ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’

ΤΡΙΑΔΟΛΟΓΙΑ

56. Ποια είναι στον πυρήνα της η περί Θεού διδασκαλία της ορθόδοξης πίστης;

Ο Θεός της ορθόδοξης πίστεως είναι ένας στην ουσία και τριαδικός στις υποστάσεις. Δεν έχει την «πενία» θεότητας του Θεού του Ιουδαϊσμού, ο οποίος καμιά διάκριση δεν δέχεται στη θεότητα, ούτε πάλι την πολλότητα θεών της αρχαίας ειδωλολατρίας, στην οποία είναι άγνωστη η ενότητα της ουσίας του Θεού. Ο χριστιανικός Θεός βρίσκεται στο μέσο των δύο αυτών ακροτήτων. Είναι και ένας (ουσία) και τρεις (υποστάσεις). Είναι Θεός τριαδικός.

Η μία ουσία του Θεού, αόρατη και ακατάληπτη, πληρούται ισομερώς και στα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, τον Πατέρα, τον Υιό και το Πνεύμα το Άγιο. Τα θεία πρόσωπα είναι ίδια το ένα με τα αλλά ως προς την ουσία, άρα δεν έχουμε τρεις διαφορετικούς θεούς, αλλά ένα και μόνο. Η κατηγορία επί τριθεϊσμώ είναι εντελώς ξένη και ανάρμοστη προς την έννοια του χριστιανικού Θεού.

Πηγαία θεότητα στην Αγία Τριάδα είναι μόνος ο Πατήρ (αρχή της θεότητος = μοναρχία). Απ’ αυτόν γεννάται ο Υιός και εκπορεύεται το Πνεύμα το Άγιο. Τα υποστατικά ιδιώματα, εκφράζοντα τον τρόπο προέλευσης των προσώπων, είναι το άναρχο και αγέννητο για τον Πατέρα, το γεννητό για τον Υιό και το επορευτό για το Άγιο Πνεύμα. Τα ιδιώματα αυτά είναι αυστηρώς προσωπικά, ακίνητα και ασύγχυτα. Αποτελούν δε σχέσεις στην Τριάδα αΐδιες· δεν υπάρχει δηλαδή σ’ αυτές η έννοια του χρόνου, το πρότερο και το ύστερο. Ο Υιός, επειδή γεννάται, δεν σημαίνει ότι είναι μεταγενέστερος και κατώτερος από τον Πατέρα, ούτε και το Άγιο Πνεύμα: «Άμα Πατήρ, άμα Υιός, άμα Πνεύμα Άγιον». Στη βάση ότι υπάρχει μία ουσία στα θεία πρόσωπα, αυτά είναι ισότιμα και δεν υποτάσσονται το ένα στα αλλά. Έχουν το αυτό αξίωμα και την αυτή περιωπή στη θεότητα.

Οι υποστάσεις δεν είναι κέντρα τοπικά στα οποία μερίζεται ο ένας Θεός, αλλά διακρίσεις θεοπρεπείς στη μία ουσία του Θεού, την οποία δεν συνθέτουν, καταλείποντας ανέπαφη την απόλυτη απλότητά της.

Τα θεία πρόσωπα είναι ξεχωριστά και ίδια. Εντούτοις δεν είναι ξένα μεταξύ τους. Εμπεριχωρούν το ένα τα αλλά. Ο δεσμός της αλληλοπεριχωρήσεως αυτής είναι η αγάπη. Στην Αγία Τριάδα υπάρχει, τέλος, ενότητα βουλής και ενέργειας κατά τον καθιερωμένο τυπο: «εκ Πατρός δι’ Υίου εν Αγίω Πνεύματος». Ο Πατήρ συλλαμβάνει «απ’ αιώνος» (= προ του χρόνου) το σχέδιο της δημιουργίας και των άλλων εξωτερικών ενεργειών της θεότητος, το οποίο φέρει εις το είναι ο Υιός και τελειοποιεί το Πνεύμα το Άγιο.

Εκτός της ουσίας και των προσώπων (υποστάσεων) υπάρχουν στη θεότητα και οι θείες ενέργειες. Ο Θεός δεν είναι κρυμμένος και αδρανής, ανενέργητος στην απόλυτη υπερβατικότητα της θείας οσίας του. Αν αυτό συνέβαινε, θα ήταν Θεός άχρηστος, ανέκφραστος, ένα φάσμα θεότητας. Ποιος και γιατί θα τον εγνώριζε; Αντίθετα, είναι δραστήριος και ενεργός. Αυτό γίνεται στις θείες του ενέργειες. Είναι δε οι θείες ενέργειες θεοπρεπείς διακρίσεις στη θεότητα, στον ίδιο βαθμό που είναι και οι θείες υποστάσεις. Όπως δε αυτές διακρίνουν τη θεότητα χωρίς να τη συνθέτουν, έτσι και οι θείες ενέργειες εκφράζουν το Θεό, χωρίς να επιφέρουν σύνθεση στην απλή φύση του. Όπως οι υποστάσεις, έτσι και οι θείες ενέργειες είναι διακρίσεις αΐδιες στον Τριαδικό Θεό. Δεν προσδιορίζονται
από το χρόνο, ο οποίος είναι το μέτρο διαδοχής και εξελίξεως των φυσικών όντων. Δεν υπάρχει σ’ αυτές το πρότερο και το ύστερο που θα αλλοίωνε τη φύση ταυ Θεού. Χωρίς αυτές δεν μπορεί να νοηθεί η θεότητα. Οι θείες ενέργειες είναι ο έμφυτος πλούτος της θεότητας. Σε αντίθεση με τη θεία ουσία, που είναι απόλυτα υπερβατική, ανέκφραστη και ακοινώνητη, οι θείες ενέργειες είναι κοινωνητές και μεταδότες. Με αυτές ο Θεός εξωτερικεύεται, δημιουργεί τα όντα, αποκαλύπτεται στον κόσμο για τον οποίο προνοεί και αγιάζει τον άνθρωπο σώζοντάς τον από την αμαρτία. Οι θείες ενέργειες είναι πολλές, ανάλογα με το εξωτερικό έργο (ad extra) της Τριαδικής θεότητος (ενέργεια δημιουργική, προνοητική, σοφοποιός, αγιαστική, θεοποιητική κ.τ.ο.). Οι θείες ενέργειες —συνωνυμικά: χάρις, φως Χριστού, δόξα της Τριάδος— είναι μέγεθος άκτιστο και αδημιούργητο.

Στη θεότητα, τέλος, έχουμε τις διακρίσεις και τις ενώσεις. Τις πρώτες συνιστούν οι υποστάσεις και οι θείες ενέργειες, ενώ τις δεύτερες η θεία ουσία, η ενότητα της θείας βουλής και η αλληλοπεριχώρηση των τριαδικών προσώπων. Στα δύο αυτά πνευματικά μεγέθη εξισορροπείται η αληθινή ιδέα του χριστιανικού Τριαδικού Θεού.

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 77-79)