Ότι ο άνθρωπος μπορεί και πρέπει να ζητεί από το Θεό άφεση αμαρτιών δια της προσευχής είναι αναντίρρητο. Αυτό αποτελεί βασικό στοιχείο μιας αληθινής προσευχής. Αυτό μας διέταξε και ο Κύριος, δίνοντάς μας το πρότυπο της αληθινής προσευχής: «Και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών». Αυτό όμως σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ιερό μυστήριο της μετάνοιας, Αλλά να γίνεται παράλληλα με αυτό. Άραγε να μη γνώριζε καλά τα πράγματα ο Κύριος όταν ίδρυε το μυστήριο και το παρέδιδε στους μαθητές του με τη μορφή της εξαγορεύσεως; Αλλά και ψυχολογικά, όταν απευθύνουμε στο Θεό το αίτημα αφέσεως των αμαρτιών μας, μήπως έχουμε βεβαίωση περί πληρώσεως της προσευχής μας; Είμαστε βέβαιοι για την άφεση των αμαρτημάτων μας; Βέβαια όχι. Η πλήρωση ή όχι του αιτήματός μας είναι κρυμμένη βαθιά στη βουλή του Θεού, την οποία αγνοούμε πιστεύοντας βέβαια ότι θα την πετύχουμε.

Αντίθετα, στο ιερό μυστήριο της εξομολογήσεως, όταν προσερχόμαστε σ’ αυτό καθώς πρέπει, έχουμε απόλυτη βεβαιότητα για την υπόσχεση του Θεού, ότι η χάρη Του θα μας ελευθερώσει από το βάρος της ενοχής και των ποινών των προσωπικών μας αμαρτημάτων. Η αίσθηση και η πληροφόρηση αυτή είναι υπέρτατο αγαθό, το οποίο γεμίζει ανακούφιση, χαρά και αγαλλίαση τις πονεμένες ψυχές που μαστιγώνονται αλύπητα από την αμαρτία, το φαρμάκι αυτό της ζωής και της υπάρξεώς μας. Να υποθέσουμε ότι οι αιτιάσεις κατά της εξομολογήσεως προέρχονται από ντροπή να φανερώσουμε στον ιερέα τ’ αμαρτήματα μας;

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 265-266)

Είναι η ιδίως μετάνοια και η εξομολόγηση. Η πρώτη είναι η τροφοδοτούμενη από την πίστη και την αγάπη θλίψη και συντριβή της ψυχής για τη θλιβερή αμαρτωλή της κατάσταση, μη αποκλεισμένου και του φόβου εν όψει των ποινών της κολάσεως, μαζί με απόφαση ν’ απαρνηθεί ο αμαρτωλός το βεβαρημένο παρελθόν του και ν’ αλλάξει τρόπο ζωής. Η διαδικασία αυτή, σαφώς ηθικού χαρακτήρα, είναι απαραίτητη συνθήκη για τη συγχώρηση των αμαρτιών. Όπου δηλαδή υπάρχει αληθής μετάνοια, εκεί η χάρη του Θεού θα δώσει συγχώρηση των αμαρτημάτων. Η δεύτερη δε, η εξομολόγηση, είναι η δια ζώσης εξαγόρευση αμαρτημάτων ενώπιον του πνευματικού πατέρα, δηλαδή του λειτουργού της Εκκλησίας. Η εξαγόρευση επιβάλλεται απο τη φύση του ιερού μυστηρίου. Εδώ έχουμε πνευματική ασθένεια ψυχής. Έχουμε φόρτιση συναισθηματική, αγωνία, άγχος, ανηλεές μαστίγωμα συνειδήσεως ταραγμένης, η οποία επιζητεί ηρεμία και γαλήνευση. Έχουμε και ιατρό πνευματικό, ο οποίος είναι ταγμένος από το Θεό να γιατρεύει τα ψυχικά νοσήματα. Πώς όμως ο ιερέας θα μπορέσει να εκπληρώσει το χρέος του αυτό, να κάνει καλά τον ψυχικώς ασθενούντα αμαρτωλό, αν ο τελευταίος δεν γνωστοποιήσει σ’ αυτόν τα αμαρτήματά του; Πώς θα θεραπεύσει τον αμαρτωλό ο πνευματικός πατέρας αν δεν διαγνώσει πρώτα τη φύση της πνευματικής ασθένειας, τον πόνο και την ταλαιπωρία της ψυχής, τα ελατήρια και την ειλικρίνεια της εξαγορεύσεως; Μήπως και ο φυσικός γιατρός μπορεί να κάνει καλά έναν άρρωστο, αν δεν τον εξετάσει προσεκτικά κι αν δεν διαγνώσει τη φύση της αρρώστιας, ώστε να επιβάλει τη δέουσα ιατρική και φαρμακευτική αγωγή;

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 264-265)

Ναι όλες, όταν υπάρχουν φυσικά οι απαραίτητες συνθήκες, είτε μεγάλες είναι (οι αμαρτίες) είτε μκρές, είτε ελαφρές είτε βαριές, είτε συγγνωστές είτε θανάσιμες. Ότι συγχωρούνται και οι πιο μεγάλες αμαρτίες είναι μυριόλεκτο στην Αγία Γραφή. Του ληστή στο σταυρό συγχωρούνται όλα τα εγκλήματα, όπως και της μοιχαλίδας ο ακάθαρτος βίος, ενώ ο Παύλος συγχωρεί τον αιμομείκτη αφού τον καθυπέβαλε πρώτα σε μετάνοια.

Είναι δε γνωστό από την ιστορία, ότι η Εκκλησία πάντοτε απεδοκίμαζε όλους εκείνους τους αιρετικούς και σχισματικούς (Μοντανιστές, Νοβατιανούς, Δονατιστές, Λουκιφεριανούς), οι οποίοι, έχοντας αυστηρές αρχές, αμφισβητούσαν από την Εκκλησία το δικαίωμα να συγχωρεί βαριά αμαρτήματα, όπως ήταν ο φόνος, τα σαρκικά μολύσματα, η ειδωλολατρία και η έκπτωση από την πίστη κατά τους διωγμούς. Και λέγεται μεν στη Γραφή ότι η αμαρτία κατά του Αγίου Πνεύματος δεν συγχωρείται ούτε στον παρόντα αιώνα ούτε και στον μέλλοντα· όμως αυτό δεν οφείλεται σε αδυναμία της μυστηριακής χάριτος να συγχωρήσει την αμαρτία αυτή, αλλά στις υποκειμενικές συνθήκες του βλασφημούντος, ο οποίος σε έσχατη πώρωση ψυχής περιελθών, διασύρει βάναυσα την αλήθεια του Θεού και ως εκ τούτου δεν μπορεί να μετανοήσει και να συγχωρεθεί.

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 263-264)

Ιδρυτής του μυστηρίου είναι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός. Τούτο στηρίζεται στην εξουσία του «αφιέναι επί της γης αμαρτίας», με την οποία εφοδίασε ο Σωτήρας την Εκκλησία του, όπως βλέπουμε στους λόγους του προς τον Πέτρο: «...και δώσω σοι τας κλείς της βασιλείας των ουρανών, και ο εάν δήσης επί της γης, εσται δεδεμένον εν τοις ούρανοίς, και ο εάν λύσης επί της γης εσται λελυμένον εν τοις ούρανοίς», μάλιστα δε σε όσα είπε σε όλους τους μαθητές: «Αμήν λέγω υμίν, όσα εάν δήσητε επί της γης, έσται δεδεμένα εν τοις ουρανοίς, και όσα εάν λύσητε επί της γης, έσται λελυμένα εν τω ουρανώ». Τέλος και σε όσα τους είπε μετά την ανάσταση, αποστέλλοντάς τους να κηρύξουν το Ευαγγέλιο σε όλη τη γη: «Λάβετε Πνεύμα Άγιον· αν τινων αφήτε τας αμαρτίας, αφίηνται αυτοίς· αν τινων κρατήτε, κεκράτηνται».

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 263)

Είναι το μυστήριο που ιδρύθηκε από τον Κύριο για να καλύψει μια βαθιά ανάγκη του πληρώματος της Εκκλησίας. Επειδή ο άνθρωπος μετά το βάπτισμά του — στο οποίο έλαβε άφεση αμαρτιών και αναγεννήθηκε πνευματικά— δεν παύει να κάνει αμαρτίες υποκύπτοντας στην αμαρτητική ορμή της φύσεως, ο πανάγαθος Κύριος ίδρυσε ειδικό μυστήριο για ν’ αντιμετωπίζονται οι δύσκολες ώρες της ζωής των πιστών, να λαμβάνουν άφεση των αμαρτημάτων τους και ν’ απαλλάσονται από το βάρος της ένοχης που προέρχεται από τα παραπτώματά τους. θα λέγαμε λοιπόν, ότι η μετάνοια είναι το ιερό μυστήριο κατά το οποίο αυτός που μετανιώνει ειλικρινά για τ’ αμαρτήματά του και τα εξομολογείται στον πνευματικό της Εκκλησίας λειτουργό λαμβάνει άφεση αμαρτιών, ανακτώντας τη δικαίωση που τυχόν έχασε δια της αμαρτίας, γινόμενος και πάλι φίλος και τέκνο αγαπητό του Θεού.

Η μετάνοια ορθώς χαρακτηρίζεται ως βάπτισμα δεύτερο, γιατί σ’ αυτή επαναλαμβάνονται στις ψυχές τα σωτήρια αγαθά του πρώτου βαπτίσματος, η άφεση δηλαδή των αμαρτιών και η εξάλειψη της ενοχής καθώς και των απορρεουσών από την αμαρτία ποινών. Οι ονομασίες του μυστηρίου, ανάλογα με την άποψη από την οποία εξετάζεται και τα αποτελέσματα που έχει, είναι: μετάνοια, εξομολόγηση, εξαγόρευση, confession, absolutio κ.α.

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 262-263)

Κατά την Ορθόδοξη Εκκλησία η μεταβολή των τίμιων δώρων γίνεται δια της επικλήσεως του Αγίου Πνεύματος: «Και ποίησον τον μεν άρτον τούτον τίμιον σώμα του Χρίστου σου κ.λπ.», μετά την εκφώνηση του ιερέα: «Τα σα εκ των σών...». Η στιγμή αυτή είναι η ιερότερη της θείας λειτουργίας, κατ’ αυτή δε γονατίζουν με ευλάβεια οι πιστοί. Αντίθετα κατά τη Δυτική Εκκλησία η μεταβολή γίνεται κατά την εκφώνηση των ιδρυτικών λόγων του μυστηρίου: «Λάβετε, φάγετε κ.λπ.».

Οτι πρόκειται κι εδώ περί καινοτομίας είναι φανερό. Σε όλες τις αρχαίες λειτουργίες υπάρχει η προς μεταβολήν επίκληση, πράγμα που τονίζει την πράξη της αρχαίας Εκκλησίας. Είναι δε ενδεικτικοί και οι λόγοι του Μεγάλου Βασιλείου: «Τα της επικλήσεως ρήματα επί τη αναδείξει του άρτου της ευχαριστίας και του ποτηριού της ευλογίας τις των Αγίων εγγράφως ημίν καταλέλοιπε;».

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 262)

Βεβαίως πρέπει, γιατί και αυτά είναι κανονικά μέλη της Εκκλησίας και έχουν ανάγκη, όπως και οι ενήλικες, της θείας ευχαριστίας για να έχουν μέσα τους ζωή, σύμφωνα με τους λόγους του Κυρίου: «Εάν μη φάγητε την σάρκα του υιού του ανθρώπου, και πίητε αυτού το αίμα, ουκ έχετε ζωήν εν εαυτοίς».

Την πράξη αυτή της αρχαίας Εκκλησίας την αναγόμενη στους αποστολικούς χρόνους, όπως και ο νηπιοβαπτισμός, αθέτησαν η Ρωμαϊκή Εκκλησία και μαζί μ αυτήν και οι Προτεστάντες, απαγορεύοντες τη θεία μετάληψη στα βαπτισθέντα νήπια, με το αιτιολογικό ότι αυτά επειδή δεν έχουν, λόγω της ηλικίας τους, ανεπτυγμένη τη συνείδησή τους δεν μπορούν, κατά τους λόγους του Παύλου, να διακρίνουν το σώμα του Κυρίου από τον κοινό άρτο. Οι λόγοι όμως αυτοί του Παύλου, αναφερόμενοι προφανώς στους ενήλικες, δεν έχουν σχέση με τα άωρα νήπια, τα οποία ακριβώς επειδή στερούνται κρίσεως και λόγου, δεν μπορούν να κοινωνήσουν αναξίως, πράγμα που αποτελεί το κέντρο της σκέψεως του Αποστόλου.

Δεν βλέπουμε άλλωστε το λόγο γιατί η έλλειψη κρίσεως και λόγου να εμποδίζει τα νήπια να δέχονται τη θεία ευχαριστία (όπως και το χρίσμα) και να μην τα εμποδίζει να δέχονται τη χάρη του ιερού βαπτίσματος.

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 261-262)

Ο όρος σημαίνει συνακολουθία. Προέρχεται από τη σχολαστική θεολογία (από το θωμά τον Ακινάτη) και σκοπό Έχει να θεμελιώσει θεολογικά την πράξη της Λατινικής Εκκλησίας ν’ αρνείται να μεταδώσει το αίμα του Κυρίου στους λαϊκούς.

Κατά τη θεωρία αυτή όπου υπάρχει σώμα, εκεί πρέπει να υπάρχει και το αίμα το εμπεριεχόμενο θ΄ αυτό. Το οποίο σώμα χωρίς το αίμα του είναι αδιανόητο. Συνεπώς στον άρτο της θείας ευχαριστίας είναι παρών ολόκληρος ο Χριστός με το σώμα και το αίμα του. Άρα κοινωνώντας κανείς του άρτου, κοινωνεί και του συνημμένου αίματος, άσχετα αν εσθίοντας την όστια δεν έχει την αίσθηση ότι κοινωνεί και του αίματος του Κυρίου!

Σ’ αυτό το συμπέρασμα καταλήγει κανείς, όταν προσπαθεί να συλλάβει και να εξηγήσει τις αλήθειες της πίστεως με βάση λογικά τεχνάσματα και ανθρώπινα φιλοσοφικά κατασκευάσματα. Άσχετα όμως με αυτό, να γνώριζε ο Θωμάς ο Ακινάτης περισσότερα από τον Κύριο, ο οποίος ιδρύοντας το θείο μυστήριο, καμιά δεν άφησε αμφιβολία περί της υπ΄ άμφότερα τα είδη (του άρτου και του οίνου) κοινωνίας αυτού υπό των πιστών; («Λάβετε φάγετε... πίετε εξ αυτού πάντες»).

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 260-261)

440. Τα υλικά αντικείμενα, στα οποία προσκολλάται η καρδιά μας, μας νεκρώνουν την ψυχή, γιατί την απομακρύνουν από τον Ζωοδότη Κύριο. Πλασθήκαμε για να ανήκουμε πάντοτε στον Θεό, την Πηγή της υλικής και πνευματικής ζωής. Γιατί, ποιος είναι ο δημιουργός όλων των όντων και όλων των κόσμων; Ο Κύριος και Θεός μας. Πρέπει λοιπόν να βλέπουμε όλα τα υλικά πράγματα ασήμαντα, μηδαμινά, πρόσκαιρα, φθαρτά και φευγαλέα, να στρέφουμε δε το ενδιαφέρον μας στο αόρατο και το αθάνατο: «Υπεροράν μεν σαρκός, παρέρχεται γαρ, επιμελείσθαι δε ψυχής, πράγματος αθανάτου» (τροπάριο σε Οσίους). Απόδειξέ το με τις πράξεις σου: νηστείες, ελεημοσύνες, φιλοξενία, ανάγνωσι του Λόγου του Θεού, προσευχή, μετάνοια, αυτομεμψία, επιδίωξι πάση δυνάμει της αγιότητος, της πραότητος, της ταπεινοφροσύνης, της υπομονής και της υπακοής.

441. Πώς κρατούμε συνάφεια με τον πνευματικό κόσμο, με τα μέλη της ουρανίου Εκκλησίας; Όταν τα επικαλούμαστε στις προσευχές μας, όταν εορτάζουμε τις μνήμες τους, όταν μετέχουμε στη θεία λατρεία. Γιατί η Εκκλησία είναι μία, υπό μία κεφαλή, τον Χριστό. Πώς κρατούμε λοιπόν συνάφεια και με όσους αδελφούς μας μετέστησαν στην άλλη ζωή; Όταν προσευχώμαστε γι’ αυτούς, ιδίως δε κατά την τέλεσι της Αναιμάκτου Θυσίας. Πώς κρατούμε συνάφεια με τους ζώντας χριστιανούς και με όλους τους ανθρώπους; Πάλι, με την προσευχή γι’ αυτούς, στον ναό ή στο σπίτι μας. Έτσι κρατούμε συνάφεια με όσους είναι στον ουρανό και στη γη. Μεγάλη είναι η πίστις των χριστιανών!

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 189-190)

438. Αν σου έρχεται αμφιβολία για το κατά πόσον είναι πράγματι αγιασμένη κάθε εικών της Θεοτόκου, μπροστά στην οποία προσεύχεσαι, διώξε ευθύς αυτή την αμφιβολία. Είναι αμφιβολία, που προέρχεται από τον Διάβολο, για να σου ψυχράνη την προσευχή. Η Δέσποινά μας, το Πρωτότυπο αυτής της εικόνος, έχει αγιασθή ήδη απόλυτα πριν από δεκαεννέα αιώνες, αφ΄ότου ήταν στα σπλάχνα της μητέρας της, της Αγίας Άννης, κατόπιν κατά τη γέννησί της, ύστερα με τα Εισόδιά της στον ναό των Ιεροσολύμων, τέλος δε με την ανείπωτο Σάρκωσι του υιού της και Θεού. Είναι πάντοτε αγία και, μάλιστα, αγία από κάθε άποψι, γι’ αυτό και λέγεται Παναγία. Βρίσκεται παντού και σε κάθε εικόνα της. Η εικών της είναι αγιασμένη από την ίδια. Ατένιζε λοιπόν την εικόνα της με απλότητας καρδιάς, με πίστι φωτεινή και ορθόδοξο. Λέγε στο πονηρό πνεύμα, που θέλει να σε κλονίση: «Όλη η γη είναι αγιασμένη. Η δύναμις του Κυρίου μου και της Πανάγνου Μητρός του, της βασιλίσσης του κόσμου, είναι παντού. Ατενίζω προς Αυτήν, την Πάναγνο Μητέρα του Εμμανουήλ, με τα πνευματικά μου μάτια. Δεν λατρεύω είδωλο. Η εικών είναι καμωμένη απλώς για να βοηθή την αδυναμία μου».

439. Οι θλίψεις είναι μεγάλο σχολείο. Μας διδάσκουν τη μηδαμινότητα και την αμαρτωλότητά μας. Μας εμπνέουν τη μετάνοια. Καθαρίζουν την ψυχή, την κάνουν να ανανήψη, τη χαριτώνουν. Μας αποσπούν από την αμαρτία και μας ενισχύουν στην πίστι, στην ελπίδα, στην αρετή.

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 188-189)