27. Το Filioque έχει πρακτικότερες συνέπειες για την Εκκλησία;

Για την Ορθόδοξη Εκκλησία έχει. Στο θεολογικό επίπεδο, εκτός του ότι καταστρέφει το της «μοναρχίας πολυΰμνητον και θεοπρεπές κράτος», επιφέρον σύγχυση των υποστατικών ιδιωμάτων των προσώπων, υποτιμά σαφώς και το θεοπρεπές αξίωμα του παναγίου Πνεύματος. Πράγματι, αν το Πνεύμα το Άγιο δεν εξαρτάται από την ίδια πηγή (τον Πατέρα) όπως και ο Υιός, κατά διαφορετικό φυσικά τρόπο, αλλ΄ εξαρτάται και από δεύτερο παράγοντα (τον Υιό), τότε είναι υποδεέστερο του Υιού, και δεν έχει το αυτοτελές και ομόλογο προς τον Υιό, που θα είχε αν προερχόταν αμέσως από τον Πατέρα.

Για την ορθόδοξη όμως Εκκλησία η μείωση του Πνεύματος στο θεολογικό πεδίο, έχει αντίκτυπο και στο σωτηριολογικό. Αν το Πνεύμα δεν είναι ομότιμο και ισότιμο προς τον Υιό (και φυσικά προς τον Πατέρα), είναι δηλαδή δευτέρας τάξεως στην 'Αγία Τριάδα, τότε κινδυνεύει το έργο του στο πεδίο της σωτηρίας, σαν αρχής τελειωτικής του λυτρωτικού έργου του Χριστού, της Εκκλησίας και του αγιασμού των ανθρώπων. Αυτό για την Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία ζει και κινείται στη χάρη του 'Αγίου Πνεύματος, έχει φοβερές επιπτώσεις στην υπόστασή της. Οι αγώνες της κατά του Filioque δεν ήσαν ούτε είναι «περί όνου σκιάς», όπως ίσως θα νόμιζαν μερικοί, αλλ΄ αγώνες υπαρξιακοί, για τη διατήρηση της υποστάσεως και της ουσίας της και την επιτυχία των σωτήριων σκοπών και του λυτρωτικού δυναμισμού της.

Η Ορθοδοξία δεν μπορεί ν’ αποστεί του θεωτικού έργου του 'Αγίου Πνεύματος, στο οποίο ζει, διακρατείται και ελπίζει. Δεν είναι δε χωρίς λόγο, όταν στους ορθόδοξους ναούς το πλήρωμα της Εκκλησίας κάνει το σταυρό του, όταν απαγγέλλεται το Σύμβολο της Πίστεως και στο σημείο «το εκ τού Πατρός εκπορευόμενον». Το ζήτημα αυτό είναι βαθιά χαραγμένο στην πίστη και τη συνείδηση του ορθόδοξου λαού!

28. Τί σημαίνει ο τύπος εκπορεύσεως του Άγιου Πνεύματος «εκ Πατρός δι’ Υιού»;

Κατά τους ιερούς Πατέρες της Εκκλησίας το Πνεύμα το Άγιο «εκπορεύεται εκ Πατρός δι Υιού». Αυτός είναι ο συνήθης τύπος δια του οποίου εκφράζεται η πίστη της Εκκλησίας. Στο ζήτημα αυτό παρεμβαίνουσα η θεολογία διατυπώνει πολλούς και λεπτούς συλλογισμούς, οι οποίοι είναι δύσκολο να κατανοηθούν από τους πολλούς πιστούς, για τους οποίους γενικά η θεολογία είναι δύσκολη και δυσνόητη. Εμείς εδώ, αποφεύγοντας τις πολύπλοκες θεολογικές σκέψεις, θα δώσουμε μια βασική απάντηση, η οποία δεν εξέρχεται της διδασκαλίας του Δ' Ευαγγελίου (’Ιωαν. 15,26).

Η πρόθεση εκ γλωσσικά σημαίνει την αίτια εκ της οποίας γίνεται κάτι, ενώ η δια σημαίνει την αίτια δια της οποίας γίνεται κάτι. Στη θεολογική Τριάδα η εκ αναφέρεται στον Πατέρα εκ του οποίου το Πνεύμα εκπορεύεται αϊδίως, λαμβάνοντας παρ’ αυτού τη θεότητα («το εκ του Πατρός εκπορευόμενον», «ο παρά του Πατρός εκπορεύεται»).

Η δε πρόθεση δια αναφέρεται στον Υιό στο όνομα του οποίου πέμπεται το Πνεύμα στον κόσμο, χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει ότι ο Υιός είναι απλό υπηρετικό όργανο του Πατρός. Είναι φανερό ότι η δια στη σχέση της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος αναφέρεται στην οικονομική Τριάδα, δηλαδή στις εξωτερικές ενέργειες του Τριαδικού Θεού. Ότι αφετέρου η δια εκφράζει την ταυτότητα φύσεως μεταξύ Υιού και Πνεύματος είναι ομοίως φανερό. Σ’ αυτό στηρίζεται και το άλλο, ότι το Πνεύμα αναπαύεται στον Υιό («και εν Υίω αναπαυόμενον») και λέγεται «ίδιον του Υιού».\

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 41-43)

25. Πώς κρίνεται το Filioque από ιστορική εκκλησιαστική άποψη;

Η εισαγωγή του στο Ιερό Σύμβολο της Πίστεως είναι πραξικοπηματική και αυθαίρετη. Οι όροι των οικουμενικών συνόδων είναι μνημεία αυθεντικά, αλάθητα και αμετακίνητα. Κανένας ιδιώτης ούτε και τοπικές σύνοδοι δεν έχουν το δικαίωμα, έστω και στο ελάχιστο, να τους μεταβάλλουν και να τους τροποποιήσουν. Μόνον άλλη οικουμενική σύνοδος μπορεί να το επιχειρήσει. Την άποψη αυτή κατοχυρώνει επίσημα η Γ' Οικ. Σύνοδος σε όσα αποφαίνεται: «Μηδενί εξείναι έτέραν πίστιν προφέρειν, ηγουν συγγράφειν η συντιθέναι παρά την όρισθείσαν παρά των 'Αγίων Πατέρων των εν Νίκαια συνελθόντων εν Άγίω Πνεύματι». Έτσι είδε το πράγμα και ο πρόεδρος της συνόδου Κύριλλος, ο οποίος σε επιστολή του προς τον Ιωάννη Αντιόχειας λέγει, ότι δεν επιτρέπεται «λέξιν άμείψαι των έγκειμένων εκείσε η μίαν γούν παραβήναι συλλαβήν»1. Η κακοποίηση του όρου της Γ' Οίκ. Συνόδου από τους παπικούς, εξωφρενική και ανεπίτρεπτη, επέφερε σάλο στην οικουμενική Εκκλησία, την οποία τελικά κατάφερε να διασχίσει.

26. Θεολογικά γιατί είναι αξιοκατάκριτο το Filioque;

Διότι καταστρέφει τη μοναρχία στη θεότητα και επιφέρει σύγχυση στα υποστατικά ιδιώματα των προσώπων.

Η μοναρχία στη θεότητα αποτελεί κορυφαία στιγμή του τριαδικού δόγματος της πίστεως, γύρω από την οποία διεξήχθησαν ισχυροί αγώνες στην αρχαία Εκκλησία. Το «Monarhiam tenemus» είναι γνωστό σύνθημα των αγώνων αυτών. Όπως είδαμε στα προηγούμενα, ο Πατήρ θεωρείται ως η πηγαία θεότητα. Απ’ αυτόν πηγάζουν τα αλλά δύο πρόσωπα της Τριάδος, ο Υιός δια της γεννήσεως και το Πνεύμα δια της εκπορεύσεως. Στην τάξη αυτή της Τριάδος διασφαλίζονται τόσο η ενότητα της φύσεως όσο και η ισοτιμία των προσώπων της Τριάδος. Έτσι ενόησε το πράγμα από παλαιά η Ορθόδοξη θεολογία. Το Filioque όμως αναιρεί την τάξη αυτή. Δεν καταστρέφει μεν την ενότητα της φύσεως, καταστρέφει όμως την τάξη των τριαδικών σχέσεων των προσώπων. Καταλύει τη μοναρχία στη θεότητα, εισάγοντας διαρχία στις σχέσεις της τριαδικής θεότητας. Αντί της μίας αρχής από την οποία ανελίσσεται η 'Αγία Τριάδα, έχουμε δύο αρχές. Ο Πατήρ παύει να είναι η μόνη πηγή της θεότητας, στην οποία τώρα προστίθεται ως παράλληλη πηγή και ο Υιός. Η εισαγωγή όμως και δεύτερης πηγής φέρει αναστάτωση και σύγχυση στα υποστατικά ιδιώματα των προσώπων. Το υποστατικό ιδίωμα του Υιού δεν είναι πια μόνο η γέννηση, αλλά και η εκπόρευση του δε 'Αγίου Πνεύματος η εκπόρευση δεν είναι εκ μόνο του Πατρός αλλά και εκ του Υιού.

Στη βάση αυτή της συγχύσεως των υποστατικών ιδιωμάτων διερωτάται κανείς γιατί η σύγχυση να μην επεκταθεί και περαιτέρω, δηλαδή ο Υιός να μη γεννά τον Πατέρα και το Πνεύμα να μην εκπορεύει τον Υιόν κ.λ.π.; Που θα χαράξουμε τη διαχωριστική γραμμή και που θα σταματήσουμε στην κατάλυση του δόγματος της 'Αγίας Τριάδος;

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 40-41)

23. Τι είναι το Filioque;

Είναι αίρεση τριαδολογική, την οποία αποδέχονται από κοινού η Ρωμαϊκή Εκκλησία και οι Διαμαρτυρόμενοι. Ενώ κατά την ορθόδοξη θεολογία το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται εκ μόνον του Πατρός, κατά τη ρωμαϊκή αντίληψη το Πνεύμα εκπορεύεται εκ του Πατρός και του Υιού (ex Patre Filioque). Η κακοδοξία του Filioque εισήχθη στο Σύμβολο της Πίστεως στην Ισπανία σε σύνοδο του Τολέδου το 589, προφανώς για να στηρίξει τη θεότητα του Λόγου, η οποία τότε καταπολεμούνταν σφοδρώς στη χώρα αύτη από το Δυτικογοτθικό Αρειανισμό. Αργότερα η προσθήκη πέρασε στη Γαλλία και κατόπιν στη Ρώμη, όχι βέβαια χωρίς αντίδραση. Είναι ενδεικτικό ότι ο πάπας Λέων ο Γ', προσκληθείς από τη σύνοδο του Ακυϊσγράνου να εκφέρει γνώμη υπέρ του Filioque, αποδοκίμασε την προσθήκη, εγγράψας ακέραιο το Σύμβολο σε δυό αργυρές πλάκες στο Βατικανό. Η κακοδοξία του Filioque και η προσθήκη του όρου στο ιερό Σύμβολο της Πίστεως συνετέλεσαν μεταξύ άλλων στο χωρισμό των αδελφών Εκκλησιών Ανατολής και Δύσεως, ο οποίος άρχισε επί Πατριάχου Κων/πολεως Φωτίου (Σχίσμα του 867) και συμπληρώθηκε επί Μιχαήλ Κηρουλαρίου (1054). Μετά το Σχίσμα το Filioque έγινε το κέντρο σφοδρών δογματικών ερίδων μεταξύ Ανατολής και Δύσεως και αφορμή συγγραφής —κυρίως από πλευράς της Ανατολικής Εκκλησίας— πλήθους αντιρρητικών και ελεγκτικών θεολογικών συγγραφών.

24. Έχει Γραφική θεμελίωση το Filioque;

Όχι, δεν έχει, άσχετο αν οι Ρωμαιοκαθολικοί προσπαθούν να το στηρίξουν στην αγία Γραφή. Περί της υποστάσεως και της ιδιωματικής σχέσεως του ‘Αγίου Πνεύματος ομιλεί κατά τρόπο σαφή και αναντίρρητο το ’Ιωαν. 15,26: «Όταν δε έλθη ο Παράκλητος όν εγώ πέμψω υμίν παρά του Πατρός, το Πνεύμα της αληθείας ο παρά του Πατρός εκπορεύεται..». Στο κλασικό αυτό χωρίο γίνεται διάκριση της αϊδίου εκπορεύσεως του Πνεύματος από τον Πατέρα και της υπό του Υιού η στο Όνομα του Υιού πέμψεως αυτού στον κόσμο, εκείνης μεν εκφραζόμενης δια του ενεστώτος «εκπορεύεται», αυτής δε δια του μέλλοντος «πέμψω». Η κατηγορηματική διδασκαλία της αγίας Γραφής, καταχωρήθηκε αυθεντικά και αλάθητα στο Ιερό Σύμβολο της συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως (381): «Το εκ του Πατρός εκπορευόμενον». Η πίστη εδώ της Εκκλησίας είναι σαφής και αναντίρρητη.

Κατά τους Παπικούς όμως τα ανωτέρω χωρία ομιλούν μεν περί εκπορεύσεως του Πνεύματος εκ του Πατρός, όμως δεν αποκλείουν ρητά και το Filioque. Δε λένε δηλαδή: «ο παρά μόνον του Πατρός εκπορεύεται» ή «το εκ μόνον του Πατρός εκπορευόμενον», αφήνοντας έτσι ανοικτή την υπόθεση του Filioque. Δε νομίζετε όμως ότι οι συλλογισμοί αυτοί των Παπικών είναι απλά θεολογικά τεχνάσματα; Γιατί, αντιστρέφοντας το συλλογισμό, θα μπορούσαμε κι εμείς να πούμε: Αν το Filioque είχε κάποια δυνατότητα στη σκέψη του Κυρίου, για ένα τόσο κορυφαίο σημείο του δόγματος δε θα έλεγε ρητά ο Σωτήρ: «ο παρά του Πατρός και του Υιού εκπορεύεται;» ή ο συνοδικός όρος: «το εκ του Πατρός και του Υιού εκπορευόμενον;». Γιατί ν’ αποκρύψει μια τόσο μεγάλη αλήθεια ο Κύριος; Μήπως για να δημιουργήσει ζητήματα στην Εκκλησία του;

Στο πνεύμα τέλος του χωρίου του Ιωάννου (15,26), δηλαδή της αϊδίου εκπορεύσεως εκ του Πατρός και της εν χρόνω πέμψεως υπό του Χριστού πρέπει να ερμηνευθεί και το χωρίο Ίωαν. 16,13-15: Όταν δε έλθη εκείνος, το Πνεύμα της αλήθειας, οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν· ου γαρ λαλήσει άφ’ εαυτού, αλλ΄ όσα αν ακούση λαλήσει, και τα ερχόμενα αναγγελεί υμίν». Στο χωρίο όμως αυτό στηρίζουν και οι Ρωμαιοκαθολικοί την περί Filioque διδασκαλία τους, συνδέοντας στενά στο πρόσωπο του Χριστού την εκπόρευση και την αποστολή του Αγίου Πνεύματος.

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 38-40)

21. Είναι κατανοητό δια τον λόγου το δόγμα της 'Αγίας Τριάδος;

Όχι, δεν είναι κατανοητό. Το περί Τριάδος δόγμα, ως και το της ενανθρωπήσεως του Λόγου και της θείας ευχαριστίας αποτελούν τα κορυφαία μυστήρια του Θεού, στα οποία αδυνατεί να προσεγγίσει γυμνός ο ανθρώπινος λόγος. Είναι αλήθειες απόκρυφες και αδιάγνωστες. Ο ανθρώπινος λόγος ασθμαίνει στη προσπάθεια του να τις περιλάβει και να τις κατανοήσει. Τα φτερά του είναι λίγα στο πέταγμα προς το υπερβατικό και ακατάσχετο. Το πώς μπορούμε να εναρμονίσουμε την ενότητα της θείας ουσίας με την τριαδικότητα των προσώπων, το πώς δηλαδή ο ένας στην ουσία Θεός υπάρχει ολόκληρος σε τρεις ξεχωριστές υποστάσεις χωρίς ωστόσο να υπάρχουν και τρείς θεοί ή χωρίς να συγχέωνται και ν’ αφανίζονται τα πρόσωπα, είναι κάτι που μας προσπερνά και μας αφήνει πίσω, κλεισμένους ερμητικά στο κέλυφος της σύμφυτης αδυναμίας μας. Η γνώση της αλήθειας αυτής είναι για μας πολύ σημαντική για να γνωρίζουμε τα όρια και την αντοχή της φύσεώς μας μπροστά στο μυστήριο του Θεού, μέχρι που μπορούμε να προχωρήσουμε στην έρευνα του μυστηρίου και πότε να σταματήσουμε, για να μη χάσουμε στο τέλος το μυαλό μας. Και για έναν άλλο λόγο να μη στενοχωριόμαστε όταν οι άλλοι μας ζητούν να τους αποδείξουμε λογικά το δόγμα του τριαδικού Θεού κι εμείς φυσικά αδυνατούμε να τους απαντήσουμε. Να έχουμε την αίσθηση ότι μόνο δια της πίστεως και με το φωτισμό του παναγίου Πνεύματος μπορούμε να δεχτούμε λιγοστές μόνο ακτίνες από το φως που περιβάλλει την αδιάγνωστη ουσία του Θεού.

Βέβαια ο ανθρώπινος λόγος, επειδή είναι στη φύση του να ερευνά και μάλιστα τα κορυφαία και δύσκολα ζητήματα της υπάρξεώς του, δεν κάθεται με σταυρωμένα τα χέρια μπροστά στο υπερλογικό μυστήριο του Θεού, προσπαθώντας με ό,τι διαθέτει να το εξηγήσει εξωτερικά και να το κάνει σαφέστερο στην ανθρώπινη διάνοια. Από παλαιά δε, προσπάθησε να το διασαφήσει με παραδείγματα από τη φυσική εμπειρία, την ψυχολογία και την ηθική. Κατά τη γνώμη μου προσφυέστερο παράδειγμα είναι το ηλιακό φως, την αναλογία του οποίου χρησιμοποιεί και το ιερό Σύμβολο της Πίστεως: «Φως εκ φωτός». Του παραδείγματος του φωτός έκαναν χρήση και οι αρχαίοι Απολογητές στις γραφές τους προς τους εθνικούς. Όπως - έλεγαν - όταν ανάψεις από μια αναμμένη λαμπάδα δύο άλλες λαμπάδες, έχουμε τρεις ξεχωριστές λαμπάδες που όμως φέρουν το ίδιο φως, έτσι και στην 'Αγία Τριάδα έχουμε τρία ξεχωριστά πρόσωπα στα οποία υπάρχει απαράλλακτη η μία θεία ουσία. Το παράδειγμα αυτό έχε φυσικά κάποια άξια, χωρίς όμως αυτό - καθώς και τα λοιπά παραδείγματα - να μπορούν να εξαντλήσουν το αβυσσώδες μυστήριο του Θεού. Είναι απλές αναλογίες, αναγκαίες και χρήσιμες για το μυαλό μας.

22. Τί φρονούν περί του τριαδικού Θεού οι Προντεστάντες;

Οι μεγάλες προτεσταντικές κοινότητες δέχονται ορθώς το δόγμα του τριαδικού Θεού. 'Ορισμένες μόνο παραφυάδες ανανέωσαν τις αρχαίες αντιτριαδικές αιρέσεις, ελαυνόμενες από το φιλελεύθερο ορθολογιστικό πνεύμα που είναι διάχυτο στην προτεσταντική θεολογία, η οποία κατά τις αρχές του αιώνα μας είχε ανατρέψει ολόκληρο σχεδόν το σύστημα των χριστιανικών αληθειών.

Έτσι οι Αρμινιανοί, αν και δεν αρνούνται ολότελα το τριαδικό δόγμα επαναλαμβάνουν την αρχαία κακοδοξία περί υποταγής των προσώπων (Subordinatio), ισχυριζόμενοι ότι ο Πατήρ, ως η κεντρική θεότητα, υπερέχει των δυο άλλων προσώπων, λόγω τάξεως (ordo) και δυνάμεως (pοlestas) και αξιώματος (dignitatis)· τα δε αλλά δυο πρόσωπα, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα, ό,τι έχουν, τη θεότητα δηλαδή και τις θείες ιδιότητες, δεν τα έχουν ομοίως και ομοταγώς (προς τον Πατέρα), αλλά κατά τρόπο υποτάξεως. Μεγαλύτερο, λένε, είναι το γεννάν από το γεννάσθαι, και το προβάλλειν από το εκπορεύεσθαι. Ανάλογες αντιλήψεις στην αρχαιότητα οδήγησαν, ως γνωστό, στον Αρειανισμό.

Οι δε Σωκινιανοί αρνήθηκαν εντελώς το τριαδικό δόγμα, το οποίο, κατ’ αυτούς, αντιβαίνει στη Γραφή αλλά κυρίως στον ορθό λόγο. Το δεύτερο αυτό είναι φυσική συνέπεια για όσους θέτουν την ανθρώπινη διάνοια ως μέτρο κρίσεως των πραγμάτων της πίστεως. Όπως ήδη έχουμε παρατηρήσει, δεν είναι δυνατό το μυαλό του ανθρώπου να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα, να καταλάβει δηλαδή πώς σε μια και την αυτή ουσία μπορούν να υπάρχουν τρία ξεχωριστά πρόσωπα χωρίς ωστόσο να υπάρχουν και τρεις θεοί. Κάτι τέτοιο δεν μπορούμε να το πιάσουμε με τίποτε. Στην αγία δε Γραφή αντιβαίνει – λέγουν - διότι όχι μόνο σε κανένα σημείο της δεν λέγεται σαφώς ότι ο Θεός είναι Τριαδικός, από δε τη συμπαράθεση των τριών προσώπων δεν συνάγεται ότι αυτά υπάρχουν αναγκαίως και στη θεία ουσία. Το μόνο γνήσιο δίδαγμα της Γραφής είναι ότι ο Πατήρ είναι κατά κυριολεξία Θεός, τα δε αλλά δύο πρόσωπα λέγονται έτσι καταχρηστικώς. Ο Ιησούς Χριστός λέγεται Θεός ή Υιός του Θεού ως άνθρωπος, ο οποίος γεννήθηκε θαυμαστώς και εστάλη από το Θεό στον κόσμο για να διδάξει τις αιώνιες αλήθειες και να δώσει απαράμιλλο πρότυπο βίου ηθικού, και ο οποίος, αφού αναλήφθηκε στους ουρανούς, έγινε βασιλιάς του νέου Ισραήλ, τιμώμενος και λατρευόμενος από τους πιστούς. Το δε Άγιο Πνεύμα δεν είναι πραγματικό πρόσωπο αλλά δύναμη του Θεού, αγιάζουσα τον άνθρωπο. Οι αντιλήψεις αυτές ακούονται σήμερα πολύ και από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά.

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 35-38)

"Ο Γέροντας να είναι στη σκιά"
Η παιδαγωγική τέχνη του ήταν ανεπανάληπτη. Δεν ήταν αυταρχική και εξουσιαστική,
ώστε να προκαλέσει προσωπικές εξαρτήσεις, προσκολλήσεις ειδωλοποιήσεις,
που συχνά καταλήγουν σε επαναστάσεις ανεξαρτησίας. Δεν ήταν δειλή και εξουθενωτική,
ώστε να προκαλέσει ανασφάλειες, φοβίες και άγχη. Δεν ήταν ανθρωποκεντρική, με τις ποικίλες ιδιορρυθμίες,
αυθαιρεσίες και αδυναμίες της. Ο Γέροντας δεν καλλιεργούσε τη προσωπολατρεία, με τη μορφή της "Γεροντολατρείας",
δεν επεδίωκε να συνδέσει τους πολυπληθείς επισκέπτες του με το πρόσωπό του, δεν ήθελε να αποκτήσει "πνευματική φατρία",
δεν ήθελε να αποκτήσει "οπαδούς". Αντίθετα, με τη θεοανθρωποκεντρική πορεία του, ζώντας ο ίδιος "εν Χριστώ",
προσπαθούσε, με διακριτικό ζήλο, να συνδέσει ολοκληρωτικά τις ανθρώπινες ψυχές με το Χριστό,
να γίνει νυμφαγωγός τους προς τον ουράνιο Νυμφίο, μένοντας ο ίδιος στο περιθώριο και στη σκιά, γιατί γνώριζε,
ότι μόνον έτσι εξασφαλίζεται η σωτηρία.
[Γ 421]

ΓΚΡΙΝΙΑ
"Γέροντα, δεν μπορώ είναι γκρινιάρης!"
Του είπα κάποτε:-Γέροντα, δεν μπορώ να συνεργασθώ μ' αυτόν τον αδελφό… είναι γκρινιάρης.-Μωρέ εσύ έχεις εγωισμό.
Το ξέρεις; Απ' αυτόν τα παθαίνεις όλα. -Το ξέρω, Γέροντα, τον έχω από μικρός.
Εύχεσθε να μου δώσει ο Θεός ο ταπείνωση στην καρδιά μου. -Όταν η καρδιά έχει την αγία ταπείνωση,
όλα τα βλέπει καλά και ζεί στην επίγεια Άκτιστη Εκκλησία του Θεού από τώρα.
-Ταπείνωση όχι αυτή που τη λέμε με λόγια, ούτε αυτή που νομίζουμε ότι αποκτήσαμε.
Η ταπείνωση η αγία, είναι δώρο Θεού στην ψυχή. Το δίνει ο Θεός όταν εύρει καθαρή προετοιμασία.
Τότε επιβλέπει με ευχαρίστηση και έλκει την ψυχή αυτή προς Εαυτόν.
-Λοιπόν κι εσύ μη λες "αυτός είναι γκρινιάρης, αυτός ζηλιάρης, αυτός θυμώνει" κ.λ.π.
Μη λες "δεν μπορώ να κάνω μαζί του, δεν κάνω ποτέ". Αυτός δεν είναι τρόπος.
Αυτό δεν είναι ορθόδοξο, δεν είναι χριστιανικό. Έτσι δεν είσαι καθόλου στην αγάπη του Θεού.
Έτσι ξεχωρίζεις τον εαυτό σου από τη χάρη του Θεού, διότι τον ξεχώρισες από τους αδελφούς σου.
Αντίθετα, θα παραβλέπεις τις αδυναμίες τους και χωρίς να τις μιμείσαι, θα γίνεσαι ένα με αυτούς στη συνεργασία.
Ό,τι θέλουν και όπως το θέλουν. Έτσι το θέλουν; Έτσι. Αλλιώς; Αλλιώς. Μ
ε αυτό τον τρόπο καταστρέφονται τα τείχη που μας χωρίζουν από τους αδελφούς μας.
Έτσι συνδεόμεθα με το Χριστό. Όσο πιο πολύ συνδέεσαι καθημερινά με τους αδελφούς σου,
τόσο περισσότερο εισέρχεσαι μυστικά μέσα στην αγάπη του Χριστού.
[Ά 59π.]

"Η αντιμετώπιση της γκρίνιας με προσευχή"
Ο Γέροντας μου είπε:"Μωρέ, ο Χριστός είπε τους εχθρούς να αγαπάμε.
Το καταλαβαίνεις αυτό; Μεγάλο πράγμα να αγαπάμε όλους και να προσευχόμαστε γι' αυτούς.
Πείραξε έναν από σας ο διάβολος. Τον κάνει ανήσυχο, γκρινιάρη, ταραχοποιό.
Αν οι άλλοι δεν είναι έτοιμοι σε προσευχή, η ταραχή μεταδίδεται σε όλους.
Αντίθετα, αν ένας προσεύχεται για τους άλλους, η ταραχή περιορίζεται.
Ακτινοβολεί τη χάρη του Θεού, και δι' αυτού, η Χάρις εξαπλούται σ' όλο το περιβάλλον του και το αγιάζει".
[Ά 63]

(Ανθολόγιο Συμβουλών, Άγιος Πορφύριος, σελ.132-135)

Τα ορφανά παιδιά

-Γέροντα, τα παιδάκια, αν πεθάνη ο πατέρας τους, πρέπει να τον δούν νεκρό;
-Καλύτερα να μην τον δούν. Εδώ σε έναν μεγάλο προσπαθείς με τρόπο να πής για τον θάνατο κάποιου δικού του,
πόσο μάλλον σε παιδιά!
-Μέχρι ποιά ηλικία;
-Ανάλογα και με το τί παιδί είναι.
-Στον τάφο του να τα πηγαίνουν;
-Στον τάφο, ναί, ας τα πηγαίνουν. Να τους πούν: «Ο πατέρας πήγε από ’δώ στον Ουρανό.
Αν είσαστε φρόνιμα, θα έρχεται από τον Ουρανό να σας βλέπη». Θυμάμαι, όταν πέθανε η γιαγιά μου,
με είχαν πάει σε ένα φιλικό μας σπίτι, για να μη δώ την κηδεία και να μην ξέρω ότι πέθανε.
Μου έκαναν εκεί παιχνίδια, με διασκέδαζαν. Εγώ γελούσα και εκείνοι έκλαιγαν.
Όταν γύρισα, ρωτούσα: «Που είναι η γιαγιά;». «Θα έρθη», μου έλεγαν. Περίμενα την γιαγιά...
Και μετά από καιρό έμαθα ότι πέθανε. Δεν βοηθάει τα παιδιά να δούν νεκρά τα αγαπημένα τους πρόσωπα.
-Γέροντα, τα μικρά παιδιά, όταν πεθάνη η μητέρα τους, είναι πολύ πονεμένα.
-Τα παιδιά ορφανεύουν πιο πολύ από μάνα, όχι από πατέρα, γι’ αυτό και πονάνε πιο πολύ,
σπάνια συμβαίνει να χάσουν την μάνα τους και να είναι μετά ο πατέρας τους σαν μάνα.
Στον Παράδεισο όμως θα παρηγορηθούν. Έχουν να λάβουν εκεί. Ένα ορφανό θα μπή με λιγώτερες μονάδες στον Παράδεισο,
όπως οι ομογενείς από το εξωτερικό μπαίνουν στο πανεπιστήμιο χωρίς εξετάσεις,
γιατί τους πιάνει κάποιος νόμος. Τα ορφανά δηλαδή τα πιάνει ο νόμος του Θεού και με λιγώτερο κόπο θα μπούν στον Παράδεισο,
ενώ οι άλλοι χρειάζεται να αγωνισθούν πολύ. Εγώ μακαρίζω τα παιδιά που στερήθηκαν την μεγάλη στοργή των γονέων τους,
γιατί κατόρθωσαν να κάνουν Πατέρα τους τον Θεό από τούτη την ζωή και έχουν αποταμιεύσει παράλληλα στο Ταμιευτήριο του Θεού
και την στοργή των γονέων τους που στερήθηκαν, η οποία τοκίζεται.
Αλλά και σ’ αυτήν την ζωή ο Καλός Θεός θα τα βοηθήση, γιατί, από την στιγμή που παίρνει τους γονείς,
είναι κατά κάποιον τρόπο υποχρεωμένος να τα προστατεύη. Τί λέει ο Δαβίδ; «Ορφανόν και χήραν αναλήψεται».
Τα αγαπάει ο Θεός φυσιολογικά πιο πολύ και τα έχει μεγαλύτερη έγνοια.
Σ’ αυτά τα παιδιά δίνει περισσότερα δικαιώματα σ’ αυτήν την ζωή από ό,τι στα άλλα παιδιά.
Αν το ορφανό γυρίση το κουμπί στην καλωσύνη, προοδεύει πολύ.
Ενώ, αν πή: «εγώ ταλαιπωρήθηκα, οπότε τώρα κι εγώ θα ταλαιπωρήσω άλλους», καταστρέφεται.
-Γέροντα, η ορφάνια έχει δυσάρεστες επιπτώσεις σε όλη την ζωή του ανθρώπου;
-Τί είναι αυτά που λές; Μπορεί τα ορφανά να είναι λίγο συνεσταλμένα, να έχουν ένα μάζεμα,
μια δειλία - δεν έχουν εκείνη την χαρά, την ζωηράδα που έχουν όσα παιδιά είναι χορτάτα από στοργή,
αλλά αυτή η συστολή είναι ένα φρένο που τα βοηθάει σ’ αυτήν την ζωή και συγχρόνως αποταμιεύουν και στην άλλη.
Γιατί αυτό το μάζεμα νομίζεις ότι δεν το βλέπει ο Θεός; Δεν θα τα βολέψη μετά;
Γι’ αυτό, το ορφανό, ιδίως από μάνα, πρέπει να το αγκαλιάσουμε με πόνο και με θερμή αγάπη, για να ζεσταθή πρώτα,
να ξεθαρρέψη, ώστε να ανοίξη την καρδιά του. Και, όταν έχη φιλότιμο, πρέπει να βάλουμε φρένο γερό στον μεγάλο του ενθουσιασμό,
για να μην πάθη υπερκόπωση, προσπαθώντας να εκδηλώσει την μεγάλη του ευγνωμοσύνη.
Ο Αγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης μεγάλωσε ορφανός και από μάνα και από πατέρα.
Αν δεν το αντιμετώπιζε πνευματικά, με λεβεντιά, θα έπρεπε να είναι βασανισμένος, να είχε ψυχολογικά προβλήματα.
Βλέπεις όμως τί παλληκαριά είχε! Τί αγώνες έκανε! Και αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι ότι και τα κόκκαλά του ήταν σαν βαμβάκι, σαν σφουγγάρι.
Στην εκταφή, όταν έβγαλα τα λείψανά του, τα πλευρά του και οι σπόνδυλοι, μόλις τα χάραζα λίγο, έσπαζαν.
Μόνο δύο σπόνδυλοι, η λεκάνη και η κνήμη, ήταν κάπως γερά. Τόσο ασθενικός που ήταν, πώς έκανε τόσες οδοιπορίες;
Βάδιζε σαν να πετούσε! Εδώ βλέπει κανείς την υπερφυσική δύναμη που του έδινε ο Θεός.
Στο μεγάλωμα των ορφανών θα σκαλώση ο Χριστός;

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος Δ΄, Οικογενειακή Ζωή, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου "Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ. 125-128)

Αιώνας (=ζωή)
εδώ και ο άλλος
Δυο αιώνες ζωής έκανε ο Θεός.
Ο ένας ο παρών, ο άλλος ο μέλλων.
Ο ένας είναι ο αισθητός, ο άλλος είναι ο νοητός.
Ο ένας είναι χειροπιαστός, ο άλλος βρίσκεται στην ελπίδα μας.
Ο ένας είναι σύντομος, ο άλλος είναι ένδοξος και αθάνατος.
Ε.Π.Ε. 31,238

Αιώνια
πόθος των αγίων
Όλοι οι άγιοι δεν αισθάνονταν κατάνυξη
μια μονάχα μέρα της ζωής τους,
όπως συμβαίνει με πολλούς ανθρώπους.
Συνεχώς και καθημερινά περνούσαν τη ζωή τους
με έρωτα και ευλάβεια και αύξαναν την αγάπη τους...
Αφού, λοιπόν, αφήσουμε όλα όσα είναι πρόσκαιρα και εφήμερα,
ας αγαπάμε εκείνον, τον Αιώνιο και Παντοτινό.
Ε.Π.Ε. 5,608

αγαθά
Παρακαλώ, να επιδιώξουμε τα αγαθά,
που δεν μεταβάλλονται και είναι αθάνατα.
Και τη ζωή, που δεν ξέρει γεράματα.
Ε.Π.Ε. 11,238

και ασυγχώρητα
Ποιά απολογία θα μπορούσαμε να δώσουμε,
όταν προτιμάμε τα πρόσκαιρα αντί τα αιώνια;
Και αν ακόμα το παρόν ήταν ευχάριστο, δεν είναι όμως αιώνιο.
Το οδυνηρό όμως αποτέλεσμα του παρόντος είναι αιώνιο και ασυγχώρητο.
Ποιά, λοιπόν, απολογία θα έχουν εκείνοι,
που καταξιώθηκαν να λάβουν το Πνεύμα και να απολαύσουν τόσο μεγάλη δωρεά,
όταν μετά από όλα αυτά και προσηλώνονται στα γήινα και απορροφώνται από αυτά;
Ε.Π.Ε. 19,260

ζωή, ποιός ήρθε από ‘κει;
Και ποιός, λέει, ήρθε και μας είπε τα εκεί;
Από τους ανθρώπους βέβαια κανένας.
Αλλ’ ο ίδιος ο Θεός, που είναι ο πλέον αξιόπιστος, Εκείνος βεβαίωσε.
Αλλά, θα πεις, δεν βλέπεις τα εκεί; Ούτε τον Θεό βλέπεις.
Ε.Π.Ε. 19,262

κρείττων όχι πονηρού, αλλά καλού
Η μέλλουσα ζωή δεν είναι ανώτερη από το κακό.
Είναι αγαθή, και πολύ ανώτερη από το καλό.
Ε.Π.Ε. 21,598

αμετάβλητα
Παρακαλώ να ζητάμε όσα μένουν για πάντα
και είναι αμετάβλητα.
Ε.Π.Ε. 30,510

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, Τόμος Α΄, σελ. 123-124)

Ο κόσμος μας φοβίζει, η αλήθεια ενθαρρύνει 

Όποιος περπατά πίσω από τον Ήλιο και βλέπει μόνο εκείνα που του δείχνει ο Ήλιος, τούτος δεν έκανε ούτε ένα βήμα στον εσωτερικό κύκλο του όντος, αλλά κοιτάζοντας τις Καρυάτιδες μπροστά από το μουσείο ξέχασε να μπει μέσα στο μουσείο.

Όποιος βαδίζει πίσω από τον Ήλιο, και γελαστός όλη την ημέρα πιάνεται από τριαντάφυλλο σε τριαντάφυλλο, τούτος όταν δύσει ο Ήλιος θα επιστρέφει δακρυσμένος πιάνοντας από αγκάθι σ’ αγκάθι.

Ο Ήλιος μας αποκαλύπτει γράμματα, ο νους μας μαθαίνει το διάβασμα των λέξεων, ενώ μόνο ο Θεός είναι ο δεσμός μεταξύ των λέξεων και του νοήματος τους.

Η ζωή μας μαθαίνει το εφήμερο, ο θάνατος ισχυροποιεί το μάθημα της ζωής, ενώ ο Θεός απορρίπτει και τα δύο μαθήματα.

Η ζωή μας απαριθμεί κάθε μέρα γεγονότα- ο θάνατος μας φοβίζει κάθε μέρα με το δρεπάνι του νόμου, ενώ η Αλήθεια κάθε μέρα μας ενθαρρύνει «μην φοβάστε! Εγώ σας ετοίμασα τιμημένη θέση επάνω από τα γεγονότα, και έσπασα το δρεπάνι του νόμου».

(Στοχασμοί περί καλού και κακού, Αγ. Νικολάου Βελιμίροβιτς, σελ. 95)

1,19 «ότι εν αυτώ ευδόκησε παν το πλήρωμα κατοικήσαι»

«Παν το πλήρωμα»: της ζωής, της αλήθειας, της αγάπης, της δικαιοσύνης, της αιωνιότητας και κάθε πράγματος ένθεου, το οποίο μπορεί κάποιος να διανοηθεί· «παν το πλήρωμα» κάθε πράγματος δημιουργημένου, γιατί ότι δημιουργήθηκε είναι σε Αυτόν, «το παν είναι σε Αυτόν».

Ο Θεάνθρωπος είναι το «παν-πλήρωμα». Και αυτό το «παν-πλήρωμα» διαρκώς διαμένει στο δικό του Θεανθρώπινο σώμα, στην Εκκλησία, γιατί όλος Αυτός είναι σε αυτήν και όλη αυτή είναι σε Αυτόν. Κάθε μέλος της Εκκλησίας, αυτό το «παν-πλήρωμα» το αισθάνεται σαν «κάτι δικό του» και τίποτε άλλο δεν του είναι απαραίτητο, γιατί έχοντας τον Κύριο Ιησού Χριστό έχει το «όλον»· έχει τα πάντα που είναι απαραίτητα για την αιώνια ζωή σε όλους τους κόσμους.

Αυτό το Θεανθρώπινο «παν-πλήρωμα», δεν έχει τίποτε κοινό με το παν-πλήρωμα που διεξέρχονται οι «θύραθεν» περίφημες φιλοσοφικές θεωρίες, γιατί όλες αυτές είναι αφηρημένα και νεκρά σχήματα.

Το Θεανθρώπινο παν-πλήρωμα, είναι μια ζωντανή, εμπειρική, βιωματική, Θεανθρώπινη, Ουρανο-γήινη πραγματικότητα. Αυτή την πραγματικότητα, ο καθένας μπορεί να την διαβιώσει, καθιστώντας τον εαυτό του μέλος, κάτι σαν ζωντανό κύτταρο, μέσα στον Θεανθρώπινο Oργανισμό της Εκκλησίας.

Αλλά ο θαυμαστός Θεάνθρωπος Κύριος Ιησούς Χριστός, είναι μεγαλύτερος και απ’ αυτό το ίδιο το «παν - πλήρωμα», γιατί είναι ειπωμένο: «ότι εν αυτώ ευδόκησε παν το πλήρωμα κατοικήσαι» Και Αυτός γύρω από αυτό, σαν μεγαλύτερος και πιο ατελεύτητος απ’ αυτό (το παν - πλήρωμα).

Χωρίς Αυτόν, το σύμπαν μετατρέπεται σε τεράστια κενότητα και ερημιά, μεταβάλλεται σε κενό «πτώμα».

Και σε αυτό οι άνθρωποι είναι όλοι και οι ίδιοι «πτώματα», κενοί μέσα και έξω, «πτώματα» κοντά στο μεγάλο «πτώμα»¹.

1. Ο π. Ιουστίνος χρησιμοποιεί τον όρο «πτώμα» για να εκφράσει ζωηρότερα και παραστατικώτερα την έλλειψη του Χριστού. Όπως είναι γνωστό, και η κτίση ακολούθησε τον άνθρωπο στην πτώση του και κατά τον Απ. Παύλο «συστενάζει και συνωδίνει μέχρι του νυν».

(Προς Κολασσαείς Επιστολή Αποστόλου Παύλου, Αγ. Ιουστίνου Πόποβιτς, σ. 42-43)

Ο Θείος πόθος 

Θα ήθελα το Μνήμα Σου, Δέσποτα,
να το μουσκέψω με τα δάκρυα της μετανοίας
και πάντα με τα δάκρυά μου
να δείχνω την ευγνωμοσύνη μου!

Στερημένος από το μύρο των καλών έργων
δεν έχω κάτι το πολύτιμο τώρα
παρά να λούζω την ύπαρξί μου
με τα δάκρυα και τους στεναγμούς μου μόνο!

Διότι εξώδεψα την κληρονομιά μου
που μου άφησες από την γέννησί μου,
και μόνο το κλάμμα τώρα μου απέμεινε
και η αδιάκοπη ευσπλαχνία Σου!

Βοήθησέ με, Κύριε, το γρηγορώτερο
να ιδώ έκπληρωμένη την επιθυμία μου,
ν' αντιγράψω και ’γω τα ίχνη Σου
στην ταλαίπωρη ύπαρξί μου.

Και κάποτε με τ’ Άγιο Φώς
-όταν το στέλνης στον Τάφο-
ράντισε την σακατεμένη ψυχή μου
με την δροσιά του Αγίου Σου Πνεύματος!

Να μπορώ να μιλάω στον Τίμιο Σταυρό
(στον βράχο του αγίου Γολγοθά)
και να σε παρακαλώ για την σωτηρία,
όπως ο μετανοιωμένος ληστής.

Ν’ ακούω και ’γω μυστικά, Κύριε,
την γλυκύτατη και άγια φωνή Σου,
με την οποία θα κερδίσω ελπίδα
για να μη στερηθώ του Παραδείσου.

("Ο βίος του Αγ. Ιωάννου του νέου Χοζεβίτου", Αρχιμ. Κωνσταντίνου, σελ. 156-157)