους» (Χ).
Την ψεύτικη διδασκαλία ενσωματωμένη σε πρόσωπα (S). Εδώ για τους Φαρισαίους «οι οποίοι για τα κακά δόγματα και την λανθασμένη εκδοχή σχετικά με το νόμο, δεν ήταν φυτεία του πατέρα του, τού ουράνιου… Διότι πώς μπορούσαν να είναι φυτεία του Πατέρα, αυτοί που σκανδαλίστηκαν με τα λόγια του Ιησού;» (Ω).
(2)   Δες Ιω. ιε 1,2. Το φυτό, το οποίο δεν φύτεψε ο Θεός πατέρας, δηλαδή δεν προγνώρισε και δεν προόρισε αυτό στην κοινωνία και βασιλεία του (δ). Ο Πατέρας μου με ιδιαίτερο τόνο εδώ, για να σημάνει ότι ο Ιησούς ήταν ο αληθινός Υιός του Θεού (F).
(3)   Αυτό θα είναι το αποτέλεσμα της σύγκρουσής τους με το Χριστό. Τέτοια φυτεία, όσο και αν φαινομενικά παρουσιάζεται ωραία, είναι έξω από το Χριστό (b). Πρόκειται να αποβληθεί από το λαό του Θεού (δ). «Δεν ήταν σε αυτούς σκάνδαλο τα λόγια που φύτευε ο Πατέρας μέσω αυτού, αλλά αυτοί οι ίδιοι σκανδάλιζαν τους εαυτούς τους με το να ερμηνεύουν κακά αυτά που λέγονταν καλά» (Α).

Ματθ.15,14 ἄφετε αὐτούς(1)· ὁδηγοί εἰσι τυφλοὶ τυφλῶν(2)· τυφλὸς δὲ τυφλὸν ἐὰν ὁδηγῇ, ἀμφότεροι εἰς βόθυνον(3) πεσοῦνται(4).
Ματθ.15,14 Αφήστε τους αυτούς· είναι τυφλοί που οδηγούν τυφλούς. Κι όταν τυφλός οδηγεί τυφλόν, θα πέσουν κι οι δύο στο χαντάκι».
(1)   Μην προσέχετε στο σκανδαλισμό ή τις απειλές τους (ο). «Επειδή είναι αθεράπευτοι. Διότι για αυτό δεν θεράπευσε το σκάνδαλό τους, διότι ήξερε για αυτούς ότι καθόλου δεν θα ωφεληθούν» (Ζ). Μην τους προσέχετε (b). «Από εδώ λοιπόν μαθαίνουμε, ότι το να σκανδαλίζονται αυτοί που με τη θέλησή τους σκανδαλίζονται και είναι αθεράπευτοι, δεν είναι βλαβερό για εμάς» (Θφ).
(2)   «Είναι μεν μεγάλο κακό το να είναι κάποιος τυφλός, αλλά το να είναι τέτοιος και να μην έχει οδηγό και το να παίρνει και τη θέση του οδηγού, αυτό είναι διπλό και τριπλό έγκλημα» (Χ).
Τους Φαρισαίους «τους λέει τυφλούς, διότι τυφλώθηκε το μάτι της ψυχής από το ρεύμα των παθών και επειδή δεν μπορούν να ατενίζουν το φως της αλήθειας. Και όχι μόνο αυτό, αλλά είναι και οδηγοί αυτών που είναι τυφλοί από την άγνοια των γραφών» (Ζ). Είναι οδηγοί τυφλών, διότι το μεγαλύτερο μέρος του έθνους είναι όμοιο με αυτούς στην απιστία και την πώρωση (δ).
(3)   Σε λάκκο βαθύ (δ).
(4)   Η τελευταία φράση παρουσιάζει την όψη παροιμίας. Δες Ησ. κδ 18,Παροιμ. κστ 27 (S).

Ματθ.15,15 ἀποκριθεὶς(1) δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ· φράσον ἡμῖν(2) τὴν παραβολὴν(3) ταύτην.
Ματθ.15,15 Τότε πήρε το λόγο ο Πέτρος και του είπε: «Εξήγησέ μας αυτά που είπες πριν».
(1)   Με την έννοια του παίρνω το λόγο, διότι δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για απάντηση, εφόσον δεν προηγήθηκε ερώτηση (L).
(2)   Ο Πέτρος παίρνει το λόγο εξ ονόματος όλων για αυτό και ο Ιησούς απαντά σε πληθυντικό. Του φράζω η αρχική έννοια=δώσε μας να καταλάβουμε (L).
(3)   «Το αίνιγμα, τον σκοτεινό, τον ασαφή λόγο» (Ζ) αυτόν του σ. 11, όχι όμως αλληγορικό λόγο (δ). Εδώ σημαίνει λόγος αποφθεγματικός που προέρχεται από κάποιον όμοιο ή σύγκριση και έχει την ισχύ παραγγέλματος ή προτροπής (g). Οι προκαταλήψεις, τις οποίες είχαν από την ανατροφή και από τις διακρίσεις του νόμου για καθαρά και ακάθαρτα, εμπόδιζε τους μαθητές να κατανοήσουν πλήρως το λόγο αυτό του Κυρίου (ο).

Ματθ.15,16 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν· ἀκμὴν(1) καὶ ὑμεῖς(2) ἀσύνετοί(3) ἐστε;
Ματθ.15,16 Ο Ιησούς απάντησε: «Ούτε εσείς ακόμα δεν μπορείτε να καταλάβετε;
(1)   Λέγεται μοναδική φορά. «Ακμήν με την έννοια του «ακόμα»» (Ζ). Το ακμήν είναι αιτιατικοφανές επίρρημα, που δηλώνει κατά γράμμα τη σωστή ώρα, την κατάλληλη στιγμή, και έπειτα το «ακόμα και τώρα». Από αυτό με παραφθορά βγήκε το δικό μας ακόμη (δ). Δηλώνει τη στιγμή του παρόντος χρόνου (g). «Αυτά έλεγε και μάλωνε» (Χ). Η επί του όρους ομιλία έπρεπε να είχε ανοίξει τη διάνοιά τους για κατανόηση της μεγάλης αυτής αλήθειας, για την οποία τώρα ο Κύριος μιλά (ο).
(2)   Όχι μόνο οι Φαρισαίοι και οι όχλοι (b), αλλά και εσείς για τους οποίους από τόσο χρόνο εργάζομαι για να διαφωτίσω τις διάνοιές σας (F).
(3)   Ανταποκρίνεται στο συνίετε του σ. 10 (b)= μη μπορώντας να κατανοήσετε. «Μαλώνει τους μαθητές… διότι αγνόησαν το σαφές» (Θφ).

Ματθ.15,17 οὔπω νοεῖτε(1) ὅτι πᾶν τὸ εἰσπορευόμενον εἰς τὸ στόμα εἰς τὴν κοιλίαν χωρεῖ καὶ εἰς ἀφεδρῶνα(2) ἐκβάλλεται(3);
Ματθ.15,17 Δεν καταλαβαίνετε πως ό,τι μπαίνει στο στόμα προχωρεί στην κοιλιά κι έπειτα αποβάλλεται στο αποχωρητήριο;
(1)   «Αυτό που όλοι κατανοούν και βλέπουν, δεν το κατανοείτε;» (Θφ).
(2)   «Έδρα μεν είναι τα οπίσθια του σώματος· αφεδρώνας λοιπόν είναι το αποχωρητήριο» (Ζ). Σύμφωνα με τον Σουΐδα δήλωνε και το μέρος του σώματος το γύρω από την έξοδο, τον πρωκτό, χωρίς κυριολεξία όμως. Εδώ με την κύρια σημασία αντί για την αττική λέξη απόπατος, άφοδος ή κοπρώνας (δ).
(3)   Πιο έντονο από το εκπορεύεται. Η χρήση του ρήματος αυτού επιβεβαιώνει, ότι αφεδρών=κοπρώνας (L). «Αυτά που μπήκαν από έξω, πάνε πάλι έξω» (Χ). «Τα φαγητά δεν μένουν μέσα, αλλά βγαίνουν κάτω χωρίς να μολύνουν καθόλου στην ψυχή τον άνθρωπο, διότι δεν μένουν μέσα» (Θφ). Και «δεν αγγίζει την καρδιά. Αυτό όμως που δεν αγγίζει την καρδιά, δεν μπορεί να μολύνει τον αληθινό άνθρωπο ή να τον κάνει ακάθαρτο» (Κ).

Ματθ.15,18 τὰ δὲ ἐκπορευόμενα ἐκ τοῦ στόματος ἐκ τῆς καρδίας ἐξέρχεται(1), κἀκεῖνα(2) κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.
Ματθ.15,18 Όσα όμως βγαίνουν από το στόμα προέρχονται από την καρδιά, κι αυτά είναι που κάνουν ακάθαρτο τον άνθρωπο.
(1)   «Διότι είπε» παραπάνω στο ιβ 34 «ότι από το περίσσευμα της καρδιάς το στόμα μιλά. Διότι σκεφτόμαστε πρώτα στην καρδιά, και έπειτα τη σκέψη τη βγάζουμε με το στόμα» (Ζ).
(2)   Αυτά «εσωτερικά γεννιούνται και όταν βγαίνουν μολύνουν, και τότε πιο πολύ, όταν δηλαδή βγουν» (Χ). «Ο λογισμός δηλαδή της πορνείας και μένοντας μέσα μολύνει και όταν βγαίνει σε έργο και διαπράττεται κατασπιλώνει» (Θφ).

Ματθ.15,19 ἐκ γὰρ(1) τῆς καρδίας ἐξέρχονται(2) διαλογισμοὶ πονηροί(3), φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι(4).
Ματθ.15,19 Γιατί από την καρδιά βγαίνουν πονηρές σκέψεις, φόνοι, μοιχείες, πορνείες, κλοπές, ψευδομαρτυρίες, βλαστήμιες.
(1)   Γιατί αυτά που βγαίνουν από την καρδιά μολύνουν τον άνθρωπο, εξηγεί στον παρόντα στίχο (δ).
(2)   «Όλα αυτά είπε ότι βγαίνουν από την καρδιά, διότι από αυτήν έχουν την αρχή τους. Διότι αρχές τους είναι οι σκέψεις, τις οποίες η καρδιά συνηθίζει να πηγάζει» (Ζ).
(3)   Πονηρές σκέψεις καταλήγουν σε πονηρές πράξεις (S). «Πηγή και αρχή κάθε αμαρτίας είναι οι πονηροί λογισμοί. Διότι αν δεν επικρατήσουν αυτοί ούτε φόνοι ούτε μοιχείες ούτε κάτι άλλο από τα παρόμοια δεν θα συμβεί» (Ω). Ο Ματθαίος απαριθμεί έξι πράξεις, που ακολουθούν, εκτός από την τελευταία, σύμφωνα με την κοινώς αποδεκτή σειρά του δεκαλόγου (S).
«Ο Μάρκος με περισσότερο πλάτος απαριθμεί και άλλα… Υπάρχουν και άλλες κακίες, τις παρέλειψε όμως τώρα ο Χριστός, διότι αρκούν αυτά που ειπώθηκαν ώστε να κατανοηθούν και εκείνα» (Ζ).
(4)   Ή, συκοφαντίες, λόγοι με τους οποίους η φήμη των άλλων άδικα βλάπτεται (g)· βλασφημίες κατά του πλησίον συνδυασμένες με ψευδείς μαρτυρίες (b). Και η εκδοχή αυτή είναι σύμφωνη με την σειρά που τηρήθηκε της απαρίθμησης, διότι το βλασφημίες αποτελεί έτσι παράβαση της δεκάτης εντολής.
Ή, βλασφημίες=αναίρεση με λόγια του σύμφωνα με τις τρεις πρώτες εντολές οφειλόμενου απεριόριστου σεβασμού και λατρείας προς το Θεό (δ)· «το να βρίζει κάποιος το Θεό ή να δείχνει αχαριστία προς αυτόν ή να τον κατηγορεί» (Ζ).

Ματθ.15,20 ταῦτά ἐστι τὰ κοινοῦντα τὸν ἄνθρωπον(1)· τὸ δὲ ἀνίπτοις χερσὶ(2) φαγεῖν οὐ κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον(3).
Ματθ.15,20 Όλα αυτά κάνουν ακάθαρτο τον άνθρωπο, ενώ το να φάει με άπλυτα χέρια δεν τον κάνει ακάθαρτο».
(1)   Στην αυτούσια ονομασία άνθρωπος κρύβεται επιχείρημα. Διότι η πνευματική φύση, η οποία είναι το ανώτερο τμήμα του ανθρώπου, δεν μολύνεται από εξωτερικό μολυσμό (b).
(2)   Με αυτό ο Κύριος δείχνει ότι αυτό που προσβάλλεται εδώ δεν είναι ο νόμος αλλά οι παραδόσεις των πρεσβυτέρων (L).
(3)   «Αν πρέπει να τολμήσω να πω, μολύνει το να φάμε οτιδήποτε με άπλυτη καρδιά» (Ω).

Στιχ. 21-28. Η θεραπεία της κόρης της Χαναναίας.

Ματθ.15,21 Καὶ ἐξελθὼν ἐκεῖθεν(1) ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη Τύρου καὶ Σιδῶνος(2).
Ματθ.15,21 Ο Ιησούς άφησε τον τόπο εκείνο κι αναχώρησε για την περιοχή της Τύρου και της Σιδώνας.
(1)   Από τη Γεννησαρέτ. Ο Ιησούς ήδη αποχωρεί προς τις χώρες που συνορεύουν με τη Γαλιλαία (S). Η εχθρότητα των θρησκευτικών αρχόντων, η οποία εκδηλώθηκε στις επικρίσεις των από την Ιερουσαλήμ απεσταλμένων, γίνεται αιτία ο Χριστός να κινηθεί προς τα βόρεια σύνορα της Γαλιλαίας. Ήθελε επίσης να αποφύγει τον όχι αγνό ενθουσιασμό του πλήθους. Επιπλέον ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του τελευταίου αυτού έτους της δημόσιας δράσης του Κυρίου είναι η διδασκαλία των μαθητών ειδικά για το Πάθος που πλησιάζει (p). Αντί λοιπόν να διδάσκει το λαό καταπιάνεται τώρα στο να διδάξει τους μαθητές του για το θάνατό του και την ανάστασή του (Μάρκ. η 31,θ 10-12,31-32)(a).
(2)   Για τις πόλεις αυτές έγινε ήδη λόγος στο Ματθ. ια 21. Ή, δεν ήλθε ο Σωτήρας μας στις πόλεις αυτές, εντός δηλαδή της εθνικής αυτής χώρας, αλλά στα μέρη εκείνα, οπότε η πρόθεση εις δηλώνει τη διεύθυνση (δ).
Ή, με βάση το κείμενο του Ματθαίου συμπεραίνει κάποιος, ότι ο Ιησούς δεν βγήκε από το ισραηλιτικό έδαφος, ενώ κατά το κείμενο του Μάρκου φαίνεται ότι συνέβη το αντίθετο. Ο Μάρκος έχει υπ’ όψη τις πολιτικές διαιρέσεις, ενώ ο Ματθαίος προσκολλάται στην αρχαία αντίθεση μεταξύ Ισραήλ και Χαναναίων, οι οποίοι κατοικούσαν στις ίδιες χώρες, των οποίων τα όρια εκτείνονταν πολύ μακριά, τουλάχιστον με βάση το δίκαιο. Λίγο ενδιαφέρει εάν ο Ιησούς βγήκε από τη δικαιοδοσία του Ηρώδη· δεν βγήκε από τα όρια του Ισραήλ (L).
Άλλωστε ναι μεν «αυτές οι πόλεις ήταν των Χαναναίων… αλλά δεν πήγε εκεί για να κηρύξει· διότι ως προς αυτό και τους μαθητές εμπόδισε· αλλά πήγε θέλοντας να ξεκουραστεί λίγο» (Ζ).

Ματθ.15,22 καὶ ἰδοὺ γυνὴ Χαναναία(1) ἀπὸ τῶν ὁρίων ἐκείνων ἐξελθοῦσα(2) ἐκραύγασεν(3) αὐτῷ λέγουσα· ἐλέησόν με(4), Κύριε, υἱὲ Δαυΐδ(5)· ἡ θυγάτηρ μου κακῶς(6) δαιμονίζεται.
Ματθ.15,22 Τότε μια γυναίκα Χαναναία βγήκε έξω από τα όρια της περιοχής εκείνης και του φώναζε δυνατά: «Ελέησέ με, Κύριε, Υιέ του Δαβίδ. Η θυγατέρα μου βασανίζεται από δαιμόνιο».
(1)   «Την αποκάλεσε Χαναναία, για να δείξει από ποια παράνομα έθνη ήταν, και όμως πόσο ειλικρινή πίστη είχε» (Σχ). Η γυναίκα αυτή ήταν Ελληνίδα στη γλώσσα και απόγονος των παλαιών κατοίκων της Συριακής Φοινίκης. Οι Κλημέντιες ομιλίες ονομάζουν αυτήν Ιούστα και την κόρη της Βερνίκη (ΙΙ 19,ΙΙΙ, 73).
Ο Ιώσηπος (κατά Απίωνος Ι,13) λέει ότι οι Φοίνικες αυτοί είχαν πολύ άσχημες σχέσεις με τους Ιουδαίους. Η εχθρότητα λοιπόν αυτή αποτελεί προϋπόθεση που μας υποβοηθά να εξηγήσουμε τη στάση του Κυρίου προς μία απόγονο των από αρχαίων χρόνων εχθρών του Ισραήλ (p). Χαναναίοι ονομάζονταν οι Φοίνικες επειδή ήταν οι αρχαίοι κάτοικοι της γης Χαναάν (δ).
(2)   Η γυναίκα αυτή βγήκε από την χώρα που ήδη καθορίστηκε. Αυτό ενισχύει την εκδοχή, ότι ο Κύριος, κατευθυνόταν μεν προς τη χώρα αυτή, αλλά δεν μπήκε σε αυτήν (L).
(3)   «Με την κραυγή προσείλκυσε πολύ πλήθος ανθρώπων. Διότι πράγματι ήταν θέαμα ελεεινό να βλέπεις γυναίκα να φωνάζει με τόση συμπάθεια, και γυναίκα μητέρα» (Χ). Η κραυγή δείχνει τον βαθμό της οδύνης της μητέρας αυτής (δ).
(4)   «Δεν λέει ελέησε την κόρη μου, αλλά ελέησε εμένα. Διότι εκείνη μεν δεν έχει συναίσθηση της ασθένειάς της, εγώ όμως είμαι αυτή που πάσχω τα μύρια κακά, εγώ που συναισθάνομαι την ασθένειά μου, και γνωρίζω καλά τι συμβαίνει» (Χ)· «δεν είμαι λιγότερο από την κόρη μου μανιακή» (Σχ).
(5)   Η γυναίκα χρησιμοποιεί γλώσσα ανθρώπου που αναγνωρίζει τον Ιησού ως Μεσσία. Δες ιβ 23 (S). Δεν είναι απίθανο να ήταν αυτή σε κάποιο βαθμό προσήλυτη. Πάντως φαίνεται ότι συμμεριζόταν τις προσδοκίες του Ισραήλ για τον Μεσσία (ο).
(6)   «Με την έννοια του άσχημα» (Ζ). «Αφού διηγήθηκε τη συμφορά και την ένταση της ασθένειας, προβάλλει το έλεος του Δεσπότη· και κράζει πολύ» (Χ). «Έτσι πλησίασε, όχι σαν να ήταν άξια, ούτε σαν να απαιτούσε οφειλή, αλλά παρακαλούσε να την σπλαχνιστεί» (Χ).

Ματθ.15,23 ὁ δὲ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῇ λόγον(1). καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἠρώτων(2) αὐτὸν λέγοντες· ἀπόλυσον(3) αὐτήν, ὅτι κράζει(4) ὄπισθεν ἡμῶν.
Ματθ.15,23 Αυτός δεν της απαντούσε λέξη. Τον πλησίασαν τότε οι μαθητές του και τον παρακαλούσαν: «Διώξε την, γιατί μας ακολουθεί και φωνάζει».
(1)   «Αυτή μεν φωνάζει πολύ, φανερώνοντας τον ενδόμυχο πόνο της καρδιάς, αυτός όμως σιωπά τελείως, περιμένοντας να φανερωθεί όλη η πίστη και ταπείνωση και σύνεσή της… ταυτόχρονα όμως δείχνει και αυτός με τη σειρά του στους Ιουδαίους, πόση διάθεση έχει για αυτούς, διότι τους δικούς τους αρρώστους, με το που του ζητήσουν μία φορά… τους θεραπεύει» (Ζ).
(2)   «Με την έννοια του παρακαλούσαν… Διότι το ρωτάω σημαίνει μεν τις περισσότερες φορές κάνω ερώτηση, σημαίνει όμως και παρακαλώ» (Ζ).
(3)   Δώσε σε αυτήν εντολή, να φύγει μετά την εκπλήρωση του αιτήματός της (δ). Διότι ο Κύριος δεν έδιωχνε εκείνους, που ζητούσαν τη βοήθειά του, χωρίς να δώσει αυτήν (b).
(4)   Μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι οι μαθητές φοβούνταν τις επικρίσεις των ανθρώπων και απηύθυναν το αίτημά τους αυτό προς τον Κύριό μας και για τους εαυτούς τους, διότι οι κραυγές της τούς ενοχλούσαν, και για χάρη της γυναίκας της ίδιας (b). Με τις κραυγές της η γυναίκα δημιουργούσε κίνδυνο να προσελκύσει την προσοχή του πλήθους (F).

Ματθ.15,24 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ(1).
Ματθ.15,24 Ο Ιησούς είπε: «Έχω αποσταλεί μόνο για τους πλανεμένους Ισραηλίτες».
(1)   Υπενθυμίζει σε αυτούς την παραγγελία, την οποία τους έδωσε, όταν τους έστειλε στο κήρυγμα (ι 6). Τα χαμένα πρόβατα του οίκου Ισραήλ έπρεπε να προτιμηθούν και προς το παρόν αυτά απασχολούσαν εξολοκλήρου και αυτόν και τους 12. Μέσω των Ιουδαίων η Βασιλεία του Θεού επρόκειτο να ανοιχτεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Δεν έπρεπε λοιπόν να αρχίσει δράση θεραπείας μεταξύ των εθνικών, διότι αυτό θα απαιτούσε χρόνο και κόπους, τα οποία ήδη δεν επαρκούσαν για προσέλκυση και διαπαιδαγώγηση των Ιουδαίων (p).

Ματθ.15,25 ἡ δὲ ἐλθοῦσα(1) προσεκύνησεν(2) αὐτῷ λέγουσα· Κύριε, βοήθει μοι(3).
Ματθ.15,25 Εκείνη όμως ήρθε και τον προσκύνησε λέγοντας: «Κύριε, βοήθησέ με».
(1)   «Αν και είδε ότι αυτήν μεν την παρέβλεψε, αλλά και αυτούς που παρακάλεσαν για αυτήν τους έδιωξε, δεν απογοητεύτηκε… αλλά δείχνει καλή αναισχυντία και αφήνοντας το να κράζει από μακριά, έρχεται κοντά» (Ζ). Μέχρι τότε ακολουθούσε πίσω από τον Ιησού και τώρα ήλθε μπροστά στο Σωτήρα (b).
(2)   Ήλθε προς αυτόν και πέφτοντας μπρούμυτα έμενε πεσμένη στα πόδια του. Ο παρατατικός δηλώνει το επίμονο και διαρκές αυτής της προσκύνησης (δ).
(3)   Δεν μιλά πλέον για τη θλίψη και το πάθημά της. Γνωρίζει ήδη αυτά ο Κύριος. Επιμένει στην ικεσία της (p).

Ματθ.15,26 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν(1)· οὐκ ἔστι καλὸν(2) λαβεῖν τὸν ἄρτον(3) τῶν τέκνων(4) καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις(5).
Ματθ.15,26 Αυτός της αποκρίθηκε: «Δεν είναι σωστό να πάρει κανείς το ψωμί των παιδιών και να το πετάξει στα σκυλιά».
(1)   «Όσο αύξανε αυτή την αίτηση, τόσο και αυτός την άρνηση» (Ζ). «Και όταν την αξίωσε ενός λόγου, τότε περισσότερο την πλήγωσε παρά με τη σιωπή του» (Χ). Δεν αρνείται απλώς. Επαναλαμβάνει την ίδια αιτιολογία, την οποία πρόβαλε και στους μαθητές, αλλά τώρα με τρόπο ο οποίος φαινομενικά παρουσιάζεται προσβλητικός.
(2)   Δεν είναι πρέπον (g). Είναι άτοπο να δίνει σε αυτούς που λατρεύουν την κτίση αντί για τον κτίστη ό,τι ανήκει σε μόνους αυτούς που γνωρίζουν και λατρεύουν τον αληθινό Θεό (δ).
(3)   «Ψωμί λέει τη θεραπεία, όχι τη σωματική μόνο αλλά και την ψυχική» (Ζ).
(4)   «Δεν τους ονομάζει πλέον πρόβατα, αλλά παιδιά» (Χ). Ο Κύριος μιλούσε αυστηρά προς τους ίδιους τους Ιουδαίους, προς τους άλλους όμως μιλούσε τιμητικά για τους Ιουδαίους (b). «Τους ονόμασε παιδιά ως γνήσια και αγαπημένα» (Ζ). Η έννοια είναι η εξής: Το ιουδαϊκό έθνος, το οποίο αποτελείται από τα παιδιά του Θεού, έχει ανάγκη τώρα από όλα τα πνευματικά δώρα και τις θεραπείες, τις οποίες μπορώ προσωπικά να χορηγήσω. Δεν πρέπει για κανένα λόγο να παραβλεφθούν τα συμφέροντά του. Η τροφή του δεν πρέπει να δοθεί στους εθνικούς (ο).
(5)   «Σκυλάκια ονόμασε τα έθνη ως ακάθαρτα και μιαρά» (Ζ)· «διότι οι εθνικοί έχουν ακάθαρτο βίο και ασχολούνται με τα αίματα των ειδωλοθύτων» (Θφ). Ανάμεσα στα διάφορα έθνη η λέξη σκυλί είναι υβριστική, όταν απευθύνεται σε αλλόθρησκο. Παρόλ’ αυτά το υποκοριστικό μεταβάλλει την έννοια (p).
Δεν συγκρίνει τους εθνικούς με τα σκυλιά που περιπλανιούνται στους δρόμους, αλλά με τα κατοικίδια, τα οποία έπαιρναν μέρος στα γεύματα δεμένα κάτω από τα τραπέζια των καλεσμένων ή κυκλοφορώντας (F). Η λέξη του υποκοριστικού δίνει αφορμή στη γυναίκα να πάρει θάρρος απέναντι στον Ιησού (b).

Ματθ.15,27 ἡ δὲ εἶπε(1)· ναι(2), Κύριε· καὶ γὰρ(3) τὰ κυνάρια(4) ἐσθίει ἀπὸ τῶν ψυχίων(5) τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τῶν κυρίων(6) αὐτῶν(7).
Ματθ.15,27 «Ναι, Κύριε», είπε εκείνη, «αλλά και τα σκυλιά τρώνε από τα ψίχουλα που πέφτουν από το τραπέζι των κυρίων τους».
(1)   «Τι λοιπόν κάνει η γυναίκα; Από τα ίδια τα λόγια του πλέκει τη συνηγορία… Και δείχνει κάθε καρτερία και πίστη και αυτά παρόλο που υβρίζεται» (Χ).
(2)   Ή, ναι, καλό είναι, χαρακτηριστικό δηλαδή συμπαθούς και ελεήμονα και αγαθού Κυρίου είναι να δίνει και στα σκυλάκια (δ).
Ή, «ναι, Κύριε, σωστά το είπες· εκείνοι μεν είναι παιδιά ενώ εγώ σκυλάκι και για αυτό πρέπει περισσότερο να με σπλαχνιστείς, διότι και τα σκυλάκια…» (Ζ). Δέχεται τη θέση σπιτικού σκύλου (p). «Πρέπει όμως να προσέξουμε μαζί με την πίστη και την ταπεινοφροσύνη της. Διότι αυτός μεν ονόμασε τους Ιουδαίους παιδιά, αυτή όμως δεν αρκέστηκε σε αυτό, αλλά τους ονόμασε και κυρίους» (Σχ).
Ή, ναι, Κύριε, σωστά το είπες, ότι δεν πρέπει κάποιος να πάρει το ψωμί των παιδιών και να δώσει αυτό στα σκυλάκια· αλλά όμως και τα σκυλάκια… Οι δύο πρώτες ερμηνείες πιο σοβαρές.
(3)   Αιτιολογικό, όπου το «και» αυξάνει την έννοια του γαρ=διότι μάλιστα (δ).
Ή, διότι ακόμα και τα σκυλάκια (b).
(4)   Και αυτά τα σκυλάκια είναι μέλη της οικογένειας και τρώνε ό,τι είναι περιττό για τα παιδιά (p). «Επειδή είμαι σκυλάκι, δεν είμαι ξένη, ούτε εμποδίζομαι από το να πάρω τα ψίχουλα» (Ζ).
(5)   Δεν λέει τους βλωμούς (τις μπουκιές) ούτε το ψωμί (b). Χωρίς να συγχέεται η διαφορά μεταξύ Ιουδαίων και εθνικών, και χωρίς να στερούνται οι Ιουδαίοι αυτά που τους ανήκουν, μπορούσε ο Κύριος να εισακούσει το αίτημά της. «Ως ψίχουλα θα εννοήσουμε τις θεραπείες τις συμπτωματικές» (Ζ).
(6)   Υποδηλώνει τα προνόμια των παιδιών, αλλά και κάποιο δεσμό που υπάρχει με αυτούς εκ μέρους των σκυλιών (b). Η αντίθεση είναι όχι μεταξύ των τέκνων και των σκυλιών, αλλά μεταξύ αυτών που κάθονται στο τραπέζι, παιδιών ή γονέων, τους οποίους τα σκυλάκια αναγνωρίζουν ως κυρίους (L).
(7)   «Το ότι δεν απομακρύνθηκε λοιπόν, παρόλο που τόσο ντροπιάστηκε ήταν σημάδι πίστης· το ότι συνομολόγησε ότι είναι σκυλάκι, ήταν σημάδι ταπείνωσης· το ότι από τα λόγια του Χριστού κατασκεύασε συνηγορία, ήταν σημάδι σύνεσης» (Ζ).

Ματθ.15,28 τότε ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῇ· ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις(1)· γενηθήτω σοι ὡς θέλεις(2). καὶ ἰάθη ἡ θυγάτηρ αὐτῆς ἀπὸ(3) τῆς ὥρας ἐκείνης(4).
Ματθ.15,28 Τότε ο Ιησούς της απάντησε: «Μεγάλη είναι η πίστη σου, γυναίκα! Ας γίνει όπως το θέλεις». Κι από κείνη την ώρα γιατρεύτηκε η θυγατέρα της.
(1)   Τόσο η γυναίκα, όσο και ο εκατόνταρχος στο η 10 πίστευαν, ότι ο Ιησούς μπορούσε να θεραπεύσει από απόσταση και οι δύο είχαν πεποίθηση στην καλοσύνη και συμπάθειά του. Αλλά η πίστη της γυναίκας είχε δοκιμαστεί περισσότερο, και δεν είχε αυτή το πλεονέκτημα, που είχε ο εκατόνταρχος, να ζει δηλαδή ανάμεσα στους Ιουδαίους και να βρίσκεται υπό την επίδραση της θρησκείας των Ιουδαίων (p).
Το μέγεθος της πίστης της γυναίκας έγκειται στην ακλόνητη πεποίθηση όχι μόνο στη δύναμη, αλλά και στην αγαθότητα και φιλανθρωπία του Σωτήρα (δ). «Για αυτό ο Κύριος ανέβαλλε, για να φωνάξει αυτήν την κουβέντα, για να στεφανώσει τη γυναίκα» (Χ).
(2)   Όπως θέλεις να σου γίνει, δηλαδή να θεραπευτεί η κόρη σου (δ).
«Λέγοντας όμως «ας γίνει», μίλησε με βασιλικό τρόπο, αφού δεν έφερε εις πέρας το πράγμα με προσευχή, αλλά με την εξουσία που πρέπει σε Θεό» (Κ).
(3)   Η θεραπεία που επακολούθησε ήταν διαρκής (b). Η «από» δηλώνει, ότι δεν ενοχλήθηκε πλέον από την ασθένεια η κόρη της (δ).
(4)   «Από τη στιγμή που ειπώθηκε ο λόγος, το έργο δεν αργεί· Διότι είναι Θεός αυτός που μιλάει και ο λόγος ενεργεί και η δύναμή του είναι παντού» (Κ).

Στιχ. 29-31. Διάφορες θεραπείες.

Ματθ.15,29 Καὶ μεταβὰς ἐκεῖθεν(1) ὁ Ἰησοῦς ἦλθε παρὰ τὴν θάλασαν τῆς Γαλιλαίας, καὶ ἀναβὰς εἰς τὸ ὄρος(2) ἐκάθητο(3) ἐκεῖ.
Ματθ.15,29 Ο Ιησούς έφυγε από ’κει και ήρθε κοντά στη λίμνη της Γαλιλαίας· ανέβηκε σ’ ένα βουνό και καθόταν εκεί.
(1)   Σύμφωνα με το Μάρκο ο Ιησούς «αφού βγήκε από τα όρια Τύρου και Σιδώνος ήλθε προς την θάλασσα της Γαλιλαίας αναμέσον των ορίων Δεκαπόλεως». Η περιγραφή αυτή παρουσιάζει μακρά κυκλική οδοιπορία, που επιχειρήθηκε πιθανώς με σκοπό να αποφευχθεί το έδαφος της δικαιοδοσίας του Αντίπα (S).
(2)   Το βουνό για το οποίο γίνεται λόγος, είναι αυτό ανατολικά της λίμνης (S).
(3)   Δεν πήρε την πρωτοβουλία, να παραγγείλει στα πλήθη να πλησιάσουν, αλλά περίμενε αυτά (b). «Άλλοτε μεν πηγαίνει ο ίδιος, άλλοτε πάλι κάθεται περιμένοντας τους αρρώστους» (Χ).

Ματθ.15,30 καὶ προσῆλθον αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ ἔχοντες μεθ᾿ ἑαυτῶν χωλούς, τυφλούς, κωφούς, κυλλοὺς(1) καὶ ἑτέρους πολλούς(2), καὶ ἔῤῥιψαν αὐτοὺς παρὰ τοὺς πόδας(3) τοῦ Ἰησοῦ, καὶ ἐθεράπευσεν(4) αὐτούς,
Ματθ.15,30 Και πήγε και τον βρήκε κόσμος πολύς, έχοντας μαζί τους κουτσούς, τυφλούς, κωφάλαλους κουλούς κι άλλους πολλούς, και τους έβαλαν μπρος στα πόδια του Ιησού και τους θεράπευσε.
(1)   Ξεχωρίζεται εδώ από το χωλός. Φαίνεται να είναι αυτός που έχει παράλυτα χέρια, και έπειτα ο ακρωτηριασμένος όπως στα Ματθ. ιη 8 και Μάρκ. θ 43 (g), «ο χωρίς χέρια» (Ζ).
(2)   Οι οποίοι ήταν ασθενείς (b).
(3)   «Φανέρωναν διπλή την πίστη τους, και με το ότι ανέβαιναν στο βουνό, αν και ήταν κουτσοί, και με το ότι δεν ζητούν τίποτα άλλο, παρά μόνο να πέσουν μπροστά στα πόδια του» (Χ).
(4)   Ο αόριστος δείχνει το με τη μία, με ένα λόγο, τούς θεράπευσε όλους (δ). Ο Μεσσίας βρίσκεται ακόμη μια φορά ανάμεσα στο λαό του και στο δικό του έδαφος. Έργα λοιπόν θεραπείας είναι το φυσικό προϊόν της βασιλικής του φιλανθρωπίας και δύναμης (p).

Ματθ.15,31 ὥστε τοὺς ὄχλους θαυμάσαι(1) βλέποντας κωφοὺς ἀκούοντας, ἀλάλους λαλοῦντας, κυλλοὺς ὑγιεῖς, χωλοὺς περιπατοῦντας καὶ τυφλοὺς βλέποντας· καὶ ἐδόξασαν τὸν Θεὸν Ἰσραήλ(2).
Ματθ.15,31 Έτσι το πλήθος θαύμασε που είδε κουφούς ν’ ακούν και άλαλους να μιλούν, κουλούς να γίνονται καλά, κουτσούς να περπατούν και τυφλούς να βλέπουν· και δόξασαν το Θεό του Ισραήλ.
(1)   «Διότι τους προκαλούσε έκπληξη και το πλήθος των θεραπευομένων και το εύκολο της θεραπείας» (Χ).
(2)   Φράση που σπάνια συναντιέται στην Κ.Δ.. Δες Λουκ. α 68,Πράξ. ιγ 17. Στην Π.Δ. διακρίνει τον Ιεχωβά από τους θεούς των άλλων εθνών (Εξόδ. ε 1, Γ΄Βασ. ια 9), και συναντιέται εκεί συχνά. Ο λαός εκπλήσσεται για τη δύναμη του Ιησού που εκδηλώθηκε με ποικίλες θεραπείες, και αναγνώρισε, ότι η θαυματουργική αυτή δύναμη ενεργούσε αποκλειστικά για ευεργεσία του προνομιούχου έθνους. Για αυτό και δοξάζουν το Θεό του Ισραήλ (p), «δηλαδή το Θεό που τιμούν οι Ισραηλίτες» (Ζ). Τα θαύματα του Ιησού που δεν παρέχονταν γενικώς στους εθνικούς, αλλά άφθονα ενεργούνταν για ευεργεσία των Ισραηλιτών, συντελούσαν στη δόξα του Θεού του Ισραήλ (L).

Στιχ. 32-39. Ο πολλαπλασιασμός των επτά άρτων.

Ματθ.15,32 Ὁ δὲ Ἰησοῦς προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπε· σπλαγχνίζομαι ἐπὶ τὸν ὄχλον, ὅτι ἤδη ἡμέραι τρεῖς(1) προσμένουσί(2) μοι καὶ οὐκ ἔχουσι τί φάγωσι(3)· καὶ ἀπολῦσαι αὐτοὺς νήστεις οὐ θέλω, μήποτε ἐκλυθῶσιν ἐν τῇ ὁδῷ(4).
Ματθ.15,32 Ο Ιησούς κάλεσε τότε τους μαθητές του και τους είπε: «Σπλαχνίζομαι αυτό τον κόσμο· τρεις μέρες τώρα είναι μαζί μου και δεν έχουν τι να φάνε. Και δε θέλω να τους διώξω νηστικούς, μην αποκάμουν στο δρόμο».
(1)   Υπάρχει και η γραφή ημέρας τρεις. Η γραφή ημέραι τρεις ή «με την έννοια για τρεις μέρες» (Ζ). Ή, είναι τρεις ημέρες αφότου (δ).
(2)   «Είναι θαυμαστή η τόσο μεγάλη καρτερία του όχλου» (Ζ).
(3)   «Επομένως και αν ακόμα ήλθαν έχοντας μαζί τους (εφόδια), τα είχαν ήδη φάει. Διότι για αυτό και αυτός δεν έκανε αυτό την πρώτη ή τη δεύτερη ημέρα, αλλά όταν τους τελείωσαν όλα, ώστε αφού πρώτα φτάσουν σε ανάγκη, να δεχτούν με μεγαλύτερη προθυμία αυτό που έγινε» (Χ).
(4)   «Δείχνοντας ότι και βρίσκονταν πολύ μακριά και δεν τους είχε απομείνει τίποτα» (Χ).

Ματθ.15,33 καὶ λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ(1)· πόθεν ἡμῖν(2) ἐν ἐρημίᾳ(3) ἄρτοι τοσοῦτοι ὥστε χορτάσαι ὄχλον τοσοῦτον;
Ματθ.15,33 Και του λένε οι μαθητές: «Πού να βρούμε εδώ στην ερημιά τόσα ψωμιά για να χορτάσει τόσος κόσμος;»
(1)   «Ακόμα σέρνονται κάτω στη γη (οι μαθητές)· αν και έκανε αμέτρητα, ώστε να θυμηθούν εκείνο το θαύμα [του χορτασμού των 5 χιλιάδων]… αλλά ακόμα ήταν πιο ατελείς. Για αυτό και λένε σε αυτόν: Από πού θα βρούμε στην έρημο τόσους άρτους;» (Χ).
(2)   Από πού θα γίνουν σε εμάς, από πού δηλαδή θα βρούμε (δ).
(3)   Αφού είμαστε (δ), «σε ερημιά που απέχει πολύ από τις κωμοπόλεις» (Χ). «Και πριν και ύστερα σε ερημιά κάνει το θαύμα αυτό, μακριά από πόλεις και χωριά» (Ζ) «για να μην λέει κάποιος δηλαδή… ότι προμηθεύτηκε από κάποια πόλη που ήταν κοντά, ομολογείται ο τόπος, για να πιστευτεί το θαύμα» (Χ).
Επιπλέον με τον καθορισμό του τόπου («στην ερημιά») «δείχνει σαν να έκανε το θαύμα των άρτων χωρίς να το θέλει κατά κάποιο τρόπο, λόγω της ανάγκης και λόγω του ότι η τροφή ήταν δυσπρόσιτη· το οποίο δεν θα έκανε σε πόλη, όπου υπάρχει αφθονία προμηθειών» (Κ).

Ματθ.15,34 καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· πόσους ἄρτους ἔχετε(1); οἱ δὲ εἶπον· ἑπτά, καὶ ὀλίγα ἰχθύδια(2).
Ματθ.15,34 Τους λέει ο Ιησούς: «Πόσα ψωμιά έχετε;» «Εφτά, και λίγα ψαράκια», του απαντούν.
(1)   «Και στους πέντε άρτους ρώτησε αυτό, όπως είπε ο Λουκάς» (Ζ). «Διότι και αυτός με αυτά προκαλεί τη σκέψη τους, και ρωτά με όμοιο τρόπο όπως και παλιότερα, ώστε και με τον τρόπο της ερώτησης να θυμίσει σε αυτούς αυτά που ήδη έγιναν» (Χ). Αλλά «ούτε έτσι δεν κατάλαβαν. Εσύ όμως, έστω και αν κακολογείς την τόσο μεγάλη πώρωσή τους, ότι ενώ ήταν δηλαδή νωπό ακόμα το θαύμα που προηγήθηκε, τόσο γρήγορα το ξέχασαν, αλλά θαύμασε τη φιλαλήθειά τους» (Ζ), «πως οι ίδιοι γράφοντας, δεν κρύβουν τα ελαττώματά τους, και αυτά ενώ είναι μεγάλα» (Χ).
(2)   Με το υποκοριστικό χαρακτηρίζουν το πόσο μικρά και τελείως ανεπαρκή ήταν τα ψάρια (δ).

Ματθ.15,35 καὶ ἐκέλευσε τοῖς ὄχλοις(1) ἀναπεσεῖν ἐπὶ τὴν γῆν(2).
Ματθ.15,35 Κι αφού πρόσταξε τον κόσμο να καθίσουν καταγής για φαγητό,
(1)   «Κάνει τα ίδια με τα παλιά. Διότι τους ξαπλώνει στη γη και στα χέρια των μαθητών κάνει να πηγάζουν οι άρτοι. Διότι διέταξε, λέει, τους όχλους να ξαπλώσουν στη γη» (Χ). «Αν και μπορούσε με λόγο να δυναμώσει τους όχλους, δεν κάνει αυτό διότι δεν θα φαινόταν. Έκανε όμως το θαύμα με τους άρτους για να δείξει ολοκάθαρα την θεϊκή του δόξα» (Κ).
(2)   Στο μεν θαύμα της διατροφής των πέντε χιλιάδων παράγγειλε στους όχλους, να ξαπλώσουν στο χορτάρι (Ματθ. ιδ 19) μιας και ήταν άνοιξη, τώρα όμως στη σκέτη γη, μιας και ήταν καλοκαίρι ή φθινόπωρο (δ).

Ματθ.15,36 καὶ λαβὼν τοὺς ἑπτὰ ἄρτους καὶ τοὺς ἰχθύας, εὐχαριστήσας(1) ἔκλασε καὶ ἔδωκε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις(2).
Ματθ.15,36 πήρε τα εφτά ψωμιά και τα ψάρια, είπε ευχαριστήρια προσευχή, τα έκοψε κομμάτια και τα έδωσε στους μαθητές, κι οι μαθητές στον κόσμο.
(1)   Είναι δίκαιο να ευχαριστούμε και πριν την τροφή (δες Πράξ. κζ 35), διότι η ευχαριστία αυτή είναι αναγνώριση της θείας ευλογίας και για τα περασμένα και για τα μελλοντικά. Ο Ιησούς ανέφερε τα πάντα προς τον Πατέρα. Για αυτό και τώρα ευχαριστεί για τους άρτους και το χορτασμό του πλήθους που θα ακολουθήσει μετά από λίγο (b).
(2)   Ο πολλαπλασιασμός των άρτων και των ιχθύων έγινε απαράλλακτα όπως και στο προηγούμενο θαύμα· μόνο που αντί για την εκεί αναφερόμενη ευλογία, εδώ αναφέρεται ευχαριστία, την οποία ευχαριστία ο Ιωάννης (στ 11) μνημονεύει και στο πρώτο θαύμα, από όπου είναι φανερό ότι ευχαριστία και ευλογία έχουν την ίδια έννοια (δ).

Ματθ.15,37 καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν, καὶ ἦραν τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων ἑπτὰ(1) σπυρίδας(2) πλήρεις·
Ματθ.15,37 Έφαγαν όλοι και χόρτασαν. Κι όταν μάζεψαν τα κομμάτια που περίσσεψαν γέμισαν εφτά καλάθια.
(1)   «Τότε μεν κάνει τα κοφίνια των περισσευμάτων ισάριθμα με τους μαθητές, ενώ τώρα κάνει τα κοφίνια ίσα με τους άρτους» (Χ). «Πώς εκεί μεν περίσσεψαν δώδεκα κοφίνια, ενώ εδώ επτά μεγάλα κοφίνια, αν και έπρεπε εδώ να περισσέψουν περισσότερα, αφού και περισσότεροι ήταν οι άρτοι και λιγότεροι αυτοί που έφαγαν;» (Ζ).
«Ή… οι σπυρίδες ήταν μεγαλύτερες από τα κοφίνια, ή αν όχι αυτό, ώστε να μην γίνει αιτία η ισότητα του θαύματος στο να το ξεχάσουν πάλι, οπότε με την διαφορά διεγείρει τη μνήμη τους, έτσι ώστε με την παραλλαγή να θυμηθούν και εκείνο και αυτό» (Χ).
(2)   Το κοφίνι χρησιμοποιούνταν για την εργασία στην ξηρά. Έπρεπε λοιπόν να έχει μέγεθος περιορισμένο, για να μην προκαλεί βαρύ μόχθο. Η σπυρίδα φαίνεται από τις Πράξεις θ 25 ότι ήταν αρκετά μεγάλη, αφού σε αυτήν σύμφωνα με το χωρίο αυτό χώρεσε ολόκληρος άνθρωπος κρυμμένος (L). Η σπυρίδα ή σφυρίδα ήταν καλάθι από καλάμι, που συχνά χρησιμοποιούνταν από τους ψαράδες για μεταφορά ψαριών (S).

Ματθ.15,38 οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν τετρακισχίλιοι(1) ἄνδρες χωρὶς γυναικῶν καὶ παιδίων.
Ματθ.15,38 Αυτοί που έφαγαν ήταν τέσσερις χιλιάδες άντρες, χωρίς γυναίκες και παιδιά.
(1)   Πολλές λεπτομέρειες φαίνονται όμοιες με το θαύμα της διατροφής των πέντε χιλιάδων. Αλλά οι διαφορές ως προς τους αριθμούς δεν σημειώνονται μόνο στο πλήθος (4 χιλιάδες) αλλά και στην ποσότητα των άρτων και των καλαθιών. Μαζί με αυτές τις διαφορές η για τριήμερο παραμονή του πλήθους κοντά στο Χριστό είναι αποκλειστική στο θαύμα αυτό της διατροφής των 4 χιλιάδων. Επιπλέον χρησιμοποιείται εδώ το υποκοριστικό ιχθύδια αντί για τους ιχθύες του θαύματος των 5 χιλιάδων, όπως και διαφορετική λέξη, η σπυρίδα, αντί για την εκεί χρησιμοποιούμενη (p).
Στον ισχυρισμό κάποιων ορθολογιστών που ισχυρίζονται, ότι το θαύμα αυτό δεν είναι αυθεντικό, αλλά αποτελεί άλλη έκδοση αφήγησης του πρώτου, που μπήκε σκοπίμως στην παράδοση, σωστά παρατηρήθηκε από τον Olshausen, ότι αν επρόκειτο για παραφθορά της παράδοσης, το δεύτερο αυτό θαύμα θα έπρεπε να αναφέρεται με γλώσσα που θα υπερέβαλε τα περιστατικά του πρώτου θαύματος από το οποίο προήλθε. Αντιθέτως τώρα ο αριθμός αυτών που τράφηκαν είναι μικρότερος, ο αριθμός των άρτων μεγαλύτερος και η ποσότητα των περισσευμάτων μικρότερη από αυτήν του προηγούμενου θαύματος (ο).

Ματθ.15,39 καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἀνέβη(1) εἰς τὸ πλοῖον καὶ ἦλθεν εἰς τὰ ὅρια Μαγδαλά(2).
Ματθ.15,39 Έπειτα άφησε τον κόσμο να φύγει, μπήκε στο καΐκι και ήρθε στην περιοχή της Μαγδαλά.
(1)   Υπάρχει και η γραφή ανέβη.
(2)   Αυθεντική γραφή Μαγαδάν. Ο Μάρκος έχει Δαλμανουθά. Υπάρχει λοιπόν αβεβαιότητα γραφών. Εδώ η γραφή Μαγαδάν είναι η παλαιότερη. Τέτοιο όμως όνομα τόπου δεν είναι γνωστό, για αυτό και στα μεταγενέστερα χειρόγραφα αντικαταστάθηκε το Μαγαδάν με το Μαγδαλά, γνωστής κωμόπολης μεταξύ Τιβεριάδας και Καπερναούμ που βρίσκεται στη δυτική όχθη. Και η Δαλμανουθά είναι επίσης άγνωστη (p).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΣΤ’ (16)

Στιχ. 1-12. Μόνο τη διδασκαλία του Κυρίου πρέπει να έχουμε οδηγό μας.

Ματθ.16,1 Καὶ προσελθόντες οἱ Φαρισαῖοι καὶ Σαδδουκαῖοι(1) πειράζοντες(2) ἐπηρώτησαν(3) αὐτὸν σημεῖον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ(4) ἐπιδεῖξαι αὐτοῖς.
Ματθ.16,1 Ήρθαν στον Ιησού οι Φαρισαίοι και Σαδδουκαίοι και, για να τον φέρουν σε δύσκολη θέση, του ζήτησαν ν’ αποδείξει μ’ ένα θαύμα τη θεϊκή του αποστολή.
(1)   Η συμμαχία των Φαρισαίων με τους πολύ αντιπαθείς σε αυτούς αντιπάλους τους Σαδδουκαίους, είναι περισσότερο αξιοπαρατήρητη από ότι η συμμαχία των Φαρισαίων με τους Ηρωδιανούς. Κοινή έχθρα συνένωσε εχθρούς από μακρά παράδοση (p).
«Παρόλο που στα δόγματα διαφωνούσαν οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι, αλλά όμως εναντίον του Χριστού συμπνέουν» (Θφ). Ο Μάρκος δεν μνημονεύει τους Σαδδουκαίους όπως και ο Λουκάς τους Φαρισαίους (p).
(2)   Δηλαδή με προθέσεις εχθρικές (F). «Διότι δεν ζητούσαν για να πιστέψουν, αλλά για να επιτεθούν» (Χ), «για να τον κατηγορήσουν ως μάγο» (Ζ).
(3)   «Με την έννοια του παρακάλεσαν» (Ζ), ζήτησαν (δ).
(4)   «Τι θαύμα ζητούσαν από τον ουρανό; Να σταματήσει τον ήλιο ή να συγκρατήσει τη σελήνη ή να κατεβάσει κεραυνούς ή να μεταβάλλει τον αέρα ή κάτι άλλο τέτοιο» (Χ). «Διότι θεωρούσαν ότι τα θαύματά του πάνω στη γη γίνονται από δαιμονική δύναμη και με τον Βεελζεβούλ» (Θφ) και ότι δεν αποδείκνυαν αποφασιστικά, ότι αυτός είναι ο Μεσσίας. Φαίνονταν να ομολογούν, ότι επιθυμούσαν να πειστούν για την μεσσιακή του ιδιότητα. Αλλά περίμεναν, ότι δεν θα μπορούσε να επιδείξει το θαύμα, το οποίο ζητούσαν από αυτόν. Και θα εκτιθόταν έτσι στο λαό (p).

Ματθ.16,2 (1)ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(2)· ὀψίας γενομένης λέγετε· εὐδία(3)· πυῤῥάζει(4) γὰρ ὁ οὐρανός·
Ματθ.16,2 Αυτός τους απάντησε: «Όταν έρθει το δειλινό, λέτε: “θα ’χουμε καλόν καιρό, γιατί ο ουρανός είναι κόκκινος”.
(1)   Τα από το «οψίας γενομένης» μέχρι το τέλος του επόμενου στίχου δεν μαρτυρούνται από τους κώδικες Βατικανό, Σιναϊτικό και κάποιους άλλους όπως και από τον Ωριγένη και από την Συριακή, την σαϊδική και βοχαϊρική μετάφραση. Από τα αντιοχειανά κείμενα μαρτυρείται πάρα πολύ νωρίς.
Για αυτό άλλοι μεν θεωρούν αυτούς τους στίχους ως γλώσσα (κείμενο που προστέθηκε) που σχηματίστηκε σύμφωνα με το Λουκ. ιβ 54-56 (a), άλλοι ως παλαιότατη προσθήκη, που διασώζει πιθανώς αληθινό λόγο του Κυρίου (p) και άλλοι ως σκόπιμη αποσιώπηση του χωρίου από τα χειρόγραφα αλεξανδρινής προέλευσης, που οφείλεται στο ότι η εικασία του καιρού από τα σημάδια του ουρανού, όπως περιγράφεται στο χωρίο, δεν επαληθεύεται στην Αίγυπτο, διότι το πρωινό κόκκινο του ουρανού δεν προαναγγέλλει βροχή (L). Η τελευταία εκδοχή σοβαρότατη.
(2)   Η έννοια του όλου χωρίου: «Την μεν επιφάνεια του ουρανού μπορείτε να την διακρίνετε, πότε μεν δηλώνει καλοκαιρία, πότε κακοκαιρία, τα σημάδια όμως των καιρών δεν μπορείτε να τα διακρίνετε;» (Ζ).
«Όπως ακριβώς στον ουρανό είναι άλλο μεν το σημάδι της κακοκαιρίας, άλλο πάλι της καλοκαιρίας, και δεν θα μπορούσε κάποιος, βλέποντας το σημάδι της κακοκαιρίας να ζητήσει γαλήνη, ούτε στη γαλήνη να ζητήσει κακοκαιρία, έτσι πρέπει να σκέφτεστε και για μένα» (Σχ). Πώς δεν διακρίνετε ότι ήλθαν νέοι καιροί; Για να προβλέψετε τι καιρός θα είναι την επομένη ή κατά την διάρκεια της ημέρας, παρατηρείτε τον ουρανό. Για να διακρίνετε εάν πράγματι είμαι ο Μεσσίας γιατί δεν εξετάζετε τα έργα μου; (L).
(3)   Από το ευ και δίος, το οποίο πάλι από το Ζευς-Διός, του βασιλιά του αέρα και του ουρανού=η γαλήνη του ουρανού, ο ήρεμος ουρανός, η καλοκαιρία (g).
(4)   Πυρράζω= γίνομαι πυρρός (g) κοκκινίζει, φαίνεται με χρυσό χρώμα (δ). Το σημείο που τονίζεται είναι το χρώμα των νεφών. Ωραίος καιρός! φωνάζουν, όταν είναι με χρυσό χρώμα ο ουρανός το απόγευμα (S).

Ματθ.16,3 καὶ πρωΐ· σήμερον χειμών· πυῤῥάζει γὰρ στυγνάζων(1) ὁ οὐρανός. ὑποκριταί(2), τὸ μὲν πρόσωπον(3) τοῦ οὐρανοῦ γινώσκετε διακρίνειν, τὰ δὲ σημεῖα τῶν καιρῶν(4) οὐ δύνασθε γνῶναι;
Ματθ.16,3 Και το πρωί λέτε: “σήμερα θα ’χουμε κακοκαιρία, γιατί ο ουρανός είναι κόκκινος και συννεφιασμένος”. Υποκριτές! Τα σημάδια στον ουρανό μπορείτε να τα διακρίνετε, και τα σημάδια των καιρών δεν μπορείτε να τα καταλάβετε;
(1)   Στυγνάζω, είμαι κατσουφιασμένος, λυπάμαι· μεταφορικά λέγεται για τον ουρανό καλυμμένο με σύννεφα (g). Επομένως το πυρράζει στυγνάζων=έχει βαθύ και σκοτεινό κόκκινο χρώμα (δ) ή είναι σκεπασμένος από σύννεφα και κοκκινίζει.
«Διότι όταν ανεβαίνει ο ήλιος μέσα από ομίχλη, ελαττώνεται μεν η λάμψη των ακτίνων και φαίνεται ο ήλιος να έχει το χρώμα του αναμμένου κάρβουνου και του αίματος και αυτή η εικόνα της φαντασίας δημιουργείται στην όψη από την παχύτητα του αέρα» (Β).
(2)   «Τους ονόμασε υποκριτές, όχι μόνο διότι άλλα μεν έλεγαν, ενώ άλλα φρονούσαν, αλλά και διότι έδιναν μεν την εντύπωση ότι είναι σοφοί, αλλά ήταν άσοφοι» (Ζ), διότι είχαν το νου γεμάτο από ανοησία και καύχηση (δ).
Ο Ιησούς δεν αρνείται την ικανότητά τους στο να προβλέπουν τον καιρό, αλλά ελεεινολογεί την τύφλωση, την οποία έδειχναν οι άρχοντες του Ισραήλ στα θαύματα που επιβεβαίωναν ότι ο Μεσσίας ήλθε (S).
(3)   Λέγεται εδώ με την έννοια της εξωτερικής όψης άψυχων αντικειμένων (g).
(4)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: Τα σημάδια τα οποία οι καιροί σημαίνουν (g). Πιο σωστά, τα σημάδια που σημαίνουν τους καιρούς του Μεσσία· τα σημάδια που πείθουν, ότι οι ημέρες είναι οι ημέρες του υιού του ανθρώπου.

Ματθ.16,4 (1)γενεὰ πονηρὰ καὶ μοιχαλὶς(2) σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου(3). καὶ καταλιπὼν αὐτοὺς ἀπῆλθε(4).
Ματθ.16,4 Μια γενιά πονηρή και άπιστη ζητάει να δει σημάδι, μα δε θα της δοθεί άλλο σημάδι, παρά μόνο το σημάδι του προφήτη Ιωνά». Και τους άφησε κι έφυγε.
(1)   Δες Ματθ. ιβ 38 και τις εκεί ερμηνευτικές σημειώσεις.
(2)   «Πονηρή γενιά διότι τον πειράζουν, μοιχαλίδα διότι απομακρύνονται από το Θεό και προσκολλώνται στο διάβολο» (Θφ). «Τους είπε πονηρή γενιά λόγω της ποιότητας που είχε δημιουργηθεί μέσα τους από τον πονηρό· και πονηρία σημαίνει το να κάνω το κακό με τη θέλησή μου» (Ω).
(3)   «Εσύ όμως πρόσεξε την πωρωμένη καρδιά τους, πώς ενώ άκουσαν ότι δεν θα τους δοθεί σημάδι παρά μόνο το σημάδι του Ιωνά του προφήτη, δεν ρωτούν. Παρόλο βεβαίως που έπρεπε, αφού και τον προφήτη ήξεραν και όλα τα συμβάντα και για δεύτερη φορά άκουγαν αυτό, έπρεπε λοιπόν να ρωτήσουν και να μάθουν τι τέλος πάντων σήμαινε το λεγόμενο· αλλά δεν τα λένε αυτά από επιθυμία να μάθουν» (Χ).
Εκείνοι ζητούν να τους δοθεί θαύμα από τον ουρανό και ο Κύριος τους απαντά, ότι το θαύμα, που θα τους δοθεί, προέρχεται από κάτω (ο).
(4)   «Αφήνοντάς τους ως αθεράπευτους, έφυγε» (Θφ).

Ματθ.16,5 Καὶ ἐλθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὸ πέραν(1) ἐπελάθοντο(2) ἄρτους λαβεῖν.
Ματθ.16,5 Όταν έφτασαν οι μαθητές στην άλλη όχθη, είδαν ότι ξέχασαν να πάρουν ψωμιά.
(1)   Στην ανατολική παραλία της λίμνης (L).
(2)   Με έννοια υπερσυντέλικου (L). Πρόκειται για σύντομο τρόπο έκφρασης.=Παρατήρησαν φτάνοντας στην αντίπερα όχθη, ότι ξέχασαν να πάρουν μαζί τους άρτους (δ). Στη βιασύνη της αναχώρησης (F).

Ματθ.16,6 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· ὁρᾶτε καὶ προσέχετε(1) ἀπὸ τῆς ζύμης(2) τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων(3).
Ματθ.16,6 Ο Ιησούς τους λέει: «Να φυλάγεστε και να προσέχετε από το προζύμι των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων».
(1)   Ο μεταφορικός λόγος υπαινίσσεται τις σκέψεις, οι οποίες καταπλημμύριζαν τότε τις διάνοιες των μαθητών= Μη φροντίζετε για την έλλειψη του επίγειου άρτου, αλλά προσέξτε την επικίνδυνη τροφή, την οποία οι υποκριτές προσφέρουν στις ψυχές σας (b).
(2)   Από το ζέω λέγεται η οργανική ουσία που προκαλεί ζύμωση σε άλλη οργανική ύλη και είτε κάνει αυτήν καταλληλότερη για γεύση και πέψη, κάνοντας το προζύμι καλό, είτε, όταν η ζύμωση προχωρήσει πολύ, κάνει αυτήν άχρηστη για τροφή προκαλώντας τη φθορά και σαπίλα της. Ενδιάμεση λοιπόν λέξη η ζύμη, που συναντιέται με καλή μεν έννοια στα Ματθ. ιγ 33,Λουκ. ιγ 21, ενώ με κακή στο Α΄Κορ. ε 6-8 (δ).
Ο λόγος εδώ μεταφορικός. «Ζύμη λέει τη διδασκαλία των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων» (Ζ), η οποία σιωπηλά και ανεπαίσθητα εισέδυε και μόλυνε ολόκληρο τον πνευματικό άνθρωπο καταστρέφοντας κάθε αγνό και άγιο συναίσθημα (ο). Και ακριβέστερα εννοεί το στοιχείο που δηλητηριάζει κάθε διδασκαλία τους και δράση, δηλαδή την υποκρισία, όπως ερμηνεύει ο Λουκάς (ιβ 1)(δ).
Πολλές από τις διδασκαλίες των Φαρισαίων ήταν αληθινές και βιβλικές, αλλά ήταν τόσο ανακατεμένες με τις ψεύτικες και μάταιες παραδόσεις, ώστε ως σύνολο αποτελούσαν ηθική ζύμη ολέθρια (ο).
(3)   Είναι πιθανόν οι μαθητές να είχαν λησμονήσει τους άρτους, επειδή η στο σ. 1 συζήτηση με τους Φαρισαίους και Σαδδουκαίους είχε βάλει αυτούς σε κατάσταση αγωνίας και πειρασμού (b).

Ματθ.16,7 οἱ δὲ διελογίζοντο ἐν ἑαυτοῖς(1) λέγοντες ὅτι ἄρτους οὐκ ἐλάβομεν(2).
Ματθ.16,7 Αυτοί σκέφτονταν κι έλεγαν μεταξύ τους: «Ψωμί δεν πήραμε!»
(1)   Δηλαδή στον ιδιαίτερό τους κύκλο, χωρίς να πουν τίποτα στο διδάσκαλό τους (F).
(2)   «Ήταν ακόμα προσκολλημένοι στους ιουδαϊκούς καθαρμούς και τις διακρίσεις των φαγητών» (Χ).
«Ο μεν Χριστός ζύμη ονόμασε τη διδασκαλία των λόγων και παρήγγειλε να απέχουν από αυτήν· οι μαθητές όμως, καταλαβαίνοντας ως ζύμη τους ιουδαϊκούς άρτους και νομίζοντας ότι τους παράγγειλε να απέχουν από αυτούς, σκεφτόντουσαν μέσα τους, δηλαδή ταράζονταν, αφού εμποδίστηκαν μεν από τους ιουδαϊκούς άρτους, όπως νόμισαν, αλλά δεν κουβαλούσαν άλλους μαζί τους και για αυτό έλεγαν με λύπη, ότι δεν πήραμε άρτους από τους πιστούς που μας φιλοξένησαν, ώστε να τραφούμε με αυτούς» (Ζ).
Αλλά ο Κύριος δεν έλεγε σε αυτούς να συμπεριφέρονται απέναντι στον άρτο των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων σαν να ήταν ο άρτος αυτός άρτος ειδωλολατρών, που μπορούσε να τους μολύνει (p).

Ματθ.16,8 γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· τί διαλογίζεσθε(1) ἐν ἑαυτοῖς, ὀλιγόπιστοι(2), ὅτι ἄρτους οὐκ ἐλάβετε(3);
Ματθ.16,8 Το κατάλαβε ο Ιησούς και τους είπε: «Τι σκέφτεστε, ολιγόπιστοι, πως δεν έχετε πάρει ψωμιά;
(1)   «Πρώτα τους ελέγχει για τη φροντίδα της τροφής, λέγοντας· γιατί ταράζεστε, επειδή δεν πήρατε από αλλού άρτους;» (Ζ).
(2)   «Τους ονομάζει πάλι ολιγόπιστους, διότι δεν πίστεψαν ότι από αυτόν θα τραφούν όλοι, αλλά οι ίδιοι φρόντιζαν για τους εαυτούς τους» (Ζ). Η πίστη εδώ φαίνεται να είναι εμπιστοσύνη, πεποίθηση, βεβαιότητα στη δύναμη του Χριστού να προμηθεύσει τροφή, όπως έπραξε αυτό πριν (p).
(3)   «Είδες πόσο μεγάλη αγανάκτηση; Διότι δεν φαίνεται κάπου αλλού να τους μάλωσε τόσο πολύ… Διότι η πραότητα δεν είναι παντού καλό. Και όπως ακριβώς τους μετέδιδε θάρρος, έτσι και τους μαλώνει, φροντίζοντας έτσι με την ποικιλία αυτή τη σωτηρία τους» (Χ).

Ματθ.16,9 οὔπω νοεῖτε(1) οὐδὲ μνημονεύετε(2) τοὺς πέντε ἄρτους τῶν πεντακισχιλίων καὶ πόσους κοφίνους ἐλάβετε(3);
Ματθ.16,9 Ακόμη δεν το εννοήσατε ούτε θυμάστε τα πέντε ψωμιά για τους πέντε χιλιάδες άντρες, και πόσα κοφίνια πήρατε έπειτα;
(1)   Το ρήμα νοέω εκφράζει κάτι περισσότερο θεληματικό από το συνίημι. Όφειλαν να είχαν κατανοήσει, ακόμη και αν τα δύο εκείνα θαύματα δεν είχαν συντελεστεί (b). Η έκτακτη αυτή νωθρότητα των 12, η οποία φαίνεται να εξέπληξε και τον ίδιο το Χριστό («ακόμα δεν καταλαβαίνετε…; Πώς δεν καταλαβαίνετε…;») δείχνει πόσο αργά προχωρούσε η εκπαίδευση και αυτών ακόμα των μαθητών που ήταν κατεξοχήν συνδεδεμένοι με τον Ιησού (p).
(2)   Η αμαρτία προσβάλλει και τη σκέψη και τη μνήμη. Οφείλουμε να μνημονεύουμε και τις λεπτομέρειες των θείων έργων και από τη βοήθεια που μας δόθηκε κατά το παρελθόν, να ελπίζουμε και για τη μελλοντική (b).
(3)   «Αναφέρει τον αριθμό και αυτών που τράφηκαν και των περισσευμάτων, οδηγώντας τους ταυτόχρονα και στο να θυμηθούν τα περασμένα, και κάνοντάς τους προσεκτικότερους για τα μέλλοντα» (Χ).

Ματθ.16,10 οὐδὲ τοὺς ἑπτὰ(1) ἄρτους τῶν τετρακισχιλίων καὶ πόσας σπυρίδας ἐλάβετε;
Ματθ.16,10 Ούτε τα εφτά ψωμιά για τους τέσσερις χιλιάδες άντρες και πόσα καλάθια πήρατε;
(1)   Στο πρώτο θαύμα όπως ο αριθμός των άρτων ανταποκρίνεται στον αριθμό των χιλιάδων, έτσι και ο αριθμός των κοφινιών ανταποκρίνεται στον αριθμό των Αποστόλων· έτσι ώστε ο καθένας τους είχε το κοφίνι, το οποίο μετέφερε γεμάτο. Στο δεύτερο θαύμα ο αριθμός των σπυρίδων ανταποκρίνεται στον αριθμό των άρτων (b).

Ματθ.16,11 πῶς(1) οὐ νοεῖτε ὅτι οὐ περὶ ἄρτου(2) εἶπον ὑμῖν προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης(3) τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων;
Ματθ.16,11 Πώς δεν καταλαβαίνετε ότι δε σας μιλούσα για ψωμιά, όταν σας έλεγα να φυλαχτείτε από το προζύμι των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων;»
(1)   Μόριο που εκφράζει έκπληξη (b).
(2)   Λέγεται για συνηθισμένη τροφή (δ), για το συνηθισμένο άρτο που χρησιμοποιείται για διατροφή του σώματος.
(3)   Με έννοια ηθική και συμβολική (F).

Ματθ.16,12 τότε συνῆκαν(1) ὅτι οὐκ εἶπε προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης τοῦ ἄρτου, ἀλλ᾿ ἀπὸ τῆς διδαχῆς(2) τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων.
Ματθ.16,12 Τότε κατάλαβαν πως δεν τους είπε να φυλάγονται από το προζύμι που φτιάχνουν ψωμί, αλλά από τη διδασκαλία των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων.
(1)   «Είδες αγανάκτηση μεγάλη, δες και τον καρπό της. Διότι αμέσως ξύπνησε το μυαλό τους που κοιμόταν και κατάλαβαν» (Ζ).
(2)   Στους ραββίνους η ζύμη σημαίνει το κακό ένστικτο. Οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι δεν είχαν την ίδια διδασκαλία σε όλα τα σημεία. Είχαν όμως τα ίδια εχθρικά αισθήματα εναντίον του Ιησού. Η λέξη λοιπόν διδαχή εδώ σημαίνει λιγότερο διδασκαλία θεωρητική και περισσότερο διάθεση ελάχιστα ειλικρινή. Για αυτό και ο Λουκάς χρησιμοποιεί αντί για αυτήν, τη λέξη υποκρισία. Ίσως η λέξη διδαχή εκλέχτηκε αναφορικά με τους Φαρισαίους, βλέποντάς τους ειδικότερα (L).

Στιχ. 13-20. Η ομολογία του Πέτρου και των μαθητών.

Ματθ.16,13 Ἐλθὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς εἰς τὰ μέρη Καισαρείας τῆς Φιλίππου(1) ἠρώτα τοὺς μαθητὰς(2) αὐτοῦ λέγων· τίνα(3) με λέγουσιν(4) οἱ ἄνθρωποι(5) εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου(6);
Ματθ.16,13 Όταν ήρθε ο Ιησούς στα μέρη της Καισάρειας του Φιλίππου, ρώτησε τους μαθητές του: «Ποιος λένε οι άνθρωποι πως είναι ο Υιός του Ανθρώπου;» Αυτοί απάντησαν:
(1)   «Αυτήν την Καισάρεια την έχτισε ο Φίλιππος για τιμή του Καίσαρα» (Ζ). «Υπάρχει και άλλη, αυτή του Στράτωνα» (Σχ). Η Καισάρεια του Φιλίππου βρισκόταν στους πρόποδες του Λιβάνου, κοντά στις πηγές του Ιορδάνη στη Γαυλωνίτιδα, που ονομαζόταν προηγουμένως Πανεάς, αλλά όταν ο Φίλιππος ο τετράρχης διεύρυνε αυτήν, από αυτόν μεν μετονομάστηκε σε Καισάρεια εις τιμήν του Τιβερίου Καίσαρος (Ιωσηπ. Ιουδ. Αρχ. 18,2,1), και σε Νερωνιάς από τον Αγρίππα το νεώτερο εις τιμήν του Νέρωνος (Ιωσηπ. ο.π. 20,9,4). Σήμερα ονομάζεται Banjas και έχει γύρω στα 150 σπίτια (g).
Ο πληθυσμός της Καισαρείας ήταν κυρίως ειδωλολατρικός και προφανώς ο Κύριος δεν ζητούσε έδαφος για κήρυγμα, αλλά ήσυχο περιβάλλον για κατ’ ιδίαν διδασκαλία των αποστόλων, ειδικά αποβλέποντας στο επικείμενο πάθος του (p). Τα γεγονότα, τα οποία ακολουθούν, έγιναν λίγο πριν το πάθος (b). Ήταν λοιπόν απαραίτητο να αποσυρθεί μαζί με τους μαθητές του σε τόπο απομόνωσης (S).
(2)   «Δεν τους ρωτά στην αρχή του κηρύγματος, αλλά όταν έκανε πολλά θαύματα και τους μίλησε για πολλά και υψηλά δόγματα… τότε τους κάνει αυτή την ερώτηση» (Χ). Οι μαθητές είχαν ωφεληθεί με την ακρόαση της διδασκαλίας του Κυρίου και με την έρευνα των έργων του. Τώρα ο διδάσκαλός τους, τούς εξετάζει με ερώτηση και δίνει παράδειγμα κατήχησης (b). «Ρώτησε βεβαίως όχι επειδή αγνοούσε, αλλά σύμφωνα με το σχέδιό του, έτσι ώστε ο Πέτρος να πει αυτό που του αποκαλύφθηκε και να αποδοκιμαστούν ως πλανημένες οι απόψεις όλων των άλλων για αυτόν» (Ζ).
(3)   Μπαίνει μπροστά με έμφαση.
(4)   Δηλαδή θεωρούν, πιστεύουν ότι είμαι (δ).
(5)   «Δεν είπε, ποιος λένε ότι είμαι οι γραμματείς και Φαρισαίοι, παρόλο που αυτοί πολλές φορές τον πλησίαζαν και συνομιλούσαν· αλλά ποιος λένε οι άνθρωποι ότι είμαι, εξετάζοντας την αμερόληπτη γνώμη του λαού. Διότι αν και αυτή η γνώμη ήταν πολύ πιο ταπεινή από το πρέπον, αλλά ήταν απαλλαγμένη από πονηρία· εκείνη όμως των Φαρισαίων ήταν γεμάτη από πολλή κακία» (Χ).
(6)   Η ονομασία αυτή δεν αρμόζει μόνο στην κατάσταση της ταπείνωσης του Κυρίου αλλά και σε αυτήν της εξύψωσης και δόξας του (b). «Διότι λέει, κανείς δεν ανέβηκε στον ουρανό, παρά μόνο ο Υιός του ανθρώπου, που είναι στον ουρανό· και πάλι, όταν δείτε τον Υιό του ανθρώπου να ανεβαίνει, εκεί όπου ήταν προηγουμένως» (Χ). Η ονομασία εδώ έδειχνε την ανθρώπινη φύση του και προετοίμαζε με αντίθεση την αποκάλυψη της θείας του φύσης (L).

Ματθ.16,14 οἱ δὲ εἶπον· οἱ μὲν Ἰωάννην τὸν βαπτιστήν(1), ἄλλοι δὲ Ἠλίαν(2), ἕτεροι δὲ Ἱερεμίαν(3) ἢ ἕνα τῶν προφητῶν(4).
Ματθ.16,14 Άλλοι λένε πως είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, άλλοι ο Ηλίας, άλλοι ο Ιερεμίας ή ένας από τους προφήτες».
(1)   «Αυτοί μεν που τον ονόμαζαν Ιωάννη, ήταν όπως ο Ηρώδης, οι οποίοι νόμιζαν ότι ο Ιωάννης μετά την ανάστασή του πήρε και αυτό το χάρισμα, το της θαυματουργίας δηλαδή» (Θφ).
(2)   «Άλλοι πάλι ότι είναι ο Ηλίας αυτός που τώρα ονομάζεται… ο οποίος από τότε ζει με σάρκα και εμφανίστηκε κατά τον παρόντα χρόνο» (Ω). Οι εσχατολογικές ελπίδες του λαού είχαν συγκεντρωθεί σε προσωπικότητες, οι οποίες σύμφωνα με το Δ΄ Έσδρα στ 26 αρπάχτηκαν στον ουρανό, χωρίς να γευτούν θάνατο και οι οποίοι αναμένονταν να επιστρέψουν ώστε κατά τις έσχατες ημέρες να γίνουν κήρυκες του Μεσσία. Στη ραββινική πραγματεία, που έχει τον τίτλο Ντερέκ ερες ζούτα (σχετικά με το τέλος) διασώθηκε παράδοση σύμφωνα με την οποία εννιά τέτοια πρόσωπα αρπάχτηκαν ζωντανά στον Παράδεισο, και πρώτα μεταξύ αυτών αριθμούνται ο Ενώχ και ο Ηλίας (S).
Δεν είναι λοιπόν ανάγκη να σχετίσουμε το παρόν χωρίο με τις σύγχρονες ιδέες κάποιων για τη μετεμψύχωση, διότι ανέμενε ο λαός την επιστροφή του ιδίου του Ηλία αυτοπροσώπως ο οποίος δεν είχε πεθάνει, ή τελικά την ανάσταση από τους νεκρούς κάποιων άλλων προφητών (b).
(3)   Ο Ιούδας Μακκαβαίος πριν τη σύγκρουσή του με τον Νικάνορα είδε οπτασία άνδρα, του οποίου «ήταν θαυμαστή και μεγαλοπρεπέστατη η υπεροχή του», και ήταν αυτός «ο Ιερεμίας ο προφήτης του Θεού που προσευχόταν πολύ για τον λαό της αγίας πόλης», ο οποίος και παρέδωσε «στον Ιούδα χρυσό σπαθί» με το οποίο θα συνέτριβε τους εχθρούς (Β΄ Μακκαβ. ιε 13 και εξής). Προφανώς επικρατούσε στο λαό η πίστη ότι ο Ιερεμίας θα ξαναερχόταν (p). Αξιόλογη και η: «άλλοι έλεγαν ότι είναι ο Ιερεμίας, διότι η σοφία σε αυτόν γεννήθηκε από μόνη της και χωρίς μάθηση· διότι ο Ιερεμίας τάχτηκε στην προφητεία ενώ ήταν ακόμη παιδί» (Θφ).
(4)   Κοινό στοιχείο όλων αυτών των ιδεών του λαού για τον Ιησού ήταν, ότι όλες αρνούνται σε αυτόν τον χαρακτήρα του Μεσσία και θεωρούν αυτόν ως προφήτη πρόδρομο του Μεσσία (δ). Ομοίως συμφωνούν όλες οι σχετικά με τον Κύριο γνώμες των πολλών, στο ότι αυτός ήταν η επανεμφάνιση με σωματική ανάσταση του Ιωάννη ή κάποιου από τους προφήτες της Π.Δ. (ο).

Ματθ.16,15 λέγει αὐτοῖς(1)· ὑμεῖς(2) δὲ τίνα με λέγεται εἶναι;
Ματθ.16,15 Εσείς, ποιος λέτε πως είμαι;» τους λέει.
(1)   Όταν «έφερε στο προσκήνιο την πλανεμένη γνώμη του λαού, τότε πρόσθεσε, εσείς όμως ποιος λέτε ότι είμαι; Προσκαλώντας αυτούς με τη δεύτερη ερώτηση στο να φανταστούν κάτι ανώτερο για αυτόν και δείχνοντάς τους, ότι η προηγούμενη άποψη είναι πολύ ανάρμοστη για την αξία του» (Χ).
(2)   Υπάρχει ισχυρή έμφαση στο «εσείς» (p). Εσείς «δηλαδή, οι οποίοι είστε πάντα μαζί μου και με βλέπετε να θαυματουργώ και κάνατε και εσείς οι ίδιοι πολλά θαύματα μέσω εμού» (Χ).

Ματθ.16,16 ἀποκριθεὶς δὲ Σίμων(1) Πέτρος(2) εἶπε· σὺ εἶ ὁ Χριστὸς(3) ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ(4) τοῦ ζῶντος(5).
Ματθ.16,16 Ο Σίμων Πέτρος απάντησε: «Εσύ είσαι ο Μεσσίας, ο Υιός του αληθινού Θεού».
(1)   «Ο παντού θερμός, ο κορυφαίος της ομάδας των Αποστόλων, αν και όλοι ρωτήθηκαν, απαντά αυτός. Και όταν μεν ρωτούσε για τη γνώμη του λαού, όλοι είπαν για αυτό που ρωτήθηκε· όταν όμως ζήτησε τη δική τους γνώμη, πηδά πρώτος ο Πέτρος και προλαβαίνει» (Χ).
(2)   Το διπλό όνομα εδώ είναι αξιοσημείωτο. Συχνά χρησιμοποιείται αυτό στο δ΄ ευαγγέλιο, σπάνια όμως στους συνοπτικούς. Ο Μάρκος και ο Λουκάς έχουν εδώ μόνο το Πέτρος (S). Στην επίσημη αυτή περίσταση το όνομα και το παρωνύμιο συνδέονται (b).
(3)   Την ώρα που οι άλλοι ακροατές του Ιησού έπαυσαν να θεωρούν αυτόν ως Μεσσία, οι 12 είχαν ενισχυθεί στην πίστη, ότι ήταν ο Χριστός (p). Ο Χριστός, με άρθρο=ο Μεσσίας που από παλιά τον είχε υποσχεθεί ο Θεός στους Ιουδαίους και αναμενόταν ανυπόμονα από αυτούς (F).
(4)   Δύο ονομασίες, ο Χριστός, ο υιός του Θεού, οι οποίες δεν έχουν εξ’ ολοκλήρου την ίδια σημασία, παρόλο που η μία συνεπάγεται την άλλη (Πράξ. θ 20). Προχωρά κλιμακωτά. Διότι η γνώση του Ιησού ως υιού του Θεού είναι ανώτερη από τη γνώση του ως Μεσσία (b). Ο Πέτρος με την προσθήκη του άρθρου και την ονομασία υιός του Θεού του ζωντανού, ομολογεί όσο του ήταν δυνατόν σαφώς την θεία αρχή του Ιησού, ότι κατέχει τη φύση του άπειρου όντος, το οποίο έχει τη ζωή και μεταδίδει αυτήν (L).
«Και πριν από αυτό είπαν «αληθινά είναι Υιός Θεού» όσοι ήταν στο πλοίο μετά την τρικυμία που είδαν και δεν μακαρίστηκαν, παρόλο που μίλησαν αληθινά. Διότι δεν ομολόγησαν τέτοια υιότητα όπως ο Πέτρος· αλλά νόμιζαν ότι είναι ένας από τους πολλούς αληθινά υιούς, πιο εξαιρετικός μεν από τους πολλούς, όχι όμως από την ίδια ουσία» (Χ).
«Δεν είπε χωρίς το άρθρο, αλλά μαζί με το άρθρο ο Υιός, δηλαδή ο ίδιος εκείνος, ο ένας και μόνος… αυτός που γεννήθηκε από την ίδια την ουσία του Πατέρα» (Θφ).
Ο Υιός του Θεού του ζωντανού, με άρθρο και οι 3 λέξεις το οποίο τονίζει την κάθε μία από αυτές (F). Με την προσθήκη του άρθρου (ο υιός) «τον ομολόγησε γνήσιο Υιό» (Χ), «τον κατανόησε ότι είναι από τη φύση του και κατά κυριολεξία υιός του Θεού», ενώ οι άλλοι όσοι πριν από αυτόν «τον ομολόγησαν Υιό του Θεού», «τον θεώρησαν ότι είναι υιός από υιοθεσία και σύμφωνα με προκοπή αρετής, όπως όλοι οι άγιοι» (Ζ).
(5)   «Σε αντίθεση με τα νεκρά είδωλα» (Ζ), και για να δηλώσει ότι αυτός είναι η πηγή της ζωής και των ευλογιών της (ο). Στην Π.Δ. συχνά συναντιέται η φράση.

Ματθ.16,17 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ(1), ὅτι σάρξ καὶ αἷμα(2) οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι(3), ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου(4) ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς(5).
Ματθ.16,17 Τότε ο Ιησούς του αποκρίθηκε: «Μακάριος είσαι, Σίμων, γιε του Ιωνά, γιατί αυτό δε σου το αποκάλυψε άνθρωπος, αλλά ο ουράνιος Πατέρας μου.
(1)   «Το βαρ είναι εβραϊκό, και σημαίνει τον γιο» (Ζ), «δηλαδή γιε του Ιωνά» (Θφ). Λέξη αραμαϊκή, ενώ το Ιωνά ή είναι συντομευμένος τύπος του ονόματος Ιωάννης (a,S), ή είναι άσχετος με το όνομα Ιωάννης, λέξη που σημαίνει το περιστέρι (L).
(2)   «Δηλαδή άνθρωπος» (Ζ). Φράση κοινή στο Ταλμούδ και στα Μισδραχίμ που σημαίνει την ανθρώπινη φύση σε αντίθεση με το Θεό (a)=άνθρωπος ψυχικός και σαρκικός, όπως από μόνος του είναι ο άνθρωπος χωρίς τη θεία χάρη. Αυτός ούτε να καταλάβει μπορεί καθόλου τις θείες αλήθειες, πολύ περισσότερο να αποκαλύψει αυτές σε άλλον (δ). Κανείς θνητός κατά το χρόνο εκείνο δεν γνώριζε την αλήθεια αυτή πριν ο Πέτρος διακηρύξει αυτήν (b).
(3)   «Δεν σε μυσταγώγησε σε αυτήν την ομολογία για εμένα» (Ζ). Η γνώση για το Χριστό δεν μπορεί αλλιώς να επιτευχθεί παρά με θεία αποκάλυψη (b).
(4)   «Δεν είπε απλώς· ο Πατέρας στους ουρανούς, αλλά ο Πατέρας μου, εξαιρώντας τον εαυτό του από την κτίση και λέγοντας τον Πατέρα, δικό του Πατέρα» (Σχ.π.). Ο Ιησούς δεν είχε πει ακόμη στους μαθητές του ξεκάθαρα ότι ήταν ο Χριστός. Είχε κάνει και πει εκείνα, με τα οποία με τη βοήθεια της αποκάλυψης από τον Πατέρα θα μπορούσαν εκείνοι να τον αναγνωρίσουν ως Χριστό (b).
«Δεν είναι επομένως δυνατόν να μάθει κάποιος τον Υιό από άλλον παρά μόνο από τον Πατέρα· ούτε από άλλον να μάθει τον Πατέρα παρά μόνο από τον Υιό. Επομένως και από εδώ φαίνεται ότι έχουν την ίδια τιμή και την ίδια ουσία» (Χ).
(5)   «Παρουσιάζει αυτόν που μίλησε στην ψυχή του, για να μάθεις, ότι ο Πέτρος μεν μίλησε, αλλά ο Πατέρας τού τα υπαγόρευσε, και να πιστέψεις ότι αυτά που λέχθηκαν δεν είναι πλέον ανθρώπινη γνώμη, αλλά θείο δόγμα» (Χ).

Ματθ.16,18 κἀγὼ(1) δέ σοι λέγω ὅτι σὺ εἶ Πέτρος(2), καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ(3) οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν(4), καὶ πύλαι ᾅδου(5) οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς(6).
Ματθ.16,18 Κι εγώ λέω σ’ εσένα πως εσύ είσαι ο Πέτρος, και πάνω σ’ αυτή την πέτρα θα οικοδομήσω την εκκλησία μου, και δε θα την κατανικήσουν οι δυνάμεις του άδη.
(1)   Και ο Ιησούς κάνει τώρα άλλη αποκάλυψη που αφορά στο μελλοντικό του έργο και την σχέση, την οποία ο απόστολος Πέτρος θα είχε με αυτό (p). Όπως εσύ λες από αποκάλυψη, ότι εγώ είμαι ο Χριστός, έτσι και εγώ αποκαλύπτοντας σού λέω. «Όπως κήρυξες για μένα το ιδιαίτερο και ασάλευτο της θεότητάς μου, έτσι και εγώ κηρύττω για σένα το ασάλευτο της ομολογίας» (Σχ.π.).
(2)   Αυτό ανταποκρίνεται ωραιότατα στο «εσύ είσαι ο Χριστός» της ομολογίας του Πέτρου (b). «Διότι πρόκειται να γίνεις πέτρα πίστης μετά την άρνηση» (Ζ). Το «εσύ είσαι» δηλώνει, είσαι σύμφωνα με τη θεία θέληση και ενέργεια, σύμφωνα με το θείο προορισμό, που αναφέρεται όχι σε στιγμή δισταγμού και ασθένειας ανθρώπινης, αλλά σε ολόκληρο τον μετά από αυτά βίο του Πέτρου. Εσύ είσαι βράχος πίστης, στερεός δηλαδή και ακλόνητος στην πίστη σε μένα (δ).
(3)   Ή, «την πίστη της ομολογίας» (Χ), στην ομολογία και παραδοχή της μεσσιακής ιδιότητας και της θείας υιότητας του Χριστού. Πάνω στο βράχο αυτής της από αποκάλυψη αλήθειας, θα χτίσω την εκκλησία μου. Σύμφωνα με την τελευταία αυτή εκδοχή το λογοπαίγνιο Πέτρος και πέτρα σημαίνουν: «Εξέφρασες αποκεκαλυμμένη αλήθεια και το όνομά σου Πέτρος υποδηλώνει όνομα μεταφορικό αυτής της αλήθειας. Θα είναι αυτή η πέτρα ή ο βράχος πάνω στον οποίο θα θεμελιωθεί η εκκλησία. Με άλλα λόγια θα είναι το κεντρικό και θεμελιώδες δόγμα της εκκλησιαστικής διδασκαλίας» (a).
«Αυτή η ομολογία, την οποία ομολόγησες, πρόκειται να είναι θεμέλιο όσων πιστεύουν, ώστε κάθε άνθρωπος που πρόκειται να κτίζει το σπίτι της πίστης, αυτήν την ομολογία να βάζει ως θεμέλιο» (Θφ).
Ή, «εσένα θα βάλω θεμέλιο των πιστών» (Ζ). Πέτρα=μεταφορικά ο άνθρωπος, ο οποίος για το σταθερό της ψυχής είναι όμοιος με βράχο (g). Ο Κύριός μας θα μίλησε στην αραμαϊκή, όπως υποδηλώνει το βαρ Ιωνά. Και στην αραμαϊκή η λέξη Κηφά θα χρησιμοποιήθηκε και στις δύο προτάσεις. Στην ελληνική γλώσσα ήταν αδύνατον και στις δύο προτάσεις να χρησιμοποιηθεί το θηλυκό πέτρα, αφού ο Πέτρος ήταν άνδρας και το κατηγορούμενό του έπρεπε να είναι γένους αρσενικού (p).
Το λογοπαίγνιο που σχηματίζεται (Πέτρος-πέτρα) μπορεί να προέρχεται και από την αραμαϊκή, όπου σχηματίζεται πιο κυριολεκτικά από όσο στην ελληνική. Στην αραμαϊκή=εσύ είσαι Κηφά (=βράχος) και πάνω σε αυτόν τον κηφά (=βράχο)(S).
Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή ο Πέτρος λαμβάνεται εδώ όχι ως άτομο μόνο, αλλά και ως ο πρώτος διερμηνέας της ζωντανής πίστης των Αποστόλων στο Χριστό (δ). Το γεγονός, ότι και ο Χριστός αλλού με διαφορετική μεταφορά αποκαλείται ακρογωνιαίος λίθος (Εφεσ. β 20,Α΄Πέτρ. β 4-8), δεν πρέπει να μας παρακινήσει να αρνηθούμε, ότι ο Πέτρος ονομάζεται εδώ η θεμέλια πέτρα της εκκλησίας. Στο Εφεσ. β 20 οι Απόστολοι και Χριστιανοί προφήτες είναι το θεμέλιο της εκκλησίας. Εδώ είναι σαφές, ότι η υπόσχεση του Κυρίου προς τον Πέτρο έγινε σαν σε κάποιον που ομολόγησε την πίστη του και ομολόγησε αυτήν και εξ΄ ονόματος του εαυτού του, αλλά και εξ’ ονόματος των 12. Ως πρώτος λοιπόν ομολογητής της ορθής πίστης ο Πέτρος μπορούσε καλά να θεωρηθεί ως θεμέλιο. Άλλοι ομολογώντας την ίδια πίστη θα προσθέτονταν σε αυτόν και πάνω σε αυτούς το οικοδόμημα θα χτιζόταν. Αλλά ο Πέτρος ήταν ο πρώτος. Από αυτόν ως πρώτο λίθο αρχίζει η ανοικοδόμηση της χριστιανικής εκκλησίας (p).
Αξιοσημείωτα και τα επόμενα: «Λέγοντας και εμείς όπως ο Πέτρος· Εσύ είσαι ο Χριστός ο Υιός του Θεού του ζώντος, γινόμαστε Πέτρος και θα μπορούσε και για μας να ειπωθεί από τον Θεό λόγο το «εσύ είσαι Πέτρος» και τα επόμενα. Διότι πέτρα είναι κάθε μιμητής του Χριστού… και πάνω σε κάθε τέτοια πέτρα χτίζεται όλος ο εκκλησιαστικός λόγος και ο τρόπος ζωής σύμφωνα με αυτόν. Διότι στο πρόσωπο καθενός από τους τέλειους, που έχουν το σύνολο των λόγων και έργων και σκέψεων που ολοκληρώνουν την μακαριότητα, βρίσκεται η εκκλησία που χτίζεται από το Θεό» (Ω).
(4)   Μόνο εδώ και στο ιη 17 η λέξη εκκλησία συναντιέται στα ευαγγέλια. Αλλού στην Κ.Δ. είναι συχνότατη. Σημαίνει σώμα ανθρώπων ενωμένων με κοινές πεποιθήσεις και ιδανικά (p). «Από εδώ δείχνει ότι πολλοί ήδη πρόκειται να πιστέψουν» (Χ). «Διότι εκκλησία είναι οι πιστοί» (Ζ).
(5)   Όπως η εκκλησία παρομοιάστηκε με οικοδόμημα, έτσι και οι δυνάμεις του κακού. Αυτές έχουν την μητρόπολή τους στο φρούριο του Άδη. Διότι ο Άδης συμβολίζεται με ισχυρό φρούριο με πύλες οχυρωμένες και χάλκινες. Δες Ησ. λη 10,Ιωβ ιζ 16,λη 17,Ψαλμ. ρστ 16,Γ΄Μακκαβ. ε 51. Η έννοια της εικονικής αυτής έκφρασης εδώ είναι: Οι οργανωμένες δυνάμεις του κακού δεν θα υπερισχύσουν της οργανωμένης κοινωνίας, η οποία θα εκπροσωπεί την διδασκαλία μου (a). Ο θάνατος συχνά θεωρείται ως μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις. Π.χ. «Δυνατή σαν το θάνατο η αγάπη» Και εδώ η εκκλησία λέγεται ότι είναι πολύ ισχυρότερη από το θάνατο. Ούτε οι πύλες του άδη δεν θα την νικήσουν (p).
(6)   Η χριστιανική εκκλησία είναι όμοια με πόλη χωρίς τείχη. Και όμως οι πύλες του άδη, οι οποίες ορμούν εναντίον της, δεν θα νικήσουν ποτέ αυτήν (b). Η βαθύτερη έννοια του Χριστού είναι πιθανώς αυτή: Η εκκλησία έχει οικοδομηθεί πάνω στη μεσσιακή ιδιότητα του Κυρίου της, και ο θάνατος –οι πύλες του Άδη- δεν θα τη νικήσουν, διότι δεν θα μπορέσει να κρατήσει αιχμάλωτό του τον Κύριο της εκκλησίας (S), ενώ τα μέλη της εκκλησίας με το θάνατο μεταβαίνουν από την επίγεια στην στον ουρανό θριαμβεύουσα εκκλησία των πρωτοτόκων. Επομένως ο θάνατος καμία δεν θα έχει δύναμη εναντίον της εκκλησίας, ώστε να αρπάζει τα μέλη της από το Θεό και το Σωτήρα (δ).

Ματθ.16,19 καὶ δώσω(1) σοι(2) τὰς κλεῖς(3) τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν(4), καὶ ὃ ἐὰν δήσῃς(5) ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καὶ ὃ ἐὰν λύσῃς(5) ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς.
Ματθ.16,19 Θα σου δώσω τα κλειδιά που ανοίγουν την πόρτα της βασιλείας των ουρανών, και ό,τι κρατήσεις ασυγχώρητο στη γη θα είναι ασυγχώρητο και στους ουρανούς· και ό,τι συγχωρήσεις στη γη θα είναι συγχωρημένο και στους ουρανούς»
(1)   «Όπως ακριβώς ο Πατέρας έδωσε σε σένα το να γνωρίσεις εμένα, έτσι και εγώ θα σου δώσω» (Χ). «Το «θα σου δώσω» φανερώνει μελλοντικό χρόνο, δηλαδή τον μετά την ανάσταση» (Θφ).
«Ο καιρός του δώρου ήταν η ώρα της ανάστασης, όταν είπε· Πάρτε Πνεύμα Άγιο· σε όποιους συγχωρείτε τις αμαρτίες θα τους συγχωρούνται…» (Κ). Διότι και ο Χριστός μετά την ανάσταση και ανάληψή του, πήρε τα κλειδιά κατά την ανθρώπινη φύση του (b).
«Και δεν είπε, θα παρακαλέσω τον Πατέρα, μολονότι αυτό φανέρωνε μεγάλη εξουσία και το μέγεθος του δώρου ήταν απερίγραπτο, αλλά είπε, εγώ θα σου δώσω» (Χ).
«Αυτήν την κουβέντα δεν μπορεί να την πει ούτε άγγελος ούτε κάποια άλλη λογική δύναμη. Αλλά αρμόζει κατεξοχήν στο Θεό που κυβερνά τα πάντα και έχει εξουσία γης και ουρανού» (Κ).
(2)   «Και όμως αυτό το δώρο έγινε και στους άλλους Αποστόλους, αλλά δόθηκε πρώτα στον Πέτρο· διότι πρώτος αυτός ομολόγησε ότι ο Χριστός είναι γνήσιος υιός του Θεού» (Ζ). Εάν τα κλειδιά είχαν δοθεί αποκλειστικά στον Πέτρο και στον επίσκοπο της Ρώμης μετά από αυτόν, και όχι και στους άλλους Αποστόλους, τότε μετά το θάνατο του Πέτρου ο επίσκοπος της Ρώμης θα ενεργούσε ως ποιμένας και στους Αποστόλους που ζούσαν ακόμη (b).
Αξιοσημείωτη και η επόμενη: «Από αυτόν το λόγο του Χριστού [και θα σου δώσω τα κλειδιά…] είναι άξιος να πάρει τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών αυτός που έφραξε τις πύλες του άδη, ώστε να μην τον νικήσουν· και για να μην μπορούν τίποτα εναντίον του οι πύλες του άδη, παίρνει σαν άλλα έπαθλα τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών, ώστε ο ίδιος να ανοίγει τις κλεισμένες πύλες σε όσους νικιούνται από τις πύλες του άδη. Και μπαίνει ως αγνός μεν από κάποια πύλη αγνότητας που ανοίγει με κλειδί που ανοίγει την αγνότητα, και ως δίκαιος από άλλη πύλη δικαιοσύνης που ανοίγει με το κλειδί της δικαιοσύνης· και έτσι γίνεται και με τις υπόλοιπες αρετές… δίνει δηλαδή ο Σωτήρας σε όσους δεν νικήθηκαν από τις πύλες του άδη, τόσα κλειδιά όσες είναι και οι αρετές» (Ω).
(3)   «Δηλαδή το να εισάγεις σε αυτήν (τη βασιλεία των ουρανών). Διότι έργο αυτού που έχει τα κλειδιά είναι το να βάζει μέσα» (Ζ). Τα κλειδιά σημαίνουν εξουσία (b). Η εικόνα των πυλών του άδη συνυπονοεί και την μεταφορά με τα κλειδιά. Υπάρχουν κλειδιά του Άδη (Αποκ. α 18 δες και θ 1,κ 1). Ο συγγραφέας της Αποκάλυψης περιγράφει τον αναστημένο Χριστό ότι έχει τα κλειδιά του Άδη, δηλαδή έχει δύναμη πάνω του. Έτσι η βασιλεία των ουρανών μπορεί να ομοιωθεί με ακρόπολη με οχυρωμένες πύλες. Αυτός που κρατά αυτά τα κλειδιά θα είχε δύναμη σε αυτήν, εξουσία να δεχτεί σε αυτήν και να αποκλείσει από αυτήν. Στο Αποκ. γ 7 η δύναμη και εξουσία αυτή κρατιέται από το Χριστό. Το κρατώ τα κλειδιά= έχω απόλυτο δικαίωμα, που δεν μπορεί από κανέναν να αμφισβητηθεί (a).
Δεν είναι απλός θυρωρός ο Πέτρος, αλλά διαχειριστής, περιβεβλημένος από τον οικοδεσπότη με πλήρη διοικητική εξουσία (S). Είναι δυνατόν τα κλειδιά να αναφέρονται ειδικά στο έργο του Πέτρου, όταν δέχτηκε τόσους πολλούς από τους πρώτους προσήλυτους στη χριστιανική εκκλησία (p). «Για αυτό και μετά την ανάληψη του Σωτήρα στους ουρανούς, αυτός δίδαξε πριν από όλους για πολύ και πολλούς έβαλε» (Ζ).
(4)   Θα δώσω σε σένα την δύναμη και εξουσία να εισάγεις στην εκκλησία και να βγάζεις από αυτήν, την οποία εκκλησία χαρακτηρίζει ως βασιλεία των ουρανών και εδώ και στο δ 17 και ο Πρόδρομος στο γ 2 (δ).
(5)   Η ερμηνεία που υποστηρίζεται από τους προτεστάντες (a,p,S,g): όχι μόνο διοικητική, αλλά και νομοθετική εξουσία δόθηκε στον Πέτρο. Οι όροι δένω και λύνω ανταποκρίνονται σε τεχνικούς όρους που χρησιμοποιούνται στις ιουδαϊκές νομικές σχολές σε σχέσεις με τις διακηρύξεις κάποιου νομοδιδάσκαλου που αποφασίζει για κάτι ότι είναι δεμένο, δηλαδή απαγορευμένο, ή για άλλο ότι είναι λυμένο, δηλαδή επιτρεπόμενο, όχι εννοείται με τη δύναμη του δικού του απόλυτου κύρους, αλλά σύμφωνα με τη γνώση του για τον προφορικό νόμο.
Η νομοθετική αυτή εξουσία να εκφέρει αυθεντικές αποφάσεις για το τι τα μέλη της νέας βασιλείας επιτρέπεται ή απαγορεύεται να κάνουν, δόθηκε στον απόστολο Πέτρο (στο ιη 18 και σε όλους τους Αποστόλους) σαν σε μαθητή που γνωρίζει το νου του Χριστού και ξέρει καλά τη διδασκαλία του. Οι πάνω στη γη αποφάσεις του Πέτρου θα επικυρώνονταν στον ουρανό από το Θεό. Δεν υπάρχει αναγκαία σχέση ανάμεσα στο λόγο αυτό και στο Ιω. κ 23, όπου γίνεται λόγος για άφεση ή κράτηση των αμαρτιών (S).
Είναι αξιοσημείωτο, ότι λέγεται «ό,τι δέσεις» και όχι «όποιον δέσεις» (p).
Πιο σωστή η: «Δέσιμο λέει την ασυγχωρησία, ενώ λύσιμο την συγχώρηση. Υπόσχεται λοιπόν, όποιο αμάρτημα δεν συγχωρέσεις στη γη, θα είναι ασυγχώρητο και στον ουρανό από το Θεό· και όποιο συγχωρέσεις εδώ θα είναι και εκεί συγχωρεμένο» (Ζ).
«Αυτόν μεν που κρίνει άδικα και δεν δένει στη γη σύμφωνα με το λόγο του Θεού ούτε λύνει στη γη σύμφωνα με το θέλημά του, οι πύλες του άδου θα τον νικήσουν. Αυτόν όμως που δεν θα τον νικήσουν οι πύλες του άδου, αυτός κρίνει δίκαια. Για αυτό έχει τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών για να ανοίγει σε αυτούς που λύθηκαν στη γη, ώστε να είναι λυμένοι και ελεύθεροι και στους ουρανούς, και κλείνει σε αυτούς που σύμφωνα με τη δίκαιη κρίση του έχουν δεθεί στη γη, ώστε και στους ουρανούς να είναι δεμένοι και καταδικασμένοι.
Επειδή όμως αυτοί που εγείρουν αξιώσεις για τον τόπο της επισκοπής χρησιμοποιούν το ρητό σαν να είναι ο Πέτρος, και επειδή έχουν πάρει από το Σωτήρα τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών, διδάσκουν ότι τα από αυτούς δεμένα, δηλαδή καταδικασμένα, έχουν δεθεί και στους ουρανούς και τα από αυτούς λυμένα, δηλαδή συγχωρεμένα έχουν λυθεί και στους ουρανούς, πρέπει να πούμε ότι σωστά το λένε αυτό, αν έχουν ανάλογο έργο για το οποίο ειπώθηκε σε εκείνον τον Πέτρο η φράση «Εσύ είσαι Πέτρος», και αν έχουν τέτοια αξία, ώστε πάνω σε αυτούς να χτιστεί η εκκλησία από το Χριστό» (Ω).
Συνηθισμένη και μεταφορική χρήση του λύνω στην Π. και Κ.Δ. είναι είτε λύνω από τα δεσμά και μεταφορικά αφήνω, συγχωρώ αμαρτίες, δες Ησ. μ 2,Σοφ. Σειρ. κη 2,Λουκ. στ 37, είτε καταλύω, καταργώ, αθετώ (Ματθ, ε 17,19,Ιω. β 19,ε 17,ζ 23,Εφεσ. β 14,Α΄Ιω. γ 8 κλπ.). Αλλά εδώ δεν πρόκειται για αθέτηση ή κατάργηση εντολών. Η άλλη χρήση του δένω και λύνω στους Ταλμουδιστές, σύμφωνα με την οποία το δένω=κηρύττω απαγορευμένο και το λύνω=κηρύττω επιτρεπόμενο, είναι τελείως άγνωστη στη θεία Γραφή (δ).
Αξιόλογη και η: με τις εκφράσεις δένω και λύνω εννοούνται όλα εκείνα, τα οποία ο Πέτρος συντέλεσε στο όνομα του Ιησού Χριστού και με την πίστη στο όνομα αυτό, με την αποστολική του εξουσία, διδάσκοντας, πείθοντας, παρηγορώντας, προτρέποντας, απαγορεύοντας, επιτρέποντας, συγχωρώντας, θεραπεύοντας, ανασταίνοντας από τους νεκρούς (Πράξ. γ 7, θ 34,41), τιμωρώντας (Πράξ. ε 5). Ο ίδιος αναφέρει στο Πράξ. ιε 8 περίπτωση πράγματος που συντελέστηκε στη γη και επιβεβαιώθηκε στους ουρανούς (b).

Ματθ.16,20 τότε διεστείλατο(1) τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ἵνα μηδενὶ εἴπωσιν(2) ὅτι αὐτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστός(3).
Ματθ.16,20 Τότε έδωσε στους μαθητές του την εντολή να μην πουν σε κανένα πως αυτός είναι ο Μεσσίας.
(1)   Αυθεντική γραφή επετίμησε= «Το διεστείλατο μεν με την έννοια του παράγγειλε, ενώ το επετίμησε με την έννοια του εξασφάλισε να μην πουν σε κανέναν» (Ζ). Διαστέλλω, το μέσο διαστέλλομαι= εξηγούμαι, τη σκέψη μου, εκθέτω με ακρίβεια. Έτσι στους Αριστοτέλη και Πολύβιο. Οπότε στην Κ.Δ. σημαίνει προτρέπω, διατάζω. Το επιτιμώ βρίσκεται και με την έννοια του προτρέπω έντονα (g).
(2)   Η έντονη αυτή προτροπή είναι εγγύηση για την ιστορική ακρίβεια του γεγονότος. Συγγραφέας που θα έπλαθε τα ιστορούμενα δύσκολα θα είχε σκεφτεί, ότι ο Ιησούς αφού εκδήλωσε τέτοια χαρά, όταν ο Πέτρος ομολόγησε, ότι οι 12 πίστευαν σε αυτόν ως τον Μεσσία και τον υιό του Θεού, θα επέμενε ώστε αυτό να τηρηθεί μυστικό (p).
(3)   Ο λόγος της παραγγελίας να τηρηθεί το πράγμα μυστικό, ήταν η πλανημένη ιδέα η οποία επικρατούσε στο λαό για τον Μεσσία. Ήταν δυνατόν να επιχειρήσουν και πάλι να ανακηρύξουν αυτόν βασιλιά και έτσι να επιταχύνουν τη σύγκρουση με τη ρωμαϊκή κυβέρνηση (p). Αλλά και οι μαθητές δεν είχαν ακόμη εμβαθύνει σε όλα όσα περιείχε η παραδοχή της μεσσιακής ιδιότητας του Κυρίου (S).

Στιχ. 21-28. Προαναγγελία του Πάθους.

Ματθ.16,21 Ἀπὸ τότε(1) ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς(2) δεικνύειν(3) τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι δεῖ αὐτὸν ἀπελθεῖν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ πολλὰ παθεῖν ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ ἀρχιερέων καὶ γραμματέων(4) καὶ ἀποκτανθῆναι, καὶ τῇ τρίτη ἡμέρᾳ(5) ἐγερθῆναι.
Ματθ.16,21 Από τότε άρχισε ο Ιησούς να φανερώνει στους μαθητές του πως πρέπει να πάει στα Ιεροσόλυμα και να πάθει πολλά από τους πρεσβυτέρους και τους αρχιερείς και τους γραμματείς και να θανατωθεί και ν’ αναστηθεί την τρίτη μέρα.
Το ευαγγέλιο μπορεί να διαιρεθεί σε δύο μέρη, από τα οποία το θείο σχέδιο του Ιησού ακτινοβολεί. Το πρώτο αναφέρεται στην αλήθεια: ο Ιησούς είναι ο Χριστός. Το δεύτερο έχει ως θέμα: ο Χριστός πρέπει να πάθει, να πεθάνει και να αναστηθεί ή συντομότερα: ο Χριστός μέσω θανάτου θα μπει σε δόξα. Ο Ιησούς έπεισε τους μαθητές του για την πρώτη αλήθεια. Κατά συνέπεια ήταν υποχρεωμένοι να πιστέψουν αυτόν και ως προς το δεύτερο, προτού λάβει χώρα το πάθημα. Μετά την ανάληψή του οι άνθρωποι μαθαίνουν πρώτα το δεύτερο μέρος του ευαγγελίου και από αυτό πείθονται για το πρώτο (b).
Η διδασκαλία για το πάθημα φαίνεται να απέβη σπουδαίο σημείο διδασκαλίας προς τους μαθητές από τη στιγμή, κατά την οποία έγινε η ομολογία στην Καισάρεια του Φιλίππου. Οι προφητείες για το πάθος που ακολούθησαν, αναφέρονται στα Ματθ. ιζ 22,κ 17, δες και ιζ 12,κστ 2 (S).
(1)   «Από τότε, από τη στιγμή που με βεβαιότητα έμαθαν οι μαθητές ότι είναι γνήσιος υιός του Θεού» (Ζ). Το «από τότε» αντί για το απλό τότε, που είναι τόσο συνηθισμένο στο Ματθαίο, δείχνει νέα σειρά διδασκαλιών (L). Γνωρίζουν ήδη ότι είναι ο Μεσσίας, αλλά ποιος είναι ο προορισμός του Μεσσία; Το τελείως αντίθετο από εκείνο, το οποίο φανταζόταν ο λαός και οι ίδιοι οι μαθητές (L).
(2)   Αυθεντική γραφή Ιησούς Χριστός. Ο Ματθαίος πιθανώς έγραψε αυτό εδώ, για να τονίσει το κρίσιμο σημείο, στο οποίο έφθασε η αφήγηση (S).
(3)   Εδώ και στο Πράξ. ι 28 έχει την έννοια του με λόγια αποδεικνύω, διδάσκω. Αντί για το δεικνύειν στο Μάρκ. η 31 λέγεται το διδάσκειν (g).
(4)   Περιληπτική περιγραφή ολόκληρου του Συνεδρίου (S). Τρεις τάξεις εκείνων, οι οποίοι όφειλαν να είχαν οδηγήσει το λαό στο Μεσσία (b).
(5)   Αντί για το «μετά από τρεις ημέρες» του Μάρκου, ο Ματθαίος (όπως και ο Λουκάς) γράφει την τρίτη ημέρα, δηλαδή έκφραση που υπερίσχυσε (ιζ 23 κ 19), διότι ανταποκρίνεται ακριβέστερα στα γεγονότα (L).

Ματθ.16,22 καὶ προσλαβόμενος(1) αὐτὸν ὁ Πέτρος(2) ἤρξατο ἐπιτιμᾶν(3) αὐτῷ λέγων· ἵλεώς σοι(4), Κύριε· οὐ μὴ ἔσται σοι τοῦτο(5).
Ματθ.16,22 Ο Πέτρος τον πήρε κατά μέρος κι άρχισε να τον μαλώνει και να του λέει: «Θεός φυλάξοι, Κύριε! Να μη σου συμβεί αυτό!»
(1)   Πήρε προς τον εαυτό του. Ή, το «πήρε κοντά του» δηλώνει το κατ’ ιδίαν απομάκρυνε αυτόν από τους άλλους μαθητές (δ), για να συνομιλήσει ιδιαιτέρως μαζί του.
Ή, με την έννοια του έρχομαι σε βοήθεια κάποιου (L)=τον πήρε κατά κάποιο τρόπο βοηθώντας τον για να σωθεί από το θάνατο, στον οποίο από μόνος του πήγαινε (p). Η δεύτερη πιο πιθανή.
(2)   Είτε «επειδή ήδη απέκτησε θάρρος από το ότι μακαρίστηκε» (Ζ), είτε ίσως και θεωρώντας ότι η ηλικία του προσέδιδε σε αυτόν κάποιο κύρος (p).
(3)   Με την έννοια όπως και στο σ. 20. «Τι τέλος πάντων είναι αυτό; Αυτός που έλαβε αποκάλυψη, που μακαρίστηκε, έτσι γρήγορα έπεσε και έσφαλε, ώστε να φοβηθεί το πάθος; Και που είναι το θαυμαστό στο να πάθει αυτό, αυτός που δεν δέχτηκε αποκάλυψη για αυτά; Διότι, το ότι είναι μεν Υιός Θεού το έμαθε, αλλά τι τέλος πάντων είναι το μυστήριο του σταυρού και της ανάστασης δεν έγινε ακόμη φανερό σε αυτόν» (Χ).
«Αυτό μεν που αποκαλύφθηκε, ο Πέτρος σωστά το ομολόγησε, σε αυτό όμως που δεν αποκαλύφθηκε έκανε λάθος, για να μάθουμε ότι χωρίς το Θεό ούτε εκείνο το μεγάλο θα έλεγε» (Θφ).
(4)   «Το «ο Θεός να σε φυλάξει» από συνήθεια το είπε· διότι ήταν συνήθεια να λέει αυτό κάποιος ο οποίος κατηγορούσε κάποιον, που είπε παράλογο πράγμα, να λέει δηλαδή, ο Θεός να σε φυλάξει» (Ζ). Αυτό ο Θεός ας αποτρέψει από εσένα (g). Ο Θεός να σε φυλάξει από αυτό.
(5)   «Με την έννοια, να μη γίνει σε εσένα αυτό που λες» (Ζ). Ή, δεν πρέπει να γίνει αυτό σε σένα (σύμφωνα με την ιδέα την οποία ο Πέτρος είχε για τον Μεσσία).

Ματθ.16,23 ὁ δὲ στραφεὶς(1) εἶπε τῷ Πέτρῳ· ὕπαγε ὀπίσω μου(2), σατανᾶ(3)· σκάνδαλόν μου εἶ(4)· ὅτι οὐ φρονεῖς τὰ τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ τὰ τῶν ἀνθρώπων(5).
Ματθ.16,23 Τότε ο Ιησούς γύρισε και του είπε: «Φύγε από μπροστά μου, σατανά! Εσύ μου γίνεσαι εμπόδιο, γιατί δε σκέφτεσαι όπως θέλει ο Θεός, αλλά όπως θέλουν οι άνθρωποι».
(1)   Με την εύγλωττη αυτή κίνηση ο Κύριός μας φανέρωνε προς τον Πέτρο την ζωηρότατη οδύνη, την οποία του προκάλεσαν τα λόγια αυτά του μαθητή (F). Ο Μάρκος προσθέτει «και αφού είδε τους μαθητές του», το οποίο φαίνεται να τονίζει την δημοσιότητα του ελέγχου (a). Ο Πέτρος πήρε κατ’ ιδίαν τον διδάσκαλο. Αλλά ο Ιησούς στράφηκε και μάλωσε τον Πέτρο μπροστά σε όλους τους μαθητές (ο).
(2)   Αφανίσου από μπροστά μου (δ). Την ώρα που ο Ιησούς κατευθυνόταν στα Ιεροσόλυμα, για να πεθάνει εκεί, ο Πέτρος παρεμβάλλεται εμπόδιο στο δρόμο του, δημιουργώντας κίνδυνο πτώσης στον Κύριο. Ας πάει λοιπόν πίσω (L).
Η φράση υπενθυμίζει την αποπομπή του διαβόλου κατά τον τρίτο πειρασμό στην έρημο, διότι και ο Πέτρος εδώ ανανεώνει τους πειρασμούς εκείνους. Οι πειρασμοί εκείνοι του πονηρού συνίσταντο κυρίως στο να οδηγήσουν τον Ιησού, να προτιμήσει σύντομο και εύκολο δρόμο προς τον μεσσιακό θρόνο. Και ο Πέτρος επιχειρεί να παρασύρει τον Μεσσία να ξεφύγει την από τους Ιουδαίους άρχοντες απόρριψη και τον επονείδιστο θάνατο. Η συμπεριφορά αυτή του Πέτρου δείχνει, πόσο αναγκαία ήταν η εντολή προς τους Αποστόλους να τηρήσουν σιγή σε σχέση με τη μεσσιακή ιδιότητα του Ιησού. Εάν ο πρώτος των Αποστόλων θα ήταν δυνατόν να παρασυρθεί σε τόσο δεινή πλάνη, την οποία υπονοεί η επιτίμηση του Κυρίου, τι θα μπορούσε να πράξει ο όχλος που αγνοούσε (p).
(3)   «Σατανά, το οποίο σημαίνει στα εβραϊκά ο αντικείμενος (αντίπαλος, αντίθετος, εχθρός)» (Ω). «Τον ονόμασε σατανά, διότι μιμούνταν το σατανά» (Ζ).
«Και δεν είπε, ο σατανάς μίλησε μέσα από σένα· αλλά πήγαινε πίσω μου σατανά» (Χ).
Δες Ιω. στ 70, όπου ο Κύριός μας λέει για τον Ιούδα τον Ισκαριώτη: Και από εσάς ένας είναι διάβολος. Ο Πέτρος νόμισε τον εαυτό του πολύ ευγενικό και φιλικό προς τον Ιησού, όταν είπε· Ίλεως σοι Κύριε. Και όμως για τον λόγο αυτόν ονομάστηκε σατανάς (b).
Το πρωτείο του Πέτρου είναι παραδόξως ποικίλου χαρακτήρα και είναι μερικές φορές πρωτείο κακού μάλλον παρά καλού. Εάν είναι πρώτος στον κύκλο των Αποστόλων και πρώτος στην ομολογία της πίστης, είναι επίσης πρώτος και στο να πειράζει και πρώτος στο να αρνείται το Διδάσκαλό του. Η θεμέλια πέτρα σχεδόν αμέσως γίνεται πέτρα σκανδάλου και αυτό όχι στην Εκκλησία, αλλά στον ίδιο τον χτίστη της (p).
(4)   «Είσαι εμπόδιό μου τώρα» (Ζ). Τα λόγια του μαθητή ήταν περισσότερο επικίνδυνα από όσο οι έφοδοι του σατανά στο τέταρτο κεφάλαιο. Ο Κύριός μας διώχνει πίσω του την μπροστά στα πόδια του πέτρα του σκανδάλου (b). Ο Πέτρος πραγματικά έτεινε να απομακρύνει το διδάσκαλο από την υπακοή στο θέλημα του Θεού (F).
(5)   «Δεν φρονείς θεϊκά, αλλά ανθρώπινα» (Ζ). Ο Πέτρος «εξετάζοντας το πράγμα με ανθρώπινο λογισμό και γήινο, νόμισε ότι αυτό είναι για αυτόν αισχρό και απρεπές. Με σκοπό λοιπόν να τον κάνει να σκεφτεί σωστά, λέει… εσύ σκέφτεσαι για αυτά με τρόπο σαρκικό· διότι αν άκουγες τα λεγόμενα όπως αρμόζει στο Θεό, απαλλαγμένος από τη σαρκική διάνοια, θα γνώριζες ότι αυτό είναι εκείνο που κατεξοχήν αρμόζει σε μένα» (Χ).
Τα του Θεού=αυτά που θέλει ο Θεός και ειδικά το σωτήριο θέλημά του. Τα των ανθρώπων=τα οποία αρέσουν στους ανθρώπους (g). «Εσύ όμως πρόσεξε, σε παρακαλώ, αυτόν που πριν από λίγο μακαρίστηκε πολύ, τώρα να μαλώνεται πολύ, και για να ελαττωθεί το θάρρος του (του Πέτρου) και για να μάθεις ότι ο Σωτήρας δεν κάνει διακρίσεις προσώπων» (Ζ).

Ματθ.16,24 Τότε(1) ὁ Ἰησοῦς εἶπε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ· εἴ τις(2) θέλει(3) ὀπίσω μου ἐλθεῖν(4), ἀπαρνησάσθω(5) ἑαυτὸν(6) καὶ ἀράτω(7) τὸν σταυρὸν(8) αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι(9).
Ματθ.16,24 Τότε ο Ιησούς είπε στους μαθητές του: «Όποιος θέλει να με ακολουθήσει, ας απαρνηθεί τον εαυτό του, ας σηκώσει το σταυρό του κι ας με ακολουθεί.
(1)   «Πότε; Όταν ο Πέτρος είπε «ο Θεός να σε φυλάξει από αυτό»… Εσύ Πέτρε μού λες, ο Θεός να με φυλάξει… εγώ όμως σου λέω, ότι όχι μόνο το να εμποδίσεις εμένα και το να δυσφορείς για το πάθος μου είναι βλαβερό και ολέθριο για σένα, αλλά ότι δεν θα μπορέσεις να σωθείς εάν και εσύ ο ίδιος δεν είσαι παντοτινά προετοιμασμένος για να πεθάνεις» (Χ).
Σύμφωνα με το Μάρκο τα λόγια αυτά λέχθηκαν σε πλήθος λαού. Σύμφωνα με το Ματθαίο μόνο στους μαθητές (L). Λόγια τέτοια όπως αυτά στους σ. 24-26 λέχθηκαν προφανώς περισσότερες από μία φορές από τον Κύριό μας και ίσως επαναλήφθηκαν συχνά από αυτόν. Δες Λουκ. θ 23,ιδ 25-27,ιζ 33 και Μάρκ. η 34-37 και Ιω. ιβ 25 (p).
(2)   «Είτε γυναίκα, είτε άνδρας, είτε άρχοντας είτε αρχόμενος» (Χ).
(3)   «Δεν ζητώ με τη βία, δεν εξαναγκάζω, αλλά κάνω τον καθένα κύριο της δικής του διάθεσης» (Χ). «Διότι κανέναν δεν αναγκάζει χωρίς να το θέλει» (Ζ). Το ρήμα θέλει δεν σημαίνει εδώ απλή κλίση, αλλά θέληση συνδυασμένη με εκλογή ή απόφαση (ο).
(4)   «Δηλαδή να με ακολουθήσει ως μαθητής και μιμητής» (Ζ). «Και φαίνεται μεν ότι είπε ένα πράγμα, αλλά είναι τρία τα λεγόμενα· το να απαρνηθεί τον εαυτό του και το να σηκώσει το σταυρό του και το να ακολουθήσει. Και τα μεν δύο είναι στενά συνδεδεμένα, το άλλο όμως ειπώθηκε ως κάτι το ξεχωριστό» (Χ).
«Το να θέλει κάποιος να έλθει πίσω από τον Ιησού και να τον ακολουθήσει, δεν συμβαίνει από τυχαίο κατόρθωμα» (Ω).
(5)   «Δεν είπε ας αρνηθεί, αλλά ας απαρνηθεί· και με αυτήν την μικρή προσθήκη φανερώνει πάλι πολλή την υπερβολή» (Χ).
(6)   «Να απαρνηθεί τον εαυτό του, δηλαδή να μην έχει τίποτα κοινό με τον εαυτό του» (Χ).
«Ας απαρνηθεί το θέλημά του, το οποίο αγαπά την ηδονή, την ζωή, ή ας απαρνηθεί το σώμα του, χωρίς να το λυπάται αν περνά κακουχίες και βασανίζεται, αλλά να το παραδίδει σε κινδύνους» (Ζ). «Όπως ακριβώς συνηθίζουμε να λέμε ο τάδε αρνήθηκε τον τάδε, με την έννοια του, δεν τον έχει φίλο ούτε γνωστό, έτσι και καθένας οφείλει να μην έχει καμία φιλία με το σώμα» (Θφ).
«Αρνείται τον εαυτό του αυτός που τον προηγούμενο βίο του που έζησε με κακία, τον εξαλείφει με την αξιόλογη μεταβολή» (Ω).
«Ακόμα, όμως, στο «ας αρνηθεί τον εαυτό του» νομίζω ότι είναι χρήσιμο αυτό που είπε ο Παύλος αρνούμενος τον εαυτό του, το οποίο έχει ως εξής: δεν ζω πλέον εγώ αλλά ζει μέσα μου ο Χριστός. Διότι το «δεν ζω πλέον εγώ» ήταν λόγος που έδειχνε ότι αρνιόταν τον εαυτό του αφού παρέδιδε τη ζωή του, και έπαιρνε στον εαυτό του τον Χριστό» (Ω).
(7)   «Το να σηκώσει το σταυρό του, φανερώνει το μέχρι πόσο πρέπει να απαρνηθεί τον εαυτό του» (Σχ). «Δηλαδή να βαστάει και να κουβαλά παντοτινά» (Χ).
(8)   «Δηλώνει τον επονείδιστο θάνατο… Διαρκώς, λέει, να περιφέρεις το θάνατο και να είσαι κάθε ημέρα έτοιμος για σφαγή» (Χ). Ο σταυρός δεν σημαίνει κάτι άλλο παρά τον βίαιο θάνατο (a). «Διότι τότε ο σταυρός ήταν όργανο θανάτου» (Ζ).
(9)   «Επειδή είναι δυνατόν και να πάσχει κάποιος αλλά να μην ακολουθεί, όταν κάποιος δεν πάθει για αυτόν (διότι και οι ληστές πάσχουν πολλά και χειρότερα)» (Χ), «πρόσθεσε ότι, «και ας με ακολουθήσει»· διδάσκοντας ότι δεν πρέπει μόνο να παθαίνουμε τέτοια, αλλά και… να βαδίζουμε στα ίχνη του δικού του τρόπου ζωής» (Ζ).

Ματθ.16,25 (1)ὃς γὰρ(2) ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν(3) αὐτοῦ σῶσαι(4), ἀπολέσει(5) αὐτήν· ὃς δ᾿ ἂν ἀπολέσῃ(6) τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ(7), εὑρήσει(8) αὐτήν.
Ματθ.16,25 Γιατί όποιος θέλει να σώσει τη ζωή του θα τη χάσει· όποιος όμως εξαιτίας μου χάσει τη ζωή του, θα τη βρει.
(1)   Η έννοια του σ. αυτού είναι η ίδια με το ι 39 (δ). «Και ζήτα σε εκείνον την εξήγηση αυτών» (Ζ).
(2)   Αιτιολογεί τα του προηγούμενου στίχου= «Αυτό που λέει σημαίνει το εξής· διατάζω αυτά, όχι επειδή δεν ενδιαφέρομαι για σας, αλλά επειδή ενδιαφέρομαι πάρα πολύ» (Χ).
(3)   Στο πρώτο μέρος της αντίθεσης η ψυχή=η ζωή που βιώνεται στη γη· στο άλλο μέρος=η μακάρια ζωή την οποία ζει ο άνθρωπος στην αιώνια βασιλεία του Θεού (g). Η έννοια του όλου στίχου: Όποιος θέλει να σώσει την ψυχή ως αρχή και αιτία της φυσικής του ζωής που διανύεται στην παρούσα ζωή, αυτός θα χάσει αυτήν ως αρχή της μακάριας ζωής.
«Μιλάει για τη σωτηρία την πέρα από το πρέπον, τη διαφυγή από τους κινδύνους της παρούσας ζωής· αυτήν ονόμασε απώλεια, όπως ακριβώς λοιπόν και την απώλεια που γίνεται στους κινδύνους για χάρη του, τήν ονόμασε σωτηρία» (Σχ).
«Όποιος, επειδή αγαπά τη ζωή και νομίζει ότι η παρούσα ζωή είναι αγαθό, περιποιείται την ψυχή του ώστε να ζει σωματικά, φοβούμενος να πεθάνει, επειδή με αυτόν το θάνατο θα χάσει αυτήν, αυτός, με αυτό ακριβώς το να θέλει με τον τρόπο αυτόν να σώζει την ψυχή του, θα την χάσει, αφού θα την βγάλει έξω από την κατάσταση της μακαριότητας» (Ω).
(4)   Δηλαδή φυσικά (b).
(5)   Δηλαδή πνευματικά (b).
(6)   Δηλαδή με τρόπο φυσικό, αποβάλλοντας κάθε εγωισμό, με την αυταπάρνηση (b). «Αν όμως κάποιος, περιφρονώντας την παρούσα ζωή εξαιτίας του δικού μου λόγου, που τον έπεισε για την αιώνια ζωή να αγωνιστεί μέχρι θανάτου για χάρη της αλήθειας, χάνει τη ζωή του στην παρούσα ζωή παραδίδοντας αυτήν χάριν της ευσέβειας σε αυτό που γενικότερα ονομάζεται θάνατος, αυτός επειδή για μένα έχασε τη ζωή του, θα τη σώσει μάλλον και θα την κερδίσει» (Ω).
(7)   Αυτό είναι ο σκοπός της αυταπάρνησης, αλλά πολλοί για άλλες αιτίες χάνουν τις ζωές τους, είτε για τους εαυτούς τους είτε για τον κόσμο (b).
(8)   Δηλαδή πνευματικά. Ο κόσμος είναι γεμάτος κινδύνους. Η ψυχή που σώθηκε είναι κάτι, το οποίο βρέθηκε (b).

Ματθ.16,26 (1)τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον(2) κερδήσῃ(3), τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ(4); ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα(5) τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;
Ματθ.16,26 Τι ωφελείται ο άνθρωπος, αν κερδίσει ολόκληρο τον κόσμο, χάσει όμως τη ζωή του; Ή τι μπορεί να δώσει ο άνθρωπος αντάλλαγμα για τη ζωή του;
(1)   Η έννοια του στίχου: Υποθέστε, ότι ένας άνθρωπος ξέφυγε το μαρτύριο. Θα σώσει βεβαίως την φυσική του ζωή. Θα χάσει όμως την υψηλότερη ζωή της ψυχής. Να κερδίσει κανείς τον κόσμο όλο και να χάσει την υψηλότερη αυτή ζωή, αποτελεί κάτι ανωφελές. Διότι η υψηλότερη ζωή δεν μπορεί να εξαγοραστεί (a).
(2)   Δηλαδή όλα τα πλούτη και τις τέρψεις και τις πηγές των κοσμικών απολαύσεων (ο).
(3)   «Είναι αδύνατον ένας οποιοσδήποτε να κερδίσει τον κόσμο όλο· αλλά και δυνατόν να ήταν, κανένα όφελος. Διότι όλα τα του κόσμου είναι θνητά, ενώ η ψυχή αθάνατη. Και αυτών μεν η απόλαυση είναι πρόσκαιρη, αυτής όμως η κόλαση αιώνια» (Ζ).
(4)   Να χάσει την αιώνια ζωή του (g).
(5)   «Διότι αν ούτε όλος ο κόσμος δεν είναι αντάξιος μιας λογικής ψυχής, τι θα δώσει κάποιος αντάλλαγμα, ώστε να την σώσει από την αιώνια κόλαση; Όντως τίποτα» (Ζ). Αντάλλαγμα, το οποίο πρέπει να είναι όχι μικρότερης αξίας από όσο η ψυχή, για την οποία δίνεται (b).
Ή, πιο σωστά, Τίποτα δεν υπάρχει, το οποίο στην πολυτιμότητα να εξισώνεται με τη σωτηρία της ψυχής (g).
«Δεν υπάρχει κάτι στον άνθρωπο, το οποίο δίνοντάς το ως αντάλλαγμα για την ψυχή του όταν κρατιέται από το θάνατο, να την λυτρώσει από τα χέρια του. Ο άνθρωπος μεν δεν θα μπορούσε να δώσει κάτι αντάλλαγμα για την ψυχή του, ο Θεός όμως για την ψυχή όλων μας έδωσε αντάλλαγμα το τίμιο αίμα του Ιησού» (Ω). Αλλά εάν ο άνθρωπος απορρίψει αυτό, τίποτα πλέον δε μένει το οποίο να μπορεί να εξαγοράσει την ψυχή του από την κόλαση (ο).

Ματθ.16,27 μέλλει(1) γὰρ(2) ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου(3) ἔρχεσθαι(1) ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ(4) μετὰ τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ(5), καὶ τότε ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὴν πρᾶξιν(6) αὐτοῦ(7).
Ματθ.16,27 Γιατί ο Υιός του Ανθρώπου θα έρθει με όλη τη λαμπρότητα του Πατέρα του μαζί με τους αγγέλους του, και τότε θα ανταμείψει τον καθένα ανάλογα με τις πράξεις του.
(1)   Πιο έντονο από το απλό «θα έλθει» (b).
(2)   Αφού με τα λόγια του προηγούμενου στίχου «φόβισε, εδώ και από τα αγαθά παρηγορεί» (Χ). Αιτιολογεί το πώς θα κερδίσει ή θα ζημιωθεί κάποιος την ψυχή του. Καταλαβαίνω ότι αυτά θα γίνουν κατά τη μέλλουσα κρίση και ανταπόδοση του υιού του ανθρώπου (δ).
(3)   Εγώ δηλαδή, που τώρα υπάρχω στην κατάσταση της ταπείνωσης (δ).
«Τώρα μεν ήλθε ο υιός του ανθρώπου, αλλά όχι στη δόξα του, διότι τον είδαμε και δεν είχε μορφή ούτε ομορφιά… και έπρεπε αυτός να έλθει τέτοιος, για να κουβαλήσει τις αμαρτίες μας και να πονέσει για μας. Διότι δεν έπρεπε αυτός που είναι σε δόξα, να κουβαλήσει τις αμαρτίες μας και να πονέσει για μας» (Ω).
(4)   «Διότι δεν είπε, με δόξα τέτοια σαν αυτή που έχει ο Πατέρας, για να μην σκεφτείς πάλι κάποια διαφορά· αλλά με σκοπό να δείξει την απόλυτη ακρίβεια, λέει, ότι θα έλθει με την ίδια εκείνη δόξα, ώστε να την θεωρούμε μία και την αυτήν» (Χ).
«Φανέρωσε και ότι έχει την ίδια δόξα με τον Πατέρα. Αν όμως έχει την ίδια δόξα, άρα έχει και την ίδια ουσία και δύναμη και θεότητα. Διότι σε αυτούς που η δόξα είναι η ίδια, αυτών επομένως και τα άλλα είναι ίδια» (Ζ).
«Διότι αν σε μία ουσία υπάρχει διαφορά δόξας (διότι άλλη είναι η δόξα του ηλίου και άλλη της σελήνης και άλλη η δόξα των αστέρων· διότι λέει, αστέρι από αστέρι διαφέρει σε δόξα, παρόλο που έχουν μία ουσία), πώς σε αυτούς που η δόξα είναι μία, μπορούμε να νομίσουμε ότι έχουν άλλη ουσία;» (Χ).
(5)   «Οι άγγελοι θα συνοδεύουν και θα προηγούνται» (Ζ). Αυτού, δηλαδή του υιού του ανθρώπου· διότι τα λειτουργικά αυτά πνεύματα υπηρετούν στην εκτέλεση των αποφάσεων (δ).
(6)   Σε ενικό αριθμό, διότι η όλη ζωή του ανθρώπου είναι ένα γεγονός (b). Όλες οι πράξεις της ανθρώπινης ζωής βλεπόμενες κατά το σύνολό τους (F). Μάλλον σύμφωνα με τα έργα του, σύμφωνα με την ηθική αξία των πράξεών του.
(7)   Η όλη φράση από το Ψαλμ. ξα 13. Δες και Παροιμ. κδ 12 και Σοφ. Σειρ. λε 22 (a).

Ματθ.16,28 ἀμὴν λέγω ὑμῖν(1), εἰσί τινες(2) τῶν ὧδε ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται(3) θανάτου ἕως ἂν ἴδωσι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ(4).
Ματθ.16,28 Σας βεβαιώνω πως υπάρχουν μερικοί ανάμεσα σ’ αυτούς που βρίσκονται εδώ, οι οποίοι δε θα γευτούν το θάνατο, πριν δουν τον Υιό του Ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του».
(1)   «Αφού είπε για τον εαυτό του, ότι πρόκειται να έλθει σε δόξα… βεβαιώνει (τον λόγο) αυτόν προσθέτοντας, ότι κάποιοι από αυτούς, όχι πολύ αργότερα, θα δουν τη δόξα του» (Ζ), αφού θα καταξιωθούν να πάρουν στη δική τους γενιά τον αρραβώνα αυτού του ερχομού, με το να δουν τη μεταμόρφωση, την ανάληψή του μετά την ανάσταση και την κρίση στα Ιεροσόλυμα, η οποία είναι ο τύπος της γενικής κρίσης (δ).
(2)   Ο Κύριός μας δεν αναφέρει αυτούς ονομαστικά. Και ήταν ωφέλιμο σε αυτούς να μη γνωρίζουν ποια πρόσωπα εννοούσε ο Κύριος (b).
(3)   Η φράση γεύομαι θανάτου χρησιμοποιείται στους Σύρους, Χαλδαίους και ραββίνους (g). Η γεύση επειδή είναι η πιο έντονη από τις αισθήσεις λέγεται αντί της αίσθησης γενικώς· επομένως γεύονται=αισθάνονται, δοκιμάσουν, θα λάβουν πείρα (δ).
(4)   Ο Μάρκος λέει «έως ότου δουν τη βασιλεία του Θεού να έρχεται με δύναμη». Ο Ματθαίος χρησιμοποιεί λέξεις οι οποίες παρέχουν περισσότερο καθορισμένη έννοια. Ο παρών λόγος με σαφήνεια βεβαιώνει ότι το χρονικό όριο, εντός του οποίου η Βασιλεία του Θεού θα εγκαθιδρυόταν, επρόκειτο να είναι η ζωή της γενιάς, στην οποία ο Κύριος κήρυττε. Αλλά ο χαρακτήρας του λόγου είναι περιοριστικός («Είναι κάποιοι» μόνο). Η τότε ζωντανή γενιά ήταν γενιά «πονηρή και μοιχαλίδα» και μόνο λίγοι από αυτήν θα ήταν άξιοι να δουν την εγκατάσταση της σωτηρίας, την έλευση του Υιού του ανθρώπου.
Η κύρια σκέψη του Ιησού που εκφράζεται με τα λόγια αυτά, είναι, ότι η βασιλεία θα έλθει αιφνίδια, συνοδευόμενη από καταστροφή, αλλά και ως δώρο του Θεού, εντός όμως του χρόνου στον οποίο ζούσε η γενιά εκείνη. Στην ερώτηση λοιπόν, πώς εκπληρώθηκε ο λόγος αυτός, υπενθυμίζουμε το αιφνίδιο χύσιμο θείας δύναμης, το οποίο έλαβε χώρα κατά την Πεντηκοστή και δημιούργησε κοινωνία, η οποία ουδέποτε έχασε την συνείδηση της υπερφυσικής καταγωγής της. Η βασιλεία του Θεού –αν και όχι στην πλήρη της φανέρωση- ήλθε τότε «με δύναμη». Το καταστρεπτικό επίσης στοιχείο εξηγήθηκε από την κρίση του έτους 70 μ.Χ., όταν έγινε η άλωση της Ιερουσαλήμ, η οποία σημείωσε την πτώση κάποιας παλαιάς τάξης πραγμάτων και την έναρξη νέας τάξης (S).
Αξιόλογη και η παρακάτω ερμηνεία: Η φράση του Ματθαίου «τον υιό του ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του», αναφέρεται άμεσα μεν στην ανάσταση και ανάληψη του Κυρίου, έμμεσα επίσης στη Μεταμόρφωση, με την οποία προφανέρωσε ποιος θα είναι όταν θα έλθει. Και το «μέχρις ότου δουν τη βασιλεία του Θεού» των άλλων δύο ευαγγελιστών, αναφέρεται στην πάνω στη γη ίδρυση αυτής της βασιλείας, η οποία συμπληρώθηκε και έγινε τέλεια στην αποστολική εποχή (δ).
Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «Αυτά λένε κάποιοι ότι αναφέρονται στην μετά από έξι ημέρες… ανάβαση των τριών Αποστόλων στο ψηλό βουνό κατ’ ιδίαν με τον Ιησού. Και ισχυρίζονται αυτοί που έτσι ερμηνεύουν τη διήγηση, ότι δεν γεύτηκαν θάνατο ο Πέτρος και οι άλλοι δύο πριν να δουν τον υιό του ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του και στη δόξα του. Διότι όταν είδαν μπροστά τους μεταμορφωμένο τον Ιησού… είδαν την βασιλεία του Θεού που ήλθε με δύναμη» (Ω).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΖ’ (17)

Στιχ. 1-13. Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος.

Ματθ.17,1 Καὶ μεθ᾿ ἡμέρας ἓξ(1) παραλαμβάνει(2) ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην(3) τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀναφέρει(4) αὐτοὺς εἰς ὄρος(5) ὑψηλὸν(6) κατ᾿ ἰδίαν·
Ματθ.17,1 Ύστερα από έξι μέρες, παίρνει ο Ιησούς μαζί του τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη, τον αδερφό του, και τους ανεβάζει σ’ ένα ψηλό βουνό.
Ο ιστορικός χαρακτήρας του μυστηριώδους αυτού συμβάντος είναι εγγυημένος, 1) από το ότι παρουσιάζεται τελείως απίθανη η επινόηση. Τίποτα δεν υπήρξε στην προηγούμενη ζωή του Χριστού, το οποίο να καθιστά πιθανή την εμφάνιση του Μωϋσή και του Ηλία και κανένα παρόμοιο γεγονός δεν συναντιέται στην Π.Δ., αφού η δόξα του Μωϋσή στο Σινά ήταν τελείως διαφορετική, 2) από τη μαρτυρία και των τριών συνοπτικών (Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς), 3) από την αξιοσημείωτη επιβολή σιωπής από τον Ιησού προς τους μαθητές και 4) από τη μαρτυρία της Β΄ Πέτρ. α 16-18, η οποία μαρτυρεί, αν όχι κάτι άλλο, τουλάχιστον ότι, κατά την εποχή που συγγράφηκε η επιστολή αυτή, το γεγονός πιστευόταν ότι έλαβε χώρα (p).
(1)   Ο Λουκάς «μετά από οκτώ μέρες, λέει, χωρίς να εναντιώνεται σε αυτόν (Ματθαίο), αλλά και πάρα πολύ συμφωνώντας. Διότι ο μεν Λουκάς συμπεριέλαβε και αυτήν την ημέρα που τους είπε τα παραπάνω λόγια και την ημέρα που τους ανέβασε στο όρος, ενώ ο Ματθαίος ανέφερε μόνο τις ενδιάμεσες ημέρες» (Χ).
Ο καθορισμός αυτός του χρόνου υπονοεί κάποια σχέση με τα αμέσως προηγούμενα. Η διδασκαλία για τον Υιό του Θεού, και για το Πάθος του επιβεβαιώθηκε με την μεταμόρφωση (b).
(2)   Παίρνει με τον εαυτό του, μαζί του (δ).
(3)   Οι τρεις αυτοί μαθητές συνόδευαν τον Ιησού και σε διάφορες άλλες βαρυσήμαντες περιστάσεις. Δες Μάρκ. ε 37, α 29 και ιγ 3, όπως και στη Γεθσημανή Ματθ. κστ 37 (S).
«Γιατί παίρνει αυτούς μόνους; Επειδή αυτοί υπερείχαν από τους άλλους» (Χ).
«Ο μεν Πέτρος από το ότι αγαπούσε πολύ αυτόν, λόγω της θερμότητας της πίστης του. Ο Ιωάννης από την άλλη από το ότι αγαπιόταν πάρα πολύ από αυτόν, λόγω της υπερβολής της αρετής του. Ο Ιάκωβος επίσης από το ότι ήταν πάρα πολύ ενοχλητικός στους Ιουδαίους, τόσο ώστε όταν ο Ηρώδης αργότερα τον φόνευσε, έκανε μέγιστη χάρη στους Ιουδαίους» (Ζ), αλλά και «από την απάντηση την οποία απάντησε μαζί με τον αδελφό του λέγοντας· Μπορούμε να πιούμε το ποτήρι» (Σχ).
Τρία πρόσωπα ήταν αρκετά να διαπιστώσουν την αλήθεια της θαυμαστής αυτής σκηνής. Εάν ήταν παρόντες περισσότεροι από τρεις θα ήταν δύσκολο κάπως να τηρηθεί το γεγονός μυστικό (ο).
(4)   =Άνω φέρω, οδηγώ επάνω (g).
(5)   Ως τέτοιο αρχαιότατη παράδοση κατά τα χρόνια του Ωριγένη την οποία και ο Ιεροσολύμων Κύριλλος και ο Ιερώνυμος αναφέρουν, εξιστορεί το όρος Θαβώρ δίπλα στη Ναζαρέτ. Κάποιοι από τους νεωτέρους ερμηνευτές υποθέτουν, ότι είναι το όρος Πάνιον που είναι πιο κοντά στην Καισάρεια του Φιλίππου, και άλλοι το Ερμών, χωρίς σοβαρά επιχειρήματα (δ). Παρόλ’ αυτά φαίνεται, ότι τώρα ο Ιησούς βρισκόταν κοντά στο όρος Ερμών. Δες Ματθ. ιστ 13 (F). Οι άλλοι μαθητές πιθανώς έμειναν στην Καισάρεια (S).
(6)   Το υψηλό εννοείται όχι απολύτως, αλλά σε σχέση με τα τριγύρω μικρότερα βουνά. Η μεμονωμένη θέση του Θαβώρ που υψώνεται 400 μέτρα πάνω από την πεδιάδα Ιεζραήλ δίνει σε αυτό άριστη και μοναδική θέα, την οποία πολύ ψηλότερα βουνά δεν έχουν (δ).

Ματθ.17,2 καὶ μετεμορφώθη(1) ἔμπροσθεν αὐτῶν(2), καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος(3), τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς(4).
Ματθ.17,2 Εκεί μεταμορφώθηκε μπροστά τους· έλαμψε το πρόσωπό του σαν τον ήλιο και τα ενδύματά του έγιναν άσπρα σαν το φως.
(1)   Η όψη του άλλαξε, αφού καταυγάστηκε από θεία λαμπρότητα (g).
«Μεταμορφώθηκε και έμεινε μεν το σώμα του στη δική του μορφή, αλλά η θεϊκή λαμπρότητα απογυμνώθηκε λίγο και καταλάμπρυνε το πρόσωπό του και μετέβαλλε τη μορφή του ώστε να είναι πιο θεϊκή» (Ζ).
«Ενώ δηλαδή το σώμα διατήρησε το σχήμα του, τα χαρακτηριστικά του χρωματίστηκαν με λαμπρότερα φωτεινά χρώματα ώστε να είναι πιο ένδοξο» (Κ).
Το ρήμα αυτό υπονοεί, ότι ο Κύριος κατείχε πάντοτε την δόξα μέσα του (b).
(2)   «Έτσι ώστε βλέποντας πώς μεταμορφώθηκε να μην νομίσουν ότι αυτός είναι άλλος» (Ζ).
(3)   «Έτσι νόμισαν αυτοί· διότι η λαμπρότητα εκείνη ήταν πάνω από τον ήλιο και κάπως θεία και απόρρητη» (Ζ). Άλλωστε «είπε ο ευαγγελιστής όπως ο ήλιος, επειδή μόνο το άστρο αυτό ξέρουμε ότι έχει υπερβολικό φως. Διότι το ότι έλαμψε πάνω από τον ήλιο, φαίνεται» από το ότι «έπεσαν χάμω οι μαθητές· διότι κάθε μέρα έβλεπαν ήλιο και δεν έπεφταν» (Σχ.π).
«Αν δηλαδή δεν αντεχόταν το φως αλλά ήταν αντίστοιχο με αυτό του ήλιου, δεν θα έπεφταν» (Δ).
(4)   Το φως είναι συνήθως σύμβολο της θείας παρουσίας (L). Πάντως η φράση λευκά σαν το φως δηλώνει λάμψη κατώτερη από εκείνη, η οποία εκφράζεται με το «έλαμψε όπως ο ήλιος»· διότι τα ρούχα του επισκίαζαν την λαμπρότητα που έβγαινε από μέσα από το σώμα του (b).

Ματθ.17,3 καὶ ἰδοὺ(1) ὤφθησαν(2) αὐτοῖς Μωσῆς καὶ Ἠλίας(3) μετ᾿ αὐτοῦ(4) συλλαλοῦντες(5).
Ματθ.17,3 Τότε εμφανίστηκε σ’ αυτούς ο Μωυσής και ο Ηλίας, και συνομιλούσαν με τον Ιησού.
(1)   Το ιδού δηλώνει, ότι αμέσως μετά την θεία όψη του Σωτήρα την θαμπωτική, τράβηξε την προσοχή τους η παρουσία των δύο μεγάλων προφητών (δ).
(2)   Ο ίδιος ο Χριστός αποκαλεί το όλο επεισόδιο της Μεταμόρφωσης όραμα (στο στίχο 9), το οποίο δεν σημαίνει, ότι αυτό δεν ήταν και αντικειμενική πραγματικότητα. Δες Πράξ. ζ 31,θ 10,ιστ 9,10,ιη 9. Δεν επρόκειτο για οπτική απάτη, αλλά για εμφάνιση, η οποία έγινε αντιληπτή και στους τρεις συγχρόνως μαθητές. Πείστηκαν και οι τρεις μαθητές, ότι είχαν δει τους ένδοξους αντιπροσώπους του Νόμου και των Προφητών να συνομιλούν μαζί με τον δοξασμένο Χριστό (p).
(3)   «Παρουσίασε μαζί του ως δούλους τους επισημότερους από αυτούς που έλαμψαν στην Παλαιά Διαθήκη, για να φανεί η απόσταση του εαυτού του από εκείνους και πόσο αυτός διαφέρει από αυτούς» (Ζ).
«Υπάρχει όμως και άλλη αιτία που μπορούμε να πούμε μαζί με αυτά που λέχθηκαν. Ποιά είναι αυτή; Για να μάθουν ότι έχει εξουσία και θανάτου και ζωής και εξουσιάζει τα πάνω και τα κάτω. Για αυτό φέρνει στη μέση και αυτόν που είχε πεθάνει (Μωϋσή) και αυτόν που δεν έπαθε κάτι τέτοιο (Ηλία)» (Χ).
Ως αντιπρόσωποι της Παλαιάς Διαθήκης ο Μωϋσής και ο Ηλίας έρχονται κατά θεία εντολή για να χαιρετίσουν τον αντιπρόσωπο της Καινής, από τον οποίο συντελέστηκε η σωτηρία του κόσμου και για να τον ευχαριστήσουν για την επικείμενη εκπλήρωση του μεγάλου μυστηρίου του Θεού Πατέρα (δ). Γίνεται ολοφάνερο από το χωρίο αυτό, όπως και από άλλα τμήματα του λόγου του Θεού, ότι οι άγιοι στον ουρανό είναι γνωστοί και διακρίνονται μεταξύ τους από τη μορφή και την εμφάνιση των δοξασμένων σωμάτων τους (ο).
Οι μαθητές αναγνώρισαν τους δύο προφήτες είτε αμέσως τότε με βάση την εξωτερική εικόνα τους (τον Μωϋσή για παράδειγμα, λόγω των εκθαμβωτικών ακτίνων του προσώπου του, τον Ηλία πάλι σαν μεταφερόμενο πάνω σε πύρινο άρμα), είτε μετά από λίγο, όταν ο Κύριος μετά την Μεταμόρφωση συνομίλησε μαζί τους (F).
(4)   Συζητούσαν μαζί του μόνο, όχι όμως και μαζί με τους τρεις Αποστόλους (b).
(5)   Δεν πρόκειται για πλεονασμό (μετ᾿ αὐτοῦ συλλαλοῦντες). Ο καθένας από αυτούς συνομιλούσε με τον Ιησού. Συνομιλία ύψιστης σημασίας (b).
«Συνομιλούσαν με αυτόν δείχνοντας, ότι και ο νόμος που δόθηκε μέσω του Μωϋσή και ο λόγος των προφητών προφήτευσαν με συμφωνία για τον θάνατό του· ο μεν νόμος με τους τύπους των θυσιών, ο δε προφητικός λόγος με διάφορα πράγματα… Το τι συζητούσαν το δίδαξε ο Λουκάς· διότι είπε, ότι έλεγαν την έξοδό του την οποία επρόκειτο να εκπληρώσει στην Ιερουσαλήμ, έξοδο ονομάζοντας την αναχώρηση και μετάβαση από αυτήν την ζωή» (Ζ).
Είναι αξιοσημείωτο ότι ούτε ο Πέτρος απηύθυνε κάποια λέξη στον Μωϋσή και τον Ηλία, ούτε αυτοί έδωσαν κάποια προσοχή στους τρεις μαθητές. Οι σκέψεις τους και η συνομιλία περιορίστηκε εξ’ ολοκλήρου σε εκείνον, τον οποίον γνώριζαν ως θείο τους λυτρωτή και ήταν ήδη η μεγάλη και κεντρική φυσιογνωμία στην όλη εικόνα. Όταν ο Χριστός είναι παρών κάθε λογικό δημιούργημα βυθίζεται σε αφάνεια (ο).

Ματθ.17,4 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπε τῷ Ἰησοῦ· Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι(1)· εἰ θέλεις(2), ποιήσωμεν ὧδε τρεῖς(3) σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωσεῖ μίαν καὶ μίαν Ἠλίᾳ.
Ματθ.17,4 Κύριε, είναι ωραία να μείνουμε εδώ!» είπε ο Πέτρος στον Ιησού. «Να κάνουμε, αν θέλεις, εδώ τρεις σκηνές: μια για σένα, μια για το Μωυσή και μια για τον Ηλία».
(1)   Δηλαδή να παραμένουμε εδώ (b).
«Επειδή αγαπούσε πάρα πολύ ο Πέτρος τον διδάσκαλο και δεν ήθελε να πάει ο Ιησούς στα Ιεροσόλυμα για να μην πάθει πηγαίνοντας εκεί… φανερά μεν δεν τολμά να τον εμποδίσει, για να μην τον μαλώσει πάλι ο Ιησούς, αλλά βλέποντας το όρος να έχει πολλή ασφάλεια μιας και αγνοούνταν από τους εχθρούς… συμβουλεύει να μείνουν εκεί» (Ζ), «όπου είναι παρόντες και ο Μωϋσής και ο Ηλίας· ο Ηλίας που κατέβασε από τον ουρανό φωτιά στο όρος και ο Μωϋσής που μπήκε στο θείο σύννεφο και συνομίλησε με το Θεό» (Χ).
«Έχουμε τον Μωϋσή και τον Ηλία που θα μας βοηθήσουν. Διότι ο μεν Μωϋσής νίκησε τους Αιγυπτίους, ο δε Ηλίας κατέβασε φωτιά από τον ουρανό· επομένως τα ίδια θα κάνουν και εναντίον των εχθρών που θα έρθουν εδώ» (Θφ).
Ανεξάρτητα όμως από αυτό «είπε ότι είναι καλό να μένουν στο όρος εκείνο, έτσι ώστε αυτός και αυτοί που ήταν μαζί του, να ευφραίνονται βλέποντας την μεταμόρφωση του Ιησού και το λαμπερό σαν τον ήλιο πρόσωπό του και τα λευκά σαν το φως ρούχα του και μαζί με αυτά, αυτούς που μία φορά εμφανίστηκαν με δόξα, τον Μωϋσή και τον Ηλία, να τους βλέπουν πάντα μέσα στη δόξα, και να ευφραίνονται με αυτά που θα τους ακούνε να συζητούν και να μοιράζονται μεταξύ τους, ο μεν Μωϋσής και ο Ηλίας προς τον Ιησού, ο δε Ιησούς προς αυτούς» (Ω).
(2)   «Αφού είπε ότι είναι καλό να μένουμε εδώ και επειδή κατάλαβε ότι δεν μίλησε καλά, μιας και μίλησε από τη δική του γνώμη, πρόσθεσε, αν θέλεις» (Ζ).
(3)   Τρεις, όχι έξι. Οι Απόστολοι επιθυμούσαν να είναι μαζί με τον Ιησού (b). Ή, εμείς οι άλλοι θα μοιραστούμε στις τρεις σκηνές (δ) και θα ‘μαστε στην υπηρεσία σας. Η πρόταση του Πέτρου για τις τρεις σκηνές μπορεί να εξηγηθεί ίσως και από την επικρατούσα τότε συνήθεια να στήνουν σκηνή χάριν διακεκριμένου επισκέπτη, για να δείξουν σεβασμό προς αυτόν (S).

Ματθ.17,5 ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος(1) ἰδοὺ(2) νεφέλη(3) φωτεινὴ(4) ἐπεσκίασεν(5) αὐτούς(6), καὶ ἰδοὺ(2) φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης(7) λέγουσα(8)· οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου(9) ὁ ἀγαπητός(10), ἐν ᾧ εὐδόκησα(11)· αὐτοῦ ἀκούετε(12)·
Ματθ.17,5 Ενώ μιλούσε ακόμα, ένα φωτεινό σύννεφο τους σκέπασε, και μέσα από το σύννεφο ακούστηκε μια φωνή που έλεγε: «Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, ο εκλεκτός μου· αυτόν να ακούτε».
(1)   Στην πρόταση αυτή του Πέτρου ο Κύριος μεν «δεν λέει τίποτα, ούτε ο Μωϋσής ούτε ο Ηλίας, ο ανώτερος όμως και αξιοπιστότερος από όλους, ο Πατέρας, αφήνει φωνή» (Χ).
(2)   Αλλεπάλληλα ιδού. Πράγματα μεγάλων στιγμών. Μία από τις μεγαλύτερες αποκαλύψεις (b).
(3)   «Έτσι πάντα φαίνεται ο Θεός. Διότι νεφέλη και γνόφος (=ομίχλη) υπάρχει γύρω από αυτόν» (Χ). Και «πάνω σε σύννεφο σαν σε όχημα κινείται ο Θεός. Διότι λέει ο Ψαλμός αυτός είναι που έκανε τα σύννεφα άρμα, πάνω στο οποίο επιβαίνει (Ψαλμ. 103,3). Και πολλά τέτοια χωρία υπάρχουν σε πολλά σημεία της Γραφής» (Ζ). Η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να βαστάξει ακάλυπτη τη δόξα του Θεού (b).
(4)   «Όταν μεν απειλεί, δείχνει σκοτεινό σύννεφο, όπως ακριβώς στο Σινά (δες Εξόδου ιθ 16)… Εδώ όμως, επειδή δεν ήθελε να φοβίσει, αλλά να διδάξει, δείχνει νεφέλη φωτεινή» (Χ).
(5)   Εφόσον η νεφέλη ήταν φωτεινή δεν άφησε σκιά. Το ρήμα λοιπόν εδώ έχει την έννοια: η φωτεινή νεφέλη με λαμπρότητα περιέβαλλε και κάλυψε αυτούς (g). Νεφέλη, το κέντρο της οποίας ήταν γεμάτο και φωτισμένο με δόξα, ενώ οι εκθαμβωτικές και αφόρητες ακτίνες της μετριάζονταν από το μέρος εκείνο της νεφέλης, το οποίο παρεμβαλλόταν ανάμεσα στο κέντρο και τους μαθητές (ο).
(6)   Τον Κύριο και τους δύο που συνομιλούσαν μαζί του μάλλον, όπως μπορεί κάποιος να εικάσει από το επακόλουθο «φωνή από την νεφέλη», το οποίο ίσως υποδηλώνει, ότι οι Απόστολοι ήταν έξω από την νεφέλη (δ).
(7)   «Νεφέλη και φωνή, για να βεβαιωθούν, ότι είναι φωνή του Θεού» (Ζ).
(8)   «Αυτά και όταν βαπτιζόταν ο Σωτήρας τα είπε από τον ουρανό ο Πατέρας» (Ζ), προστίθεται όμως μόνο εδώ η προτροπή «αυτόν να ακούτε».
(9)   Με άρθρο. «Όχι απλώς υιός, όπως αυτοί που γίνονται υιοί μου λόγω της αρετής» (Ζ).
(10)   Αυτός που αγαπιέται από εμένα κατά εξαιρετικό τρόπο «ως μονογενής» (Ζ) μεν κατά την θεία φύση, και ως απολύτως ευαρεστώντας εμένα κατά την ανθρώπινη φύση.
(11)   «Σαν να έλεγε, στον οποίο αναπαύομαι, στον οποίο αρέσκομαι» (Χ).
Επαναπαύομαι και αρέσκομαι σε αυτόν κατά μεν τη θεία φύση «διότι είναι εξισωμένος σε όλα με τον Πατέρα με ακρίβεια και είναι μία η θέληση αυτού και του Πατέρα του, και, χωρίς να παύει να είναι Υιός, είναι στα πάντα ένα με αυτόν που τον γέννησε» (Χ), ενώ κατά την ανθρώπινη φύση, διότι απολύτως υποτάχτηκε στον Θεό και Πατέρα.
«Επομένως είναι διπλή η αγάπη, μάλλον δε και τριπλή· Επειδή είναι Υιός, επειδή αγαπητός, επειδή σε αυτόν ευδόκησε» (Χ).
«Τον αγαπώ δηλαδή επειδή είναι υιός μου, επειδή είναι αγαπητός και επειδή με αναπαύει και μου αρέσει» (Ζ).
(12)   Με αυτό ανακηρυσσόταν ο Ιησούς νομοθέτης επίσημος της Κ.Δ., όπως άλλοτε (Δευτερονόμιο ιη 15) ο Μωϋσής της Π.Δ. (F).
«Σε αυτόν να πείθεστε, αυτόν να πιστεύετε, σε ό,τι και λέει και κάνει… Αυτόν να ακούτε, αφήνοντας τον μωσαϊκό νόμο και τις προφητικές μυσταγωγίες. Διότι ολοκλήρωση και τελειοποίηση του νόμου και των προφητών είναι ο Χριστός. Και επομένως εκείνα όλα συντελέστηκαν, αφού έφταναν μέχρι αυτόν μόνο» (Ζ).
«Αυτόν να ακούτε και αν ακόμη θέλει να σταυρωθεί, μην εναντιώνεστε σε αυτόν» (Θφ).

Ματθ.17,6 καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ ἔπεσον ἐπὶ πρόσωπον(1) αὐτῶν καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα(2).
Ματθ.17,6 Όταν το άκουσαν οι μαθητές, έπεσαν με το πρόσωπο στη γη και φοβήθηκαν πολύ.
(1)   Έπεσαν μπρούμυτα με το πρόσωπο στραμμένο προς το έδαφος και ακουμπώντας το. «Έπεσαν γεμάτοι από φόβο και συγχρόνως και τον προσκύνησαν» (Χ). Είναι αυτή στάση λατρείας (Α΄Μακ. δ 40,55), προ παντός μπροστά σε οπτασία (Δανιήλ η 17,18,ι 9,15,Ιουδίθ ιστ 20 κλπ.)(L).
(2)   Φοβήθηκαν «διότι ήταν και ερημιά και ύψος… και μεταμόρφωση γεμάτη από φρίκη και φως ασυγκράτητο και νεφέλη μεγάλη και διαρκής και όλα αυτά ήταν που τους έκαναν να νιώσουν πολλή αγωνία» (Χ).
«Αφού λοιπόν το σύννεφο από τον ουρανό απλώθηκε ολόγυρά τους και η φωνή έπεσε ορμητικά πάνω τους, πολύ λογικά έπεσαν κάτω και φοβήθηκαν» (Ζ).
«Επειδή όμως τώρα οι μαθητές κυριεύτηκαν από ασυγκράτητο φόβο, έπεσαν κάτω, για να μάθουμε πάλι και από αυτό, ότι αποδείχτηκε πάρα πολύ αναγκαία για τους γήινους ανθρώπους η μεσιτεία του Σωτήρα μας, νοούμενη βέβαια σύμφωνα με τον τρόπο της ενανθρώπησης. Γιατί, αν δεν είχε γίνει σαν εμάς, ποιος από εμάς θα μπορούσε να αντέξει το Θεό, εκπέμποντας από τον ουρανό την ανέκφραστη δόξα του και παρουσιάζοντας αυτήν να μην είναι υποφερτή από κανέναν από τους ανθρώπους; Γιατί και ο μακάριος Παύλος είπε, ότι «αυτός κατοικεί μέσα σε φως απλησίαστο (Α΄Τιμ. 6,16)»» (Κ).

Ματθ.17,7 καὶ προσελθὼν ὁ Ἰησοῦς(1) ἥψατο(2) αὐτῶν καὶ εἶπεν· ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε.
Ματθ.17,7 Τους πλησίασε τότε ο Ιησούς, τους άγγιξε και τους είπε: «Σηκωθείτε και μη φοβόσαστε».
(1)   «Λυπήθηκε την αδυναμία τους και γρήγορα σταματά τον φόβο» (Ζ).
(2)   Ήταν πεσμένοι εξαιτίας εκείνων, τα οποία είδαν και άκουσαν. Σηκώθηκαν από το έδαφος πάλι με το δραστικό άγγιγμα που εκδήλωνε πολλή οικειότητα (b).

Ματθ.17,8 ἐπάραντες δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν οὐδένα εἶδον εἰ μὴ τὸν Ἰησοῦν μόνον(1).
Ματθ.17,8 Σήκωσαν τότε τα μάτια τους και δεν είδαν κανέναν άλλο, παρά τον ίδιο τον Ιησού μόνο του.
(1)   «Για να πληροφορηθούν, ότι για αυτόν έγινε η φωνή, μόνος λοιπόν φαίνεται σε αυτούς» (Ζ). Από το ότι απέμεινε μόνος αυτός, έγινε ολοφάνερο, ότι αυτός είναι ο Υιός, τον οποίο έπρεπε να ακούνε και όχι ο Μωϋσής ούτε ο Ηλίας (b).
Η μεταμόρφωση έκρυβε μεγάλη σημασία για τους μαθητές, οι οποίοι νοιώθοντας έκπληξη από τη διδασκαλία, ότι ο Μεσσίας έπρεπε να πάθει και να πεθάνει, θα δοκίμαζαν μεγάλη παρηγοριά από αυτήν. Δίδαξε αυτή στους τρεις μαθητές, ότι το πάθος του Μεσσία δεν σήμαινε ότι θα χανόταν η δόξα της βασιλείας, αλλά ότι η δόξα αυτή δεν θα ήταν από τη γη, αλλά από τον ουρανό. Παρόλο που ο Μεσσίας θα απορριπτόταν από το λαό του, δεν θα απορριπτόταν όμως και από τον Θεό. Ήταν ο Υιός του Θεού, στον οποίο ο Πατέρας διακήρυξε τον εαυτό του πλήρως ευαρεστημένο. Ο Μωϋσής και ο Ηλίας εξαφανίζονται, και ο Ιησούς μένει μόνος και σε αυτόν οφείλουν όλοι να υπακούουν.
Αλλά και για τον ίδιο τον Ιησού η Μεταμόρφωση ερχόταν σε στιγμές εκτάκτως κρίσιμες της δημόσιας δράσης του. Οι βαρείς πειρασμοί του σατανά στην έρημο ανανεώθηκαν ήδη με το στόμα ενός από τους Αποστόλους του. Κατά τους τελευταίους αυτούς μήνες του επίγειου σταδίου του η σκιά του Σταυρού έπεφτε πάνω του όλο και περισσότερο. Και η Μεταμόρφωση υπήρξε η πρόγευση της δόξας, η οποία παρεχόταν σε αυτόν την ώρα που προγευόταν το πάθος του και ξέφευγαν από τα χείλη του τα βαρυσήμαντα λόγια: «Τώρα η ψυχή μου έχει ταραχτεί και τι να πω; Πατέρα, σώσε με από την ώρα αυτή» (p).
Έτσι ολοκληρώνεται η περιγραφή μίας από τις υπεροχότατες και ύψιστες σκηνές, από όσες ποτέ ανθρώπινο μάτι επιτράπηκε να δει. Δεν μπορεί κάποιος παρά να θαυμάσει την απλή και ανεπιτήδευτη γλώσσα της αφήγησης, την τόσο διαφορετική από το ύψος, το οποίο θα χρησιμοποιούσαν συγγραφείς ξένοι από την έμπνευση του Πνεύματος (ο).

Ματθ.17,9 καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων· μηδενὶ(1) εἴπητε(2) τὸ ὅραμα(3) ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ(4).
Ματθ.17,9 Ενώ κατέβαιναν από το βουνό, τούς πρόσταξε: «Μην πείτε σε κανέναν αυτό που είδατε, ώσπου ν’ αναστηθεί ο Υιός του Ανθρώπου από τους νεκρούς».
(1)   Ούτε στους ίδιους τους συμμαθητές τους (b).
(2)   Η εντολή αυτή ήταν σύμφωνη με τη συνηθισμένη τακτική του Χριστού σχετικά με το μεσσιακό του αξίωμα. Δες η 4 (S). Ακούγοντας οι όχλοι τα σχετικά με την μεταμόρφωση και την εμφάνιση του Μωϋσή και του Ηλία υπήρχε κίνδυνος να ενισχυθούν στις σαρκικές τους προσδοκίες για τον Μεσσία και να παρεκτραπούν σε ενέργειες άτοπες που θα εμπόδιζαν την εκπλήρωση του πνευματικού έργου του Σωτήρα (δ).
Οι Ιουδαίοι επίσης που απιστούσαν σε αυτόν «περισσότερο θα εξαγριώνονταν» (Ζ).
«Διότι όσο μεγαλύτερα λεγόντουσαν για αυτόν, τόσο πιο δυσπαράδεκτα ήταν σε αυτούς. Αλλά και το σκάνδαλο που προερχόταν από τον σταυρό περισσότερο μεγάλωνε από εδώ» (Χ).
(3)   Όραμα εδώ δεν είναι η οπτασία στον ύπνο ή σε έκσταση αλλά αυτό που έγινε ορατό με τα μάτια· το θέαμα (g).
(4)   «Δεν διέταξε για πάντα να μην το πουν σε κανέναν, αλλά έως ότου αναστηθεί από τους νεκρούς» (Χ). Μετά την ανάσταση το μεσσιακό αξίωμα του Ιησού έγινε το ζωτικότερο σημείο στο νέο κήρυγμα (S). Η δόξα της ανάστασης λοιπόν καθιστούσε την προηγούμενη εμφάνιση περισσότερο πιστευτή (b).
«Διότι μετά από αυτά καταξιώθηκαν να πάρουν και το άγιο Πνεύμα και είχαν και την φωνή που άφηναν τα θαύματα που συνηγορούσε για όλα αυτά, και όλα όσα έλεγαν στη συνέχεια γίνονταν εύκολα αποδεκτά, διακηρύσσοντας ισχυρότερα και από σάλπιγγα την δύναμή του αυτά τα ίδια τα πράγματα και κανένα παρόμοιο σκάνδαλο δεν μεσολάβησε σε εκείνα που συνέβαιναν» (Χ). Και πράγματι μετά την ανάσταση ανέφεραν την Μεταμόρφωση ο μεν Πέτρος στο Β΄ Πέτρου α 18, ο δε Ματθαίος εξιστόρησε τα σχετικά με αυτήν, αν και δεν ήταν παρών (b).

Ματθ.17,10 Καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες(1)· τί οὖν(2) οἱ γραμματεῖς λέγουσιν ὅτι Ἠλίαν(3) δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον(4);
Ματθ.17,10 Οι μαθητές τον ρώτησαν: «Γιατί οι γραμματείς λένε πως πρέπει να έρθει πρώτα ο Ηλίας;»
(1)   Το ερώτημα που τέθηκε από τους μαθητές συνδέεται λογικά με αυτά που προηγήθηκαν (S). Οι μαθητές εκπλήσσονται διότι ο Ηλίας ήλθε να χαιρετίσει το Χριστό, αλλά έφυγε χωρίς να κάνει κάτι (L). Σε ποια σχέση βρισκόταν η εμφάνιση αυτή του Ηλία, με τον ερχομό του, για τον οποίο μιλούσαν οι Γραμματείς, οι επίσημοι θεολόγοι του ισραηλιτικού λαού; (a). Ζητούν λοιπόν να μάθουν οι μαθητές για τον Ηλία, εάν επρόκειτο και πάλι να έλθει πριν την ανάσταση και τη θεοκρατική βασιλεία του Μεσσία (δ).
(2)   Εκφράζει την απορία των μαθητών.
(3)   Η ιδέα αυτή επικρατούσε σύμφωνα με την προφητεία του Μαλαχίου δ 4-5, την οποία εννοούσαν κατά γράμμα (δ).
(4)   Δηλαδή πριν τη βασιλεία του Μεσσία (b).

Ματθ.17,11 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(1)· Ἠλίας μὲν ἔρχεται πρῶτον καὶ ἀποκαταστήσει(2) πάντα(3)·
Ματθ.17,11 Αυτός απάντησε: «Πρώτα θα έρθει ο Ηλίας και θα τα αποκαταστήσει όλα.
(1)   Η μορφή της απάντησης το Κυρίου, όπως βρίσκεται αυτή εδώ και στο παράλληλο χωρίο του Μάρκου κάνει την κατανόησή της δύσκολη (S). Για αυτό προέκυψαν δύο διαφορετικές εκδοχές του νοήματός της.
Σύμφωνα με τη μία: «Οι Γραφές μιλούν για δύο παρουσίες του Χριστού, αυτήν που έγινε και τη μελλοντική… Της μίας λοιπόν, της δεύτερης, λένε ότι θα είναι πρόδρομος ο Ηλίας. Διότι της προηγούμενης έγινε ο Ιωάννης, τον οποίο ο Χριστός αποκαλούσε και Ηλία, όχι επειδή ήταν ο Ηλίας, αλλά επειδή πραγματοποιούσε το έργο εκείνου. Διότι όπως ακριβώς εκείνος θα είναι πρόδρομος της δεύτερης παρουσίας, έτσι και αυτός έγινε της πρώτης» (Χ).
Σύμφωνα με την άλλη και πιο σωστή εκδοχή, ο Σωτήρας βεβαιώνει την αλήθεια της προφητείας του Μαλαχίου αναφέροντας αυτολεξεί το ρητό των Γραμματέων. Σαν να έλεγε· είναι αληθινή η από τον προφήτη βγαλμένη πρόταση των γραμματέων, ότι ο Ηλίας έρχεται και θα αποκαταστήσει τα πάντα· σφάλλουν όμως αναφέροντας αυτήν στο μέλλον, διότι αυτή εκπληρώθηκε ήδη (δ).
(2)   Αναφέρεται στην τακτοποίηση της ταραγμένης τάξης των πραγμάτων (g). Με πρόσκληση σε μετάνοια θα αποκαταστήσει τις αγαθές σχέσεις με το Θεό και θα προετοιμάσει τις καρδιές για την έλευση του Μεσσία (L). «Θα επιστρέψει την καρδιά του πατέρα προς το γιο του, όπως λέει ο προφήτης Μαλαχίας» (Ζ) και «θα διορθώσει την απιστία των Ιουδαίων που θα ζουν τότε» (Χ).
(3)   Όλα, δηλαδή όσον αφορά τους γονείς και τα παιδιά, θα αποκαταστήσει αυτά κατά τρόπο σπερματικό και δυναμικό, σπέρνοντας τα σπέρματά τους (b). Ή, και γενικότερα όλες τις σχέσεις των ανθρώπων και μεταξύ τους και με το Θεό.

Ματθ.17,12 λέγω δὲ(1) ὑμῖν ὅτι Ἠλίας ἤδη(2) ἦλθε, καὶ οὐκ ἐπέγνωσαν(3) αὐτόν, ἀλλ᾿ ἐποίησαν ἐν αὐτῷ ὅσα ἠθέλησαν(4)· οὕτω(5) καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει πάσχειν(6) ὑπ᾿ αὐτῶν.
Ματθ.17,12 Σας βεβαιώνω όμως πως ο Ηλίας ήρθε κιόλας, μα δεν τον αναγνώρισαν, και του έκαναν ό,τι ήθελαν. Έτσι κι ο Υιός του Ανθρώπου μέλλει να πάθει απ’ αυτούς».
(1)   Ο σύνδεσμος «δε» είναι αντιθετικός (δ).=Εγώ όμως σας λέω.
(2)   Τώρα που μιλάμε (δ).
«Δεν νομίζω ότι εννοεί την ψυχή του Ηλία, για να μην πέσω στο δόγμα της μετενσάρκωσης που είναι ξένο με την εκκλησία του Θεού, αφού ούτε παραδίδεται από τους αποστόλους ούτε φαίνεται κάπου στις γραφές… Και ισχυρίζομαι ότι ο Γαβριήλ στα λόγια του προς τον Ζαχαρία, δήλωσε με έμμεσο τρόπο ποια είναι αυτή η ίδια ουσία στον Ηλία και τον Ιωάννη: διότι λέει: «Πολλά από τα παιδιά του Ισραήλ θα τα επιστρέψει… με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία». Πρόσεξε δηλαδή ότι δεν είπε με την ψυχή του Ηλία, για να μην έχει θέση η ιδέα ότι ενσωματώθηκε (η ψυχή του Ηλία στον Ιωάννη), αλλά λέει με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία… Στον μεν Ελισσαίο λοιπόν, μόνο αναπαύτηκε το πνεύμα του Ηλία, ενώ ο Ιωάννης ήλθε πριν από το Χριστό, όχι μόνο με το πνεύμα, αλλά και με τη δύναμη του Ηλία» (Ω).
(3)   Δεν αναγνώρισαν τον Ηλία στο πρόσωπο του Βαπτιστή (a). «Δεν κατάλαβαν αυτόν διότι καταλάβαιναν λάθος τις Γραφές» (Ζ).
(4)   Ανέκριναν αυτόν (Ιω. α 19), τον θεώρησαν ως δαιμονισμένο (Ματθ. ια 18), δεν πίστεψαν στα λόγια του (Ματθ. κα 26)(δ) και τέλος «ο Ηρώδης και οι γύρω του πολλά έκαναν σε αυτόν βάζοντάς τον στη φυλακή, αποκεφαλίζοντάς τον και φέρνοντας το κεφάλι του σε πιάτο» (Ζ) μπροστά στα μάτια των επίσημων αρχόντων του ιουδαϊκού λαού και εκπροσώπων της ανώτερης τάξης, όσοι ήταν την ημέρα εκείνη παρακαθήμενοι στο τραπέζι του Ηρώδη και αδιαμαρτύρητα ανέχτηκαν την κακουργία του, και έτσι «έγιναν συνυπεύθυνοι των όσων τόλμησε ο Ηρώδης εναντίον του» (Ω).
(5)   «Έτσι τον αγνοούν, ότι είναι ο Χριστός· τον αγνοούν όμως εξαιτίας της κακής τους σκέψης» (Ζ). Το πάθημα του Προδρόμου θα ακολουθηθεί από το πάθημα του Μεσσία (p).
(6)   «Βλέπεις πως πάλι στην κατάλληλη ευκαιρία, τούς θυμίζει το πάθος του, και από το πάθος του Ιωάννου, τούς προξενεί πολλή παρηγοριά;» (Χ). Τέτοια ανανέωση της προφητείας του Πάθους του, αμέσως μετά τη δόξα της Μεταμορφώσεως, είναι αξιοσημείωτη (p).

Ματθ.17,13 τότε(1) συνῆκαν(2) οἱ μαθηταὶ ὅτι περὶ Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ εἶπεν αὐτοῖς.
Ματθ.17,13 Τότε κατάλαβαν οι μαθητές πως τους μίλησε για τον Ιωάννη το Βαπτιστή.
(1)   Παρατηρήσεις του ευαγγελιστή.
(2)   Θυμήθηκαν και τα προηγούμενα λόγια του Κυρίου για τον Πρόδρομο, με τα οποία χαρακτηριζόταν αυτός ως ο Ηλίας που επρόκειτο να έλθει (δ).

Στιχ. 14-21. Η θεραπεία του σεληνιαζόμενου νέου.

Ματθ.17,14 Καὶ ἐλθόντων αὐτῶν πρὸς τὸν ὄχλον(1) προσῆλθεν αὐτῷ ἄνθρωπος γονυπετῶν(2) αὐτὸν καὶ λέγων·
Ματθ.17,14 Όταν έφτασαν στο πλήθος, τον πλησίασε ένας άνθρωπος, γονάτισε μπροστά του και του είπε:
(1)   Σύμφωνα με το Μάρκο όχλος, στον οποίο περιλαμβάνονταν και γραμματείς, είχε μαζευτεί γύρω από τους μαθητές. Η σκηνή που εξιστορείται από αυτόν το σ. έγινε πιθανώς στα περίχωρα Καισαρείας της Φιλίππου, όπου οι μαθητές είχαν μείνει, όταν ο Κύριος μαζί με τους τρεις ανέβαινε στο βουνό και όπου τώρα ο Κύριος ξαναβρήκε αυτούς. Το επεισόδιο εξιστορούν και οι 3 συνοπτικοί, οι Ματθαίος όμως και Λουκάς εκθέτουν αυτό πιο σύντομα από τον Μάρκο (S).
(2)   Από τις λέξεις γόνυ και πέτω δηλαδή πέφτω, πέφτω στα γόνατα, το οποίο γινόταν και από αυτούς που ζητούσαν βοήθεια και από όσους εκδήλωναν σεβασμό και τιμή. Συντάσσεται άλλοτε με δοτική και άλλοτε με αιτιατική (g). Δεν πρέπει να υποθέσουμε, ότι γονάτισε με πνεύμα θρησκευτικής λατρείας, αλλά ως ταπεινός ικέτης (ο).

Ματθ.17,15 Κύριε, ἐλέησόν μου τὸν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται(1) καὶ κακῶς πάσχει(2)· πολλάκις γὰρ πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ(3).
Ματθ.17,15 «Κύριε, σπλαχνίσου το γιο μου, γιατί είναι επιληπτικός και υποφέρει· πολλές φορές μάλιστα πέφτει στη φωτιά και στο νερό.
(1)   Δεν επιβεβαιώνει το φρόνημα που επικρατούσε στους αρχαίους, ότι «η σελήνη σχετίζεται με τις περιόδους των επιληπτικών» (Γαληνός). «Αν όμως τον αποκαλεί σεληνιαζόμενο, μη φοβηθείς καθόλου· διότι αυτός ο λόγος είναι του πατέρα του δαιμονισμένου. Πώς λοιπόν λέει ο ευαγγελιστής ότι θεράπευσε πολλούς σεληνιαζομένους; Τους ονόμασε έτσι από την αντίληψη των πολλών» (Χ). Ο νέος για τον οποίο γίνεται λόγος δεν ήταν απλώς επιληπτικός, αλλά ήταν κυριευμένος και από δαιμόνιο, το οποίο ο Κύριος αποκαλεί άλαλο και κουφό (Μάρκ. θ 25).
(2)   Υπάρχει και η γραφή κακώς έχει. Η φράση αναφέρεται στα φοβερά αποτελέσματα της νόσου και στους κινδύνους από αυτήν (δ).
(3)   Όταν κυριευόταν από τον παροξυσμό της ασθένειας αιφνίδια έπεφτε όπου βρισκόταν, ώστε συνέβη πολλές φορές να πέσει στο νερό που βρέθηκε εκεί κοντά και πολλές φορές στη φωτιά, αλλά σωζόταν με την έγκαιρη επέμβαση των γύρω του (δ).

Ματθ.17,16 καὶ προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι(1).
Ματθ.17,16 Τον έφερα στους μαθητές σου, αλλά δεν μπόρεσαν να τον θεραπεύσουν».
(1)   «Συναντά τον Ιησού παρουσία του όχλου και μιλά εναντίον των μαθητών λέγοντας, ότι τον έφερα στους μαθητές σου και δεν μπόρεσαν να τον θεραπεύσουν. Αλλά αυτός απαλλάσσοντας τους μαθητές από τις κατηγορίες ενώπιον του κόσμου, καταλογίζει σε εκείνον το μεγαλύτερο βάρος» (Χ), όπως φαίνεται από την απάντηση του Κυρίου στον επόμενο σ.

Ματθ.17,17 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· ὦ γενεὰ(1) ἄπιστος(2) καὶ διεστραμμένη(3)! ἕως πότε ἔσομαι μεθ᾿ ὑμῶν(4); ἕως πότε ἀνέξομαι(5) ὑμῶν; φέρετέ μοι αὐτὸν(6) ὧδε(7).
Ματθ.17,17 Ο Ιησούς απάντησε: «Γενιά άπιστη και διεφθαρμένη, ως πότε θα είμαι μαζί σας; Ως πότε θα σας ανέχομαι; Φέρτε τον μου εδώ».
(1)   Λιγότερο πιθανό ότι η επιτίμηση λέγεται εδώ προς τους Αποστόλους, επειδή εκείνη τη στιγμή ήταν μιμητές της γενιάς εκείνης με την απιστία (δ). Πιο σωστά, ο έλεγχος φαίνεται να απευθύνεται στο πλήθος, που αντιπροσωπεύει το έθνος και προετοιμάζει το έδαφος για τον πιο περιορισμένο έλεγχο, τον οποίο απευθύνει στους μαθητές μετά το θαύμα (p). «Τους μαλώνει γενικότερα» (Ζ) και «δεν απευθύνεται μόνο στο πρόσωπο αυτού (του πατέρα)… αλλά και σε όλους τους Ιουδαίους» (Χ).
(2)   «Επειδή πολλοί από τους Ιουδαίους όμοια απιστούσαν, παρόλο που είδαν αμέτρητα τέτοια θαύματα να κάνει όχι αυτός μόνο, αλλά και οι μαθητές» (Ζ).
(3)   «Με την έννοια του στραβή, που δεν καταλαβαίνει το ευθύ» (Ζ). Το διαστρέφω σημαίνει μεταβάλλω προς το χειρότερο την ορθή και κανονική κατάσταση του νου και της καρδιάς, και αυτό γίνεται από την αμαρτία (δ). Για τη φράση γενεά διεστραμμένη δες Δευτερ. λβ 5 (S). «Φανερώνει ότι από διαστροφή μπήκε κρυφά η κακία, και συνέβη με τρόπο όχι φυσικό και μας έκανε διεστραμμένους» (Ω).
(4)   «Όταν όμως λέει, έως πότε θα είμαι μαζί σας; δείχνει πάλι ότι ο θάνατος είναι για αυτόν κάτι ευπρόσδεκτο και πράγμα επιθυμητό και πολύ ποθητή η αναχώρηση· και ότι βαρύ για αυτόν είναι όχι το να σταυρωθεί, αλλά το να είναι μαζί τους» (Χ). Έσπευδε να γυρίσει στον Πατέρα. Παρ’ όλα αυτά γνώριζε, ότι δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει την επιστροφή του πριν οδηγήσει τους μαθητές του σε κατάσταση πίστης (b).
(5)   Ολόκληρη η ζωή του Ιησού ήταν συνεχής ανοχή (b). Έως πότε θα ανέχομαι την απιστία και σκληροκαρδία σας (ο).
(6)   «Δεν σταμάτησε όμως στις κατηγορίες και τον έλεγχο, αλλά τι λέει; Φέρτε μου αυτόν εδώ» (Χ). Τι πεποίθηση και αξιοπρέπεια εκ μέρους του Χριστού εκφράζουν τα λόγια αυτά (ο).
(7)   Στον τόπο δηλαδή όπου ήταν ο Σωτήρας, διότι ο άρρωστος έμενε σε κάποια απόσταση από αυτόν (δ).

Ματθ.17,18 καὶ ἐπετίμησεν(1) αὐτῷ(2) ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐξῆλθεν ἀπ᾿ αὐτοῦ(3) τὸ δαιμόνιον καὶ ἐθεραπεύθη ὁ παῖς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης.
Ματθ.17,18 Ο Ιησούς επιτίμησε το δαιμόνιο, και βγήκε απ’ αυτόν· από κείνη την ώρα το παιδί γιατρεύτηκε.
(1)   Το επιτιμώ εδώ=επιπλήττω, για να καταργήσω και τιμωρήσω την θηριώδη δύναμη (g).
(2)   Μάλλον τον άρρωστο, διότι το δαιμόνιο που τον κυρίευσε μιλούσε και ενεργούσε μέσω αυτού και για αυτό η επιτίμηση γίνεται μεν φαινομενικά στον άνθρωπο, στην ουσία όμως γίνεται στον δαίμονα που μέσω του ανθρώπου μιλούσε και ενεργούσε (δ).
(3)   Από το παιδί δηλαδή (b).

Ματθ.17,19 Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ(1) τῷ Ἰησοῦ κατ᾿ ἰδίαν εἶπον· διατί ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό(2);
Ματθ.17,19 Πήγαν τότε ιδιαιτέρως στον Ιησού οι μαθητές και τον ρώτησαν: «Γιατί εμείς δεν μπορέσαμε να το βγάλουμε;»
(1)   Οι μαθητές οι οποίοι θέτουν το ερώτημα αυτού του σ., είναι εκείνοι, που δεν είχαν ανέβει μαζί του στο βουνό (p).
(2)   Είχαν ήδη συνηθίσει στο να κάνουν τέτοια θαύματα. Δες ι 1 (b). «Εμένα μου φαίνεται ότι αγωνιούν και φοβούνται, μήπως έχασαν τη χάρη που τους εμπιστεύθηκε. Διότι πήραν εξουσία εναντίον των ακαθάρτων πνευμάτων» (Χ).

Ματθ.17,20 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς(1)· διὰ τὴν ἀπιστίαν(2) ὑμῶν. ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν(3) ὡς κόκκον σινάπεως(4), ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ(5) μετάβηθι ἐντεῦθεν(6) ἐκεῖ(7), καὶ μεταβήσεται, καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν(8).
Ματθ.17,20 Εξαιτίας της απιστίας σας», τους είπε ο Ιησούς. «Σας βεβαιώνω πως, αν έχετε πίστη έστω και σαν κόκκο σιναπιού, θα λέτε σ’ αυτό το βουνό “πήγαινε από ’δω εκεί”, και θα πηγαίνει· και τίποτα δε θα είναι αδύνατο για σας.
(1)   «Κατηγορεί κατ’ ιδίαν την απιστία των μαθητών… Διότι δεν ήταν λογικό να ντροπιάσει μπροστά σε πολλούς τους κοινούς διδάσκαλους της οικουμένης» (Ζ).
(2)   Από τους αλεξανδρινούς κώδικες μαρτυρείται και η γραφή ολιγοπιστίαν. Ίσως αποτελεί αυτή διόρθωση που έγινε από αυτούς που δεν ανέχονταν να βλέπουν να αποδίδεται απιστία στους Αποστόλους.
«Αν η απιστία του πατέρα έγινε αιτία να μη βγει ο δαίμονας, γιατί κατηγορεί τους μαθητές; Για να τους δείξει ότι μπορούν σε πολλές περιπτώσεις να θεραπεύσουν και χωρίς αυτούς που έφερναν τους αρρώστους με πίστη… Έτσι στην περίπτωση του Ελισσαίου αναστήθηκε νεκρός χωρίς κανείς να πιστέψει» (Χ).
(3)   «Πίστη λέει εδώ όχι ότι είναι αυτός Θεός, αλλά ότι κάνει θαύματα» (Ζ).
(4)   Αντιτίθεται με το τεράστιο όρος (b). «Δείχνοντας ότι και η ελάχιστη γνήσια πίστη μπορεί μεγάλα πράγματα, θυμήθηκε το σινάπι» (Χ). Συγχρόνως όμως με τη χρήση του σιναπιού ως εικόνας «δηλώνει την απερίγραπτη δύναμη της πίστης. Διότι αν και το σινάπι φαίνεται μικρό στον όγκο, αλλά στη δύναμη είναι πιο δυνατό από όλα» (Χ).
Δεν είναι λοιπόν ξένη εδώ και η έννοια: «Εάν έχετε πίστη τόσο έντονη και δυνατή και θερμή σαν τον κόκκο του σιναπιού· διότι τέτοια ποιότητα έχει αυτός» (Ζ). Η εικονική έκφραση δηλώνει συγχρόνως ποσότητα ελάχιστη αλλά και ποιότητα εξαιρετική και τέλεια (F).
Αξιόλογη και η: η πίστη «είναι σαν κόκκος σιναπιού. Επειδή περιφρονείται μεν η πίστη από τους ανθρώπους και φαίνεται κάτι μικρό και ασήμαντο, όταν όμως πέσει σε γη αγαθή (δηλαδή σε ψυχή που μπορεί να δεχτεί καλά αυτό το σπέρμα) γίνεται δέντρο μεγάλο» (Ω).
(5)   Ίσως εδώ υπονοείται το όρος της Μεταμόρφωσης (S).
(6)   Η απόσπαση και μετακίνηση βουνού ήταν στο Ταλμούδ παροιμιακή έκφραση που δήλωνε την επίτευξη κάποιου εξόχως δυσκολοκατόρθωτου πράγματος (S). Οι συγγραφείς του Ταλμούδ χρησιμοποιούν αυτήν ως φράση επαίνου για κάποιον ικανό ερμηνευτή του νόμου, ο οποίος ξεπερνούσε τις δυσκολίες της ερμηνείας (a).
«Αν όμως πεις, πού μετακίνησαν βουνό; Εκείνο θα μπορούσα να πω, ότι έκαναν πολύ μεγαλύτερα αφού ανέστησαν αμέτρητους νεκρούς. Διότι δεν είναι ίσο, να μετακινήσει κάποιος βουνό και να διώξει το θάνατο από νεκρό σώμα» (Χ).
Αξιόλογη και η: «νομίζω ότι βουνά λέγονται οι εχθρικές δυνάμεις που έχουν απλωμένη και μεγάλη κακία, οι οποίες είναι κατά κάποιο τρόπο θεμελιωμένες στις ψυχές των ανθρώπων» (Ω).
(7)   Θα έχετε τη δύναμη ακόμα και να καθορίσετε νέα θέση για το μετακινούμενο όρος (b).
(8)   «Όχι μόνο όρη θα μετακινήσετε, λέει, αλλά και τίποτα άλλο δεν θα είναι αδύνατον σε σας» (Ζ).

Ματθ.17,21 (1)τοῦτο δὲ τὸ γένος(2) οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μὴ ἐν προσευχῇ(3) καὶ νηστείᾳ(4).
Ματθ.17,21 Αυτό το δαιμονικό γένος δε βγαίνει παρά μόνο με προσευχή και νηστεία».
(1)   Τον στίχο αποσιωπούν ο Σιναϊτικός, Βατικανός και κάποιοι άλλοι κώδικες και μεταφράσεις, και θεωρήθηκε από κάποιους από τους νεώτερους ως γλώσσα που μπήκε στο κείμενο από το περιθώριο σύμφωνα με το παράλληλο χωρίο του Μάρκου.
(2)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «το γένος όλων των δαιμόνων» (Ζ). Πιο σωστά, ο Κύριός μας δεν μιλά στο χωρίο αυτό για όλο το γένος των δαιμόνων· διότι από εδώ φαίνεται, ότι υπάρχουν περισσότερα είδη δαιμόνων (b). Το είδος του άλαλου και κωφού πνεύματος.
(3)   «Όχι από μόνη της η νηστεία, αλλά χρειάζεται και προσευχή, και πρώτα η προσευχή» (Χ). Βάζει πρώτη την προσευχή.
(4)   «Διότι η μεν προσευχή είναι πάρα πολύ φοβερή στον δαίμονα· αυτήν όμως την ισχυροποιεί και την δυναμώνει πολύ η νηστεία» (Ζ). «Αυτός που νηστεύει είναι ανάλαφρος και αποκτά φτερά και προσεύχεται με εγρήγορση». «Επειδή δηλαδή ο νους ενεργεί απερίσπαστα» και δεν βαρύνεται από τον φόρτο του στομαχιού «η προσευχή ανεβαίνει πιο δυνατή από φωτιά και πιο φοβερή από καθετί· για αυτό πρέπει αυτές οι δύο να είναι πάντα ενωμένες» (Ζ).
«Ας προσέξουμε λοιπόν και την φράση «αυτό το γένος δεν βγαίνει παρά με προσευχή και νηστεία», ώστε, αν κάποτε χρειαστεί να ασχοληθούμε με θεραπεία κάποιου που έπαθε κάτι τέτοιο, να μην εξορκίζουμε ούτε να ρωτάμε τον δαίμονα ούτε να μιλάμε λες και μας ακούει το ακάθαρτο πνεύμα, αλλά αφιερώνοντας όλο το χρόνο στην προσευχή και τη νηστεία, προσευχόμενοι για αυτόν που πάσχει, να πετύχουμε τη σωτηρία από το Θεό και με τη νηστεία μας να διώξουμε από αυτόν το ακάθαρτο πνεύμα» (Ω).

Στιχ. 22-27. Η πληρωμή του φόρου με θαύμα.

Ματθ.17,22 (1)Ἀναστρεφομένων(2) δὲ αὐτῶν εἰς τὴν Γαλιλαίαν(3) εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· μέλλει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου(4) παραδίδοσθαι(5) εἰς χεῖρας ἀνθρώπων
Ματθ.17,22 Ενώ οι μαθητές περιέρχονταν τη Γαλιλαία, τους είπε ο Ιησούς: «Ο Υιός του Ανθρώπου πρόκειται να παραδοθεί σε χέρια ανθρώπων·
(1)   Συνήθως θεωρείται ως δεύτερη προφητεία του Πάθους η παρούσα. Πλην όμως και με βάση όσα εξιστόρησε μέχρι τώρα ο Ματθαίος, πρέπει να θεωρηθεί ως τρίτη, διότι έχουμε ήδη δύο προφητείες (ιστ 21,ιζ 12). Δεν είναι όμως πιθανό, ότι όλες οι περιστάσεις, στις οποίες ο Κύριος προείπε για το πάθημά του αναφέρονται στα ευαγγέλια (p).
(2)   Αυθεντική γραφή συστρεφομένων. Το συστρέφω συναντιέται άλλη μία φορά στο Πράξ. κη 3 (συστρέφω πλήθος φρυγάνων) με την έννοια του μαζεύω φρύγανα και τα πλέκω σε δεσμίδες. Το συστρέφομαι για ανθρώπους=μαζεύομαι, συγκεντρώνομαι (g). Η έννοια φαίνεται να είναι: Αυτοί αφού συναθροίστηκαν κοντά του, σχηματίζοντας όμιλο σταθερό. Το αναστρεφομένων= Επιστρέφοντας (L). Ή, διάγοντας, περνώντας το χρόνο τους (g).
(3)   Περνούσαν το χρόνο στη Γαλιλαία, από την οποία μετά από λίγο επρόκειτο να πάνε στα όρια της Περαίας προς την Ιουδαία. Δες ιθ 1 (δ).
(4)   Η δόξα της Μεταμόρφωσης και η φωνή του Πατέρα που τον διακήρυξε υιό αγαπητό δεν εμποδίζει τον Κύριο από του να εξακολουθεί να μιλά για τον εαυτό του ως τον υιό του ανθρώπου (p).
(5)   Δεν είναι βέβαιο τι σημαίνεται με το παραδιδόσθαι. Συχνά ερμηνεύεται αυτό σχετικά με την πράξη του προδότη («ο οποίος και τον παρέδωσε» Ματθ. ι 4).
Μπορεί όμως όπως ο Ωριγένης απέδειξε, να αναφέρεται και στην παράδοση του Υιού από τον Πατέρα για την απολύτρωση των ανθρώπων. «Αυτό διηγούμενος ο Απόστολος λέει για το Θεό, «ο οποίος δεν λυπήθηκε τον ίδιο τον υιό του, αλλά τον παρέδωσε για χάρη όλων»» (Ω). Σύμφωνα με τη δεύτερη αυτή εκδοχή η προσθήκη της φράσης «στα χέρια ανθρώπων» είναι πολύ εύστοχη και επίκαιρη (p).
«Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι πρώτα παρέδωσε αυτόν ο πατέρας στις αντίθετες ενέργειες (δαίμονες). Έπειτα ότι αυτές παρέδωσαν αυτόν στα χέρια των ανθρώπων, στους οποίους ανθρώπους ήταν και ο Ιούδας, στον οποίο μετά το ψωμί μπήκε ο σατανάς, ο οποίος τον παρέδωσε πριν τον Ιούδα. Αλλά πρόσεξε μήπως εξετάζοντας μαζί την παράδοση του υιού από τον πατέρα στις αντίθετες ενέργειες με την παράδοση του σωτήρα από εκείνες στα χέρια των ανθρώπων, νομίσεις ότι η λέξη «παραδόθηκε» λέγεται και στις δύο περιπτώσεις με την ίδια έννοια.
Διότι να κατανοήσεις, ότι ο μεν πατέρας δεν τον παρέδωσε απλώς, αλλά για χάρη όλων μας από φιλανθρωπία· οι αντίθετες δυνάμεις όμως, παραδίνοντας τον σωτήρα στα χέρια των ανθρώπων, δεν είχαν σκοπό να παραδώσουν αυτόν για τη σωτηρία κάποιων, αλλά όσο εξαρτιόταν από αυτές… τον παρέδιδαν για να πεθάνει, έτσι ώστε ο εχθρός του θάνατος να τον κάνει υποχείριό του, όμοια με όσους πεθαίνουν εξ’ αιτίας της παράβασης του Αδάμ» (Ω).

Ματθ.17,23 καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται. καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα(1).
Ματθ.17,23 θα τον θανατώσουν, και την τρίτη μέρα θα αναστηθεί». Και λυπήθηκαν πάρα πολύ.
(1)   «Λυπήθηκαν και όχι απλώς λυπήθηκαν, αλλά πάρα πολύ. Έγινε όμως αυτό διότι αγνοούσαν ακόμη τη δύναμη των λεγομένων. Και τότε αφού αγνοούσαν, πώς λυπήθηκαν; Διότι δεν τα αγνοούσαν όλα, αλλά ότι μεν θα πεθάνει το γνώριζαν αφού συνεχώς το άκουγαν. Τι τέλος πάντων όμως θα ήταν αυτός ο θάνατος και ότι θα παύσει πολύ γρήγορα και ότι θα προκαλέσει αμέτρητα αγαθά, αυτό δεν το ήξεραν ακόμη με σαφήνεια· ούτε τι τέλος πάντων είναι αυτή η ανάσταση, αλλά αγνοούσαν. Για αυτό και λυπούνταν» (Χ).
Δεν ήταν κάποια απλή συμπάθεια για τα παθήματα του διδασκάλου η λύπη που κυριεύει τώρα τους Αποστόλους. Όλες οι προσδοκίες τους για επίγεια βασιλεία του Μεσσία διαψεύδονταν τώρα (ο).

Ματθ.17,24 Ἐλθόντων δὲ αὐτῶν εἰς Καπερναοὺμ προσῆλθον οἱ τὰ δίδραχμα(1) λαμβάνοντες(2) τῷ Πέτρῳ(3) καὶ εἶπον(4)· ὁ διδάσκαλος ὑμῶν οὐ τελεῖ(5) τὰ δίδραχμα;
Ματθ.17,24 Όταν έφτασαν στην Καπερναούμ, ήρθαν στον Πέτρο οι εισπράκτορες του φόρου για το ναό και του είπαν: «Ο δάσκαλός σας δεν πληρώνει τις δύο δραχμές του φόρου;»
Αν εξαιρέσουμε τις εισαγωγικές λέξεις για την επιστροφή του Ιησού στην Καπερναούμ, η όλη αυτή αφήγηση είναι αποκλειστική του Ματθαίου, ο οποίος χαρακτηριστικά αποσιωπά ότι οι μαθητές μάλωσαν στο δρόμο για το ποιος ήταν μεγαλύτερος μεταξύ τους. Πριν μπει ο Ιησούς με τους μαθητές στο σπίτι συνάντησαν οι συλλογείς του φόρου τον Πέτρο και απηύθυναν σε αυτόν την ερώτηση τη σχετιζόμενη με την πληρωμή του.
(1)   Σύμφωνα με το Εξοδ. λ 13 το μισό του σίκλου έπρεπε να παρέχεται ως εισφορά υπέρ του ναού «από είκοσι χρονών και πάνω». Αφού ο σίκλος αντιστοιχούσε με 4 δραχμές αττικές, το μισό του ήταν 2 δραχμές (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. ΙΙΙ,VIII 2). Οι Ρωμαίοι μετά την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ διέταξαν το δίδραχμο που έστελναν οι απανταχού Ιουδαίοι χάριν του ναού, να διατίθεται τώρα χάριν του εθνικού ναού του Δία του Καπιτωλίνου (Ιωσήπ. Ιουδ. Πολεμ. VII,VI, 6)(L).
Δίδραχμο είναι αργυρό νόμισμα που ισοδυναμεί με 2 αττικές δραχμές ή μία αλεξανδρινή ή με το μισό του σίκλου (g). Το εβραϊκό παρ’ όλα αυτά shekel ή σίκλος μεταφράζεται συχνά από τους Ο΄ δίδραχμο (b) δηλαδή δίδραχμο αλεξανδρινό=τετράδραχμο αττικό (δ). Όπως ο McNeile αποδεικνύει το δίδραχμο σπάνια ήταν ξεχωριστό νόμισμα στα χρόνια του Ιησού. Για αυτό δύο πρόσωπα έπρεπε συνήθως να συνδυάζονται για να πληρώσουν τετράδραχμο ή στατήρα (S).
(2)   Οι απανταχού Ιουδαίοι έστελναν πρόθυμα την εισφορά τους αυτή την ιερή στην Ιερουσαλήμ (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. XIV,VII,2 και εξής). Υπήρχαν λοιπόν παντού συλλέκτες, πολύ περισσότερο στη Γαλιλαία (L). Αυτοί ήταν τελείως διαφορετικοί από τους τελώνες , οι οποίοι μάζευαν τους φόρους των Ρωμαίων ή των Ηρωδών.
(3)   Πιθανώς διότι «νομιζόταν ο Πέτρος ότι είναι ο πρώτος από τους μαθητές, για αυτό έρχονται σε αυτόν» (Χ). Ίσως και διότι θα τον γνώριζαν. Στο Χριστό «από ευλάβεια δεν πλησίασαν, τιμώντας τον λόγω των θαυμάτων» (Ζ).
(4)   «Δεν απαιτούν, αλλά με πραότητα ρωτούν» (Ζ). «Διότι δεν τα έλεγαν αυτά κατηγορώντας, αλλά ρωτώντας· δηλαδή το, ο διδάσκαλός σας δεν πληρώνει τα δίδραχμα; Διότι δεν είχαν μεν ακόμα την πρέπουσα άποψη για αυτόν, αλλά του συμπεριφέρονταν σαν να ήταν απλός άνθρωπος· αλλά του απέδιδαν κάποιο σεβασμό και τιμή για τα θαύματα που προηγήθηκαν» (Χ). Η μορφή της ερώτησης παρ’ όλα αυτά είναι τέτοια, ώστε να προϋποθέτει, ότι κάποιος διδάσκαλος δεν μπορεί να παραμερίζει το καθήκον της πληρωμής αυτού του φόρου (ο).
(5)   Με την έννοια του πληρώνω.

Ματθ.17,25 λέγει, ναι(1). καὶ ὅτε εἰσῆλθεν εἰς τὴν οἰκίαν(2), προέφθασεν(3) αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς λέγων· τί σοι δοκεῖ(4), Σίμων(5); οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς ἀπὸ τίνων λαμβάνουσι τέλη ἢ κῆνσον(6); ἀπὸ τῶν υἱῶν αὐτῶν ἢ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων(7);
Ματθ.17,25 Λέει: «Ναι, πληρώνει». Μόλις μπήκε στο σπίτι, και πριν πει τίποτα, τον πρόλαβε ο Ιησούς και του είπε: «Τι γνώμη έχεις, Σίμων; Οι βασιλιάδες της γης από ποιους εισπράττουν τέλη ή φόρο; Από τους δικούς τους ή από τους ξένους;»
(1)   Ο Πέτρος, ο οποίος γνώριζε την σε αυτήν την περίπτωση προηγούμενη πράξη του Χριστού, απαντά αμέσως καταφατικά (p). Είναι λοιπόν σαφές, ότι ο Κύριος είχε πληρώσει το δίδραχμο το περασμένο έτος (b).
(2)   Ίσως στο σπίτι του ίδιου του Πέτρου, όπου ο Ιησούς διέμενε κατά την παραμονή του στην Καπερναούμ (S).
(3)   Ο Πέτρος «δεν το είπε στον Ιησού, διότι ίσως ντρεπόταν να του μιλήσει για αυτά. Για αυτό και ο ήμερος και αυτός που τα γνώριζε όλα με σαφήνεια, τον προλαβαίνει… και του παρέχει θάρρος, επειδή δίσταζε προηγουμένως να μιλήσει για αυτά» (Χ). «Ως Θεός δηλαδή, παρόλο που δεν άκουσε, γνώριζε τι συζήτησαν εκείνοι με τον Πέτρο» (Θφ).
(4)   Η φράση είναι συνήθως στο δεύτερο μέρος του ευαγγελίου. Δες ιη 12, κα 28, κβ 17,42,κστ 66 (a). Προσδίδει ζωηρό τόνο στη συζήτηση (S).
(5)   Δεν χρησιμοποιεί το όνομα Πέτρος ή Κηφάς, διότι βρίσκεται στο οικείο περιβάλλον του Πέτρου και πρόκειται για ζήτημα της τρέχουσας ζωής (L).
(6)   Ή, τέλος είναι ο φόρος για τα εμπορεύματα και κήνσος ο κεφαλικός φόρος (a), που ήταν επιβεβλημένος για κάθε κεφάλι και πληρωνόταν κάθε χρόνο (g). Ή, και οι δύο όροι εδώ σημαίνουν κάθε είδος φόρου (L).
(7)   «Με παράδειγμα αποδεικνύει, ότι αφού είναι γνήσιος υιός του Θεού, δεν οφείλει να πληρώνει το δίδραχμο στον πατέρα· διότι οι βασιλιάδες παίρνουν φόρους ή κήνσο όχι από τους γνήσιους γιους, αλλά από τους ξένους» (Ζ).
«Επειδή γνωρίζει το ελεύθερο αξίωμα της φύσης του, ισχυρίζεται ότι δεν οφείλει στο Θεό και Πατέρα τίποτα από αυτά που οφείλουν οι υπήκοοι» (Κ).
Η σωστότερη ερμηνεία φαίνεται να είναι: ο Ιησούς ως Υιός του Θεού, είναι ελεύθερος από τη φορολογία υπέρ του ναού του Πατέρα του. Και προβλήθηκε μεν εναντίον αυτής της ερμηνείας, ότι δεν λέγεται εδώ από τον υιό, αλλά σε πληθυντικό από των υιών, αλλά η μορφή της παραβολής ζητά τον πληθυντικό. Το ξένων πρέπει να τεθεί σε πληθυντικό, και για αυτό και αυτό που αντιτίθεται σε αυτό μπήκε σε πληθυντικό. Η αντίθεση είναι μεταξύ εκείνων, οι οποίοι είναι μέλη του βασιλικού οίκου και εκείνων οι οποίοι δεν είναι.
Λόγω του πληθυντικού κάποιοι ερμήνευσαν το των υιών ότι σημαίνει το όλο ιουδαϊκό έθνος ή τους ευσεβείς Ιουδαίους. Αλλά σύμφωνα με αυτήν την εκδοχή ο φόρος υπέρ του ναού θα έπρεπε να πληρώνεται όχι από τους Ιουδαίους αλλά από τους εθνικούς! Αλλά πώς θα γινόταν δεκτό ειδωλολατρικό χρήμα υπέρ της ιουδαϊκής λατρείας;
Άλλοι ερμήνευσαν το υιών ότι αναφέρεται στο Χριστό και στους μαθητές του, οπότε δεν σημαίνει την βασιλική οικογένεια, αλλά γενικότερα τον βασιλικό οίκο. Ο Χριστός δεν θα συγκαταριθμούσε τον εαυτό του σαν γιο με την ίδια έννοια που και οι απόστολοι ήταν γιοι του Θεού. Η υιότητά του ήταν μοναδική. Δες Ιω. κ 17. Αλλά ο Χριστός και οι απόστολοι, αν και δεν ήταν με την ίδια έννοια μέλη της βασιλικής οικογένειας, ήταν με την ίδια έννοια μέλη του βασιλικού οίκου. Εφόσον η βασιλεία είχε έλθει ήδη, περιλαμβάνονταν σε αυτήν και εφόσον ήταν και μελλοντική ήταν συνεργάτες για αυτήν. Η βασιλεία αυτή θα αντικαθιστούσε κάθε ιουδαϊκή λατρεία και οι διοργανωτές της νέας βασιλείας δεν ήταν υποχρεωμένοι να υποστηρίζουν καθεστώς, το οποίο είχαν καθήκον να φέρουν σε αχρηστία. Το ακόλουθο «για να μη σκανδαλίσουμε» ευνοεί την εκδοχή, ότι στους υιούς περιλαμβάνονται και οι Απόστολοι (p).

Ματθ.17,26 λέγει αὐτῷ ὁ Πέτρος· ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων. ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ἄραγε(1) ἐλεύθεροί εἰσιν οἱ υἱοί(2).
Ματθ.17,26 Κι όταν του είπε ο Πέτρος «από τους ξένους», ο Ιησούς του λέει: «Συνεπώς απαλλάσσονται οι δικοί τους.
(1)   «Το άρα λέγεται αντί για το λοιπόν» (Ζ). Ο Κύριος βγάζει το συμπέρασμα ότι κατά το γενικώς ισχύον δίκαιο οι γιοι των επίγειων βασιλιάδων προκειμένου για φόρους που πληρώνονται στους γονείς τους, εξαιρούνται από κάθε φόρο (δ).
(2)   Σύμφωνα με την ορθότερη ερμηνεία, κατά την οποία ο Ιησούς είναι απαλλαγμένος της φορολογίας ως υιός του Θεού, το επιχείρημα ισχύει μόνο με την προϋπόθεση ότι ο Ιησούς είναι από τη φύση του Υιός του Θεού και Θεός. Διότι εάν επρόκειτο για κατά χάριν υιούς, τέτοιοι ήταν και οι Ισραηλίτες.
«Αν λοιπόν δεν ήταν Υιός, μάταια έφερε το παράδειγμα των βασιλιάδων… Διότι αυτός δεν μιλά απλώς για τους υιούς, αλλά για τους γνήσιους υιούς, τους δικούς του, και οι οποίοι είναι συμμέτοχοι της βασιλείας μαζί με αυτούς που τους γέννησαν» (Χ).

Ματθ.17,27 ἵνα δὲ μὴ σκανδαλίσωμεν(1) αὐτούς(2), πορευθεὶς εἰς τὴν θάλασσαν βάλε ἄγκιστρον καὶ τὸν ἀναβάντα πρῶτον ἰχθὺν ἆρον, καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ εὑρήσεις(3) στατῆρα(4)· ἐκεῖνον λαβὼν δὸς αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ(5).
Ματθ.17,27 Για να μην τους σκανδαλίσουμε όμως, πήγαινε στη λίμνη, ρίξε τ’ αγκίστρι και πάρε το πρώτο ψάρι που θα βγάλεις· άνοιξε το στόμα του και θα βρεις μέσα ένα τετράδραχμο· πάρ’ το και δώσ’ τους το, για μένα και για σένα».
(1)   Ο Κύριός μας και θαύμα ακόμη ενήργησε, για να αποφύγει το σκάνδαλο (b). Αφορμές σκανδάλου πρέπει να αποφεύγονται. Δες Ματθ. ιη 6. Η αρχή αυτή επιβλήθηκε ισχυρά στην πρώτη αποστολική εκκλησία. Δες Α΄Κορ. ι 23-ια 1,Α΄Πέτρ. β 16. Κανένα σκάνδαλο δεν έπρεπε να παρέχεται, ακόμα και στους εξ’ Ιουδαίων ζηλωτές που τηρούσαν τις τυπικές διατάξεις του νόμου. Δες Πράξ. κα 21,Ρωμ. ιδ 21 (S).
«Διότι δεν δίνει επειδή οφείλει (τον φόρο ο Κύριος), αλλά για να διορθώσει την ασθένεια εκείνων» (Χ). «Για να μη σκανδαλιστούν ότι ατιμάζει δήθεν το Θεό με το να μην πληρώνει και αυτός τα δίδραχμα στο Θεό» (Ζ).
«Μαθαίνουμε από εδώ, ότι δεν πρέπει να σκανδαλίζουμε, όπου δεν βλαπτόμαστε· διότι όπου βλαπτόμαστε από κάποιο έργο, δεν πρέπει να φροντίζουμε για αυτούς που παράλογα σκανδαλίζονται» (Θφ).
Ήταν δυνατόν μερικοί, οι οποίοι διαφορετικά θα είχαν ελκυστεί από τη διδασκαλία του, να απωθηθούν, όταν φαινόταν με το παράδειγμά του να διδάσκει, ότι η λατρεία στο Ναό δεν ήταν άξια χρηματικής συνδρομής. Αυτό ήταν το σκάνδαλο. Αλλά ο Κύριος παραθεωρεί και το δικαίωμα της εξαίρεσής του από κάθε φόρο που πληρώνεται στον πατέρα του, παραβλέπει δε και το γεγονός, ότι γρήγορα ο Ναός θα καταργούνταν και πληρώνει το φόρο. Έχουμε εδώ παράδειγμα ταπεινοφροσύνης του Χριστού, ο οποίος, αν και ανώτερος του Ναού, όμως υποτάχτηκε συμφωνώντας να πληρώσει φόρο για τη συνέχιση των θυσιών στο Ναό, οι οποίες μετά από κάποιους μήνες, όταν θα προσφερόταν η δική του θυσία πάνω στο Σταυρό, καμία πλέον σημασία δεν θα είχαν (p).
(2)   Άνθρωποι απορροφημένοι από τις υποθέσεις του κόσμου είναι δυνατόν να σκανδαλιστούν από τους αγίους, όταν πρόκειται για χρήμα (b).
(3)   Κατά κάποιο τρόπο βεβαιώνοντας τον Πέτρο στην πεποίθηση, ότι ως ο Υιός του Θεού είναι ελεύθερος από κάθε φόρο, προβάλλει σε αυτόν θαύμα πρόγνωσης (p), «ώστε και με αυτό να δείξει ότι είναι Θεός των όλων, και ότι εξουσιάζει και τη θάλασσα» (Χ), «η οποία υπηρετώντας το θέλημά του στέλνει το ψάρι, που φέρνει το φόρο για χάρη του δεσπότη» (Ζ).
Πολλαπλό θαύμα παντογνωσίας και παντοδυναμίας: α) ότι γρήγορα θα ψαρευόταν κάποιο ψάρι, β) ότι θα βρισκόταν νόμισμα σε αυτό, γ) ότι το νόμισμα αυτό θα ήταν ακριβώς όσο χρειαζόταν και δ) ότι θα ήταν στο στόμα του ψαριού (b).
(4)   «Ο στατήρας ήταν είδος αργυρίου, αντάξιος με 2 δίδραχμα» (Ζ). Συνεπώς αρκούσε για την πληρωμή του φόρου 2 προσώπων.
(5)   =Αντί για την οφειλή εμού και σου (δ). Έτσι ο Κύριος παρέχει ηθικό μάθημα αυταπάρνησης κατά του πνεύματος της ματαιοδοξίας, η οποία άρχισε να εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών (S), όπως φαίνεται και από αυτήν τη συνέχεια του Ματθαίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ’ (18)

Στιχ. 1-17. Συνδιαλέξεις και λόγοι του Κυρίου στην Καπερναούμ.

Ματθ.18,1 Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ(1) προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ(2) λέγοντες(3)· τίς ἄρα(4) μείζων ἐστὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν(5);
Ματθ.18,1 Εκείνη την ώρα, πήγαν οι μαθητές στον Ιησού και τον ρώτησαν: «Ποιος είναι άραγε ανώτερος στη βασιλεία του Θεού;»
Σε αυτό και στα δύο ακόλουθα κεφάλαια η ηθική κατάρτιση των 12 είναι το προέχον θέμα. Η κρίσιμη ημέρα στην Καισάρεια του Φιλίππου εγκαινίασε κάποια νέα περίοδο, κατά την οποία η προσωπική διαπαιδαγώγηση των 12 για την επερχομένη κρίση αποτελούσε υπόθεση επείγουσας σπουδαιότητας (S).
(1)   «Εκείνη την ώρα όταν από όλους προτίμησε αυτόν (τον Πέτρο)» (Χ).
«Επειδή νόμισαν ότι είναι μέγιστη αυτή η τιμή του Ιησού προς τον Πέτρο, εφόσον τον έκρινε σπουδαιότερο από τους υπόλοιπους γνωστούς του, ήθελαν… ρωτώντας τον Ιησού να εξακριβώσουν με το να ακούσουν από αυτόν αν, όπως θεωρούσαν, έκρινε τον Πέτρο ανώτερο από αυτούς. Ταυτόχρονα όμως ήλπιζαν ότι θα μάθουν και την αιτία για την οποία προτιμήθηκε ο Πέτρος από τους υπόλοιπους μαθητές» (Ω).
Το ερώτημα που τέθηκε ισοδυναμεί με το: Γιατί ο Πέτρος θεωρείται πρώτος μεταξύ μας; Ποιος θα είναι πρώτος στη μέλλουσα βασιλεία; (S).
(2)   «Τον πλησίασαν οι μαθητές, σαν μαθητές που προβάλλουν ερωτήματα στο δάσκαλό τους και εξετάζουν ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών» (Ω).
(3)   «Ο Μάρκος λέει, ότι μέσα τους διαλογίζονταν, ποιος είναι μεγαλύτερος… Διότι πριν μεν συναντήσουν τον Πέτρο αυτοί που έπαιρναν τα δίδραχμα, σκέφτηκαν αυτό απλώς στο δρόμο» (Ζ). Είναι δυνατόν η προτίμηση που δείχτηκε στον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη κατά τη Μεταμόρφωση να συντέλεσε στη συζήτηση αυτή των μαθητών στο δρόμο από την Καισάρεια του Φιλίππου στην Καπερναούμ (p).
«Όταν ήλθαν λοιπόν στην Καπερναούμ, στην οποία τον Πέτρο πλησίασαν αυτοί που έπαιρναν τα δίδραχμα και βλέποντάς τον πάλι να προτιμάται, ερεθίστηκαν περισσότερο και τότε λοιπόν ρώτησαν» (Ζ). Προτιμήθηκε ο Πέτρος από τον Κύριο με τη φράση που του είπε «δώσε σε αυτούς αντί για μένα και σένα» (Χ).
(4)   «Ότι δεν υπάρχει μεν ισότητα όσων αξιώνονται της βασιλείας των ουρανών, το κατάλαβαν και ότι αφού δεν υπάρχει ισότητα άρα υπάρχει κάποιος που είναι ο μεγαλύτερος και πάει ούτω καθ’ εξής μέχρι τον τελευταίο. Το τι χαρακτηριστικά όμως έχει αυτός ο μεγαλύτερος και πώς έζησε ο ελάχιστος και ποιοι είναι οι ενδιάμεσοι, αυτό ζητούν ακόμα» (Ω).
Ποιος λοιπόν; Δηλαδή ένας αναμφίβολα θα είναι ο μεγαλύτερος. Ποιος λοιπόν; (g).
«Δεν λένε μεν φανερά, για ποιο λόγο προτίμησες τον Πέτρο από εμάς; Και αν είναι αυτός μεγαλύτερος από εμάς; Διότι ντρέπονταν. Αλλά ρωτούν αόριστα, ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος;» (Χ). «Διότι πράγματι, το ότι πάνω στη γη μεν προτιμήθηκε ο Πέτρος από αυτούς, το ήξεραν από όσα έβλεπαν· ήθελαν όμως να μάθουν, αν και στον ουρανό θα προτιμηθεί» (Ζ).
(5)   Είναι η ίδια με τη βασιλεία του Θεού, από τη χρήση των ραββίνων, στους οποίους ο όρος ουρανοί χρησιμοποιείται αντί για το Θεός=Η θεοκρατία που από όλους αναμένεται. Εδώ μάλλον η βασιλεία του Μεσσία, την οποία ο Θεός με τον Μεσσία θα εγκαινίαζε, και στην οποία οι Ιουδαίοι θα αποκτούσαν αιώνια επικράτηση πάνω σε όλα τα έθνη (g). Αυτήν τώρα και οι Απόστολοι την θεωρούσαν όπως οι πολλοί επίγεια, ένδοξη και πλούσια (F).

Ματθ.18,2 καὶ προσκαλεσάμενος ὁ Ἰησοῦς(1) παιδίον(2) ἔστησεν(3) αὐτὸ ἐν μέσῳ αὐτῶν(4)
Ματθ.18,2 Ο Ιησούς φώναξε τότε ένα παιδάκι, το ’βαλε να σταθεί ανάμεσά τους και είπε:
(1)   «Ίσως εκείνοι μεν ήθελαν να μάθουν ακούγοντας από αυτόν το εξής· ο τάδε είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών. Αυτός όμως μεταφέρει το λόγο σε γενικότερο επίπεδο, δείχνοντας ποιος όσον αφορά την ποιότητα είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών» (Ω).
(2)   Ότι το παιδί αυτό ήταν ο Ιγνάτιος προέρχεται από μεταγενέστερη παράδοση του ενάτου αιώνα και τίποτα περισσότερο από την απλή αναφορά δεν αξίζει να λεχθεί για αυτήν (p). Δες Νικηφ. Εκκλ. Ιστορ. 2,35. Η παράδοση προήλθε από κακή εξήγηση του ονόματος θεοφόρος, που αποδίδεται στον Ιγνάτιο.
Αλλά ο ίδιος ο Ιγνάτιος (Μαρτύριο Ιγνατ. 2) εξηγεί αυτό ότι δηλώνει αυτόν που έχει στο στέρνο του το Χριστό (δ). Το παιδί ανήκε πιθανώς στο σπίτι, στο οποίο ο Χριστός έμενε και ήταν πολύ γνωστό σε αυτόν (p). Αναμφίβολα πρέπει να ήταν παιδί εξαιρετικής διάθεσης και συμπαθέστατης εμφάνισης (b).
(3)   «Ο Μάρκος λέει, ότι και αφού το αγκάλιασε, είπε σε αυτούς. Ενώ ο Λουκάς, ότι έστησε αυτό δίπλα του. Όλα όμως έγιναν. Διότι πρώτα μεν έστησε αυτό ανάμεσά τους· έπειτα δίπλα του· έπειτα το αγκάλιασε» (Ζ).
(4)   Ίσως σε θέση τιμητική (S). «Και βάζει το παιδί στη μέση κάνοντάς τους να ντραπούν και από την όψη του» (Χ).

Ματθ.18,3 καὶ εἶπεν(1) ἀμὴν λέγω ὑμῖν(2), ἐὰν μὴ στραφῆτε(3) καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία(4), οὐ μὴ εἰσέλθητε(5) εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.
Ματθ.18,3 Σας βεβαιώνω πως αν δεν αλλάξετε κι αν δε γίνετε σαν τα παιδιά, δε θα μπείτε στη βασιλεία του Θεού.
(1)   Η έννοια του όλου στίχου: Ρωτώντας, ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος, μπήκατε σε δρόμο, ο οποίος δεν θα σας οδηγήσει σε αυτό το τέλος. Αυτή η ερώτησή σας δείχνει ότι δεν καταλαβαίνετε, τι είναι μεγαλείο. Πρέπει να στραφείτε πίσω και να ξανααποκτήσετε την παιδική διάθεση, η οποία είναι ξένη με την δοξομανία. Πρέπει να γίνετε πάλι ταπεινόφρονες όπως τα παιδιά. Αλλιώς όχι μόνο δεν θα είστε μεγάλοι στη βασιλεία των ουρανών, αλλά ούτε θα μπείτε σε αυτήν (a).
(2)   Με βεβαιότητα σας λέω (δ).
(3)   Στρέφω από την οδό που μέχρι τώρα βάδιζα, δηλαδή μεταβάλλω φρόνημα (g). Εάν δεν μεταβάλλετε εξ’ ολοκλήρου κατεύθυνση ηθική, εάν εμμείνετε στα σημερινά αισθήματα της αλαζονείας σας και ματαιοδοξίας σας (F).
«Καθένας που αποδέχεται τον Ιησού ως υιό του Θεού, σύμφωνα με την αληθινή ιστορία για αυτόν, και πορεύεται μέσω των ευαγγελικών πράξεων ώστε να ζήσει με αρετή, αυτός στράφηκε και πορεύεται στο να γίνει σαν τα παιδιά» (Ω).
(4)   «Τους πείθει να είναι ταπεινοί και χωρίς υποκρισία. Διότι πράγματι το παιδί είναι καθαρό από φθόνο και από κενοδοξία και από το να αγαπά τα πρωτεία και έχει την μέγιστη αρετή, την αφέλεια και το ανυπόκριτο και το ταπεινό» (Χ).
«Θα μπορούσε να πει κάποιος, διηγούμενος με απλά λόγια το λόγο του Σωτήρα σχετικά με αυτά, ότι, εάν κάποιος ενώ είναι άνδρας, τόσο πολύ νεκρώσει τις ανδρικές επιθυμίες, θανατώνοντας με το πνεύμα τις πράξεις του σώματος… ώστε να έχει την κατάσταση παιδιού που είναι άγευστο από σεξουαλικά πράγματα και δεν καταλαβαίνει τις ανδρικές ορμές, αυτός στράφηκε και έγινε σαν τα παιδιά… Αυτό όμως που έχει λεχθεί για τα παιδιά ως προς τα σεξουαλικά, αυτό θα μπορούσε να λεχθεί και για τα υπόλοιπα πάθη και αρρώστιες και νοσήματα της ψυχής, στα οποία δεν πέφτουν τα παιδιά από τη φύση τους, όσα δεν έχουν ακόμη συμπληρώσει την ανάπτυξη της λογικής· όπως για παράδειγμα να μεταστραφεί κάποιος, και όπως είναι το μικρό παιδί ως προς την οργή, έτσι να γίνει και αυτός παρόλο που είναι άνδρας» (Ω).
«Είναι ελεύθερο από κάθε εκούσιο πάθος, όχι από άσκηση, αλλά από αφέλεια. Αν λοιπόν κάποιος απέχει από τα εκούσια πάθη, γίνεται όπως τα παιδιά, αφού αποκτά μέσω της άσκησης, αυτά που έχουν τα παιδιά από αφέλεια» (Ζ).
«Πρέπει εμείς… να είμαστε παιδιά, όχι ως προς τη νηπιακή σκέψη… και την ανοησία» (Θφ).
Τα παιδιά σπανιότατα απασχολούνται με τρόπο φιλόδοξο για το μέλλον (L).
«Δεν αναφέρεται εδώ με τρόπο αλληγορικό στην αναγέννηση, αλλά διδάσκει σε εμάς την απλότητα των παιδιών και την εξομοίωσή μας με αυτά» (Κλήμης Αλεξανδρεύς Παιδαγωγ. Ι,v, 12,4).
«(Διδάσκει) Και